32

Z

Z p

prra

ak

ktty

yk

kii

WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU

1/2003

Jak up∏ywa czas?

■

BEATA BEDNARCZUK (Lublin)

G

∏ówny element systemu dydaktyczne-
go opracowanego przez Mari´ Mon-
tessori

1)

stanowi indywidualna praca

ucznia. Ka˝de dziecko traktowane jest jak nie-
powtarzalna osoba, którà nale˝y szanowaç
i ochraniaç, poniewa˝ posiada jednostkowy,
wewn´trzny plan rozwoju. Mo˝e byç on aktywi-
zowany przez dzia∏anie, które prowadzi do na-
bywania kolejnych, programowych, a zarazem
istotnych ˝yciowo umiej´tnoÊci: samoobs∏ugo-
wych, jak kontrola nad w∏asnym cia∏em; ele-
mentarnych (szkolnych) – czytanie, pisanie, li-

czenie itd. oraz uniwersalnych – planowanie,
projektowanie i ocena pracy w∏asnej

2)

.

AktywnoÊç uczniów wywo∏ujà zaprojekto-

wane przez dr Montessori materia∏y dydaktycz-
ne. Materia∏y spe∏niajà zatem dwie podstawowe
funkcje: kryjà treÊci nauczania, które pozwalajà
osiàgaç kolejne etapy rozwoju, jak równie˝ sà
Êrodkiem wprowadzania w kultur´, spo∏eczeƒ-
stwo, w którym dziecko ˝yje. Materia∏y dydak-
tyczne tworzà logicznie uporzàdkowanà ca∏oÊç
programowà, stwarzajà dziecku okazj´ do po-
znawania, doÊwiadczania i przemyÊleƒ. Historia
w uj´ciu Montessori stanowi doÊwiadczanie
przesz∏oÊci, odkrywanie czasu. Zadaniem dziec-
ka jest utwierdzenie si´ w przekonaniu, ˝e hi-
storia to nieprzerwany ciàg pytaƒ o przesz∏oÊç
oraz poszukiwaƒ odpowiedzi (nie zaÊ zbiór fak-
tów do opanowania). Dlatego pomoce dydak-
tyczne to nie tylko przedmioty materialne: ze-
gar, kalendarz, linia obrazujàca czas rozwoju
Ziemi. Materia∏ami historycznymi sà równie˝
okreÊlone sposoby porzàdkowania wiadomoÊci,
faktów, tak aby stawa∏y si´ one dost´pne
uczniom. Oto wybrane przyk∏ady çwiczeƒ.

1)

åwiczenia zosta∏y opracowane na podstawie:

T. Seldin, D. Reymond, Geography and History for

the Young Children, Utah 1981, General Education

Plan. Montessori Teacher Training. Oprac. The

Duch Montessori Association and the Duch National

Pedagogical Center, maszynopis powielony; L. Brit-
ton, Montessori Play and Learn, A Parents Guide to

Purposeful Play from Two to Six, London 1992.

2)

Por. I. Pot´ga, Integralne nauczanie poczàtko-

we, Warszawa 1995, Centrum Podwy˝szania Kwalifi-
kacji Nauczycieli.

33

Jak up∏ywa czas?

Materia∏
Klepsydry jedno-, dwu-, trzy- i pi´ciominu-

towe, klepsydra godzinna, minutnik kuchenny,
zegar Êcienny z cyframi arabskimi, wskazówkà
sekundnika i dobrze widocznà tarczà (zawie-
szony ok. 1 m nad pod∏ogà, aby by∏ dobrze wi-
doczny), zegar s∏oneczny

3)

.

Cel
Stworzenie dziecku sytuacji, w których do-

Êwiadczy podstawowych jednostek pomiaru
czasu.

Prezentacja
1. Klepsydra jednominutowa – skupiamy

uwag´ dziecka na spadajàcym piasku. Pozwól-
my dziecku przekr´ciç klepsydr´ kilka razy.
Nast´pnie wyjaÊniamy: Spadajàcy piasek jest
jak ma∏y zegarek; piasek potrzebuje dok∏adnie
minuty, aby spaÊç do drugiego naczynia.
Sprawdê, jak d∏uga jest minuta. (Sprawdê, ile
zajmie Ci przejÊcie do drzwi klasy i z powro-
tem? Ile narysujesz kó∏ek w ciàgu 1 minuty?
Zamknij oczy i otwórz, kiedy wg ciebie minie
minuta itp.).

