30

RADIO RETRO

Lata trzydzieste

Świat Radio Marzec 2006

Korzystając z doświadczeń zdobytych przy

budowie radiostacji polowej N2, konstruk-

torzy z Biura Badań Technicznych Wojsk

Łączności (BBTWŁącz.) i Państwowych Za-

kładów Tele- i Radiotechnicznych (PZTiR)

opracowali w latach 1936-37 projekt kolej-

nej radiostacji niższego szczebla dowodze-

nia. Radiostacja N1, bo takie oznaczenie

otrzymała nowa konstrukcja, miała za-

pewniać łączność pomiędzy dowództwem

dywizji (brygady) a dowództwami pułków.

Radiostacje wojskowe

Polska radiostacja polowa N1

osiemset zestawów znajdowało się

w różnych fazach montażu.

Wysokie walory użytkowe także

i tej radiostacji N1 docenili Niemcy,

którzy w czasie wojny w przejętych

Państwowych Zakładach Tele- i Ra-

diotechnicznych kontynuowali jej

produkcję pod oryginalnym ozna-

czeniem fabrycznym AQ2/3.

N1 była przystosowana do utrzy-

mywania łączności telegraficznej

(CW, MCW) i telefonicznej (AM) na

postoju i w ruchu (tylko nasłuch).

Zakres pracy zamykał się w prze-

dziale od 2250 do 6750kHz i był

podzielony na 180 kanałów o sze-

rokości 25kHz każdy. Należy zazna-

czyć, iż zakres ten nie pokrywał się

z zakresem pracy wcześniejszego

modelu radiostacji dywizyjnej -

RKD - co zupełnie uniemożliwiało

współpracę obu radiostacji.

Standardowy zestaw składał się

z nadajnika, odbiornika głównego

oraz odbiornika dodatkowego. Na-

dajnik umieszczony był we wspól-

nej drewnianej skrzyni z odbiorni-

kiem głównym. W skład wyposa-

żenia wchodziło urządzenie mani-

pulacyjne z mikrotelefonem, które

pozwalało na zdalną obsługę stacji

z odległości do 200m od miejsca jej

ustawienia. Obsługę wersji taczan-

kowej stanowiło 4 radiotelegrafi-

stów i 1 woźnica, natomiast wersji

samochodowej – 3 radiotelegrafi-

stów i 1 kierowca. W razie potrzeby

stacja mogła być przenoszona przez

pięciu ludzi.

Nadajnik został zbudowany

w układzie trzystopniowym (gene-

rator w układzie Hartleya, wzmac-

niacz mocy, modulator) i pozwalał

pracować przy użyciu emisji CW

z mocą wyjściową około 20W. Za-

stosowano w nim sztuczną antenę,

strojenie zgrubne i precyzyjne oraz

ograniczniki ruchu wskaźnika fal,

które umożliwiały szybkie przecho-

dzenie na trzy wstępnie ustalone

częstotliwości robocze.

Odbiornik główny zaprojektowa-

no jako sześciolampową superhete-

rodynę w następującym układzie:

wzmacniacz w.cz (KF 3), mieszacz

z wewnętrzną heterodyną (KK 2),

I wzmacniacz p.cz. (KF 3), II wzmac-

niacz p.cz. (KF 3), detektor i wzmac-

niacz m.cz. (KBC 1), generator dud-

nieniowy (KF 3). Nominalna czułość

nie była gorsza niż 7uV. Istniała moż-

Projekt radiostacji N1 powstał

w ramach realizowanego od połowy

lat trzydziestych programu moder-

nizacji środków łączności Polskich

Sił Zbrojnych. Zespołem konstruk-

cyjnym z Państwowych Zakładów

Tele- i Radiotechnicznych, którym

zlecono zaprojektowanie aparatu-

ry, kierował inż. Henryk Magnuski

– późniejszy współtwórca amery-

kańskiej radiostacji polowej z mo-

dulacją FM, SCR-300 „Walkie-Talkie”,

jednej z pierwszych tego rodzaju na

świecie. Radiostacje N1 zamierzano

wprowadzić na miejsce przestarza-

łych i w znacznym stopniu zużytych

radiostacji RKD (Radiostacja Kore-

spondencyjna Dywizji).

