Zagadnienie duszy i ciała

Zagadnienie duszy i ciała

(Problem psychofizyczny)

(Problem psychofizyczny)

Jakiego rodzaju substancje istnieją

Jakiego rodzaju substancje istnieją

w przyrodzie?

w przyrodzie?

Stosunek duszy do ciała

monizm

dualizm

skrajny

umiarkowany

materializm

spirytualizm

Klasyfikacja teorii umysłu

Klasyfikacja teorii umysłu

(według

(według

Davida

Davida

M.

M.

Armstronga

Armstronga

)

)

•

•

Teorie dualistyczne: ciało i umysł to dwie odrębne rzeczy

Teorie dualistyczne: ciało i umysł to dwie odrębne rzeczy

(umysł ludzki to niepodzielna, niematerialna,

(umysł ludzki to niepodzielna, niematerialna,

nierozciągła

nierozciągła

substancja w jakiś sposób powiązana z ciałem)

substancja w jakiś sposób powiązana z ciałem)

-

-

dualizm kartezjański

dualizm kartezjański

-

-

dualizm wiązki (Hume)

dualizm wiązki (Hume)

•

•

Teorie atrybutu (człowiek ma wyjątkowe własności,

Teorie atrybutu (człowiek ma wyjątkowe własności,

odmienne od tych, jakie cechują przedmioty fizyczne)

odmienne od tych, jakie cechują przedmioty fizyczne)

•

•

Teorie materialistyczne

Teorie materialistyczne

-

-

behawioryzm

behawioryzm

-

-

teoria stanu centralnego

teoria stanu centralnego

Dualizm skrajny

Dualizm skrajny

(św. Augustyn, Kartezjusz)

(św. Augustyn, Kartezjusz)

•

•

Teza: istnieją zarówno substancje cielesne jak i duchowe

Teza: istnieją zarówno substancje cielesne jak i duchowe

(ciała i dusze istnieją w sensie podstawowym)

(ciała i dusze istnieją w sensie podstawowym)

•

•

Kartezjusz: ciało = rzecz rozciągła (

Kartezjusz: ciało = rzecz rozciągła (

res

res

extensa

extensa

), dusza

), dusza

= rzecz myśląca (

= rzecz myśląca (

res

res

cogitans

cogitans

)

)

•

•

Zjawiska psychiczne zachodzą w odmiennej od ciała

Zjawiska psychiczne zachodzą w odmiennej od ciała

substancji duchowej

substancji duchowej

•

•

Dusza jest niematerialna (

Dusza jest niematerialna (

nieprzestrzenna

nieprzestrzenna

) ale czasowa

) ale czasowa

•

•

Pogląd charakterystyczny dla kręgu kultury

Pogląd charakterystyczny dla kręgu kultury

chrześcijańskiej

chrześcijańskiej

Kartezjusz o duszy

Kartezjusz o duszy

•

•

„

„

Poznałem dzięki temu, że byłem substancją, której całą

Poznałem dzięki temu, że byłem substancją, której całą

istotę czy naturę […] stanowi wyłącznie myślenie i która

istotę czy naturę […] stanowi wyłącznie myślenie i która

dla swego istnienia nie wymaga żadnego miejsca […] i

dla swego istnienia nie wymaga żadnego miejsca […] i

nie zależy od żadnego przedmiotu materialnego. Tak, że

nie zależy od żadnego przedmiotu materialnego. Tak, że

oto „Ja” […] czyli dusza […] dzięki której jestem tym,

oto „Ja” […] czyli dusza […] dzięki której jestem tym,

czym jestem, jest całkowicie odrębna od ciała i jest

czym jestem, jest całkowicie odrębna od ciała i jest

nawet łatwiejsza do poznania niż ono […] a nadto gdyby

nawet łatwiejsza do poznania niż ono […] a nadto gdyby

nie było wcale ciała, dusza nie przestałaby być tym

nie było wcale ciała, dusza nie przestałaby być tym

wszystkim, czym jest. […] Czym więc jestem? Rzeczą

wszystkim, czym jest. […] Czym więc jestem? Rzeczą

myślącą; ale co to jest?

myślącą; ale co to jest?

