WYKŁAD 3.
Społeczne podstawy osobowości
Związki między osobowością i różnymi poziomami struktur społecznych
Plan wykładu
Wpływy rodziny na kształtowanie się osobowości
Problemy z badaniami nad rozwojem osobowości badania socjalizacyjne pokazujące, co nas kształtuje
Nowe modele badań podłużnych
Znaczenie genetyki zachowania
Osobowość i struktura społeczna - wzajemne związki
Osobowość kształtuje społeczeństwo
Społeczeństwo kształtuje osobowość
Wpływy rodziny na rozwój osobowości
Zależności rodzic-dziecko - około 80 lat badań. niekompletne i problematyczne wyniki
Rodzice demokratyczni - dzieci asertywne, pełne wigoru i aktywne
Rodzice kontrolujący - dzieci posłuszne, lękliwe i wycofane (Baldwin, 1949).
*ze względu na założenie, że pomiar ten da się oszacować pojawiają się kwestie
1) czy to jacy jesteśmy jest efektem wpływu naszych rodziców na nas?
2) EUGENIKA- podkreślająca wpływ genetyki; szczególnie popularna w okresach wojennych,
3) częste zestawianie populacji z Ameryki z populacjami „zza żelaznej kurtyny”.
Obserwowane prawidłowości:
- rodzice autorytatywni dzieci otwarte, społecznie kompetentne,
- rodzice autorytarni lękliwe, nie radzące sobie społecznie dzieci.
Kryzys badań nad rozwojem osobowości
Wpływy dzieci na rodziców (Bell, 1968) mierzony miarą korelacyjną, która jest symetryczna (pokazuje pewną zmienność),
Model transakcyjny rozwoju (Sameroff i Chandler, 1975) zakłada ciągłą interakcję (zmiana dokonuje się równolegle we wzajemnym wpływaniu na siebie).
Wpływy rodziny na rozwój osobowości
Kryzys badań nad rozwojem osobowości
Efekt wewnątrz rodziny - znaczenie podobieństwa między rodzeństwem i rodzicami - model genetyki zachowania
Za podobieństwo odpowiedzialne są geny,
Rodzina jako całość może na siebie oddziaływać - zależności wewnątrzrodzinne: jeśli jest zależność między Matką a Jasiem to i będzie między Jasiem a Matką, czyli: jeśli np. rodzic jest autorytarny to dziecko będzie społecznie niekompetentne (zależności tego typu zakwestionował model genetyki zachowania- różne problemy społeczno-ekonomiczne, każde dziecko ma „swoją drogę” np. wpływ kolejności urodzenia, płeć, uroda, pobyt matki w szpitalu, co ma różne znaczenie u dzieci w różnym wieku),
Korelacje między dziećmi a rodzicami przybranymi są niskie,
Efekt wspólnego środowiska jest w przypadku osobowości właściwie do pominięcia.
Eksperyment Freedmana (1958) nad socjalizacją - w zależności od tego, kogo badasz, otrzymujesz odmienne rezultaty.
Eksperyment ten dotyczył socjalizacji psów (wpływu wychowania)- czy istnieją mechanizmy środowiskowe u 4 różnych ras psów (Owczarek Szetlandzki, Basedżi, Fox Terier, Beagle),
Psy te były wychowywane od 3 do 8 tyg życia, dodatkowo podzielone na grupy: 1) permisywna, 2) „szkoła dobrych manier dla psów”,
Po odpowiednim wychowaniu psów, każdego z nich stawiano głodnego przed miską i nie pozwalano jeść przez 3 minuty,
Wyniki: 1) Owczarki Szetlandzkie- obrażały się i nie jadły, 2) Basedżi- jadły, 3) Fox Teriery- z grupy permisywnej potrzebowały więcej czasu, żeby podejść do miski, 4) Beagle- ze szkoły dobrych manier potrzebowały mniej czasu, żeby podejść do miski,
Wniosek: otrzymujemy różne wyniki w zależności od tego, kogo badamy.
