19. Pierwsza pomoc w stanach zagrożenia życia

19.1. Definicja pierwszej pomocy

19.2. Organizacja akcji ratunkowej

19.2.1. Wezwanie pomocy
19.2.2. Bezpieczeństwo akcji ratunkowej
19.2.3. Apteczka pierwszej pomocy

19.3. Najczęstsze przyczyny stanów nagłych pochodzenia urazowego

19.3.1. Rany
19.3.2. Krwotoki
19.3.3. Amputacja urazowa
19.3.4. Oparzenia i odmrożenia
19.3.5. Urazy kostne i stawowe
19.3.6. Uraz kręgosłupa

19.3.7. Złamania żeber

19.4. Stany zagrożenia życia związane z nagłym zachorowaniem

19.4.1. Atak astmy oskrzelowej
19.4.2. Padaczka (epilepsja)
19.4.3. Zawał serca
19.4.4. Cukrzyca
19.4.5. Omdlenie
19.4.6. Udar słoneczny
19.4.7. Udar cieplny
19.4.8. Wstrząs

19.5. Zaburzenie funkcji życiowych spowodowane zatruciami

19.5.1. Zatrucia tlenkiem węgla
19.5.2. Zatrucia środkami żrącymi i rozpuszczalnikami organicznymi

19.6. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

19.6.1. Podstawowe zasady resuscytacji osoby dorosłej
19.6.2. Podstawowe zasady resuscytacji osoby dorosłej z wykorzystaniem automatycznego de-

fibrylatora (AED)

19.7. Pozycja bezpieczna

Informacja:
Rozwinięcie powyższej tematyki w książce

Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach

.

19.1. Definicja pierwszej pomocy

Udzielanie natychmiastowej pomocy poszkodowanemu przed przybyciem lekarza pogotowia ratunkowego mającego na
celu ratowanie zdrowia bądź życia ludzi, którzy odnieśli obrażenia lub nagle zachorowali — określamy mianem pierw-
szej pomocy.

Pierwsza pomoc to prozaicznie proste, podstawowe czynności, które należy wykonać przed przybyciem lekarza, pogo-
towia ratunkowego lub innych wykwalifikowanych osób, mające na celu ratowanie zdrowia bądź życia ludzi, którzy
odnieśli obrażenia lub nagle zachorowali.
Czynności pierwszej pomocy zmierzają do osiągnięcia trzech podstawowych celów:



ochrony ludzkiego życia,



ograniczania skutków obrażeń lub choroby,



przygotowania do dalszego postępowania specjalistycznego.

W nieszczęśliwych wypadkach i w schorzeniach przebiegających ostro, często o dalszych losach osoby poszkodowanej
decydują pierwsze minuty, a można by rzec — pierwsze sekundy. Szybka i właściwa pomoc, na miarę własnych umie-
jętności i wiadomości, ale udzielona w sposób natychmiastowy, może przyczynić się do uratowania życia i zdrowia
innemu człowiekowi.
Osoba poszkodowana znajdująca się w stanie bezpośredniego zagrożenia życia bądź zdrowia to osoba, której podsta-
wowe funkcje życiowe, takie jak krążenie i oddychanie uległy zaburzeniu w następstwie wypadku, urazu lub choroby
o ciężkim przebiegu.
Do stanu bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia człowieka dochodzi najczęściej w wyniku:



wypadku i urazu,



nagłego wystąpienia choroby,



nasilenia objawów choroby już zdiagnozowanej.

19.2. Organizacja akcji ratunkowej

Organizację akcji ratunkowej po przebytym urazie bądź ostrej chorobie można przedstawić w formie graficznej za po-
mocą połączonych ze sobą ogniw łańcucha.

Rys. 19.1. Łańcuch przeżycia

19.2.1. Wezwanie pomocy

Po dokonaniu wczesnej oceny poszkodowanego należy niezwłocznie powiadomić służby ratunkowe.

Pamiętajmy, że im wcześniej powiadomimy służby ratunkowe, tym czas oczekiwania na przybycie wykwalifikowanej
pomocy będzie krótszy.

Kiedy jesteśmy sami, w pierwszej kolejności należy zająć się poszkodowanym i wezwanie służb odłożyć na później.
Jeśli jest w pobliżu ktoś, kto mógłby ci pomóc, należy poprosić go o niezwłoczne powiadomienie służb ratunkowych.

Pomoc należy wezwać dzwoniąc z telefonu komórkowego lub stacjonarnego pod jeden z czterech bezpłatnych, dostęp-
nych telefonów alarmowych:



numer ratunkowy 112 (Centrum Powiadamiania Ratunkowego)



numer jednostki ratownictwa medycznego: 999



numer policji: 997



numer straży pożarnej: 998

Meldunek o zdarzeniu powinien zostać przekazany w sposób zwięzły i zawierać następujące dane:



miejsce zdarzenia,



rodzaj zdarzenia (np. zderzenie się samochodów, upadek z drabiny, utonięcie, atak padaczki itp.),



liczba poszkodowanych i ich stan,



informacja o udzielonej dotychczasowo pomocy,



dane personalne osoby wzywającej pomoc.

Pamiętaj! Nigdy nie odkładaj jako pierwszy słuchawki!!!

Miejsce zdarzenia
Dokładny opis miejsca zdarzenia spowoduje, że służby ratunkowe dotrą na miejsce szybciej. Informacje dotyczące
miejsca zdarzenia powinny zawierać: nazwę miejscowości, nazwę dzielnicy, nazwę ulicy, numer posesji – budynku
i cechy charakterystyczne miejsca, w którym doszło do zagrożenia.

Rodzaj zdarzenia
Określając rodzaj zdarzenia należy opisać to, czego jest się świadkiem lub uczestnikiem (np. zderzenie się samocho-
dów, upadek z drabiny, utonięcie, atak padaczki itp.).

Liczba poszkodowanych i ich stan
Przekazując meldunek dyspozytorowi służb ratunkowych należy podać liczbę osób uczestniczących w zdarzeniu —
zarówno tych, którzy odnieśli obrażenia, jak i tych, u których obrażeń nie widać na pierwszy rzut oka.
Stan osób poszkodowanych opisuje się w prosty sposób, tzn.:



przytomny (reaguje na głos, logicznie odpowiada na zadawane pytania),



nieprzytomny (nie reaguje na głos, dotyk),



splątany (na zadawane pytania odpowiada nielogicznie, nie jest w stanie określić miejsca, w którym jest),



pobudzony (reaguje agresywnie, mimo poleceń nie uspakaja się).

Informacja o udzielonej dotychczasowo pomocy
Należy podać dyspozytorowi informacje na temat dotychczasowych czynności, które zostały wykonane przy ratowaniu
poszkodowanego. Jeżeli ratujący zrobił coś nie tak, wykwalifikowana osoba przyjmująca zgłoszenie może udzielić
wskazówek dotyczących procedur pierwszej pomocy.
Dane personalne osoby wzywającej pomoc
Należy przedstawić się z imienia i nazwiska, podać swój numer telefonu. Jest to niezbędne w celu udokumentowania
zdarzenia, a w przypadku komplikacji ze znalezieniem miejsca zdarzenia ułatwi służbom ratunkowym szybsze dotarcie
do poszkodowanego.
Nigdy nie odkładać jako pierwszy słuchawki
Słuchawkę telefonu można odłożyć dopiero wtedy, kiedy osoba przyjmująca zgłoszenie oznajmi, że zgłoszenie zostało
przyjęte. Mogą się pojawić dodatkowe pytania i sugestie co do zdarzenia.

