117. Opisz konstytucyjne zasady organizacji państwa
Konstytucyjne zasady organizacji państwa wynikają z funkcji organizatorskiej konstytucji, która mówi o tym, że Ustawa Zasadnicza określa strukturę wewnętrzną, zasady organizacji i funkcjonowania państwa. Poniżej wymienione zasady dotyczą państw prawa/ państw liberalnej demokracji – oczywiście w państwach autorytarnych, czy totalitarnych zasad tych się nie stosuje.
Zasada suwerenności narodu. Jednym z najważniejszych atrybutów państwa jest suwerenność. Oznacza ona niezależność władzy państwowej od jakichkolwiek czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Na poziomie zewnętrznym chodzi o niezależność władzy o innych państw i organizacji międzynarodowych. Za płaszczyźnie wewnętrznej suwerenność oznacza zwierzchnią pozycję wobec wszystkich podmiotów politycznych działających w danym państwie. Początkowo teoretycy suwerenności przyznawali władzę najwyższą monarchom, po krytyce tego podejścia, powstała teoria suwerenności narodu. Obecnie w państwach demokratycznych władza należy do narodu, a powszechne prawo wyborcze przyznaje każdemu obywatelowi udział w tej władzy.
Istnieją 3 kryteria suwerenności narodu:
Dobro powszechne – władza ma na celu dobro wszystkich obywateli
Referendum - pozwala obywatelom bezpośrednio uczestniczyć w sprawowaniu władzy
Wybór przedstawicieli sprawujących władzę – obywatele mają prawo do wyboru swoich przedstawicieli
Zasada przedstawicielstwa. Wynika ona z zasady suwerenności. Współcześnie suwerenem jest naród, który nie może sprawować pełni władzy w państwie bezpośrednio. Dlatego udziela on swoim przedstawicielom mandatu do reprezentowania swojej woli, a następnie wola wyrażana przez przedstawicieli jest przypisywana narodowi. Natomiast wola suwerena znajduje swój wyraz w decyzjach podejmowanych przez organy przedstawicielskie. Zatem zasada przedstawicielstwa określa pozycję i obowiązki wybranych przez naród reprezentantów oraz relacje między nimi a obywatelami. O ustrojach współczesnych państw demokratycznych mówi się nawet, że noszą piętno reprezentacji, ponieważ najważniejsze decyzje w państwie podejmowane są przez niewielką grupę przedstawicieli pochodzących z wyborów powszechnych.
Zasada państwa prawa. Państwo prawa jest opartą na prawie, formą organizacji i działania władzy. Jest to państwo, gdzie rządzi prawo mające pierwszeństwo przed innymi normami postępowania. Oznacza to, że państwo i jego organy są związane wobec obywateli przepisami prawa, a także nim ograniczone w działaniu. Demokratyczne państwo prawa to takie, w którym:
System źródeł prawa jest hierarchiczny
Każda ingerencja państwa w życie społeczne (zwłaszcza w sferę praw i wolności obywateli) jest adekwatna
System prawny państwa jest stabilny
Każdy organ ma legalizację prawną do sprawowania władzy w państwie
Gwarantowane są prawa i wolności obywateli
Ustrój zorganizowany jest na zasadzie podziału władz
Zasada podziału władzy. Klasyczna zasada podziału władzy wywodzi się z założenia, że każdą władzę cechuje skłonność do nadużyć, do stwarzania zagrożeń dla wolności jednostki. Idea podziału władzy miała być zabezpieczeniem przed degenerującą koncentracją władzy w jednym organie państwowym. Podział władzy między organy państwowe opierał się na rozróżnieniu trzech podstawowych funkcji państwa: stanowienie prawa (funkcja ustawodawcza), stosowanie ustaw (funkcja wykonawcza) oraz rozstrzyganie ich na podstawie sporów (funkcja sądownicza). Oczywiście ścisłe realizowanie zasady podziału władzy jest niezwykle trudne, a absolutna separacja tych trzech władz jest niemożliwa. Każda z nich oddziałuje na pozostałe.
Zasada gwarancji praw i wolności obywatelskich. Głównym obowiązkiem państwa jest zapewnienie wolności i praw człowieka i obywatela, a także bezpieczeństwa swoich obywateli. Źródłem rak rozumianych praw człowieka jest prawo naturalne, dzięki któremu prawa te są ponadpaństwowe, niezbywalne i nienaruszalne. W każdym państwie istnieje określony zakres gwarancji państw podstawowych. Gwarancji zarówno materialnych – np. kultura polityczna, jak i formalnych – np. prawa polityczne.
Zasada pluralizmu politycznego. Oznacza dopuszczenie do legalnej walki o zdobycie i utrzymanie władzy państwowej ugrupowań zróżnicowanych pod względem ideologiczno-programowym. Jako zasada ustrojowa w prawie konstytucyjnym pluralizm publiczny polega na:
Uznaniu wielości partii
Uznaniu równości partii
Określeniu demokratycznej roli partii politycznych
Istnienie tej zasady determinuje system wielopartyjny, co oznacza wykluczenie jakiejkolwiek jednopartyjności. Za najistotniejszy przejaw pluralizmu uznaje się legalność i swobodę działania opozycji.
Zasada większości. Większościowy system wyborczy polega na tym, że mandaty otrzymuje tylko ta partia, która zebrała określoną prawem większość głosów w danym okręgu wyborczym. Okręgi wyborcze są najczęściej jednomandatowe. Każda partia wystawia tylko jednego kandydata w okręgu, a wyborca oddaje głos na tę lub inna patię głosując na jej kandydata. W ordynacjach wyborczych można wyróżnić dwa systemy większościowe: większość zwykła (wybory m.in. w Wielkiej
Brytanii, czy USA) i większość bezwzględna (np. wybory prezydenckie we Francji).