2. Zawieszamy zegar na Êcianie. Skupiamy

uwag´ dziecka na wskazówce sekundnika. Wy-
jaÊniamy: Ma∏a wskazówka potrzebuje dok∏ad-
nie 1 minuty, aby wykonaç pe∏ny obrót. Pe∏ny
obrót trwa 1 minut´. JeÊli dziecko doÊwiadczy
kilka razy obrotu wskazówki, proponujemy wy-
konanie testu. Sprawdê, czy wskazówka i klep-
sydra wskazujà rzeczywiÊcie ten sam czas. Kie-
dy wskazówka sekundnika rozpocznie nowà
minut´, przekr´ç klepsydr´.

3. Wprowadzamy pozosta∏e klepsydry.
Zaproponujmy eksperymenty, np.: ile prze-

dzia∏ów minutowych, dwuminutowych zajmuje
ci narysowanie postaci, umycie ràk itp.

4. Wprowadzamy minutnik jako inny spo-

sób mierzenia krótkich przedzia∏ów czaso-
wych. Uczymy ustawiania, pozwalamy ekspery-
mentowaç.

5. Wprowadzamy godzinnà klepsydr´. Go-

dzina jest d∏ugim przedzia∏em czasowym.

6. Wprowadzamy zegar s∏oneczny.
Wprowadzenie zegara s∏onecznego powinno

zostaç poprzedzone zabawami rozwijajàcymi zro-
zumienie faktu, ˝e S∏oƒce oddzia∏uje na Ziemi´,
co zosta∏o wykorzystane do mierzenia czasu.

W co si´ bawiç?
• „z∏ap swój cieƒ” – z∏ap cieƒ przed tobà,

za tobà, obok siebie, narysuj cieƒ kolegi;

• dziecko kredà rysuje wokó∏ siebie ko∏o;

co jakiÊ czas przychodzi i zaznacza, w którym
miejscu znajduje si´ cieƒ (po wyjÊciu na dwór,
przed wejÊciem do sali – co si´ zmieni∏o);

• zaznaczanie w opisany sposób regular-

nych odcinków czasowych, o okreÊlonych go-
dzinach;

• umieszczamy palik w ogrodzie i post´pu-

jemy w sposób opisany powy˝ej;

• wprowadê zegar s∏oneczny.
Dzieci zauwa˝ajà, ˝e w ciàgu dnia cieƒ

przesuwa si´.

Fakt, ˝e s∏oƒce wyznacza czas, przez wiele

dzieci zostanie przyj´ty bez refleksji nad przy-
czynà zjawiska. Przyczyn´ wyt∏umaczyç mo˝na
wykonujàc çwiczenie z globusem. Powoli obra-
cajàc globus wokó∏ w∏asnej osi wyjaÊniamy, ˝e
Ziemia obraca si´, a S∏oƒce pozostaje w miej-
scu. W czasie obrotu ludzie mieszkajàcy na
Ziemi powoli wchodzà lub wychodzà z obszaru
nas∏onecznienia. To zjawisko nazywamy dniem
i nocà. Ziemia obraca si´ wi´c w ciàgu nocy
i dnia. W ciàgu dnia cieƒ, jaki wywo∏uje dowol-
ny przedmiot, przesuwa si´. Ju˝ przed wiekami
ludzie o tym wiedzieli i u˝ywali opisanego zja-
wiska do okreÊlania czasu.

7. Wprowadzamy zegar Êcienny. Nie uczy-

my czytania go (chyba, ˝e dzieci oka˝à zainte-
resowanie). Odwo∏ujemy si´ do zegara, kiedy
nadchodzi pora okreÊlonych zaj´ç, np. zegar
wskazuje godzin´ 11.00 – czas na spacer itp.