Jest

Jest

to rzecz, która wątpi,

to rzecz, która wątpi,

pojmuje, twierdzi, przeczy, chce, nie chce, a także

pojmuje, twierdzi, przeczy, chce, nie chce, a także

wyobraża sobie i czuje” (Kartezjusz,

wyobraża sobie i czuje” (Kartezjusz,

Rozprawa o

Rozprawa o

metodzie

metodzie

).

).

Dualizm umiarkowany

Dualizm umiarkowany

(Arystoteles, św. Tomasz z

(Arystoteles, św. Tomasz z

Akwinu

Akwinu

)

)

•

•

Ciała istnieją samoistnie (są substancjami)

Ciała istnieją samoistnie (są substancjami)

•

•

Substancja = materia + forma

Substancja = materia + forma

•

•

Człowiek jest uduchowionym ciałem, składającym się z

Człowiek jest uduchowionym ciałem, składającym się z

formy i materii

formy i materii

•

•

Dusza jest formą ciała organicznego

Dusza jest formą ciała organicznego

•

•

Forma = zespół cech konstytutywnych

Forma = zespół cech konstytutywnych

•

•

Istnienie duszy polega na tym, że przysługuje pewnemu

Istnienie duszy polega na tym, że przysługuje pewnemu

ciału

ciału

•

•

Rozumna część duszy może istnieć po śmierci ciała

Rozumna część duszy może istnieć po śmierci ciała

organicznego (nieśmiertelność)

organicznego (nieśmiertelność)

•

•

Na jakiej zasadzie uznajemy duszę za jedność?

Na jakiej zasadzie uznajemy duszę za jedność?

•

•

Jak uzasadnić związek umysłu i ciała?

Jak uzasadnić związek umysłu i ciała?

•

•

Jakie jest kryterium numerycznej odrębności

Jakie jest kryterium numerycznej odrębności

przedmiotów duchowych?

przedmiotów duchowych?

•

•

Jak wyjaśnić powstawanie umysłu (ontogeneza i

Jak wyjaśnić powstawanie umysłu (ontogeneza i

filogeneza)?

filogeneza)?

Monizm materialistyczny

Monizm materialistyczny

•

•

Teza = istnieją tylko substancje materialne (tylko ciała

Teza = istnieją tylko substancje materialne (tylko ciała

są substancjami)

są substancjami)

Materializm mechanistyczny

Materializm mechanistyczny

•

•

Nie istnieją substancje duchowe

Nie istnieją substancje duchowe

•

•

Zjawiska psychiczne (myśli, uczucia, akty woli itd.) są

Zjawiska psychiczne (myśli, uczucia, akty woli itd.) są

ostatecznie pewnym procesami fizjologicznymi (zatem

ostatecznie pewnym procesami fizjologicznymi (zatem

fizycznymi)

fizycznymi)

•

„[…] oprócz ciał i próżni nie można zostawić w liczbie

rzeczy żadnej trzeciej

samoistnej natury, ani która by kiedykolwiek podpadła

pod nasze zmysły, ani którą by mógł ktoś

rozumowaniem uchwycić” (

Titus

Titus

Lucretius

Lucretius

Carus

Carus

,

,

De

De

rerum natura

rerum natura

).

).

Materializm dialektyczny

Materializm dialektyczny

(Karol Marks, Fryderyk Engels)

(Karol Marks, Fryderyk Engels)

•

•

Zjawiska psychiczne nie są tożsame ze zjawiskami

Zjawiska psychiczne nie są tożsame ze zjawiskami

fizjologicznymi, lecz wykazują pewną autonomię

fizjologicznymi, lecz wykazują pewną autonomię

(

(

antyredukcjonizm

antyredukcjonizm

)

)

•

•

Jednak to ciało człowieka, a nie odrębna od niego

Jednak to ciało człowieka, a nie odrębna od niego

substancja materialna myśli, czuje, chce itd.

substancja materialna myśli, czuje, chce itd.

