Metody identyfikacji fotografii

dwu- i trójwarstwowych



albuminowych,



kolodionowych,



żelatynowo – srebrowych.

Proponowany schemat identyfikacji –

badania nieniszczące

1

o Obserwacja charakterystycznych cech wizualnych – okiem nieuzbrojonym, przy pomocy lupy,

mikroskopu; w świetle rozproszonym, bocznym, polaryzacyjnym (...)

o Identyfikacja metalu lub związku chemicznego tworzącego obraz fotograficzny, a także

związków metali tonujących - przy pomocy analizy XRF

o Identyfikacja spoiwa – przy pomocy analizy FTIR (należy wziąć pod uwagę, że powierzchnię

fotografii zabezpieczano różnego rodzaju werniksami)

o Porównanie wszystkich uzyskanych wyników. Jeśli okażą się niewystarczające, do procesu

identyfikacji należy włączyć badania na mikropróbkach.

1

Dusan Stulik, Art Kaplan, The Atlas of Analytical Signatures of Photographic Processes – Introduction,

Getty Conservation Institute, 2013,
https://www.getty.edu/conservation/publications_resources/pdf_publications/pdf/atlas_intro.pdf
(01. 06. 2014)

Odbitki na papierze z emulsją

albuminową

o zazwyczaj odbitki na bardzo cienkim papierze (ze skłonnością do zwijania), bo takim

było łatwiej manipulować podczas ręcznego nakładania emulsji --> naklejanie na
tekturowe podłoże

2

o Półmatowa

3

do błyszczącej

4

powierzchnia fotografii

o Kolor, w zależności od rodzaju i stężenia substancji tonującej, od czerwonobrązowego

do purpurowobrązowego; w jasnych partiach kremowy

5

, o dużej ostrości

6

o Podatność obrazu fotograficznego na blaknięcie, które zazwyczaj rozpoczyna się przy

krawędziach odbitki

7

oraz żółknięcie w partiach świateł

8

o Obraz wyblaknięty, na skutek pojawienia się związków siarki w warstwie emulsji,

przybiera kolor żółtoczerwony, w wyniku procesów starzeniowych na powierzchni
mogą pojawić się żółte plamki

9

o warstwa emulsji na tyle cienka, że w powięszeniu można zobaczyć pokryte nią włókna

papieru

10

o Naturalna tendencja albuminy do pękania, co na odbitce jest widoczne jako siatka rys

i drobnych spękań

11

2

Harwood Stephen, Technologie fotograficzne z XIX i początku XX wieku — wprowadzenie do zagadnienia,

[w:] Archeion, t. CVIII, Warszawa, 2005

3

Supruniuk Monika, Techniki fotograficzne – albumina, http://avephoto.org/techniki-

fotograficzne/albumina/ (31. 05. 2014 r.)

4

Identifying photographs, Albion College, Stockwell – Mudd Libraries, Special Collections, Guide 3

5

Harwood, op.cit.

6

Identifying photographs, op. cit.

7

Ibid.

8

Supruniuk, op. cit.

9

Identifying photographs, op. cit.

10

Ibid.

11

Ibid.

Odbitki na papierze z emulsją

żelatynowo – srebrową

(do wywoływania i kopiowania)

o Odbitki trójwarstwowe (przynajmniej) – złożone z papierowego podłoża, warstwy

barytowej i emulsji

12

; najczęściej także z ochronną, wierzchnią warstwą utwardzonej

żelatyny

13

o Powierzchnia o różnym wykończeniu, od błyszczącego po matowe
o Na matowych odbitkach może wystąpić tzw. „pomarańczowa skórka”

14

o Często spotykanym zniszczeniem są wysrebrzenia

15

o Skład warstwy barytowej – żelatyna z siarczanem baru lub kaolinem. Ich

identyfikacja– XRF, reakcje mikrochemiczne, XRF; identyfikacja spoiwa – FTIR.
Warstwa barytowa mogła być polerowana, czasem dodawano do niej substancje
barwiące

16

o Tonowanie odbitek, przeprowadzane, by zwiększyć ich trwałość, polega na

modyfikacji składu chemicznego obrazu fotograficznego lub na depozycji na jego
powierzchni cząsteczek metalu z soli tonującej

17

12

Harwood, op.cit.

13

Michaś Anna, Real and Other Photos

14

Harwood, op. cit.

15

Ibid.

16

Michaś, op. cit.

17

Ibid.

