2379 id 30352 Nieznany

Âw

wiia

att c

z∏∏o

wiie

Program bloku humanistycznego dla gimnazjum

Przedmioty: historia, j´zyk polski, kultura i tradycja, wychowanie

obywatelskie, edukacja filozoficzna, edukacja czytelnicza
i medialna

Autorzy: Krystyna Starczewska, Marta ¸ugowska, Ewa Korulska,

Anna Dzierzgowska, Piotr Laskowski, Barbara Nartowska

Warszawa 1999

Wydawnictwo Szkolne PWN

Recenzenci:

prof. dr hab. Henryk Samsonowicz
prof. dr hab. Andrzej Janowski
dr Tomasz Wroczyƒski
mgr Jaros∏aw Klejnocki

Projekt graficzny ok∏adki i strony tytu∏owej:

Maryna WiÊniewska

Redaktor:

Ma∏gorzata Plàsek

Redaktor techniczny:

Maryla Broda

Program dopuszczony do u˝ytku szkolnego przez
Ministra Edukacji Narodowej pod numerem
DKW-4014-82/99

ISBN 83-7195-014-4

piiss ttr

eÊÊc

cii

yffiik

a p

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

elle

e n

niia

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a∏∏o

o˝

˝o

e u

miie

ejj´

´ttn

oÊÊc

cii

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

gii o

o r

alliiz

cjjii p

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Historia

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wychowanie obywatelskie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

J´zyk polski

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Edukacja filozoficzna

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kszta∏cenie j´zykowe

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Biogramy

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Propozycje filmowe

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

niie

e w

wiie

y ii u

miie

ejj´

´ttn

oÊÊc

cii

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A II -- S

Stta

o˝

˝y

yttn

oÊÊç

ç ii ÊÊr

niio

wiie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wst´p: W´drówki w czasie. Ery, epoki, stulecia - znaki cywilizacji

. . . . . . . . . . . .

Cz´Êç pierwsza: Âwiat staro˝ytny

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Cz´Êç druga: Âwiat Êredniowieczny

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A IIII -- E

a n

o˝

˝y

yttn

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wst´p: W´drówka w czasie. Ery, epoki, stulecia - znaki cywilizacji

. . . . . . . . . . . .

Cz´Êç pierwsza: Czas renesansowego optymizmu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Cz´Êç druga: Czas metafizycznego niepokoju

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Cz´Êç trzecia: Czas oÊwieceniowego krytycyzmu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Cz´Êç czwarta: Czas romantycznego buntu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A IIIIII -- W

Wssp

pó

ó∏∏c

essn

oÊÊç

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wst´p: W´drówka w czasie. Ery, epoki, stulecia - znaki cywilizacji

. . . . . . . . . . . .

Cz´Êç pierwsza: Korzenie Êwiata wspó∏czesnego

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Cz´Êç druga: Âwiat mi´dzy wojnami

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Cz´Êç trzecia: Âwiat wspó∏czesny

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

k k

ysstta

aç

ç z

z p

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

k∏∏a

e ssc

riiu

ussz

e lle

cjjii

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

yffiik

a p

„Âwiat cz∏owieka” jest propozycjà ca∏kowicie nowego, niestereotypowego spoj-
rzenia na przedmiot, metody oraz filozofi´ nauczania. Program stworzony zosta∏
nie przez teoretyków, ale praktyków, którzy zintegrowanej humanistyki uczà od
lat.
Program powinien s∏u˝yç dziecku. Dziecko z natury jest otwarte, ciekawe Êwiata
i aktywne. Nauczanie na poziomie gimnazjalnym nie mo˝e zabijaç tych natural-
nych dyspozycji poznawczych. Dlatego program nasz nie jest zbiorem encyklo-
pedycznych wiadomoÊci uporzàdkowanych w ramach izolowanych dyscyplin
wiedzy, lecz próbà dostarczenia narz´dzi niezb´dnych do lepszego rozumienia
Êwiata cz∏owieka.
Program jest te˝ przyjazny nauczycielowi, nie zmusza go bowiem do „przerabia-
nia” nauczanych treÊci, lecz daje mo˝liwoÊç uczenia w sposób samodzielny
i twórczy.
Program gimnazjum „Âwiat cz∏owieka” integruje wszystkie przedmioty humani-
styczne, ∏àczàc w jednà ca∏oÊç to, co w