•

•

Życie powstało z materii nieorganicznej, życie psychiczne

Życie powstało z materii nieorganicznej, życie psychiczne

rozwinęło się w procesie ewolucji

rozwinęło się w procesie ewolucji

–

–

materia uzyskała

materia uzyskała

świadomość

świadomość

•

•

Materia uzyskuje nowe jakości nieredukowalne do

Materia uzyskuje nowe jakości nieredukowalne do

poprzedniego stadium ewolucji (materia nieorganiczna

poprzedniego stadium ewolucji (materia nieorganiczna

–

–

życie

życie

–

–

świadomość)

świadomość)

•

•

Życie psychiczne nie sprowadza się do procesów

Życie psychiczne nie sprowadza się do procesów

fizykochemicznych, ale jest od nich genetycznie i bytowo

fizykochemicznych, ale jest od nich genetycznie i bytowo

zależne

zależne

Behawioryzm

Behawioryzm

•

•

Teza: posiadać umysł = zachowywać się w pewien

Teza: posiadać umysł = zachowywać się w pewien

sposób, lub wykazywać tendencję do określonego typu

sposób, lub wykazywać tendencję do określonego typu

zachowania (J. B.

zachowania (J. B.

Watson

Watson

, B. F.

, B. F.

Skiner

Skiner

, G.

, G.

Ryle

Ryle

)

)

•

•

Umysł nie jest jakimś przedmiotem lecz funkcją

Umysł nie jest jakimś przedmiotem lecz funkcją

•

•

Różnica między żywym człowiekiem (posiadającym

Różnica między żywym człowiekiem (posiadającym

umysł) a nieżywym (

umysł) a nieżywym (

nieposiadającym

nieposiadającym

umysłu) polega na

umysłu) polega na

tym, że żywy człowiek zachowuje się inaczej niż martwy

tym, że żywy człowiek zachowuje się inaczej niż martwy

•

•

Założenie: obiektywne, intersubiektywnie sprawdzalne i

Założenie: obiektywne, intersubiektywnie sprawdzalne i

komunikowalne badanie umysłu, odrzucenie introspekcji,

komunikowalne badanie umysłu, odrzucenie introspekcji,

odrzucenie istnienia wewnętrznych stanów umysłowych

odrzucenie istnienia wewnętrznych stanów umysłowych

Teoria identyczności psychofizycznej

Teoria identyczności psychofizycznej

(

(

central

central

-

-

state

state

theory

theory

;

;

identity

identity

)

)

•

•

Teza: umysł = mózg (t.

Teza: umysł = mózg (t.

Hobbes

Hobbes

, H.

, H.

Feigl

Feigl

, P.

, P.

Feyerabend

Feyerabend

, U. T. Place, H.

, U. T. Place, H.

Putnam

Putnam

, J. J. C.

, J. J. C.

Smart

Smart

, D.

, D.

Armstrong

Armstrong

)

)

•

•

Stany umysłowe są identyczne z czysto fizycznymi

Stany umysłowe są identyczne z czysto fizycznymi

stanami centralnego układu nerwowego (mózgu)

stanami centralnego układu nerwowego (mózgu)

•

•

„

„

Dla materialisty człowiek jest przedmiotem fizycznym,

Dla materialisty człowiek jest przedmiotem fizycznym,

wyróżniającym się spośród innych przedmiotów

wyróżniającym się spośród innych przedmiotów

fizycznych jedynie szczególną złożonością fizycznej

fizycznych jedynie szczególną złożonością fizycznej

organizacji i szczególną złożonością fizycznych

organizacji i szczególną złożonością fizycznych

możliwości. Człowiek nie posiada żadnych

możliwości. Człowiek nie posiada żadnych

niefizycznych

niefizycznych

właściwości” (

właściwości” (

David

David

M.

M.

