OSOBOWOŚĆ JAKO SYSTEM

WIEDZY OSOBISTEJ

WIEDZA OSOBISTA



to co spontanicznie wykorzystujemy do interpretowania

zdarzeń i sterowania zachowaniem



to wiedza:



naturalna (potoczna, intuicyjna)



gorąca (silnie związana z emocjami i ocenami)



słabo uświadamiana (często latentna)



ma charakter pragmatyczny (służy do uruchamiania i

podtrzymywania zachowania aż do osiągnięcia

wyników)



OSOBOWOŚĆ

– system wiedzy o sobie i o

świecie, zorganizowany w jednostki –

schematy

poznawcze



W danej chwili aktywne są poszczególne systemy, te które

akurat zostały zaktywizowane w konkretnej sytuacji i są

dostępne poznawczo



Schemat



uproszczona, uogólniona reprezentacja pewnych

obiektów i relacji między nimi



charakterystyczny dla danej jednostki (także kultury)

sposób, w jaki ludzie spostrzegają siebie i innych,



wpływa na porządkowanie i zapamiętywanie informacji

oraz na oczekiwania



Schematy

dostępne

sterują przetwarzaniem informacji tu

i teraz, reszta wiedzy nie wywiera wtedy wpływu

SCHEMATY POZNAWCZE



o ich

dostępności

decyduje:



pojawienie się sygnału wywołującego (wyrazistego

bodźca związanego z treścią schematu)



częstość aktywizacji schematu w przeszłości



niektóre schematy są chronicznie dostępne



dostępność schematu wpływa na:



ukierunkowanie uwagi



sposób kategoryzacji



wyciąganie wniosków



wyszukiwanie danych z pamięci



oceny



podejmowanie decyzji



kontrolę zachowania

KONSEKWENCJE PRZETWARZANIA

SCHEMATOWEGO



oszczędność i selekcja w przetwarzaniu

informacji



ale: możliwość zniekształceń, nietrafnych

wniosków (np. gdy informacja nie może być

zasymilowana do schematu)

Schematy a zmienność i stałość

zachowania



Zmienność – aktywizacja różnych

schematów w różnych okolicznościach



Stałość – chroniczna dostępność i częste

używanie pewnych schematów, np.

autoschematów Ja

(cechy tożsamościowe, ze

względu na które człowiek odróżnia siebie od innych)

KOMPONENTY WIEDZY OSOBISTEJ



WIEDZA DEKLARATYWNA



łatwo dostępna



względnie łatwa do modyfikacji



przetwarzanie z jej udziałem przebiega powoli



WIEDZA PROCEDURALNA



zawarta w procedurach przetwarzania informacji i

sterowania zachowaniem (np. nawyki)



trudno dostępna świadomości



trudna do modyfikacji, powoli zmienia sie pod wpływem

doświadczenia



przetwarzanie informacji z jej udziałem przebiega szybko



część tej wiedzy to procedury przetwarzania informacji

związanych z Ja (np strategie obronne mające na celu

utrzymanie pozytywnego wizerunku własnej osoby)



Procesy

UTAJONE

i

JAWNE



Przetwarzanie informacji



AUTOMATYCZNE

i

ŚWIADOME

(Posner i

Snyder, 1975)



AUTOMATYCZNE

i

KONTROLOWANE

(Bargh, 1998; Shiffrin i Schneider, 1977)

PRZYKŁAD

CECHA

PRZETWARZANIE

AUTOMATYCZNE

PRZETWARZANIE

KONTROLOWANE/

REFLEKSYJ NE

Zależność od

zasobów
poznawczych

Kontrola

intencjonalna

Uwaga
Wysiłek

Rodzaj
przetwarzania

Świadomość

Rozdzielczość

Przechowywanie
w pamięci

długotrwałej

Poziom
wykonania

Trening

Modyfikacja

niezależne

ograniczona

niepotrzebna
brak lub niewielki

równoległe

brak lub niewielka

holistyczne

brak lub niewielkie

dobry

stopniowa poprawa

trudna

silnie zależne

pełna

potrzebna
znaczny

szeregowe/sekwencyjne

znaczna

fragmentaryczne

duże

słaby, z wyjątkiem prostych
zadań

mały wpływ

łatwa

Ogólny wniosek:



w tym ujęciu nie “cała” osobowość jest

świadoma, wydeliberowana, refleksyjna

czy łatwa do opisania i kontrolowania

SCHEMATY A CECHY OSOBOWOŚCI

jako podstawowe jednostki opisu

1. posiadanie rozbudowanego schematu danego atrybutu nie

oznacza, że ktos ma ten atrybut (i odwrotnie),

np. schemat

życia politycznego.... cecha uczynności....