19.2.2. Bezpieczeństwo akcji ratunkowej

Każdemu zdarzeniu towarzyszy atmosfera zdenerwowania i grozy. Skuteczne i sprawne działanie osób przystępujących
do udzielania pierwszej pomocy jest zależne od wiary we własne umiejętności i od opanowania.
Ocena miejsca zdarzenia ma na celu określenie, czy ratujący i świadkowie nie są narażeni na niebezpieczeństwo
w czasie udzielania pomocy poszkodowanym. Przeprowadzając taką ocenę należy mieć na uwadze nie tylko miejsce
zdarzenia jako całość, ale także jego poszczególne elementy. Zaniedbanie oceny miejsca zdarzenia i natychmiastowe
wejście w strefę zagrożenia wiąże się z ryzykiem utraty zdrowia i życia.
Celem działań ratunkowych jest udzielenie pomocy poszkodowanym, zatem lekkomyślność ratownika nie powinna być
przyczyną sytuacji, w której ekipy ratunkowe muszą ratować nie tylko poszkodowanych, ale i rannego ratownika.
Uznawszy obszar akcji ratowniczej za niebezpieczny, nie powinno się do niego wkraczać dopóki nie stanie się on
bezpieczny lub nie zostaną przedsięwzięte szczególne środki bezpieczeństwa.
Do zagrożeń, jakie mogą występować na miejscu zdarzenia, należą urazy mechaniczne spowodowane rozbitym
szkłem, fragmentami konstrukcji metalowych lub betonowych, oblodzeniem lub rozlanym olejem. Oprócz tego ryzy-
ko stanowią substancje toksyczne, tworzące się np. w czasie pożaru (dymy, pary i gazy).
Należy pamiętać, że ocena bezpieczeństwa miejsca zdarzenia nie odbywa się jednorazowo, lecz jest procesem ciągłym.
Na bezpieczeństwo wpływają bowiem czynniki zmieniające się pod wpływem działań ratowniczych. Niezbędne jest
zatem ciągłe monitorowanie miejsca zdarzenia, aby w razie pojawienia się nowych okoliczności wpływających na bez-
pieczeństwo móc podjąć odpowiednie kroki mające na celu ochronę ratujących i ratowanych.
Widząc z daleka wypadek wiemy, czego możemy się spodziewać znając najbardziej typowe urazy dla danej sytuacji.
Z tego miejsca możemy wstępnie ocenić, jakiego rodzaju zagrożeniem dla ratownika będzie miejsce, w którym nastąpi-
ło zdarzenie.

Pamiętaj !!!
Nie można zapominać o własnym bezpieczeństwie. Nie wolno narażać się na ryzyko podejmując jakieś bohater-
skie akcje w sytuacji zagrożenia. Dlatego należy:



szybko, spokojnie ustalić, co się stało,



zlokalizować zagrożenia dla siebie i dla poszkodowanego (np. przy porażeniu prądem elektrycznym odłączyć
napięcie głównym wyłącznikiem),



zabezpieczyć miejsce zdarzenia, rozpoznać liczbę poszkodowanych i ich stan,



nie narażać się na niebezpieczeństwo — samoochrona (np. założenie rękawiczek, niewchodzenie do pomiesz-
czeń, gdzie istnieje podejrzenie ulatniania się gazu).

Podczas wykonywania wszelkich czynności przy poszkodowanym należy mieć założone lateksowe lub foliowe ręka-
wiczki jednorazowego użytku (ewentualnie skorzystać z woreczka foliowego). Chronią one przed bezpośrednim kon-
taktem z płynami ustrojowymi, wydzielinami i wydalinami poszkodowanego.

19.2.3. Apteczka pierwszej pomocy

Apteczka pierwszej pomocy jest zestawem służącym tylko i wyłącznie do ratowania osób, które znalazły się w stanie
bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia. Powinna być umieszczona w miejscu ogólnie dostępnym i widocznym.
Wyposażenie apteczki powinno znajdować się w odpowiedniej walizeczce lub torbie oznakowanej czerwonym krzyżem
z napisem „Apteczka pierwszej pomocy”. Apteczka powinna zawierać tylko niezbędne środki, w niedużych ilościach,
służące do ratowania oraz spis zawartości.

W apteczce nie powinny znajdować się żadne leki.
Przykładowe wyposażenie apteczki zakładowej:



opaska dziana 4 m x 10 cm (4 szt.),



opaska dziana 4 m x 4 cm (4 szt.),



zestaw plastrów z opatrunkiem (1 op.),



kompres gazowy 5 x 5 x 3 (1 op.),



kompres gazowy 9 x 9 x 3 (1 op.),



kompres gazowy 7 x 7 (1 op.),



gaza opatrunkowa 0,25 m (1 szt.),



nożyczki (1 szt.),



opaska elastyczna (1 szt.),



poloplast (1 szt.),



maseczka do sztucznego oddychania (1 szt.),



rękawice lateksowe (4 szt.).

19.3. Najczęstsze przyczyny stanów nagłych pochodzenia urazowego

19.3.1. Rany

Rana jest to przerwanie ciągłości tkanki skórnej lub błon śluzowych, np. jamy ustnej. Rozległość i głębokość ran zale-
ży od rodzaju urazu, jego siły i miejsca, na które działał. Rany powstają na skutek działania:



czynników mechanicznych, które powodują rany cięte, rąbane, kłute, tłuczone, postrzałowe,



czynników termicznych, które wywołują oparzenia i odmrożenia,



czynników chemicznych, które wywołują oparzenia chemiczne,



martwicę lub rozpuszczenie tkanek,



czynników elektrycznych, które wywołują oparzenia i zwęglenia tkanek.

Pierwsza pomoc przy zranieniach:



zatamować krwotoku (w przypadku dużego krwawienia),



zabezpieczyć rany jałowym opatrunkiem — bezpośrednio na ranę położyć jałową gazę, (nie kłaść na ranę waty,
ligniny, chusteczek higienicznych itp.),



nie dotykać rany palcami ani żadnymi środkami niejałowymi,



nie usuwać ciał obcych tkwiących w ranie, nie przemywać ran,



całość bandażować bandażem dzianym,



kontrolować czynności życiowe poszkodowanego (oddech i tętno),



zapewnić poszkodowanemu komfort termiczny i psychiczny,



kontrolować tętno poniżej miejsca założenia opatrunku,



w przypadku przemoknięcia opatrunku nałożyć kolejną warstwę materiału chłonącego i przymocować ją banda-
żem.

19.3.2. Krwotoki

Krwotok jest to przerwanie ciągłości naczynia krwionośnego i utrata krwi do tkanek, jam ciała (krwotok wewnętrzny)
lub na zewnątrz organizmu (krwotok zewnętrzny). Utrata krwi od 1,5—2 litrów stanowi bezpośrednie zagrożenie dla
życia.
Ze względu na rodzaj uszkodzonego naczynia krwotoki dzielimy na:



tętnicze,



żylne,



miąższowe.

Krwotok wewnętrzny

W przypadku krwotoku wewnętrznego nie ma wypływu krwi z rany na zewnątrz ciała.

Rozpoznanie:
Na podstawie objawów mogących świadczyć o krwotoku:



zmiana zabarwienia skóry (ciemnoniebiesko-fioletowe), zwane potocznie „siniakiem”,



wymiotowanie krwią bądź oddawanie smolistych stolców to często objaw krwawienia z wrzodu żołądka lub dwu-
nastnicy,



oddawanie stolca podbarwionego krwią — krwawienie z końcowego odcinka przewodu pokarmowego,



oddawanie moczu podbarwionego krwią — krwawienie z układu moczowego,



wykrztuszanie wydzieliny podbarwionej krwią lub krwi — krwawienie z płuc,



powiększenie się obwodu brzucha, zasinienie pod którymś z łuków żebrowych — krwawienie z narządów jamy
brzusznej (wątroby, śledziony),



krwawienie towarzyszące złamaniom zamkniętym — może towarzyszyć temu obrzęk, zasinienie, zwiększone ocie-
plenie.

Krwotok zewnętrzny

Nie ma trudności w jego rozpoznawaniu, dlatego że widać wypływającą z rany krew. Pierwszej pomocy udzielamy jak
w przypadkach zranień.