Armstrong

Armstrong

,

,

Materialistyczna

Materialistyczna

teoria umysłu

teoria umysłu

)

)

Pansomatyzm

Pansomatyzm

(Tadeusz Kotarbiński)

(Tadeusz Kotarbiński)

•

•

Pansomatyzm

Pansomatyzm

= wszelki przedmiot jest ciałem

= wszelki przedmiot jest ciałem

•

•

„Wszelka dusza jest ciałem

„Wszelka dusza jest ciałem

–

–

oto teza

oto teza

somatyzmu

somatyzmu

”

”

•

•

„Dusza jest tożsama z jakimś fragmentem osobnika

„Dusza jest tożsama z jakimś fragmentem osobnika

fizycznego. Który to jest fragment: całość układu

fizycznego. Który to jest fragment: całość układu

nerwowego czy wielki mózg, czy jego określony wycinek,

nerwowego czy wielki mózg, czy jego określony wycinek,

czy jakiś inny fragment organizmu, czy organizm

czy jakiś inny fragment organizmu, czy organizm

wreszcie w całości

wreszcie w całości

–

–

tego

tego

somatyzm

somatyzm

jako taki nie

jako taki nie

przesądza”.

przesądza”.

•

•

(Tadeusz Kotarbiński,

(Tadeusz Kotarbiński,

Myśli

Myśli

pansomatyzmu

pansomatyzmu

)

)

Relacja psychofizyczna

Relacja psychofizyczna

(stosunek ciała do umysłu)

(stosunek ciała do umysłu)

•

•

Interakcjonizm

Interakcjonizm

–

–

wzajemne oddziaływanie zjawisk

wzajemne oddziaływanie zjawisk

fizycznych i psychicznych (

fizycznych i psychicznych (

np

np

. pokój i termostat)

. pokój i termostat)

•

•

Epifenomenalizm

Epifenomenalizm

–

–

zjawiska fizyczne oddziałują na

zjawiska fizyczne oddziałują na

psychiczne, ale nie na odwrót (zjawiska psychiczne są

psychiczne, ale nie na odwrót (zjawiska psychiczne są

ubocznym produktem zjawisk fizycznych) (

ubocznym produktem zjawisk fizycznych) (

np

np

. pokój i

. pokój i

termometr)

termometr)

•

•

Paralelizm

Paralelizm

–

–

zjawiska fizyczne i psychiczne nie są

zjawiska fizyczne i psychiczne nie są

połączone związkami przyczynowymi, ale przebiegają

połączone związkami przyczynowymi, ale przebiegają

równolegle do siebie (

równolegle do siebie (

np

np

. równoległe szyny kolejowe)

. równoległe szyny kolejowe)

•

•

Teoria dwóch stron

Teoria dwóch stron

–

–

zjawiska fizyczne i psychiczne są

zjawiska fizyczne i psychiczne są

dwoma aspektami tego samego zjawiska (

dwoma aspektami tego samego zjawiska (

interospekcja

interospekcja

–

–

proces psychiczny, zmysły zewnętrzne

proces psychiczny, zmysły zewnętrzne

–

–

fizyczny)

fizyczny)

Spirytualizm idealistyczny

Spirytualizm idealistyczny

•

•

Teza = istnieją tylko substancje duchowe (metafizyczny

Teza = istnieją tylko substancje duchowe (metafizyczny

idealizm subiektywny w wersji immanentnej)

idealizm subiektywny w wersji immanentnej)

•

•

Ciała są jedynie zespołami wrażeń, dla których

Ciała są jedynie zespołami wrażeń, dla których

esse

esse

est

est

percipi

percipi

(

(

Berkeley

Berkeley

)

)

Spirytualizm realistyczny

Spirytualizm realistyczny

•

•

Teza = rzeczywiście istnieją tylko substancje duchowe

Teza = rzeczywiście istnieją tylko substancje duchowe

•

•

Ciała istnieją rzeczywiście, ale są tylko odmianą

Ciała istnieją rzeczywiście, ale są tylko odmianą

substancji duchowych (Leibniz

substancji duchowych (Leibniz

–

–

monadologia)

monadologia)