Podstawie programowej MEN-u okreÊlone

zosta∏o jako j´zyk polski, historia, kultura i tradycja oraz wychowanie obywatelskie.
Obejmuje te˝ edukacj´ filozoficznà oraz edukacj´ czytelniczà i medialnà. Niezale˝-
nie od tego do programu w∏àczone zosta∏y elementy kszta∏cenia estetycznego, po-
zwalajàce prezentowaç dzie∏a plastyczne i ilustrowaç epoki muzykà.
„Âwiat cz∏owieka” umo˝liwia wprowadzenie uczniów w specyfik´ wymienio-
nych dyscyplin humanistycznych. JednoczeÊnie pozwala uÊwiadomiç gimnazja-
listom, ˝e ró˝ne dyscypliny - mimo odmiennych punktów widzenia i metod - zaj-
mujà si´ tym samym przedmiotem badaƒ, jakim jest Êwiat ludzkiej kultury. Zale-
˝y nam na tym, by uczàc poszczególnych przedmiotów, stworzyç uczniowi szan-
s´ zbudowania ca∏oÊciowego obrazu Êwiata oraz zrozumienia charakteru kolej-
nych epok.
Materia∏ programowy u∏o˝ony zosta∏ wed∏ug dwóch komplementarnych zasad -
chronologicznej i problemowej.
Uk∏ad chronologiczny organizuje treÊci nauczania, przyporzàdkowujàc je po-
szczególnym epokom historyczno-kulturowym:

Klla

assa

a II

• Âwiat staro˝ytny
• Âwiat Êredniowieczny

Klla

assa

a IIII

• Czas renesansowego optymizmu
• Czas metafizycznego niepokoju
• Czas oÊwieceniowego krytycyzmu
• Czas romantycznego buntu

Klla

assa

a IIIIII

• Korzenie Êwiata wspó∏czesnego
• Âwiat mi´dzy wojnami
• Âwiat wspó∏czesny

Ka˝dà epok´ prezentujemy z siedmiu ró˝nych punktów widzenia, które nazwali-
Êmy nast´pujàco:

1. W Êwiecie faktów
2. W Êwiecie idei
3. W Êwiecie fantazji
4. W Êwiecie emocji
5. W Êwiecie kreacji
6. W poszukiwaniu prawdy
7. Jak ˝yç?

elle

e n

niia

Chcemy, aby uczniowie gimnazjum po trzyletnim kursie humanistyki:

1) byli ciekawi Êwiata i ludzi;
2) czuli potrzeb´ zadawania pytaƒ;
3) byli otwarci na wieloÊç kultur, na ró˝norodnoÊç ludzkich zachowaƒ i postaw,

na rozmaitoÊç odpowiedzi udzielanych na podstawowe pytania;

4) rozumieli otaczajàcà ich rzeczywistoÊç;
5) samodzielnie myÊleli;
6) wykazywali si´ inteligencjà emocjonalnà;
7) przejawiali wra˝liwoÊç moralnà;
8) byli wra˝liwi na pi´kno;
9) byli zdolni do dojrza∏ego patriotyzmu polegajàcego na przywiàzaniu do naro-

dowej tradycji, na krytycznym osàdzie w∏asnej przesz∏oÊci historycznej oraz
na odpowiedzialnoÊci za przysz∏e losy ojczyzny;

10) byli przygotowani do ˝ycia w spo∏eczeƒstwie demokratycznym i przejawiali

szacunek do demokratycznie stanowionego prawa.

