Psychologiczne mechanizmy zachowania agresywnego.

Z naukowego punktu widzenia termin agresja interpretowany jest jako zachowanie

zmierzające do wyładowania niezadowolenia lub gniewu na osobach lub rzeczach, czynności
mające na celu zrobienie szkody i spowodowanie utraty cenionych społecznie wartości,
zadanie bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego innemu człowiekowi.
Pojęcie agresja często zastępowane jest takimi terminami jak: wrogość, wojowniczość,
napastliwość, destrukcyjność. Wymienione terminy służą do określenia tendencji czy
skłonności do zachowania czynnego lub werbalnego skierowanego przeciwko komuś lub
czemuś. Najczęściej mówi się o agresji fizycznej i słownej oraz agresji bezpośredniej i
pośredniej. Agresja bezpośrednia polega na ataku skierowanym wprost na określoną osobę lub
rzecz. Przy agresji pośredniej zachowania powodują szkodę lub przykrość osobie, na którą
skierowana jest agresja, nie przybierają jednak formy bezpośredniego ataku na nią. Agresja
słowna wyraża się w formie wypowiedzi poniżających, grożenia, wprowadzania w błąd, co
pociąga za sobą szkodliwe konsekwencje dla osoby, na którą skierowana jest agresja. Może
wystąpić również agresja słowna pośrednia, zmierzająca do wytworzenia negatywnej opinii o
atakowanej osobie i do obniżenia jej wartości w opinii innych osób. Agresja fizyczna wyraża
się natomiast w biciu, gryzieniu, przezywaniu, szarpaniu czy kopaniu. Mechanizmem
powstawania agresywnego zachowania jest brak więzi emocjonalnej dziecka z rodzicami, nie
zaspokajanie jego potrzeb, w szczególności psychicznych, takich jak bezpieczeństwo, kontakt
z osobami bliskimi, miłości, akceptacji i uznania. Oprócz potrzeb ogólnych występujących u
ludzi w każdym wieku istnieją potrzeby rozwojowe, właściwe dla okresu dzieciństwa i jego
kolejnych etapów. Jeżeli nie zostaną zaspokojone może to być przyczyną agresji.
Zdecydowana większość czynników, które powodują, że jednostka zachowuje się agresywnie
ma podłoże psychologiczne. Jak słusznie zauważył E. Aronson „agresję może spowodować
każda nieprzyjemna lub przykra sytuacja, taka jak gniew, cierpienie, nuda, itp.,” dlatego też
wychowanie dziecka ma istotny wpływ na jego dalsze funkcjonowanie w społeczeństwie.
Dorastające dziecko jest bacznym obserwatorem sytuacji które występują wokół niego i
wielokrotnie postępowanie rodziców ma odzwierciedlenie w jego przyszłym życiu.
Jak wykazują badania maltretujący rodzice sami doświadczali zbyt surowego karania w
dzieciństwie. Ich stosunek do własnych dzieci jest po prostu odzwierciedleniem stosunków
panujących w rodzinie macierzystej. Niesubordynacja, której przyczyną jest chęć dominacji
nad innymi powoduje, że w człowieku wyzwala się natężenie agresji. Alkohol to główna z
przyczyn zachowania agresywnego. Dzieci z rodzin patologicznych, które często widziały
ojca alkoholika wywołującego awantury, agresywnie zachowującego się w stosunku do
pozostałych członków rodzin zachowują się agresywnie w szkole, na podwórku. Osoby takie
nie mają poczucia winy, gdyż od dzieciństwa nie potrafią rozróżnić dobra od zła. W ich
wyobraźni bardzo często nie ma współczucia dla innych. W wielu przypadkach u osób
dorosłych nadmierne spożycie alkoholu powoduje zmiany w psychice co jest źródłem
konfliktów, który przeradza się w agresję. Często człowiek słaby psychicznie pod wpływem
niepowodzeń, porażek doznaje poczucia winy, którą stara się wyładować
w sposób agresywny np. znęcając się nad dziećmi.

Jak wskazują badania statystyczne wykształcenie rodziców ma również wpływ na

zachowanie się dzieci. Rodzice o najniższym poziomie edukacji mają trudności w znalezieniu
zatrudnienia. Środki materialne które posiadają wystarczają na zabezpieczenie tylko
elementarnych potrzeb. Ten stan rzeczy powoduje narastające konflikty w rodzinie, które
pozostawiają niepokój
u dzieci. Silne napięcia emocjonalne wywołują u dzieci niezgodne pożycia rodziców, dla
których częste kłótnie, alkohol, nienawiść i wrogość również okazywana jest dzieciom.