•

•

Substancjami są monady

Substancjami są monady

•

•

Monady, które mają świadome życie psychiczne to dusze

Monady, które mają świadome życie psychiczne to dusze

•

•

Monady, które nie mają świadomego życia psychicznego

Monady, które nie mają świadomego życia psychicznego

to ciała

to ciała

Monizm właściwy

Monizm właściwy

(

(

Baruch

Baruch

Spinoza

Spinoza

)

)

•

•

Teza = istnieje tylko jeden rodzaj substancji, który ma

Teza = istnieje tylko jeden rodzaj substancji, który ma

zarówno atrybuty duchowe, jak i cielesne

zarówno atrybuty duchowe, jak i cielesne

•

•

Ciało i dusza to różne aspekty, pod którymi ujawnia się

Ciało i dusza to różne aspekty, pod którymi ujawnia się

nam ta sama substancja

nam ta sama substancja

Monizm immanentny

Monizm immanentny

(

(

David

David

Hume)

Hume)

•

•

Teza = zarówno ciała, jak i dusze są jedynie układami

Teza = zarówno ciała, jak i dusze są jedynie układami

wrażeń danych nam w doświadczeniu

wrażeń danych nam w doświadczeniu

•

•

Dusza jest tylko strumieniem świadomości (wiązką

Dusza jest tylko strumieniem świadomości (wiązką

przeżyć psychicznych)

przeżyć psychicznych)

•

•

W doświadczeniu nie jest nam dana dusza, czyli podmiot

W doświadczeniu nie jest nam dana dusza, czyli podmiot

tych zjawisk

tych zjawisk

•

•

Ani dusze ani ciała nie są substancjami

Ani dusze ani ciała nie są substancjami

•

•

„

„

Co do mnie, to gdy wnikam najbardziej intymnie w to,

Co do mnie, to gdy wnikam najbardziej intymnie w to,

co nazywam moim ja, to zawsze natykam się na jakąś

co nazywam moim ja, to zawsze natykam się na jakąś

szczególną percepcję, tę czy inną, ciepła czy chłodu,

szczególną percepcję, tę czy inną, ciepła czy chłodu,

światła czy cienia, miłości czy nienawiści, przykrości czy

światła czy cienia, miłości czy nienawiści, przykrości czy

przyjemności. Nie mogę nigdy uchwycić mego ja bez

przyjemności. Nie mogę nigdy uchwycić mego ja bez

jakiejś percepcji i nie mogę nigdy postrzegać nic innego

jakiejś percepcji i nie mogę nigdy postrzegać nic innego

niż percepcję” (Dawid Hume,

niż percepcję” (Dawid Hume,

Traktat o naturze ludzkiej

Traktat o naturze ludzkiej

,

,

t. 1)

t. 1)

Czy komputer może myśleć?

Czy komputer może myśleć?

•

•

Program sztucznej inteligencji (

Program sztucznej inteligencji (

AI

AI

–

–

artificial

artificial

intelligence

intelligence

)

)

–

–

symulowanie działania ludzkiego mózgu za pomocą

symulowanie działania ludzkiego mózgu za pomocą

komputerów, budowa maszyn przewyższających ludzkie

komputerów, budowa maszyn przewyższających ludzkie

zdolności myślenia

zdolności myślenia

•

•

Roboty, systemy eksperckie: zastąpienie wiedzy i

Roboty, systemy eksperckie: zastąpienie wiedzy i

doświadczenia ludzi odpowiednimi programami

doświadczenia ludzi odpowiednimi programami

•

•

Czy komputery mogą wykazywać (symulować)

Czy komputery mogą wykazywać (symulować)

inteligencję?

inteligencję?

Test

Test

Turinga

Turinga

•

•

Alan

Alan

Turing

Turing

,

,

Computing

Computing

Machinery

Machinery

and

and

Intelligence

Intelligence

(

(

Maszyny liczące a inteligencja,

Maszyny liczące a inteligencja,

„

„

Mind

Mind

” 1950)

” 1950)

•

•

Jak sprawdzić, czy komputer myśli?