Wpływy rodziny na rozwój osobowości
Model: Georgia Longitudinal Study (Halverson i Wampler, 1993) badania podłużne prowadzone przez 3 lata
Wskaźnik wrodzony - niewielkie anomalie (dysfunkcje) fizyczne (jest ich w sumie ok. 18)
U osób zdrowych: występuje od 2 do 4 takich anomalii (związane są ze zmianami w I. trymestrze ciąży) np. owłosiony język, 5 palec u ręki nieproporcjonalnie krótki,
Większość z anomalii występuje u osób z zespołem Downa,
Badanie: I. zmienna: natężenie anomalii, II. zmienna, poziom narzekania u rodziców
*uwzględniono także płeć,
*okazało się, że I. zmienna była wskaźnikiem impulsywności,
*jeśli była tylko 1 z 2 zmiennych to te grupy nie różniły się od siebie - z tym, że dziewczynki otrzymywały zawsze niższe wyniki na wymiarze impulsywności (a jeszcze niższe mieli chłopcy o niskiej 1. i 2. zmiennej);
Model poprawiony
natura przystosowań rodziny i dziecka powinna być analizowana łącznie
należy uwzględnić reprezentatywną próbę różnorodnych kontekstów kulturowych, w których dzieci i rodziny żyją
nacisk należy położyć na różnorodny proces socjalizacji w obrębie rodziny
Interakcja geny-środowisko: epigenetyka
- EPIGENETYKA- mechanizm interakcji geny-środowisko
strukturalna zmiana w chromatynie (białka lub DNA),
zmiana ekspresji genów (np. metylacja, enzym demetylazy),
- szczury zadbane to szczury szczęśliwe (Meaney, 2010): szczury dobrze zaopiekowane przez matkę w czasie, gdy były małymi szczurzątkami, potem (w dorosłości) są szczęśliwe - oddziaływanie matki powoduje zmiany w chromatynie tego szczura, co prowadzi do zmiany w ekspresji genów,
- zachowanie matki może „zaprogramować” ekspresję genów i doprowadzić do powstania różnic indywidualnych w reakcji na stres.
Teoria socjalizacji grupowej Judith Harris
Czy zachowania rodziców mają trwały wpływ na ich dzieci? NIE
Które doświadczenia mają trwały wpływ na dzieci i jaką rolę w tych doświadczeniach odgrywają rówieśnicy? rówieśnicy jako grupa o kluczowym znaczeniu
Czy wyuczone zachowania społeczne są specyficzne dla kontekstu, w jakim zostały wyuczone? dziecko uczy się oddzielnie tego, jak zachowywać się w domu i poza domem (kiedy to jest szefem, samcem alfa grupy rówieśniczej)
*z tej perspektywy zachowania wychowawcze rodziców wyglądają na czas stracony.
Założenia teorii socjalizacji grupowej
Socjalizacja jest specyficzna dla kontekstu
dzieci uczą się oddzielnie jak zachowywać się w domu i poza domem
osobowość to wrodzony rdzeń i nabyty, specyficzny dla kontekstu system zachowań
im dzieci starsze tym bardziej system poza domowy staje się ważniejszy
Źródła socjalizacji poza domem
podstawy ewolucyjne do życia w grupach
grupa, z którą dzieci się identyfikują poza domem to grupa rówieśnicza
Transmisja kultury poprzez procesy grupowe
Model transmisji kulturowej Harris
Model Thomasa Pettigrew
Ścieżki przyczynowe dół-góra
Bezpośrednie efekty - Max Weber
- Max Weber: przekonania, wartości i motywy mogą kształtować świat społeczny - mechanizmy powstawania państwa kapitalistycznego,
Model Thomasa Pettigrew:
MACRO - poziom kultury, społeczności, kraju,
MESO - bardziej bezpośredni poziom kontaktów międzyludzkich,
MICRO - osobowość pojedynczych ludzi.