Krwotok z nosa

W przegrodzie nosowej znajdują się liczne powierzchowne naczynia krwionośne, które przy uszkodzeniu albo także bez
przyczyn zewnętrznych pękają, co prowadzi do krwawienia.

Pierwsza pomoc:



poszkodowanego posadzić z głową pochyloną do przodu,



poinformować poszkodowanego, aby oddychał ustami,



polecić poszkodowanemu oczyszczenie nosa (wydmuchać zawartość nosa),



ucisnąć nos tuż poniżej części kostnej,



kłaść zimne kompresy na czoło, kark i nasadę nosa,



po 10 minutach przestać uciskać nos,



jeżeli krwawienie powtarza się, należy zastosować ponownie ucisk (nie oczyszczać zawartości nosa),



jeżeli krwawienie z nosa trwa dłużej niż 30 minut, należy skontaktować się z lekarzem.

UWAGA!!!

U osób cierpiących na nadciśnienie tętnicze nie tamować wypływu krwi — natychmiast wezwać pomoc.

19.3.3. Amputacja urazowa

Amputacja urazowa jest to odcięcie części ciała człowieka w wyniku nagłego wypadku.

Pierwsza pomoc:



poszkodowanego ułożyć w pozycji leżącej lub przeciwwstrząsowej (w przypadku dużego ubytku krwi),



unieść zranioną kończynę powyżej poziomu serca,



w przypadku możliwości wystąpienia dużego krwotoku (np. amputacja dłoni) należy założyć szeroki opatrunek
uciskowy,



zabezpieczyć kikut jałowym opatrunkiem,



odnaleźć amputowaną część kończyny, opatrzyć jałowym opatrunkiem i włożyć do foliowej torebki, którą następ-
nie należy umieścić w wodzie z lodem,



unieruchomić zranioną kończynę,



zapewnić komfort termiczny i wsparcie psychiczne,



okresowo kontrolować czynności życiowe.

UWAGA: W przypadku amputacji, np. palca, krwawienie jest niewielkie, wystarczy założenie zwykłego opa-
trunku.

19.3.4. Oparzenia i odmrożenia

Oparzenie jest to uszkodzenie skóry oraz tkanek pod nią leżących na skutek działania wysokiej temperatury, substancji
chemicznych, promieniowania jonizującego lub prądu elektrycznego.
W zależności od czynnika uszkadzającego oparzenia dzieli się na: termiczne, chemiczne, popromienne, elektryczne.

Oparzenie termiczne

W zależności od głębokości oparzenia wyróżnia się cztery stopnie:



stopień I — objawem jest zaczerwienienie skóry (rumień), obrzęk i uczucie pieczenia,



stopień II — na zaczerwienionej i obrzękniętej skórze pojawiają się pęcherze z żółtawym płynem surowi-
czym, towarzyszy temu ostry ból,



stopień III — niebolesny, cechuje się martwicą całej grubości skóry, a także uszkodzeniem tkanek położo-
nych głębiej (mięśnie, ścięgna),



stopień IV — skrajną postacią oparzenia jest zwęglenie tkanek.

Pierwsza pomoc:



oparzone miejsce schłodzić zimną wodą, kierując strumień powyżej rany, przez około 15—20 minut (w przy-
padku oparzeń oka okres schładzania jest dłuższy),



ranę osłonić jałowym opatrunkiem (nie może on wywierać żadnego nacisku na miejsce oparzenia).

Oparzenia chemiczne

Są one następstwem działania na skórę stężonych kwasów, zasad (ługów) oraz soli i innych substancji chemicznych.
Głębokość i wielkość uszkodzeń zależy od rodzaju substancji, jej stężenia i czasu działania. Dodatkowo niektóre sub-
stancje chemiczne, np. fenol czy sole rtęci, mogą wchłaniać się do organizmu, powodując ogólne zatrucie. Oparzenia
kwasami (spowodowane najczęściej kwasem siarkowym lub solnym) wywołują na skórze strupy o różnym zabarwie-
niu, które powstają jako wynik koagulacji białka. Oparzenia ługami są najczęściej skutkiem działania na tkankę zasady
sodowej, potasowej lub wapna niegaszonego. Na skórze pojawia się miękki, wilgotny strup o białawym zabarwieniu,
jako wynik rozpuszczenia białek i głębokiego uszkodzenia tkanek.

Pierwsza pomoc:



oddzielić poszkodowanego od substancji żrącej (zdjąć przesiąkniętą nią odzież, o ile nie jest przyklejona do skóry),



pamiętać o własnym bezpieczeństwie,



nie zobojętniać substancji powodującej oparzenie,



jak najszybciej zmyć szkodliwą substancję dużą ilością chłodnej wody (z wyjątkiem oparzeń wapnem niegaszo-
nym, gdzie najpierw należy mechanicznie usunąć wapno, a następnie spłukać pod mocnym strumieniem wody), tak
aby spływała po ciele jak najkrótszą drogą,



na oparzone miejsce nałożyć jałowy opatrunek osłaniający,



wezwać pomoc lekarską i pozostać z poszkodowanym, zapewniając mu wsparcie psychiczne i komfort termiczny,



zabezpieczyć opakowanie i resztki substancji żrącej (jeżeli jest to możliwe).

Porażenie prądem

Do porażenia prądem dochodzi na skutek przepływu prądu elektrycznego przez ciało człowieka. Poszczególne części
ciała mają różny opór elektryczny, który stanowi przeszkodę na drodze prądu i ogranicza jego przepływ. Oporność ciała
zależy od:



napięcia dotyku (przy napięciu powyżej 100 V skóra nie stanowi oporu),



oporności wewnętrznej (drogi przepływu prądu — najniższa oporność jest na drodze ręce-plecy oraz dwie ręce-stopa
lub dwie stopy-ręka, nieco wyższa na drodze ręka-stopa lub ręka-ręka),



natężenia i częstotliwości prądu,



czasu trwania rażenia,



temperatury i wilgotności skóry (mokra skóra = mniejszy opór),



wielkości powierzchni kontaktowych.

Porażenie prądem może prowadzić do:



utraty przytomności,



zatrzymania krążenia,



zatrzymania oddechu,



skurczu mięśni (czasem tak silnego, że prowadzi do zwichnięć i złamań!),



oparzeń, martwicy i zwęgleń,



urazów kręgosłupa i głowy (na skutek upadku z wysokości),



natychmiastowej śmierci.

Rodzaje obrażeń:
1. Oparzenia.
Przepływający prąd powoduje powstanie w miejscu kontaktu okrągłych lub owalnych zmian, zwanych oparzeniem
Joule’a. Podobne zmiany powstają w miejscu „wyjścia” prądu (najczęściej plecy lub stopy). Wewnętrznie także docho-
dzi do zmian martwiczych — mięśni, naczyń krwionośnych, nerwów — nazywanych oparzeniem elektrycznym.

2. Zaburzenia rytmu serca.
Przepływający przez ciało prąd zaburza fizjologiczny rytm serca i może spowodować zatrzymanie krążenia.

3. Mnogie uszkodzenia ciała.
Głównie spowodowane są one bardzo silnym skurczem mięśni (złamania, zwichnięcia) oraz upadkiem z wysokości
(uraz głowy, kręgosłupa).