2

Doświadczenia wyniesione z domu rodzinnego w późniejszym okresie przenoszone są na
kontakty z innymi ludźmi.
Role społeczne pełnione przez poszczególne osoby mogą spowodować frustrację w
przypadku napotkania trudności, których nie można pokonać.
Na skutek takich doświadczeń i negatywnych doznań emocjonalnych, towarzyszących
niepowodzeniu w pokonywaniu trudności związanych
z pełnieniem roli społecznej równowaga procesów psychicznych zostaje zakłócona. W
przypadku zachowanie agresywne nie zastosowane początkowo intencjonalnie mogą
doprowadzić do osiągnięcia celu i przez uzyskaną w ten sposób nagrodę utrwalić się jako
stały rodzaj zachowania. Niemalże zawsze można dostrzegać zależność pomiędzy zjawiskiem
frustracji u człowieka, który ujawnia zachowania agresywne.

Wiele osób pod wpływem wykonywanego zawodu doznaje uszczerbku psychicznego

U takich grup zawodowych jak żołnierze, policjanci, wykonywana pracy ma odbicie w
psychice człowieka. Wielu spośród tej grupy wprowadza klimat z instytucji w jakich pracują
do domu rodzinnego. Licznie stwierdzone przypadki potwierdzają tezę, iż osoby, które są
wzorowymi żołnierzami czy policjantami, w domu wywołują liczne awantury, maltretują
najbliższych. Charakter wykonywanej pracy, nadmierna dyscyplina, bezwzględne
posłuszeństwo, wywołują potrzebę również takiego poddania w domu.

Problem potrzeb ludzkich, humanistycznych ma ścisły związek z problematyką

systemu wartości człowieka. Rozprzestrzenianie się postaw konsumpcyjnych we
współczesnym świecie w przypadku nikłego zaspokojenia potrzeb, brak środków finansowych
wzbudza agresję. W wielu osobach rodzi się chęć posiadania absolutnej i nieograniczonej
władzy nad wszystkim, co żyje. Jeżeli nie zostanie osiągnięty cel to jednostki posuwają się do
różnych agresywnych działań aby tylko osiągnąć sukces. Wielu spośród skazanych
odbywających karę pozbawienia wolności, dopuściło się czynów agresywnych pod wpływem
alkoholu, narkotyków. Z kolei spożywanie tych używek ma podłoże psychologiczne. Osoby
załamane po porażkach życiowych sięgają po te środki w celu uśmierzenia bólu, jednak ma to
negatywny wpływ na dalsze ich postępowanie.

Problem seksu zdecydowanie należy uznać za mechanizm psychologiczny zachowania

agresywnego. Wzmożony popęd seksualny zarówno u mężczyzn jak i kobiet może być
przyczyną konfliktu w związku małżeńskim. Jeżeli druga ze stron nie będzie w stanie
zaspokoić tych potrzeb, najczęściej prowadzi to do gwałtu, który powoduje spustoszenie w
psychice człowieka. Im częściej takie postępowanie się powtarza tym bardziej wzrasta ryzyko
agresji. Problem nadpobudliwości seksualnej jest szczególnie niebezpieczny w odniesieniu do
osób, które nie posiadają partnera seksualnego. W celu zaspokojenia potrzeb dopuszczają się
takich czynów jak molestowanie seksualne osób bezbronnych.

Reasumując należy zaznaczy iż w opracowaniu poświęcono wiele uwagi problemowi

agresywnego zachowania dzieci gdyż od młodości kształtuje się osobowość i psychika osoby.
Od sposobu wychowania dziecka, warunków w jakich dorasta zależy czy będzie miało
skłonności do agresji lub nie. Brak opieki za strony rodziców lub innych prawnych
opiekunów, nadmierna swoboda w okresie dorastania może wywołać alkoholizm, narkomanię
co powoduje spustoszenie w psychice człowieka i może objawiać się zachowaniem
agresywnym. Wśród osób spożywających alkohol, narkotyki jak i należących do wszelkich
subkultur takich jak np. skini czy hipisi, najwięcej jest przestępców odsiadujących wyroki.
Nadmiar tych używek najczęściej wywołuje negatywne następstwa w postaci zachowań
agresywnych. Dlatego też należy zauważyć, iż od wczesnego dzieciństwa niezbędna jest
opieka i uczucie emocjonalne między dzieckiem a rodzicami.

3

LITERATURA:

•

E. Aronson, przełożył J. Radzicki, Człowiek istota społeczna, PWN, Warszawa 1997r.;

•

J.

Grochulska,

Reedukacja

dzieci

agresywnych,

Wydawnictwo

Szkolne

i Pedagogiczne, Warszawa 19982r.;

•

I. Pospiszyl, Przemoc w rodzinie, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa
1994r.;

•

L. Siniugina, Agresja czy miłość, Krajowa Agencja Wydawnicza RSW, Warszawa 1981r.