Pierwszy pami´tnik

Materia∏y
D∏ugie paski papieru, flamaster, linijka.
Cel
UÊwiadomienie powtarzalnoÊci, rytmiczno-

Êci czynnoÊci.

WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU

1/2003

Z

Z p

prra

ak

ktty

yk

kii

3)

Klepsydry mo˝na wykonaç samodzielnie, do-

bierajàc pary jednakowych buteleczek, których szyjki
zostanà po∏àczone korkiem, a nast´pnie oklejone ta-
Êmà. Przedzia∏ czasowy regulujemy wielkoÊcià dziur-
ki w korku oraz iloÊcià piasku, kaszy manny. Do wy-
konania zegara s∏onecznego potrzebujemy drewnia-
nej deseczki i patyka.

34

Prezentacja
Zbieramy dzieci w kr´gu i przedstawiamy

propozycje symbolicznych zapisów codzien-
nych sytuacji (ewentualnie zbieramy propozy-
cje dzieci). Proponujemy ustalenie kolejnych
zaj´ç danego dnia i przedstawienie ich za po-
mocà planu. Codziennie rano plan mo˝e ule-
gaç modyfikacjom.

Linia roku

Materia∏y
Pas materia∏u szerokoÊci 25 cm, d∏ugoÊci

3 m 60 cm. Koƒce umocowane na drewnianych
(lub plastykowych) ràczkach tak, aby mo˝na
by∏o swobodnie zwijaç i rozwijaç zwój materia-
∏u. Poni˝ej górnej kraw´dzi, poczàwszy od le-
wej strony, umieszczamy etykiety z nazwami
12 miesi´cy (etykiety w odpowiednich kolo-
rach). SzerokoÊç ka˝dej etykiety wynosi 5 cm,
d∏ugoÊç 30 cm. Pomi´dzy nazwami robimy
5 mm przerwy. Etykiety oddzielamy od pozo-
sta∏ej cz´Êci linii 10 centymetrowym czarnym
paskiem.

Zestaw kart przedstawiajàcych typowe ob-

razy, sceny, czynnoÊci dla danego miesiàca.

Cel
Zapoznanie z

cyklicznymi zmianami

w przyrodzie i ˝yciu ludzi.

Prezentacja
1. Rozwiƒ zwój na pod∏odze. PrzynieÊ karty.
2. WyjaÊnij, ˝e linii u˝ywamy wtedy, kiedy

chcemy pokazaç, jak d∏ugi jest rok.

Z

Z p

prra

ak

ktty

yk

kii

WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU

1/2003

Prezentacja
„Dzisiaj zaczniemy tworzyç specjalny pa-

mi´tnik – pami´tnik tego, co dzieje si´ w two-
im ˝yciu. Wykonywaç go b´dziecie w nast´pu-
jàcy sposób. Bierzemy pasek papieru, dzielimy
go na siedem cz´Êci, na górze wpisujemy imi´”.
(Pierwszà karteczk´ nauczyciel wykonuje
w obecnoÊci dziecka. Na przygotowanym pa-
sku papieru rysuje poziome kreski co 2 cm. Po-
winno powstaç siedem pól. Na górze dziecko
wpisuje swoje imi´.) Siedem pól symbolizuje
siedem dni tygodnia. W pami´tniku zaznaczaç
b´dziesz powtarzajàcà si´ czynnoÊç, np. spo˝y-
wanie posi∏ku, mycie ràk, czytanie. Za ka˝dym
razem, kiedy wykonasz okreÊlonà czynnoÊç, za-
znaczasz to znaczkiem”. Pami´tnik dziecko za-

biera do domu i tam uzupe∏nia.
Uczeƒ przynosi pami´tnik co
tydzieƒ i omawia z nauczycie-
lem. (Ile razy w ciàgu dnia wy-
kona∏eÊ...? Pami´tasz kiedy?
W jakiej porze dnia? Jakie
czynnoÊci poprzedza∏y wykony-
wanà przez ciebie czynnoÊç, ja-
kie nast´powa∏y po niej? Jak
d∏ugo wykonywa∏eÊ...? itp.)