Dzia∏ pierwszy i drugi – W Êwiecie faktów oraz W Êwiecie idei – powinny
byç realizowane przez historyków. Dzia∏y: trzeci, czwarty i piàty – przez
polonist´. Dzia∏ szósty i siódmy mo˝e realizowaç polonista lub filozof.
Realizacji ca∏oÊci programu dla gimnazjum s∏u˝à podr´czniki z serii za-
tytu∏owanej „Âwiat cz∏owieka”: Âwiat staro˝ytny i Âwiat Êredniowieczny
(dla kl. I), Âwiat nowo˝ytny – renesans, barok i Âwiat nowo˝ytny – oÊwie-
cenie, romantyzm (dla kl. II) oraz Âwiat nowoczesny – od po∏owy XIX
wieku do II wojny Êwiatowej i Âwiat wspó∏czesny – od wybuchu II wojny
Êwiatowej. Z podr´cznikami do humanistyki integralnie zwiàzane sà ze-
szyty çwiczeƒ Âwiat j´zyka, przeznaczone do rozwijania ÊwiadomoÊci
j´zykowej i doskonalenia szeroko poj´tej kompetencji j´zykowej. Seria
uzupe∏niona b´dzie poradnikiem dla nauczyciela u∏atwiajàcym organi-
zacj´ procesu dydaktycznego.
Autorzy programu zamierzajà prowadziç kursy dla nauczycieli gimna-
zjum, którzy zechcà korzystaç z propozycji zawartych w „Âwiecie cz∏o-
wieka”.

a∏∏o

o˝

˝o

e u

miie

ejj´

´ttn

oÊÊc

cii

Uwa˝amy, ˝e aby powy˝sze cele mog∏y zostaç zrealizowane, uczniowie powinni
umieç:

1) czerpaç wiedz´ ze wszystkich dost´pnych êróde∏;
2) stawiaç pytania i formu∏owaç problemy;
3) samodzielnie interpretowaç znaki kultury;
4) dostrzegaç zwiàzki mi´dzy zjawiskami historycznymi;
5) dostrzegaç zwiàzki mi´dzy ˝yciem codziennym a Êwiatem idei, fantazji i kre-

acji;

6) dostrzegaç ciàg∏oÊç kulturowà i zakorzenienie w tradycji;
7) dostrzegaç w kulturze to, co ró˝ne, i to, co wspólne;
8) wyra˝aç myÊli, uczucia oraz przekonania w mowie i piÊmie w sposób adekwat-

ny do sytuacji;

9) broniç racjonalnie swoich przekonaƒ i mówiç „nie” w uzasadnionych sytu-

acjach;

10) prowadziç rozmow´, dyskusj´, dialog.
JesteÊmy przekonani, ˝e program humanistyki dla gimnazjum „Âwiat cz∏owieka”
umo˝liwia realizacj´ sformu∏owanych przez nas celów i s∏u˝y zdobyciu przez
uczniów wymienionych umiej´tnoÊci.

gii o

o r

alliiz

cjjii p

TreÊci zawarte w programie „Âwiat cz∏owieka” sà propozycjà, z której nauczyciel
powinien korzystaç w sposób twórczy. Dzia∏ zatytu∏owany

W Êwiecie faktów sta-

nowi podstaw´ do nauczania historii. Uzupe∏nia go dzia∏

W Êwiecie idei, pozwala-

jàcy na uporzàdkowanie faktów historycznych i powiàzanie ich z kulturà epoki.
Dzia∏y

W Êwiecie fantazji, W Êwiecie emocji i W Êwiecie kreacji zawierajà teksty

kultury, czyli dzie∏a literackie oraz dzie∏a sztuki stanowiàce materia∏ dla nauczy-
ciela j´zyka polskiego. Dzia∏y

W poszukiwaniu prawdy i Jak ˝yç? sà filozoficz-

nym i etycznym komentarzem do epoki, a jednoczeÊnie zach´tà do stawiania pytaƒ
dotyczàcych problemów uniwersalnych.
Nauczyciel nie ma obowiàzku omówienia wszystkich zaproponowanych w pro-
gramie tekstów (êróde∏, utworów literackich, dzie∏ sztuki i tekstów filozoficz-
nych). Musi natomiast dokonaç ich Êwiadomego wyboru, podporzàdkowanego
przyj´tej przez siebie koncepcji realizowania programu, przede wszystkim bioràc
pod uwag´ mo˝liwoÊci i zainteresowania swoich uczniów.
Na realizacj´ naszego programu przewidujemy (zgodnie z ministerialnà