Efekty zapośredniczone
Ścieżka od Micro do Meso - osobowość jako indywidualne skłonności do reagowania w różny sposób na te same sytuacje
Ścieżka od Meso do Macro (rzadko badana) - wpływ nieformalnej komunikacji na strukturę społeczną
Ścieżki przyczynowe góra-dół
Bezpośrednie wpływy - badania „kultur politycznych”
- Brytyjczycy wykazywali zaufanie do administracji rządowej i polityków, Niemcy tylko dla administracji, Amerykanie tylko dla polityków, a Meksykanie i Włosi do nikogo,
Efekty zapośredniczone
Rola społeczna (oczekiwania rodziny) dotyczy realizacji życia (magister - syn magistra, lekarz - syn lekarza),
Wpływ statusu społeczno-ekonomicznego na aspiracje związane z wykształceniem,
Wpływ statusu na autonomię Ja status np. w pracy wpływa na zachowania poza nią ( te osoby, które mają niższy status cenią wyżej posłuszeństwo wobec autorytetu).
Ścieżki przyczynowe góra-dół
Efekty zapośredniczone c.d.
Zależności między przynależnością do klasy społecznej i samooceną zostały wykryte wyłącznie u osób dorosłych. Dlaczego? (u dzieci wpływ ten był nieobecny)
Porównanie społeczne
Wpływ innych na naszą samoocenę
Spostrzeganie siebie (Daryl Bem: autopercepcja),
Centralne znaczenie przynależności do klasy Heidegger: dziecko „rzucone” w grupę społeczną (nie wybiera), dorosły: może mieć poczucie, że nie zrobił nic, by awansować społecznie.
Zintegrowany model rozwoju (Sameroff, 2010)
„Ja”- psychologiczne funkcjonowanie, które ma podłoże w funkcjonowaniu biologicznym.
Osobowość i kultura
Psychologia kulturowa:
Osobowość zależna od kultury - „pojęcie osobowości jest wyrazem zachodniego ideału indywidualizmu” (Hsu, 1985)
Osobowość bazuje na biologicznych możliwościach a następnie jest dopasowana do systemu znaczeń danej kultury (Markus i Kitayama, 1998),
Osobowość nie może istnieć bez kultury (istnieją wówczas jedynie procesy biologiczne),
Koncentracja na procesach psychologicznych (a nie na różnicach indywidualnych),
Wysoce kontekstowy opis procesów psychologicznych (uniwersalność kwestionowana),
Pojęcie cechy i spójności osobowości - kulturowe (zachodnie),
Pojęcie cechy osobowości jest w wysokim stopniu produktem kultury.
Implikacje psychologii kulturowej dla osobowości
Różnice w obrazie siebie i opisie osobowości innych
Atrybucje dotyczące przyczyn zachowania
Spójność zachowania
Możliwość predykcji zachowania na podstawie wewnętrznych dyspozycji
Psychologia międzykulturowa
- akcent na różnice indywidualne (cechy, wartości, przekonania),
- porównywanie wielu kultur w poszukiwaniu elementów uniwersalnych i specyficznych dla kultury,
- narzędzia: kwestionariusze, testy zaadaptowane kulturowo.
Psychologia międzykulturowa - zróżnicowanie
Perspektywa genotypowa (McCrac i Costa, 1996)
- cechy osobowości - wewnętrzne i odziedziczalne podstawowe tendencje niezależne od kultury,
- charakterystyczne adaptacje - efekt interakcji cech i doświadczenia;
Perspektywa fenotypowa (Saucier i Goldberg, 1996)
- cechy i trendy w zachowaniu - efekt genetycznych dyspozycji i kontekstu społeczno-kulturowego.
WYKŁAD 4.
Struktura osobowości
Plan wykładu
Cecha
Sytuacja i cechy - źródła zmienności w zachowaniu
Krytyka cechy dokonana przez W. Mischela
W poszukiwaniu sytuacyjnej spójności zachowania
Rozwiązanie problemu osoba-sytuacja
Społeczno-poznawcza teoria osobowości
Dwa pojęcia struktury
Cecha
G. Allport pionier ujęcia cechowego, cechy są czymś rzeczywistym, strukturami psychicznymi (neuropsychicznymi systemami), odpowiadającymi za spójność zachowania CECHA= system, który ma odniesienie do czegoś realnego, który będzie kanalizował nasze zachowanie w określony sposób.