Odbitki na papierze z emulsją

żelatynowo – srebrową

(do kopiowania - POP)

o Obraz powstały z chlorku srebra ma zwykle cieplejszy odcień, niż w przypadku

papierów bromosrebrowych (odnosi się to tylko do odbitek nietonowanych)

18

o Wyblaknięty, silnie zniszczony obraz może mieć kolor żółtozielony albo oliwkowy

19

o często stosowano samotonujące papiery chlorosrebrowe

20

, mające emulsję z

dodatkiem soli złota lub selenu. Uzyskiwano obraz barwy brązowej lub purpurowej

o warstwa emulsji jest z reguły grubsza niż w przypadku fotografii kolodionowych

(gdzie zarysowania odsłaniały warstwę barytową)

21

o Z wyjątkiem wczesnych fotografii żelatynowych, niemal wszystkie posiadają ochronną

warstwę z utwardzonej żelatyny; brak na jej powierzchni charakterystycznych
mikrospękań pozwala na odróżnienie fotografii żelatynowej od albuminowej

22

o Tonowanie odbitek kopiowanych jest koniecznością – małe cząstki srebra są bardzo

nietrwałe

23

*chlorek złota – zewnętrzne atomy cząstek fotolitycznego srebra zostają zastąpione
atomami złota. Odbitka tonowana złotem może mieć kolor od brązowego po
purpurowy lub niebiesko - purpurowy
*chloroplatynian potasu – mechanizm identyczny, jak w przypadku tonowania
złotem. Odbitki tonowane platyną przybierają barwę od czerwonobrązowej do
czarnej (o ciepłym odcieniu)
*najpierw sole złota, potem platyny (tonowanie kombinowane) – obraz może mieć
barwę od oliwkowej do czarnej, co zależy od tego, jak przebiegło pierwsze tonowanie
[FOT]

o Badanie XRF – widmo typowej fotografii żelatynowo – srebrowej wykazuje obecność

srebra i złota oraz baru i strontu (+ zanieczyszczenia – wapń, żelazo, ołów). Wykrycie
niewielkiej ilości chromu świadczy o użyciu ałunu chromowego do utwardzenia
żelatyny z warstwy barytowej.
W przypadku fotografii naklejonych na podkład spektrum pokazuje nałożone widma z
fotografii i winiety. Sygnały mogą zostać rozdzielone (wykonanie dwóch pomiarów –
na fotografii oraz na podłożu, w miejscu nieposiadającym zdobień, tłoczeń)

24

18

Dusan Stulik, Art Kaplan, The Atlas of Analytical Signatures of Photographic Processes – Silver Gelatin,

Getty Conservation Institute, 2013,
https://www.getty.edu/conservation/publications_resources/pdf_publications/pdf/atlas_silver_gelatin.p
df, (01. 06. 2014 r.)

19

Identifying photographs, op. cit.

20

Michaś, op. cit.

21

Stulik, Kaplan, (...) Silver Gelatin, op. cit.

22

Ibid.

23

Michaś, op. cit.

24

Stulik, Kaplan, (...) Silver Gelatin, op. cit.

o FTIR – ATR – mimo, że zarówno żelatyna, jak i albumina to białka, ich widma

nieznacznie się różnią, dzięki czemu identyfikacja jest możliwa.

25

o werniks z kolodionu lub jego roztworu – identyfikacja za pomocą badania FTIR (jeśli

warstwa werniksu jest gruba, widmo charakterystyczne dla znajdującej się pod
werniksem żelatyny może się nie ujawnić)

26

o werniksy na bazie szelaku – j. w.; najczęściej stosowano bielony szelak, który nie

zmieniał tonu odbitki. W przypadku grubszej warstwy werniksu żelatyna może być
niemożliwa do wykrycia w badaniu FTIR – ATR

27

o werniksy na bazie wosku pszczelego – popularne w XIX – wiecznych fotografiach (do

zabezpieczania powierzchni oraz modyfikowania jej wyglądu)

28

[FOT]

o Obraz jest zbudowany z cząsteczek srebra fotolitycznego (małych, kulistych); ich ilość

i wielkość zależy od stopnia naświetlenia

29

25

Ibid.

26

Ibid.

27

Ibid.

28

Ibid.

29

Michaś, op. cit.