Podsta-

wà programowà) 10 godzin - w tym 5 godzin na j´zyk polski, obejmujàcy litera-
tur´, kszta∏cenie j´zykowe, edukacj´ czytelniczà i medialnà oraz estetycznà, 3 na
histori´ i wychowanie obywatelskie oraz 2 na kultur´ i tradycj´ oraz edukacj´ fi-
lozoficznà. Dwie ostatnie godziny mogà byç realizowane przez filozofa albo -
w wypadku braku takiego specjalisty - przez polonist´ bàdê historyka.
Optymalna realizacja programu zak∏ada wspó∏prac´ nauczycieli ró˝nych specjal-
noÊci. Mo˝e jednak korzystaç z niego tak˝e pedagog odpowiedzialny za naucza-
nie jednego z przedmiotów humanistycznych. Istotne jest to, aby ka˝dy, kto si´-
gnie po nasz program, zna∏ go w ca∏oÊci.

Hiisstto

riia

Zadaniem historyka jest przede wszystkim realizowanie materia∏u zawartego
w dziale

W Êwiecie faktów. Powinien te˝ wykorzystywaç materia∏y z dzia∏u

W Êwiecie idei, u∏atwià one bowiem zrozumienie wydarzeƒ historycznych.
Historii mo˝na nauczaç na dwa sposoby:
• statyczny, pozwalajàcy odpowiedzieç na pytanie:

jak to by∏o?

• dynamiczny, pozwalajàcy odpowiedzieç na pytanie:

jak to si´ sta∏o?

W programie „Âwiat cz∏owieka” staramy si´ po∏àczyç oba te punkty widzenia.
Przyk∏adem podejÊcia statycznego b´dzie wi´c temat:

Miasto jako oÊrodek kul-

tury renesansowej, dynamicznego zaÊ temat: Polska - od narodu szlacheckiego
do narodu polskiego. W pierwszym przypadku nakreÊlony zostaje obraz stano-
wiàcy t∏o dla zagadnieƒ zwiàzanych z ideami i kreacjà renesansowà, pozwalajàcy
uczniom na uchwycenie specyfiki epoki. W drugim przypadku gimnazjaliÊci,
wykorzystujàc wiedz´ o faktach, ideach, kreacjach i emocjach, uczà si´ samo-
dzielnie odnajdywaç zwiàzki przyczynowo-skutkowe. Historia jawi si´ im wów-
czas jako ciàg zmian. Metoda dynamiczna pozwala wi´c ostatecznie na dostrze-
˝enie, ˝e wspó∏czesnoÊç jest wynikiem procesów rozpocz´tych w przesz∏oÊci.
Przy obu tych podejÊciach n

niie

e ffa

kttó

ów

w jje

esstt ÊÊr

kiie

m,, a

a n

niie

e c

elle

m.. Obie

metody wymagajà wykorzystywania wiadomoÊci ze wszystkich dziedzin huma-
nistyki.
Podstawà warsztatu historyka jest praca z tekstem êród∏owym. UÊwiadomienie
uczniom, skàd pochodzi wiedza o przesz∏oÊci, jest wi´c jednym z najwa˝niej-
szych zadaƒ nauczyciela. Praca ze êród∏em jest çwiczeniem uczàcym krytycznej
analizy tekstów, nie tylko tych, które pochodzà z odleg∏ej przesz∏oÊci, lecz tak˝e
tych wspó∏czesnych. W zasadzie na ka˝dej lekcji uczniowie powinni si´gaç do
êróde∏. Zestaw podstawowych tekstów do nauki historii zawarty zosta∏ w dzia-
∏ach