2. w odróżnieniu od cechy wiedza schematowa jest “zanurzona

w kontekście”, rozwija się w odniesieniu do określonych

aspektów życia,

np. wiedza o relacjach interpersonalnych....

3.

schematy pozwalają szybko i elastycznie reagować na

wymogi otoczenia, są instrumentami poznawczo-

wykonawczymi (a cechy moderatorami)

ogólnie: to dwa komplementarne podejścia do opisu

osobowości

Osoby dysponujące rozbudowanymi schematami w danej

dziedzinie:



szybko interpretuą nowe sytuacje, bodźce



łatwo korygują błędne informacje



generują strategie “radzenia sobie”

OSOBOWOŚĆ A POZNAWCZE

KONSTRUOWANIE WŁASNEJ

PRZESZŁOŚCI I PRZYSZŁOŚCI

KONSTRUOWANIE POZNAWCZE



wychodzenie poza dostępne dane, nadawanie osobistego

znaczenia



moze dotyczyć



tego co tu i teraz



własnej przeszłosci



własnej przyszłosci



raczej przebiega spontanicznie, poza refleksją, ale może być

też świadome i refleksycjne



ważną rolę odgrywają w konstruowaniu

ogólne przekonania

o naturze rzeczywistości

, np. dotyczące tego czy:



świat jest sprawiedliwy czy nie



świat jest przyjazny czy wrogi



zdolności czowieka można rozwijać czy są czymś

niezmiennym

KONSTRUOWANIE WŁASNEJ

PRZYSZŁOŚCI



to KONSTRUOWANIE PROAKTYWNE – generowanie

zamierzeń służących rowojowi i samorealizacji



efkty:



powstanie możliwych Ja



formułowanie zadań życiowych, długotrwałych celów,

dążeń, osobistych i planów ich realizacji



źródła:



osobiste doświadczenia



wiedza kulturowa



przyczynia się do ROZWOJU OSOBOWOŚCI, bo prowadzi do:



ustalenia standardów, które są źródłem stałych, silnych

motywacji



przyrostu autonomii osobistej (cele wewnętrzne)



wzrostu koherencji działania (cele odległe)

PROCESY służące konstruowaniu

własnej przyszłości



generowanie oczekiwań

(Bandura, 1977) –

formułowanie postanowień dotyczących zmiany



wyobrażanie sobie przyszłości



badania studentów (Taylor i Pham, 1996)



samoutrudnianie

- “rzucanie kłód pod własne nogi”



defensywny pesymizm

– przecenianie niebezpieczeństw

związanych z przyszłym wydarzeniem



nierealistyczny optymizm

– “lepiej o sobie niż o innych”



autonarracje

– produkowanie scenariuszy zdarzeń z

naszym udziałem

KONSTRUOWANIE WŁASNEJ

PRZESZŁOŚCI



sposób postrzegania własnej przeszłości



przepracowanie, porządkowanie, uspojnianie,

dopasowywanie do własnych “poglądów”



to podejście to kontynuacja teorii

mechanizmów obronnych

PROCESY konstruowania

własnej przeszłości



procesy uzasadniania i usprawiedliwiania swojego

postępowania



postdecyzyjna zmiana postaw



nieświadome modyfikowanie zapisu pamięciowego

doświadczeń



wymazywanie z pamięci “niewygodnych” faktów



wypełnianie luk



bezwiedne dopasowywanie zapisu przeszłych doświadczeń do

pożądanych cech osoby



atrybucje przyczynowe



neutralizują negatywne emocje, przywracają wiarę w siebie,

przywracają poczucie kontroli nad zdarzeniami

IDEE DOTYCZĄCE ATRYBUCJI W

PSYCHOLOGII



pesymistyczny i optymistyczny styl eksplanacyjny

(Peterson i Seligman, 1984)



atrybucje charakterologiczne i behawioralne atrybucje



egotyzm atrybucyjny (Gilbert, 1995)



obronne atrybucje odpowiedzialności (Doliński, 1993)



atrybucje dotyczące kontroli (Taylor, 1983)

PROCESY konstruowania

własnej przeszłości c.d.



porównania społeczne



porównania w dół (ochrona samopoczucia)



porównania w górę (motywacja do

działania)



myślenie kontrfaktyczne - “co by było gdyby”



autonarracje