Odbitki na papierze z emulsją

żelatynowo – srebrową

(do wywoływania - DOP)

o Obraz w kolorze neutralnej czerni (bez ciepłych czy chłodnych tonów)

30

, albo

zielonoczarne

31

o papiery gazowe

32

(czyli papiery chlorosrebrowe i chlorobromosrebrowe, o niskiej i

średniej czułości, które można obrabiać przy słabym sztucznym świetle gazowym, bez
konieczności stosowania lamp ciemniowych), papiery bromosrebrowe (o wysokiej
czułości, do których obrabiania konieczna jest ciemnia fotograficzna; przeznaczone
głównie do powiększeń)

o Obraz tworzą cząstki srebra filamentarnego, o kształcie przypominającym włókna. Od

stopnia naświetlenia zależy tylko ich zagęszczenie, rozmiar pozostaje bez zmian

33

Odróżnienie cząstek srebra fotolitycznego i filamentarnego – SEM

o Roztwory stosowane do tonowania odbitek wywoływanych:

* zieleń <-- sole wanadu
* błękit <-- sole żelaza
* brąz <-- sole siarki (modyfikacja składu chemicznego obrazu fotograficznego –
powstaje stabilny chemicznie siarczek srebra) lub sole selenu (kolor od
czerwonobrązowego do purpurowobrązowego)

- kolor brązowo – czekoladowy <-- pośrednie tonowanie siarczkowe
- kolor purpurowo – brązowy <-- bezpośrednie (hypo – ałunowe) tonowanie
siarczkowe

o Niektóre fotografie tonowano, by uzyskać kolor sepii (po 1900 r.) – nie pojawiają się

na nich wysrebrzenia

34

o Włókna papieru niewidoczne pod powiększeniem

35

30

Harwood, op.cit.

31

Identifying photographs, op. cit.

32

Michaś Anna, Real and Other Photos

33

Ibid.

34

Identifying photographs, op. cit.

35

Ibid.

Odbitki na papierze z emulsją

kolodionową

o Obecność warstwy barytowej (początkowo, aby zapobiec wnikaniu emulsji pomiędzy włókna

stosowano silnie przeklejony papier), zazwyczaj jest ona stosunkowo cienka

36

o Zwijanie się do wewnątrz papierów fotograficznych nie naklejonych na tekturowe podłoże

(higroskopijność kolodionu jest znikoma)

37

o

Charakter powierzchni i wykończenie obrazu podobne do fotografii z emulsją
żelatynową

38

o Emulsja wrażliwa na uszkodzenia mechaniczne, ale obraz srebrowy stosunkowo

stabilny pod względem zmian kolorystycznych; charakterystycznymi zniszczeniami są
przetarcia powierzchni

39

, zarysowania

40

[FOT]

Papier błyszczący

o

Odbitki występujące w różnych kolorach – od jasnobrązowego do
purpurowoczarnego, co zależało od sposobu tonowania

41

[FOT]

o

W partiach świateł, pod stosunkowo dużym powiększeniem (80 x) można
zaobserwować włókna papieru znajdujące się pod warstwą barytową

42

[FOT]

o

W świetle fluorescencyjnym odbitki dają tęczowy połysk

43

o

Analiza XRF pozwala zbadać, jakie pierwiastki tworzą obraz, czy obraz był tonowany,
związków jakich metali użyto do tonowania (Au, Pt), oraz jaki jest dokładny skład
warstwy barytowej (Ba, Sr)

44

o

Analiza ATR – FTIR pozwala na wykrycie obecności kolodionu oraz werniksów (w tym
werniksów matujących na bazie wosku pszczelego). Zwykle na odbitkach warstwa
kolodionu jest b. cienka, można więc potwierdzić obecność spoiwa żelatynowego w
warstwie barytowej.

45

o

Srebro fotogeniczne, cząsteczki małych rozmiarów (SEM)

46

36

Dusan Stulik, Art Kaplan, The Atlas of Analytical Signatures of Photographic Processes – Collodion on

paper, Getty Conservation Institute, 2013,,

https://www.getty.edu/conservation/publications_resources/pdf_publications/pdf/atlas_collodion.pdf,
(01. 06. 2014 r.)

37

Ibid.

38

Harwood, op. cit.

39

Dzik – Kruszelnicka Dorota, Identyfikacja technik fotograficznych, http://avephoto.org/identyfikacja-

technik-fotograficznych/ (31. 05. 2014 r.)

40

Stulik, Kaplan (...), Collodion, op. cit.

41

Ibid.

42

Ibid.

43

Dzik – Kruszelnicka, op. cit.

44

Stulik, Kaplan (...), Collodion, op. cit.

45

Ibid.

46

Ibid.

Papier matowy

o Fabrycznie matowy papier kolodionowy otrzymywano przez dodawanie skrobi do

emulsji kolodionowo – srebrowej

47

(reakcje mikrochemiczne ?)

o

Odbitki najczęściej tonowane solami złota i platyny (tonowanie kombinowane)

48

47

Ibid.

48

Ibid.