W Êwiecie faktów i W Êwiecie idei. Nale˝y jednak pokazywaç uczniom, ˝e

a˝

˝d

y tekst, dzie∏o sztuki, przedmiot pochodzàcy z danej epoki jest êród∏em hi-

storycznym. Niezb´dne jest wi´c si´ganie do materia∏ów zaprezentowanych
w pozosta∏ych dzia∏ach. Analizowanie na lekcjach j´zyka polskiego i historii tych
samych tekstów pozwoli gimnazjalistom zrozumieç specyfik´ poszczególnych
dyscyplin.
Bardzo wa˝nà metodà w nauczaniu historii sà zaj´cia terenowe. Wycieczki histo-
ryczne do zabytkowych miejscowoÊci, analiza zmian w otoczeniu wynikajàcych
z dzia∏alnoÊci cz∏owieka, wizyty w urz´dach, instytucjach, siedzibach w∏adz lo-
kalnych powinny stanowiç integralnà cz´Êç programu nauczania. Nauczyciel -
uwzgl´dniajàc swoistoÊç obszaru, na którym pracuje, i mo˝liwoÊci szko∏y - powi-
nien zaplanowaç na ca∏y rok zaj´cia terenowe zwiàzane z realizowanymi w danej
klasie treÊciami nauczania.

niie

e o

atte

ellssk

kiie

TreÊci programowe, s∏u˝àce wychowaniu obywatelskiemu, zawarte zosta∏y
przede wszystkim w dzia∏ach

W Êwiecie faktów i W Êwiecie idei. Tematy, które

poruszajà zagadnienia np. praw cz∏owieka, zasad demokracji, kultury politycz-
nej, samorzàdnoÊci lokalnej oraz tematy stanowiàce okazj´ do wprowadzenia po-
j´ç: spo∏eczeƒstwo, naród, paƒstwo, obywatel, konstytucja etc., zosta∏y w progra-
mie zaznaczone - W

O..

Naszà intencjà jest, by tematy te realizowane by∏y jako integralna cz´Êç nauczania
historii, a nie w ramach osobnego przedmiotu. Pozwoli to po∏àczyç podstawowe

poj´cia wiedzy o spo∏eczeƒstwie z konkretnymi zjawiskami historycznymi tak,
aby by∏y postrzegane przez uczniów nie jako abstrakcja, lecz jako element rzeczy-
wistoÊci. Na przyk∏ad poj´cie obywatel zostanie wprowadzone i wyjaÊnione przy
omawianiu systemu polis, demokracja - podczas lektury tekstów Herodota i Tuki-
dydesa, spo∏eczeƒstwo obywatelskie - przy okazji wyjaÊniania znaczenia ruchu
egzekucyjnego czy Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Wszystkie te zagadnienia
zostanà nast´pnie przywo∏ane w trakcie omawiania wspó∏czesnych systemów
demokratycznych, co pozwoli uczniom zastanowiç si´ nad tym, czy zmieni∏o si´
znaczenie tych poj´ç i - co najwa˝niejsze - zrozumieç, w jaki sposób wspó∏czeÊnie
istniejàce instytucje ˝ycia spo∏ecznego zakorzenione sà w przesz∏oÊci.
Wa˝nym elementem edukacji obywatelskiej jest nabywanie wiedzy poprzez do-
Êwiadczenie. GimnazjaliÊci powinni wi´c odwiedzaç siedziby w∏adz samorzàdo-
wych, sàdy, redakcje lokalnych gazet i obserwowaç dzia∏alnoÊç tych instytucji.
Uczniowie mogà te˝ podjàç prób´ przeprowadzenia ankiet dotyczàcych proble-
mów wa˝nych dla szko∏y lub dla lokalnej spo∏ecznoÊci.
GimnazjaliÊci powinni uczyç si´ korzystania z ró˝nych êróde∏ informacji, przede
wszystkim z telewizji, prasy oraz - jeÊli warunki w szkole na to pozwalajà - z Inter-
netu. Wa˝ne jest, by umieli selekcjonowaç informacje, dokonujàc oceny ich przy-
datnoÊci i rzetelnoÊci.
Wiedza o zjawiskach spo∏ecznych jest, rzecz jasna, tylko Êrodkiem. Celem zaÊ
jest kszta∏towanie postaw obywatelskich, uczenie odpowiedzialnoÊci i dojrza∏e-
go patriotyzmu. Temu celowi s∏u˝y ca∏y program „Âwiat cz∏owieka”.