Jak sprawdzić, czy komputer myśli?

•

•

Maszynę oceniamy na podstawie jej działania

Maszynę oceniamy na podstawie jej działania

•

•

Jeżeli w danej sytuacji komputer zachowuje się tak, jak

Jeżeli w danej sytuacji komputer zachowuje się tak, jak

zachowałby się człowiek, to komputer myśli (komputer

zachowałby się człowiek, to komputer myśli (komputer

myśli, jeśli dział w sposób nieodróżnialny od działania

myśli, jeśli dział w sposób nieodróżnialny od działania

myślącej osoby)

myślącej osoby)

•

•

Komputer powinien udzielać ludzkich odpowiedzi na

Komputer powinien udzielać ludzkich odpowiedzi na

pytania

pytania

•

•

Komputer i człowiek są ukryci przed egzaminatorką

Komputer i człowiek są ukryci przed egzaminatorką

•

•

Rozmowa toczy się za pomocą klawiatury i monitora

Rozmowa toczy się za pomocą klawiatury i monitora

•

•

Człowiek ma za zadanie przekonywać, że jest to on

Człowiek ma za zadanie przekonywać, że jest to on

człowiekiem

człowiekiem

•

•

Komputer jest tak zaprogramowany, by przekonać, że to

Komputer jest tak zaprogramowany, by przekonać, że to

„on” jest człowiekiem

„on” jest człowiekiem

•

•

Zadaniem egzaminatorki jest rozpoznanie, który jest

Zadaniem egzaminatorki jest rozpoznanie, który jest

człowiekiem, a który komputerem

człowiekiem, a który komputerem

•

•

Jeśli egzaminatorka nie jest w stanie rozpoznać, który

Jeśli egzaminatorka nie jest w stanie rozpoznać, który

jest człowiekiem, to komputer przechodzi test pomyślnie

jest człowiekiem, to komputer przechodzi test pomyślnie

•

•

Czy, jeżeli komputer pomyślnie przeszedł Test

Czy, jeżeli komputer pomyślnie przeszedł Test

Turinga

Turinga

,

,

to musimy uznać, że komputer myśli (jest świadomą

to musimy uznać, że komputer myśli (jest świadomą

istotą)?

istotą)?

•

•

Czy mamy wówczas do czynienia ze świadomością (być

Czy mamy wówczas do czynienia ze świadomością (być

może różną od ludzkiej)?

może różną od ludzkiej)?

•

•

Fakt, że komputer zbudowany jest z tranzystorów, a nie

Fakt, że komputer zbudowany jest z tranzystorów, a nie

z neuronów nie ma zasadniczego znaczenia

z neuronów nie ma zasadniczego znaczenia

•

•

O inteligencji drugiego człowieka wyrabiamy sobie opinię

O inteligencji drugiego człowieka wyrabiamy sobie opinię

na podstawie rozmowy…

na podstawie rozmowy…

Osiągnięcia

Osiągnięcia

AI

AI

•

•

Lata 50. XX w.

Lata 50. XX w.

–

–

elektroniczny

elektroniczny

„żółw” (W.

„żółw” (W.

Grey

Grey

Walter)

Walter)

•

•

Lata 60. XX w.

Lata 60. XX w.

–

–

program

program

koputerowy

koputerowy

symulujący

symulujący

zachowanie się psychoterapeuty

zachowanie się psychoterapeuty

(K. M.

(K. M.

Colby

Colby

): niektórzy pacjenci

): niektórzy pacjenci

woleli zwierzać się programowi

woleli zwierzać się programowi

komputerowemu niż

komputerowemu niż

psychoterapeucie

psychoterapeucie

•

•

Komputery grające w szachy

Komputery grające w szachy

–

–

komputer

komputer

Deep

Deep

Blue

Blue

(IBM)

(IBM)

pokonał arcymistrza

pokonał arcymistrza

Garriego

Garriego

Kasparowa

Kasparowa

Chiński pokój

Chiński pokój