Cecha: definicja
Cecha - spójny wzorzec myśli, emocji lub działań, który wyróżnia daną osobę od innych.
Odnosi się do myśli, emocji lub zachowań
Cecha zakłada porównanie z innymi ludźmi
Żeby mogła różnicować ludzi musi wykazywać spójność
Pojęcia opisowe czy wyjaśniające? CECHY to „przyczyny zagubione” - ich istnienie wymaga a nie dostarcza wyjaśnienia
Cechy jako atrybuty zachowania
Cechy jako atrybuty osób
Cechy jak predyktory zachowania
Walter Mischel i krytyka istniejących ujęć osobowości
Zachowanie jest specyficzne w zależności od sytuacji
Pomiar poprzez sprawozdania subiektywne daje korelacje z bardziej obiektywnymi pomiarami poniżej poziomu r= ,30
Wiara ludzi w istnienie cech jest fenomenem, który sam wymaga wyjaśnienia
Zachowanie należy wyjaśniać odwołując się do warunkowania i społecznego uczenia
Walter Mischel i krytyka istniejących ujęć osobowości
W. Mischel zwrócił uwagę na niewłaściwe użycie teorii cech, np. wnioskowanie o cesze na podstawie pojedynczych zachowań.
„Poza inteligencją, nie wykazano spójności zachowań na dużym poziomie ogólności i pojęcie cech osobowości rozumianych jako szerokie dyspozycje do zachowania jest nie do utrzymania.” (Mischel, 1968)
W poszukiwaniu sytuacyjnej spójności
Kontrowersja dotycząca sytuacyjnej spójności zachowania wywodzi się z rozbieżności między naszą intuicją i badaniami.
Nasza tendencyjność i złudzenia, którym podlegamy jest faktem, jednak to, co każdy z nas robi na co dzień, próbując określić daną osobę jest wskazówką do zmiany badań z nomotetycznych na idiograficzne.
Badania idiograficzne Daryla Bema - można przewidzieć zachowania niektórych ludzi i to tylko czasami
Daryl Bem: jak się znamy sporo to jesteśmy w stanie przewidywać swoje zachowania,
Korelacje między tym, co sami o sobie mówimy z tym, co mówią o nas inni (stabilność/zmienność zachowania),
W obserwacji: Ci, którzy mówili o swojej stabilności - korelacja: 0,5, Ci, którzy o zmienności - 0.
Proponowane rozwiązania problemu osoba-sytuacja
Seymour Epstein - grupowanie zachowań
pojedyncze zachowanie, (pozycja testowa) ma zbyt wąski zakres ogólności i jest obarczone zbyt dużym błędem pomiaru, aby dać korelacje wyższe niż słabe z innymi miarami cechy
aby zmierzyć cechę, trzeba ustalić zarówno czasową rzetelność (stabilność) jak i ogólność. Ogólność można uzyskać uśredniając zachowanie w wystarczającej ilości okazji, a stabilność uśredniając zachowanie w odpowiednich sytuacjach
*EPSTEIN- aby móc ukazać podstawową charakterystykę jakiejś osoby potrzeba nam wiele pomiarów w różnych sytuacjach przez dłuższy okres czasu => AGREGACJA WYNIKÓW.
Proponowane rozwiązania problemu osoba-sytuacja
Seymour Epstein
Zachowanie jest równocześnie specyficzne dla sytuacji i niestałe na poziomie konkretnego zachowania, a ogólne i stałe na poziomie grupy zachowań.
Problem zasadności posługiwania się kategorią cechy nie jest problemem, ponieważ istnieją jednoznaczne dane przemawiające za specyficznością i za ogólnością
Proponowane rozwiązania problemu osoba-sytuacja
Carol Dweck
-ukryte (latentne) teorie osobowości - wszyscy je mamy, tworzą ramy dla anailzy i interpretacji ludzkich zachowań,
- odwołują się do 2 głównych założeń: stałości lub zmienności (modyfikowalności) charakterystyk osoby:
TEORIA STAŁOŚCI (ENTITY) - człowiek ma niezmienne cechy, które pozwalają na przewidywanie jego zachowań,
TEORIE ZMIANY (INCREMENTAL) - akcent na procesie, człowiek bardziej złożony, ale trudniejszy do poznania.