Odmiana: Do patyka przywiàzujemy sznur-

ki w ró˝nych kolorach, ka˝dy kolor b´dzie
oznacza∏ inne wydarzenie z ˝ycia dziecka czy
klasy. Po ka˝dorazowym pojawieniu si´ zjawi-
ska lub wykonaniu czynnoÊci wià˝emy supe∏ek.

JeÊli dzieci doÊwiadczy∏y powtarzalnoÊci

wskazujemy, ˝e zjawisko to jest charaktery-
styczne nie tylko dla ˝ycia pojedynczych osób,
ale i grup, np. klasy przedszkolnej.

Plan dnia

(w ten sposób mo˝na wykonaç plan tygodnia)

Materia∏y
Arkusz papieru, symbole codziennych za-

j´ç, np.: zaj´cia z nauczycielem, powitanie
w kr´gu, zaj´cia sportowe.

Cel
UÊwiadomienie powtarzalnoÊci, cykliczno-

Êci zaj´ç.

Kasia

√ √ √ √ √

√ √ √ √ √

35

3. Pierwszym miesiàcem w roku jest sty-

czeƒ. Pierwszym dniem stycznia i ca∏ego roku
jest Nowy Rok. Wyszukaj obrazki, które poka-
zujà, w jaki sposób ludzie witajà Nowy Rok. Po-
∏ó˝ obrazki pod nazwà „styczeƒ”.

4. Styczeƒ jest miesiàcem zimowym. Znajdê

wszystkie „zimowe obrazki”. Porozmawiamy,
co si´ na nich dzieje. Zwróç uwag´ jak ubierajà
si´ ludzie zimà, jaka jest pogoda” itd.

5. Post´puj tak samo uk∏adajàc obrazki cha-

rakterystyczne dla innych pór roku.

Rodzinne drzewo genealogiczne

Materia∏y
Wykonany na kartonie rysunek drzewa.

Ciemny flamaster. Zdj´cia dzieci, ich rodziców,
cioç, wujków, najbli˝szych krewnych i dziad-
ków. Klej.

Uwaga!
Upewnij si´, czy rodzice wiedzà o zamiarze

przyklejenia zdj´ç. W razie potrzeby u˝yj kse-
rograficznych kopii zdj´ç.

Zapoznaj si´ z drzewem genealogicznym

ka˝dego dziecka.

Cel
Podniesienie ÊwiadomoÊci wi´zi rodzin-

nych, wzbogacenie s∏ownictwa dziecka o wyra-
zy okreÊlajàce stosunki pokrewieƒstwa.

Prezentacja
„Dzisiaj wykonamy drzewo genealogiczne

twojej rodziny. Czy wiesz, co to jest drzewo ro-
dzinne? To nie jest zwyczajne drzewo. Jest to rysu-
nek, na którym zaznaczona zosta∏a ca∏a rodzina”.

Zacznij od przyklejenia zdj´cia dziecka na gó-

rze rysunku. Podpisz zdj´cie imieniem dziecka.

Przyklej na tej samej wysokoÊci zdj´cia

przedstawiajàce rodzeƒstwo dziecka i podpisz je.

Ni˝ej przyklej i podpisz zdj´cia rodziców.

Pod nimi, zdj´cia ich rodziców.

Wybierz zdj´cia rodzeƒstwa mamy, taty, ich

wspó∏ma∏˝onków oraz dzieci.

Ca∏y czas rozmawiaj z dzieckiem, np.: „Za-

cznijmy od ciebie Krzysiu. Przykleimy twoje
zdj´cie w tym miejscu. Teraz podpisz´ je. Obok
przykleimy zdj´cie twojej siostry Ani. Teraz po-
szukajmy zdj´ç twoich rodziców” itd.

Kiedy drzewo jest ju˝ gotowe, porozmawiaj

z dzieckiem o zwiàzkach rodzinnych, wyjaÊnij
nieznane okreÊlenia.

■

WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU

1/2003

Z

Z p

prra

ak

ktty

yk

kii

DR BEATA BEDNARCZUK – UMCS. Instytut Pedagogiki (Zak∏ad Dydaktyki)