Pierwsza pomoc:



usunąć przyczynę, która spowodowała porażenie prądem,



wyłączyć źródła prądu, a jeśli to jest niemożliwe — odciągnąć poszkodowanego za pomocą nieprzewodzących mate-
riałów, np. kawałka suchego drewna lub drążka izolacyjnego,



ocenić objawy życiowe i, jeśli to konieczne, rozpocząć resuscytację. Gdyby masaż serca był niemożliwy z powodu
sztywności klatki piersiowej, należy wykonywać sztuczne oddychanie do czasu, aż klatka piersiowa stanie się na
powrót podatna na ucisk mostka,



wezwać karetkę pogotowia,



ocenić obrażenia ciała:



zastosować unieruchomienie przy złamaniach i zwichnięciach,



chłodzić i zabezpieczać rany przed zakażeniem w oparzeniach,



w zależności od stanu przytomności poszkodowanego:



jeśli jest przytomny i nie wymaga pilnej interwencji na miejscu zdarzenia, to i tak chory musi być bezwzględ-
nie przetransportowany do szpitala w celu dalszej obserwacji skutków odległych (np. odwodnienie, zaburzenia
elektrolitowe, zaburzenia rytmu serca),



jeśli jest nieprzytomny, ale ma zachowany oddech i krążenie, a jednocześnie można wykluczyć uraz kręgosłu-
pa i nie ma wstrząsu — ułożyć go w pozycji bezpiecznej,



jeśli stwierdza się objawy wstrząsu — prowadzić odpowiednie postępowanie przeciwwstrząsowe.

UWAGA: Ratownik musi zadbać o własne bezpieczeństwo i uważać, aby samemu nie zostać porażonym!

Odmrożenia

Są to uszkodzenia skóry i tkanek pod nią leżących, wywołane działaniem niskiej temperatury. Odmrożeniu ulegają
okolice tkanek o zwolnionym i utrudnionym krążeniu: palce nóg, rąk, nos, policzki, małżowiny uszne.

Pierwsza pomoc:



poszkodowanego przenieść do ciepłego pomieszczenia,



rozluźnić ubranie uciskające obrzęknięte miejsca,



ściągnąć przemoczoną i zmrożoną odzież,



nie wolno nacierać odmrożonych miejsc śniegiem ani alkoholem,



można poszkodowanemu podać do picia mocno osłodzone, gorące napoje,



nie należy podawać poszkodowanemu alkoholu ani pozwolić palić,



jeżeli na skórze występują pęcherze czy grożące martwicą sine przebarwienia, założyć na nie jałowy opatrunek
i niezwłocznie skontaktować się z lekarzem,



odmrożoną część ciała włożyć do zimnej wody, a następnie powoli i stopniowo podwyższać temperaturę wody do
temperatury pokojowej (cały proces powinien trwać 20—30 minut).

19.3.5. Urazy kostne i stawowe

Skręcenie

Skręcenie jest to zamknięte uszkodzenie stawu spowodowane zbytnim jego naciągnięciem, polegające na krótkotrwa-
łym przemieszczeniu powierzchni stawowych kości. Do skręcenia dochodzi najczęściej na skutek gwałtownych, nie-
prawidłowych ruchów w stawach.
Najczęściej skręcenie ma miejsce w obrębie stawów:



barkowo-obojczykowego,



palców,



odcinka szyjnego kręgosłupa,



kolanowego,



skokowego.

Objawy skręcenia:



ból,



obrzęk oraz zmiana zabarwienia skóry (zasinienie),



zniekształcenie stawu na skutek narastającego obrzęku,



utrata ruchomości stawu.

Zwichnięcie

Zwichnięcie jest to uszkodzenie stawu, w którym powierzchnie stawowe trwale utraciły ze sobą styczność. Rozdzielone
elementy kostne w stawie nie mogą powrócić samoistnie do prawidłowej sytuacji anatomicznej. Pomiędzy przemieszczone
powierzchnie stawowe mogą dostać się tkanki miękkie, co zdecydowanie utrudnia nastawienie zwichniętego stawu.
Zwichnięciu może towarzyszyć uszkodzenie sąsiadujących naczyń i nerwów, podobnie jak w złamaniu.
Zwichnięcia (urazowe) najczęściej dotyczą następujących stawów:



ramiennego,



łokciowego,



palców,



skokowego.

Objawy zwichnięcia:



ból,



zniekształcenie stawu,



przymusowe ułożenie,



zasinienie kończyny, ochłodzenie, brak wyczuwalnego tętna — obwodowo w stosunku do zwichnięcia — jeśli ma
miejsce ucisk na naczynia,



brak czucia, porażenie kończyny — obwodowo w stosunku do zwichnięcia — jeśli ma miejsce uszkodzenie nerwów.

W każdym z przedstawionych powyżej przypadków, jak też w przypadku złamania, postępowanie praktyczne jest po-
dobne, dlatego w razie wątpliwości na miejscu zdarzenia nie ma potrzeby ustalenia właściwego rozpoznania — czy jest
to złamanie, skręcenie, czy zwichnięcie.

Pierwsza pomoc:



uszkodzony staw należy unieruchomić postępując zgodnie z zasadą, że muszą być unieruchomione względem sie-
bie kości przylegające do uszkodzonego stawu.

Nie wolno poruszać stawu lub usiłować go nastawić!!!

Złamania

Złamanie — jest to przerwanie ciągłości tkanki kostnej. Złamania dzielimy na:



proste,



wieloodłamowe (kość złamana w wielu miejscach i na wiele części),



otwarte,



zamknięte.

Objawy:



ból w obrębie podejrzewanego złamania, nasilający się podczas dotyku,



zmiana zabarwienia skóry,



zmiana kształtu (deformacja w obrębie złamanej kości),



w przypadku złamania otwartego — krwawienie i widoczne w ranie odłamy kostne.

Pierwsza pomoc:



złamaną kość należy unieruchomić postępując zgodnie z zasadą, że muszą być unieruchomione względem siebie

stawy przylegające do uszkodzonej kości,



nie wolno poruszać kończyną ani usiłować jej nastawiać,



jeśli jest to złamanie otwarte, zatamować ewentualny krwotok i założyć na ranę jałowy opatrunek (bezpo-
średnio na ranę nałożyć ostrożnie jałowy gazik, tak aby nie wcisnąć złamanej kości ani jej odłamków),



nie ruszać ratowanego bez wyraźnej potrzeby,



nie przemieszczać ratowanego bez wcześniejszego unieruchomienia złamanej części ciała,



nie zostawiać ratowanego samego,



wezwać pomoc.

Złamanie żuchwy
Złamaniu towarzyszy silny ból oraz obrzęk, powodujący niemożność połykania śliny, trudności mowy, utrudnienie
oddychania, a nawet całkowite zablokowanie górnych dróg oddechowych.

Pierwsza pomoc:



poszkodowanego ułożyć w pozycji siedzącej, aby pozwolić na swobodne wypływanie śliny i krwi.

Złamanie kości miednicy
Złamaniu kości miednicy towarzyszą silne bóle w jej obrębie oraz przy ruchach kończyn. Ponieważ często wiąże się
ono z uszkodzeniem narządów wewnątrz jamy brzusznej i miednicy, występuje niekiedy wypłynięcie niewielkiej ilości
moczu z krwią.

Pierwsza pomoc:



unieruchomić kończyny i miednicę poszkodowanego,



zapewnić komfort termiczny i psychiczny,



lekkie zgięcie nóg w kolanach zmniejsza bolesność — pod kolana można podłożyć np. koc.

19.3.6. Uraz kręgosłupa

Uraz kręgosłupa podejrzewamy zawsze w wypadkach samochodowych, przy upadku z dużej wysokości oraz skoku do
wody. Przemieszczenie odłamków kostnych może doprowadzić do uszkodzenia rdzenia kręgowego i spowodować
poważne następstwa w postaci porażenia kończyn, a nawet śmierci.

Objawy:



ból głowy, szyi, pleców,



zaburzenia oddychania,



niedowład,



porażenie siły mięśniowej,



bezwiedne oddawanie moczu i (lub) stolca,



zaburzenia czucia,



utrata przytomności.

Pierwsza pomoc:



wezwać pomoc,



stale obserwować ratowanego,



jeśli ratowanego trzeba umieścić w innym miejscu, poszukać osób, które mogą w tym pomóc,



sprawdzić, czy ratowany ma wyczuwalne tętno i czy oddycha. Jeśli nie — rozpocząć resuscytację,



zapewnić właściwy komfort psychiczny i termiczny.