Próbna seria stacji N1 została wy-

produkowana przez PZTiR na prze-

łomie lat 1937/1938. W marcu 1939

roku, po przeprowadzeniu szere-

gu prób w warunkach terenowych

i dokonaniu koniecznych zmian, ra-

diostację skierowano do produkcji

seryjnej. Według relacji płk. dypl. H.

Cepy do wybuchu wojny przekaza-

no wojsku 272 radiostacje w dwóch

odmianach: taczankowej (N1/T)

i samochodowej (N1/S). Kolejnych

liwość pracy z ręczną lub automa-

tyczną regulację wzmocnienia. Kon-

trolę napięć zasilających umożliwiał

wbudowany miernik dwuzakre-

sowy. Po ustawieniu przełącznika

rodzaju pracy na „strojenie” można

było zestroić nadajnik według wła-

snego odbiornika.

W charakterze odbiornika do-

datkowego, służącego głównie do

dublowania nasłuchu, wykorzy-

stywano odbiornik radiostacji ba-

talionowej N2. Była to superhete-

rodyna o uproszczonej konstrukcji

(

rys. 1), która została zbudowana

na czterech lampach w układzie:

wzmacniacz w.cz. (KF 4), mieszacz

z wewnętrzną heterodyną (KK 2),

wzmacniacz p.cz. z dodatnim sprzę-

żeniem zwrotnym (KF 4) i wzmac-

niacz m.cz. (KF 4). Odbiornik ten

miał taki sam zakres i podział fal jak

odbiornik główny.

Warto zwrócić uwagę, iż do budo-

wy urządzeń zastosowano odlewy

ze specjalnych stopów, co zapewnia-

ło nie tylko dużą wytrzymałość me-

chaniczną, lecz także stabilną pracę.

Źródłem zasilania nadajnika

w podstawowej wersji była prąd-

nica z napędem nożnym. Radiosta-

cje zainstalowane na samochodzie

mogły korzystać także z prądnicy

napędzanej silnikiem pojazdu. Źró-

Wnętrze odbiornika N1 (AQ2/3) wyprodukowanego przez Niemców
w 1940 r. (fot. J.M. Noeding)

Radiostacja N1 znajdująca się w zbiorach
Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy
nad Bzurą w Sochaczewie (fot. Ł. Wojtczak)

31

Świat Radio Marzec 2006

dłem napięcia żarzenia odbiornika

były dwa suche ogniwa NON I lub

akumulatory. Napięcie anodowe

odbiornika zapewniały dwie suche

baterie o napięciu 72V każda.

Na postoju radiostacja mogła

współpracować z trzema rodzajami

anten: anteną teleskopową z rur

stalowych o długości 9m, anteną

prętową o długości 6m oraz linką

antenową, tzw. „skośnym promie-

niem”, o długości 9m. Ta ostatnia

służyła głównie do łączności z sa-

molotami. Łączność w czasie jazdy

umożliwiała 3,5-metrowa antena

prętowa, zainstalowana w pojeź-

dzie na specjalnym przechylnym

uchwycie. Antenę prętową stanowił

pręt bambusowy z umieszczonym

wewnątrz przewodnikiem.

Antena dziewięciometrowa za-

pewniała łączność przy użyciu tele-

grafii na dystansie 50km, natomiast

przy zastosowaniu telefonii na dy-

stansie 30km. Stosując 3,5-metrową

antenę prętową, można było ocze-

kiwać zasięgu niemal dwukrotnie

mniejszego.

Roman Buja

Rys. 1. Schemat ideowy
odbiornika radiostacji N1
(AQ2/3) (rys. R. Buja)

Radiostacja N1 z innej strony (fot. Ł. Wojtczak)