Proponowane rozwiązania problemu osoba-sytuacja
Czy niektóre cechy są bardziej „cechowe” niż inne?
Diener (1984) odkrył, że negatywne emocje są pod znacznie silniejszym wpływem różnic indywidualnych niż czynników sytuacyjnych, odwrotnie niż emocje pozytywne, co potwierdził M. Eysenck i L. Hepburn (1989). Pozytywne emocje można zatem przewidzieć na podstawie sytuacji, jednak nie negatywne.
Proponowane rozwiązania problemu osoba-sytuacja
Czy niektórzy ludzie mają „więcej” osobowości niż inni?
E. Phares podsumowując badania nad poczuciem kontroli pokazał, że internals starają się kontrolować swoje otoczenie, np. To co robią w pracy, jaką mają pracę i relacje z innymi, externals nie myślą o zmianie pracy, raczej czekają, aż czynniki środowiskowe zmuszą ich do zmiany.
Teoria społeczno-poznawcza
Walter Mischel - zmienne osobowe (1973, 1995)
Strategie kodowania - kategorie (konstrukty), poprzez które osoba ujmuje siebie, innych, zdarzenia i sytuacje
Oczekiwania - prowadzą do wyboru zachowania z puli wielu możliwych:
o świecie społecznym
o rezultatach zachowań w danej sytuacji
o własnej skuteczności (Bandura)
Subiektywna wartość bodźca, cele i wartości
Afekty - emocje (również reakcje fizjologiczne)
Kompetencje i plany samoregulujące - zdolność do zorganizowanego działania i kontroli środowiska
CAPS - Poznawczo-afektywna teoria osobowości
(system na wzór koneksjonistycznego modelu- ze względu na równoległe przetwarzanie)
CAPS - Poznawczo-afektywna teoria osobowości
Profile sytuacja-zachowanie
Profile sytuacja-zachowanie
Badania z Carleton College (Mischel, Peake, 1982)
Dwa znaczenia struktury osobowości
Struktura: organizacja systemów wewnątrz osoby
Struktura: podsumowanie interindywidualnej zmienności w postaci wymiarów - cech
*stałe różnice indywidualne, trwałe połączenia pomiędzy elementami CAPS
*przewidywalny wzorzec poznawczo-afektywny
*podpisy zachowaniowe - stałość zachowaniowa, ktoś się zachowuje w bardzo charakterystyczny dla siebie sposób
*STRUKTURA OSOBOWOŚCI: dotyczy wewnętrznego, intraindywidualnego aspektu - nie jest właściwie badana z perspektywy cechowej.
Podział na proces i strukturę
Intraindywidualne systemy leżące u podłoża charakterystycznych wzorców doświadczenia
Wyjaśnienie działań i doświadczeń jednostki
Interindywidualna zmienność - dążenie do określenia wymiarów różnic indywidualnych
Wyjaśnienie różnic między ludźmi
Co pozwala nam wyjaśnić struktura z perspektywy różnicowej?
Wyjaśnia skąd się biorą różnice indywidualne
Nie wyjaśnia zachowania konkretnej osoby (Borkenau i Ostendorf, 1998)
Czynniki „to surowy materiał... określający potencjał i ukierunkowanie jednostki” (McCrae i Costa, 1996)
Posiadanie i robienie (having & doing)- Nancy Cantor
Pewne dyspozycje, które posiadamy, a oprócz tego istnieją poznawczo-afektywne systemy, które decydują o tym, co robimy,
Wymiary interindywidualne - stałe charakterystyki, które ludzie posiadają
Poznawcze i afektywne systemy poprzez które ludzie interpretują sytuacje, zadania, etc., to, co ludzie robią