19.3.7. Złamania żeber

Złamanie żebra to przerwanie jego ciągłości, następujące bezpośrednio wskutek urazu. Charakterystycznymi objawa-
mi złamania żebra lub żeber jest silny ból występujący w miejscu urazu, zaostrzający się przy oddychaniu i podczas
ruchu.

Objawy:



zmiana zabarwienia skóry nad miejscem uszkodzenia,



ból w miejscu zadziałania urazu, nasilający się podczas kaszlu, głębszego wdechu, przy poruszaniu się.

Pierwsza pomoc:



nie ma specjalnego postępowania w przypadku złamania żebra — nie jest zalecane unieruchamianie klatki piersio-
wej poprzez założenie opaski elastycznej.

19.4. Stany zagrożenia życia związane z nagłym zachorowaniem

19.4.1. Atak astmy oskrzelowej

Astma oskrzelowa to choroba układu oddechowego objawiająca się gwałtownymi atakami duszności oraz duszącego
kaszlu.
Atak astmy może nastąpić na skutek:



wdychania, dotykania lub spożywania czegoś, na co dana osoba jest uczulona,



zdenerwowania,



infekcji, takiej jak np. przeziębienie, zapalenie płuc.

Pierwsza pomoc:



rozluźnić wszystkie ciasne ubrania (kołnierzyk, pasek itp.),



pomóc poszkodowanemu przyjąć pozycję siedzącą, która ułatwia mu oddychanie,



zapewnić poszkodowanemu dostęp do wilgotnego, świeżego powietrza,



jeśli chory posiada leki wziewne, pomóc mu je zażyć,



uspokajać poszkodowanego.

19.4.2. Padaczka (epilepsja)

Epilepsja, czyli padaczka, to zespół chorobowy z objawami schorzeń ośrodkowego układu nerwowego. Nadmierne
wyładowania neuronów oraz nieprawidłowe rozprzestrzenianie się pobudzenia mózgu powoduje występowanie napadu
padaczkowego.

Napad padaczkowy to nagłe, przejściowe nieprawidłowości natury ruchowej, wegetatywnej, psychicznej i czuciowej.
Podczas napadu chory traci przytomność, upada oraz występuje u niego napięcie mięśni całego ciała wraz z odchyle-
niem głowy do tyłu i wyciągnięciem kończyn. U chorego ustaje oddychanie, a po kilku sekundach wstrząsają nim
drgawki. Podczas napadu padaczkowego chory może bez kontroli oddać mocz.

Pierwsza pomoc:
— w czasie ataku należy:



zabezpieczyć głowę poszkodowanego — klękając od strony głowy, unieść głowę do góry na około 2—3 cm
i odchylić lekko do tyłu, a tym samym udrożnić drogi oddechowe,



nie wkładać nic do ust,

— po ataku należy:



usunąć ślinę i wymiociny z jamy ustnej,



rozluźnić ciasne części ubrania,



nie budzić poszkodowanego, ułożyć go w pozycji bezpiecznej,



kontrolować czynności życiowe,



zapewnić komfort termiczny i bezwzględny spokój.

19.4.3. Zawał serca

Zawał serca jest to uszkodzenie mięśnia sercowego w wyniku jego niedotlenienia, np. gdy skrzep tamuje przepływ
krwi do jakiejś części serca.

Objawy:



ból za mostkiem lub w okolicy serca, często promieniujący do lewego barku i ręki,



bladość,



uczucie lęku,



zimne poty,



mogą wystąpić trudności w oddychaniu i zaburzenia rytmu serca.

Zawał może wystąpić podczas spoczynku, jak i podczas aktywności. Wiele zawałów zdarza się w czasie snu i podczas
budzenia się.

Pierwsza pomoc:



poszkodowanego ułożyć w pozycji półsiedzącej (ponieważ ta pozycja najmniej obciąża serce) i oprzeć plecami
o coś stabilnego,



regularnie kontrolować czynności życiowe,



jeżeli poszkodowany posiada leki, umożliwić mu ich zażycie (pod warunkiem że jest w pełni świadomy),



rozluźnić odzież i zabezpieczyć dostęp świeżego powietrza,



nie pozwolić poszkodowanemu na wykonywanie żadnego wysiłku fizycznego,



zapewnić komfort psychiczny i termiczny poszkodowanemu,



wezwać pogotowie.

19.4.4. Cukrzyca

Cukrzyca jest przewlekłym schorzeniem spowodowanym niepoprawnym wydzielaniem i/lub działaniem insuliny.
Choroba ta charakteryzuje się stale podwyższonym stężeniem glukozy we krwi. Celem prawidłowego działania insuliny
jest wykorzystywanie tłuszczy i cukrów jako energetycznego materiału dla komórek oraz tworzeniu białek z substancji
znajdujących się w pożywieniu. W cukrzycy niebezpieczne dla zdrowia jest obniżenie się poziomu glukozy we krwi
poniżej dopuszczalnego progu, za jaki uznaje się poziom 2,8 mmol/l (50 ml/dl). Taki stan nazywamy ciężką hipogli-
kemią lub w języku potocznym — silnym niedocukrzeniem.

Objawy:



drżenie mięśni,



uczucie głodu,



ziewanie i senność,



ociężałość myślenia,



zawroty głowy, nerwowość,



obfite poty,



osłabienie,



zaburzenia pamięci i nielogiczne zachowanie się,



agresywność bez powodu,



zaburzenia widzenia,



drgawki,



hipotermia,



utrata przytomności.

Objawy te narastają — od łagodnych do ciężkich.

Pierwsza pomoc:



przytomnemu poszkodowanemu podać cukier (mocno osłodzoną herbatę, cukierki),



nieprzytomnego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej,



szybko wezwać pomoc.

19.4.5. Omdlenie

Omdlenie stanowi bodaj najczęstszą, a zarazem najmniej groźną formę przemijających i nawracających zaburzeń świa-
domości. Istota omdlenia polega na chwilowym niedokrwieniu mózgu, wskutek czynnościowych zaburzeń regulacji
krążenia ogólnego, w wyniku emocji oraz innych obciążających czynników, jak długotrwałe stanie, upał, ból.
Omdlenie może wystąpić u zupełnie zdrowego człowieka.

Objawy:



utrata przytomności.

Pierwsza pomoc:



umożliwić dostęp świeżego powietrza,



położyć na plecach i unieść nogi na wysokość 30—40 cm.

19.4.6. Udar słoneczny

Udar słoneczny jest zaburzeniem regulacji cieplnej organizmu, spowodowanym działaniem wysokiej temperatury,
przez co traci on zdolność naturalnego ochładzania się przez pocenie. Zazwyczaj jest on spowodowany bezpośrednim
wpływem promieni słonecznych na odsłoniętą głowę. Powoduje gwałtowną zwyżkę temperatury w obrębie głowy.

Objawy:



bardzo wysoka temperatura ciała, przekraczająca 39°C,



sucha, gorąca, zaczerwieniona skóra,



brak pocenia,



przyspieszony i napięty puls,



możliwe zaburzenia świadomości, zawroty głowy, wymioty,



utrata przytomności.

Pierwsza pomoc:



umieścić poszkodowanego w zacienionym i odosobnionym miejscu,



zapewnić dostęp powietrza,



stosować zimne okłady na głowę,



podawać zimne napoje, w żadnym wypadku nie podawać alkoholu, kawy, herbaty,



jeżeli temperatura chorego przekracza 39°C, zdjąć z niego ubranie i zanurzyć go w chłodnej (nie lodowatej!) wodzie
lub polewać wodą z prysznica aż do momentu, gdy temperatura spadnie poniżej 38°C,



zwrócić uwagę, żeby nie przechłodzić organizmu oraz zbyt szybkim ochładzaniem nie spowodować szoku
termicznego.

19.4.7. Udar cieplny

O udarze cieplnym mówi się wówczas, gdy dochodzi do ogólnego przegrzania organizmu, a nadmiar ciepła nie może
być wydalony na zewnątrz ustroju, np. człowiek jest zbyt ciepło ubrany lub pracuje w pomieszczeniu, gdzie panuje
bardzo wysoka temperatura.

Objawy:



mroczki przed oczami,



szum w uszach i skroniach,



zawroty i ból głowy,



pragnienie,



zaczerwienienie ciała i obrzęk skóry,



podwyższona temperatura, nawet do 40°C.

Gdy człowiek nie poci się i ma suchą skórę, mogą wystąpić wymioty, zwężenie źrenic, utrata przytomności.

Pierwsza pomoc:
Podobna jak przy udarze słonecznym i polega na ułożeniu poszkodowanego w chłodnym, przewiewnym i zacienionym
pomieszczeniu, z zimnymi okładami na głowie, podając chłodne napoje do picia. Można również obłożyć całe ciało np.
wilgotnymi ręcznikami. Jeżeli osoba potrzebująca pomocy jest nieprzytomna, to układamy ją w pozycji bezpiecznej,
w przypadku braku oddechu stosujemy sztuczne oddychanie, aż do przybycia lekarza.

19.4.8. Wstrząs

Wstrząs jest zagrażającym życiu zaburzeniem krążenia i czynności serca, który wynika z niedoboru pomiędzy pożąda-
nym a rzeczywistym zaopatrzeniem w krew, a co za tym idzie dotlenieniem organizmu.

Najczęściej spotykane rodzaje wstrząsu:



hypowolemiczny,



kardiogenny,



anafilaktyczny.

Wstrząs hypowolemiczny (krwotoczny)

Wstrząsem hypowolemicznym nazywamy reakcję organizmu na skutek zmniejszonej zawartości krwi w naczyniach
lub znacznego ubytku płynów fizjologicznych. Psychiczne obciążenia, jak na przykład strach, lęk czy ból, mogą nasilić
wstrząs i nie należy mylić tego stanu z szokiem. Przez to ogólnie przyjęte pojęcie rozumie się reakcję układu nerwowe-
go na „straszne przeżycia” i wyraża się to poprzez drżenie mięśni oraz bladość skóry. Na początku organizm radzi sobie
sam dzięki tzw. centralizacji krążenia, która polega na przesunięciu krwi z mniej ważnych życiowo części ciała, takich
jak skóra, mięśnie kończyn górnych i dolnych oraz obszaru trzewnego do ważnych życiowo narządów — czyli mózgu,
serca i płuc. Przy większej utracie krwi dochodzi nieuchronnie do wyczerpania się mechanizmów obronnych, co może
doprowadzić do śmierci.
Najczęściej spotykanymi przyczynami tego typu wstrząsu są:



krwotoki wewnętrzne i zewnętrzne,



utrata płynów, na przykład przy rozległych oparzeniach,



silne wymioty i/lub biegunki,



obfite poty, na przykład przy udarze słonecznym.

Objawy:



szybkie i słabo wyczuwalne tętno,



blada, zimna skóra, często dreszcze,



zimny pot,



niepokój i zdezorientowanie.

Pierwsza pomoc:



na początku należy zwalczyć przyczynę wstrząsu, czyli zatamować krwotok,



ułożyć poszkodowanego w tzw. pozycji przeciwwstrząsowej, czyli płasko na wznak oraz unieść jego nogi na ok. 30 cm,



zapobiec wyziębieniu organizmu,



uspokoić poszkodowanego oraz zapewnić spokój na miejscu zdarzenia,



regularnie kontrolować podstawowe funkcje życiowe,



wezwać pomoc.

UWAGA!!!
Powyższe ułożenie nie powinno być stosowane przy nagłych bólach w klatce piersiowej oraz nadbrzuszu, ura-
zach czaszkowo-mózgowych, a także przy duszności.

Wstrząs kardiogenny (sercowy)

Wstrząsem kardiogennym, czyli sercowo-pochodnym, nazywamy takie zaburzenie funkcji serca, przez które nie jest
ono w stanie zaopatrywać w tlen całego organizmu.

Przyczynami tego zjawiska mogą być:



zawał mięśnia sercowego,



zaburzenia rytmu serca,



zator tętnicy płucnej.

Objawy:



szybkie i słabo wyczuwalne tętno,



zimna i blada skóra,



zimny pot,



drżenie.

Pierwsza pomoc:



należy sprawdzić podstawowe funkcje życiowe,



chorego ułożyć z lekko uniesioną górną częścią ciała (postępowanie jak przy zawale serca lub obrzęku płuc),



postarać się uspokoić poszkodowanego,



chronić przed wyziębieniem organizmu,



wezwać pomoc.

UWAGA!!!
W żadnym wypadku nie wolno przy tego rodzaju wstrząsie stosować typowej pozycji przeciwwstrząsowej, po-
nieważ obciąży to dodatkowo już niewydolne serce krwią!!!

Wstrząs anafilaktyczny (uczuleniowy)

Wstrząs anafilaktyczny jest ostrą, zagrażającą życiu reakcją alergiczną całego organizmu. Występuje on z reguły natych-
miast przy kontakcie z substancjami wyzwalającymi, czyli alergenami, takimi jak leki, środki cieniujące, preparaty krwi oraz
jad przy ukąszeniu owadów.

Objawy:



zaczerwienienie skóry, świąd, obrzęki na całym ciele, czasem również pokrzywka,



duszność spowodowana obrzękiem krtani oraz skurczem oskrzeli,



spadek ciśnienia krwi związany z zapaścią sercowo-naczyniową oraz zwiększoną przepuszczalnością naczyń wło-
sowatych,



nudności oraz wymioty.

Pierwsza pomoc:



natychmiastowe przerwanie kontaktu z alergenem, np. zaprzestanie podawania leku,



stała kontrola podstawowych funkcji życiowych,



ułożenie poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej, siedzącej,



wezwanie pomocy.

19.5. Zaburzenie funkcji życiowych spowodowane zatruciami

Zatrucie jest to osty stan spowodowany wniknięciem w głąb organizmu substancji toksycznej.
Drogi wniknięcia toksyny do organizmu:



poprzez przewód pokarmowy (leki, alkohol, trujące rośliny i grzyby),



poprzez drogi oddechowe (gazy drażniące, tlenek i dwutlenek węgla),



poprzez skórę (środki żrące, pestycydy),



poprzez układ krążenia — krew (narkotyki).

Objawy ogólne zatruć:



ból głowy,



biegunka,



wymioty,



bóle brzucha,



zaburzenia oddychania,



zaburzenia świadomości,



utrata przytomności.

19.5.1. Zatrucia tlenkiem węgla

Tlenek węgla (CO) to gaz bezbarwny i bezwonny, powstaje przy niecałkowitym spalaniu węgla i gazu ziemnego. Po-
woduje niedotlenienie tkanek, występuje w gazie ziemnym i spalinach samochodowych.

Przyczyny:



wadliwa instalacja wentylująca,



wadliwa konstrukcja pieców kaflowych,



wadliwa instalacja gazowa,



przebywanie w zamkniętym garażu przy włączonym silniku samochodowym.

Objawy zatrucia tlenkiem węgla:



senność,



zobojętnienie na niebezpieczeństwo,



szum w uszach i zaburzenia widzenia,



ból i zawroty głowy,



duszność,



drgawki.

Pierwsza pomoc:



zakręcić gaz,



zabezpieczyć dostęp świeżego powietrza,



zdjąć odzież,



wezwać pogotowie,



zapewnić spokój,



jeśli poszkodowany jest nieprzytomny — ułożyć go w pozycji bocznej,



jeśli stwierdzono brak podstawowych czynności życiowych, rozpocząć resuscytację.

19.5.2. Zatrucia środkami żrącymi i rozpuszczalnikami organicznymi

Do środków żrących zaliczamy: kwasy, zasady, lizol, fenol. Rozpuszczalniki to np.: benzen, toluen, ksylen, benzyna,
tetra, tri. Łatwo wchłaniają się przez skórę, działają narkotycznie.

Pierwsza pomoc:



pamiętać o własnym bezpieczeństwie (rękawice gumowe),



wynieść poszkodowanego z zabrudzonego pomieszczenia,



zdjąć odzież,



spłukać dużą ilością letniej wody,



kontrolować parametry życiowe,



wezwać karetkę pogotowia.

Przy zatruciu drogą pokarmową: podać do wypicia wodę (ok. 1 litra).
NIE WOLNO prowokować wymiotów!

19.6. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

Nagłe zatrzymanie krążenia (NZK) to stan, w którym dochodzi do zatrzymania czynności mechanicznej serca, co
powoduje ustanie krążenia krwi i niedotlenienie narządów oraz tkanek. Niezbędna w takim wypadku okazuje się resu-
scytacja i jak najszybsza defibrylacja, aby przywrócić prawidłową czynność serca.
Przyczyny nagłego zatrzymania krążenia:



Zatrzymanie oddechu (nie słychać i nie czuć przepływu powietrza przez usta i nos, nie widać ruchów oddecho-

wych klatki piersiowej).

Zatrzymanie oddechu może być spowodowane niedrożnością górnych dróg oddechowych (zwiotczenie mięśni ja-
my ustnej i języka, aspiracja ciał obcych — protezy, krew, wymioty), niedrożnością dolnych dróg oddechowych
(skurcz oskrzeli, np. w astmie oskrzelowej, niedrożność spowodowana wydzieliną, obrzęk błony śluzowej oskrzeli,
zachłyśnięcie treścią żołądkową), aspiracją wody (utonięcia), odmą opłucnową (nagły brak czynności jednego płu-
ca), uszkodzeniami klatki piersiowej (np. mnogie złamania żeber), zatruciami. Po kilku minutach od zatrzymania
oddechu dochodzi do zatrzymania krążenia.



Zatrzymanie krążenia (nie wyczuwamy tętna na dużych tętnicach — tętnicy szyjnej i tętnicy udowej).

Zatrzymanie krążenia spowodowane jest najczęściej chorobą wieńcową oraz jej powikłaniami (zawał mięśnia serca,
zaburzenia rytmu serca), ostrą zatorowością płucną, ostrym obrzękiem płuc, szybką utratą płynów (spowodowaną np.
krwotokiem), powikłaniami innych rodzajów wstrząsu (anafilaktyczny, septyczny), zaburzeniami elektrolitowymi, po-
rażeniem prądem elektrycznym, zaburzeniami rytmu serca lub przewodzenia, zatruciami (np. przedawkowaniem le-
ków kardiologicznych). W ciągu kilkunastu sekund po zatrzymaniu krążenia dochodzi do zatrzymania oddechu.



Zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego (obserwuje się różnego stopnia zaburzenia świadomości,
rozszerzenie i asymetrię źrenic, zaburzenia oddychania, zwolnienie czynności serca, drgawki, pojawienie się pato-
logicznych odruchów, a w efekcie ustanie podstawowych czynności życiowych).

Zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego spowodowane są najczęściej przez urazy czaszkowo-móz-
gowe (z powstaniem rozległych krwiaków nad- lub podtwardówkowych), krwotoczne i niedokrwienne udary mó-
zgu, guzy mózgu uciskające na ważne dla życia struktury, występujące z różnych przyczyn niedotlenienie lub nie-
dokrwienie ośrodkowego układu nerwowego, obrzęk mózgu, infekcje ośrodkowego układu nerwowego, zatrucia.

Objawy:
Nagłe zatrzymanie krążenia rozpoznajemy po sprawdzeniu 3 najważniejszych objawów (wszystkie 3 muszą wystąpić):



utrata świadomości (poszkodowany nie reaguje na bodźce — dotyk i głos),



brak oddechu (kontrola oddechu po udrożnieniu dróg oddechowych przez 10 sekund),



brak tętna na dużych tętnicach (kontrola tętna na tętnicy szyjnej zewnętrznej lub udowej przez 10 sekund).

Objawy późne (jeśli nie podjęto natychmiastowych działań resuscytacyjnych):



sinica dystalnych części ciała,



szerokie źrenice (niereagujące na światło),



bladość, plamy opadowe.

19.6.1. Podstawowe zasady resuscytacji osoby dorosłej

Rys. 19.2. Algorytm podstawowych zabiegów resuscytacyjnych

Ocena bezpieczeństwa

Przed przystąpieniem do akcji ratunkowej ocenić miejsce zdarzenia pod kątem bezpieczeństwa własnego, osoby rato-
wanej i osób postronnych. Widząc z daleka zdarzenie zatrzymać się na ok. 10 s. Spojrzeć na tę sytuację szeroko, wielo-
aspektowo, użyć wyobraźni tak, aby można było rozpoznać przyczynę tego, co spowodowało, że ta osoba znalazła się
w stanie bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia. W pierwszej kolejności należy wyeliminować zagrożenie tak, aby
można było bezpiecznie kontynuować akcję ratunkową.

Ocena przytomności
Należy poklepać poszkodowanego po ramieniu. Następnie zadać proste pytanie, na które każdy, nawet wybudzony
z głębokiego snu, jest w stanie odpowiedzieć: „Jak się nazywasz? Ile masz lat? Co się stało?”. Jeżeli poszkodowany nie
reaguje, świadczy to o tym, że jest nieprzytomny.

Wołanie o pomoc
Jeśli poszkodowany nie reaguje, zwrócić się o pomoc, bo być może będzie potrzebna. Poprosić kogoś ze świadków
zdarzenia, aby przyniósł apteczkę i wezwał służby ratunkowe.

Udrożnienie dróg oddechowych
U osoby nieprzytomnej samoistnie dochodzi do zablokowania dróg oddechowych przez opadający język i nagłośnię.
Stanąć z boku poszkodowanego. Odgiąć głowę ku tyłowi kładąc rękę na czole poszkodowanego i unieść żuchwę dwo-
ma palcami drugiej ręki. Sprawdzić zawartość jamy ustnej. Przeszkodą może być proteza, wymiociny lub pokarm. Się-
gnąć palcem wskazującym do jamy ustnej i usunąć ciało obce. Nie należy wykonywać tego manewru na ślepo.

Ocena oddechu

Pochylić się, przyłożyć okolicę swojego ucha i policzka w okolicę nosa i ust osoby poszkodowanej i posłuchać, czy
pojawia się szmer wdychanego/wydychanego powietrza, kątem oka obserwować ruchy klatki piersiowej. Jeśli poszko-
dowany nie oddycha, rozpocząć uciskanie klatki piersiowej.

Uciskanie klatki piersiowej

Uciskanie klatki piersiowej wykonuje się zawsze, gdy poszkodowany leży na plecach i na twardym podłożu. Ratownik
klęka z boku poszkodowanego i odsłania z ubrania klatkę piersiową. Przykłada część dłoniową nadgarstka w połowie
mostka (na środku klatki piersiowej). Dłonie splata tak, aby palce uniesione były powyżej klatki piersiowej. Zapobiega
to roznoszeniu się siły na łuki żebrowe, a tym samym minimalizuje możliwość złamania żeber. Wykonuje uciśnięcia
całym ciężarem ciała przenosząc siłę ucisku na nadgarstki. Uciska mostek na głębokość 4,5—5,5 cm w tempie

Ocena bezpieczeństwa

Ocena przytomności

Wołanie o pomoc

Udrożnienie dróg oddechowych

Ocena oddechu

Telefonowanie pod 112

30 uciśnięć

2 oddechy ratownicze

100/minutę. Wykonuje 30 uciśnięć. Resuscytacja jest mniej męcząca przy pochyleniu się nad poszkodowanym, gdy
zachowane są wyprostowane łokcie. Wykorzystuje się wtedy ciężar własnego ciała. Po każdych 30 uciśnięciach należy
ponownie udrożnić drogi oddechowe przez odgięcie głowy ku tyłowi. Po ponownym udrożnieniu dróg oddechowych
wykonywać wdechy ratunkowe.

Metody sztucznej wentylacji

Metoda usta-usta — ratownik obejmuje swoimi ustami usta poszkodowanego, jednocześnie palcami zatyka nozdrza.
Po wykonaniu wdechu zwalnia ucisk nosa.

Metoda usta-nos — ratownik wdmuchuje powietrze przez nos poszkodowanego, zamykając jednocześnie jego usta.
Po każdym wdechu, trwającym ok. 1 sekundy, powinien nastąpić bierny wydech. Ratownik cały czas kontroluje ruchy
oddechowe klatki piersiowej poszkodowanego. Jeżeli po wykonaniu dwóch wdechów klatka piersiowa poszkodowane-
go nie opada, należy ponownie udrożnić drogi oddechowe.
Czynności resuscytacji wykonuje się w cyklach 30 uciśnięć do 2 wdechów.
Resuscytację prowadzi się do momentu:



powrotu podstawowych czynności życiowych,



przyjazdu służb ratunkowych,



zmęczenia uniemożliwiającego dalszą resuscytację.

W sytuacji gdy nie jest możliwe wykonywanie przez ratującego sztucznej wentylacji, można nieprzerwanie wykonywać
samo uciskanie klatki piersiowej w tempie 100/min. Ale należy pamiętać, że zabiegi resuscytacyjne z zastosowaniem
sztucznej wentylacji zwiększają szanse na przeżycie osoby ratowanej.

19.6.2. Podstawowe zasady resuscytacji osoby dorosłej z wykorzystaniem automatycznego de-

fibrylatora (AED)

Defibrylacja jest jedyną metodą o udowodnionej skuteczności, mogącą przywrócić hemodynamicznie wydolną czyn-
ność serca w warunkach migotania komór. W wielu przypadkach nagłego zatrzymania akcji serca możliwe jest przy-
wrócenie prawidłowej akcji serca poprzez wczesną defibrylację. Może ją wykonać automatyczny defibrylator ze-
wnętrzny (ważący ok. 4—5 kg), z wyglądu przypominający laptop lub niewielką walizkę.

Zasady bezpiecznego użycia defibrylatora

Zanim użyjemy defibrylatora AED należy zapoznać się z instrukcją jego obsługi; AED powoduje powstanie im-
pulsu elektrycznego do 360 J (dżuli) i nieprawidłowe zastosowanie może spowodować poważne uszkodzenia cia-
ła, do śmierci włącznie).
Ponadto:



nie rozmontowywać urządzenia, gdyż może być w nim wysokie napięcie, które spowoduje wyładowanie elektryczne

(aby je naprawić, należy skontaktować się z autoryzowanym serwisem),



nie zanurzać żadnego elementu w wodzie lub innych płynach,



nie czyścić łatwopalnymi płynami,



nie sterylizować urządzenia ani żadnej jego części,



regularnie sprawdzać stan naładowania baterii i mieć dodatkowe baterie, gdyby zaistniała potrzeba ich wymiany,



używać AED z dala od urządzeń emitujących silne pole elektromagnetyczne, gdyż mogą one zaburzać proces spraw-
dzania rytmu serca i powodować niewłaściwy odczyt.

Najczęściej nagłe zatrzymanie krążenia jest spowodowane migotaniem komór, czyli nieprawidłowym, chaotycznym
rytmem serca. Automatyczny defibrylator zewnętrzny wyzwala impuls elektryczny, który, przepływając przez mięsień
sercowy, zatrzymuje migotanie komór i wpływa na przywrócenie prawidłowej pracy serca.

Rys. 19.3. Algorytm podstawowych zabiegów resuscytacyjnych z wykorzystaniem automatycznego defibrylatora

Do momentu uruchomienia defibrylatora, należy postępować tak, jak w przypadku podstawowych zabiegów resuscyta-
cyjnych.
Czynności związane z użyciem defibrylatora rozpocząć od:



włączenia defibrylatora (niektóre AED uruchamiają się w chwili uniesienia osłony),



naklejenia elektrod na odsłoniętą klatkę piersiową poszkodowanego.

Elektrody przyklejać w miejscach, jakie wskazują rysunki umieszczone na częściach zewnętrznych tychże elektrod,



analizy rytmu — nie dotykać poszkodowanego.

Po przyklejeniu elektrod następuje analiza rytmu. Po analizie rytmu pojawi się komenda głosowa z informacją, ja-
kie czynności wykonywać w dalszej kolejności.

Starać się w tym momencie nie dotykać poszkodowanego.
Jeśli defibrylacja jest zalecana — należy odsunąć wszystkich tak, aby znaleźli się w bezpiecznej odległości od po-
szkodowanego. Nie dotykać ratowanego i na komendę „defibryluję” wykonać czynność defibrylacji,



po wykonaniu defibrylacji postępować zgodnie z poleceniami AED.

Publiczny dostęp do automatycznych defibrylatorów powinien być wszędzie tam, gdzie przewidywane jest ponad
jedno nagłe zatrzymanie krążenia na dwa lata.

Ocena bezpieczeństwa

Ocena przytomności

Wołanie o pomoc

Udrożnienie dróg oddechowych

Ocena oddechu

Telefonowanie pod 112

Uruchomienie AED

Postępowanie zgodnie z poleceniami głosowymi

19.7. Pozycja bezpieczna

Pozycja bezpieczna jest właściwą pozycją dla osoby nieprzytomnej, umożliwiającą prawidłowe oddychanie i zapobie-
gającą zachłyśnięciu się lub zakrztuszeniu wymiocinami. Ułożenie kończyn zapewnia stabilne i wygodne położenie
całego ciała. Należy ułożyć poszkodowanego w tej pozycji po upewnieniu się, że oddycha normalnie, i po opatrzeniu
widocznych urazów.

Fot. 19.1. Pozycja bezpieczna — etap I

Klęknąć z tej strony poszkodowanego, w którą zamierza się go obrócić, i przywieść jego kończyny górne do tułowia.
Rękę bliższą sobie ułożyć pod kątem 90°, a następnie zgiąć w łokciu tak, aby dłoń była skierowana ku górze.

Fot. 19.2. Pozycja bezpieczna — etap II

Zgiąć dalszą kończynę dolną poszkodowanego w kolanie i stabilizować podkładając stopę pod drugą kończynę.

Fot. 19.3. Pozycja bezpieczna — etap III

Stabilizować dalszą kończynę górną poszkodowanego przy policzku ofiary jedną ręką, drugą ręką przyciągnąć do siebie
uniesione kolano. Poszkodowany obróci się w stronę ratownika.

Fot. 19.4. Pozycja bezpieczna — etap IV

Odgiąć głowę poszkodowanego ku tyłowi, aby udrożnić drogi oddechowe. Gdy to konieczne, włożyć rękę podłożoną
pod policzek głębiej pod głowę, aby utrzymać odgięcie głowy ku tyłowi. Okryć poszkodowanego, chroniąc go przed
utratą ciepła. Regularnie sprawdzać oddech (przynajmniej raz na minutę). Po 30 minutach należy położyć poszkodowa-
nego na drugim boku.

Fot. 19.5. Pozycja bezpieczna — etap IV

Pozycja bezpieczna zapewnia drożność dróg oddechowych, umożliwia kontrolę podstawowych czynności życiowych
(oddechu) i ponowne ułożenie na plecach w celu rozpoczęcia resuscytacji, minimalizuje również możliwość dalszych
uszkodzeń ciała poszkodowanego.