J´

´z

k p

ollssk

kii

Materia∏ realizowany na lekcjach literatury zawarty jest w trzech dzia∏ach:
W Êwiecie fantazji, W Êwiecie emocji, W Êwiecie kreacji.
Dzia∏

W Êwiecie fantazji ods∏ania typowy dla ka˝dej z epok sposób mitologizo-

wania rzeczywistoÊci. Uczy, ˝e na przestrzeni dziejów dokonuje si´ proces nada-
wania sensu i wyjaÊniania niezrozumia∏ych zjawisk przez tworzenie mitów.
W dziale tym zebrane zosta∏y dzie∏a literackie prezentujàce charakterystyczne dla
danego czasu fantazje ludzkie. Nale˝à do nich: mity teogoniczne i mity o pocho-
dzeniu cz∏owieka w okresie staro˝ytnym, mit rycerza doskona∏ego w Êredniowie-
czu, utopie spo∏eczne doby renesansu, opowieÊci o czarownicach i diab∏ach
w pe∏nym metafizycznego niepokoju wieku XVII, mit rozumu w krytycznym
wieku XVIII, dziewi´tnastowieczny mit màdroÊci ludu, mitologizacja nauki
i techniki w czasach wspó∏czesnych.
Dzia∏

W Êwiecie emocji pokazuje, jak w dzie∏ach literackich i dzie∏ach sztuki ka˝-

dej epoki utrwalone zosta∏y podstawowe dla kondycji ludzkiej uczucia: mi∏oÊç,
l´k, radoÊç. GimnazjaliÊci mogà wi´c Êledziç ró˝ne sposoby wyra˝ania tych sa-
mych emocji. Poza tym w danym okresie pojawiajà si´ utwory, w których znajdu-
jà wyraz prze˝ycia dominujàce w tym czasie, jak l´k przed pot´pieniem w wie-
kach Êrednich, radoÊç ˝ycia ludzi renesansu, l´k metafizyczny w XVII wieku czy
bunt w okresie romantyzmu. Omawiajàc teksty zebrane w dziale

W Êwiecie emo-

cji, nauczyciel powinien odnaleêç wspólnie z uczniami to, co typowe dla danego
okresu, a zarazem - uniwersalne.
W dziale

W Êwiecie kreacji prezentowane sà charakterystyczne dla omawianej

epoki postawy twórców, ich dzie∏a oraz najbardziej popularne Êrodki artystyczne-
go wyrazu. Analiza materia∏u zawartego w tym dziale powinna staç si´ punktem
wyjÊcia do wprowadzenia gimnazjalistów w tajniki wiedzy o formie dzie∏a literac-

kiego i plastycznego (podstawowe poj´cia teoretycznoliterackie, poj´cia z dziedzi-
ny teorii i historii sztuki).
Teksty i dzie∏a sztuki zawarte w dzia∏ach

W Êwiecie fantazji, W Êwiecie emocji,

W Êwiecie kreacji mogà byç omawiane i interpretowane na lekcjach j´zyka polskie-
go w dowolnej kolejnoÊci. Wyboru spoÊród wszystkich propozycji programu doko-
nuje nauczyciel wraz z uczniami. Podstawà ka˝dej lekcji powinien byç tekst literac-
ki lub dzie∏o sztuki. Interpretacj´ utworów prowadziç nale˝y metodà heurezy, a nie
przez podawanie gotowych schematów wyjaÊniajàcych sens. Trzeba przy tym pa-
mi´taç, ˝e dopuszczalna jest ka˝da interpretacja, którà uczeƒ potrafi uzasadniç lek-
turà tekstu, i odejÊç od przekonania o istnieniu „jedynie s∏usznych” interpretacji.
Wskazane jest stosowanie przede wszystkim aktywnych metod nauczania, jak: pro-
jekty, dyskusje, wspólne dociekanie sensu, inscenizacje, przek∏ad intersemiotyczny,
drama. SpoÊród metod tradycyjnych szczególnie wa˝ne wydaje nam si´ opanowy-
wanie tekstów na pami´ç oraz prowadzenie sta∏ych dzienniczków lektur.
By∏oby niezwykle cenne, gdyby nauczyciel realizujàcy program „Âwiat cz∏owieka”
odkry∏ radoÊç, jakà daje mo˝liwoÊç uczenia si´ od w∏asnych uczniów.

cjja

a ffiillo

offiic

TreÊci filozoficzne zawierajà dzia∏y:

W poszukiwaniu prawdy, Jak ˝yç oraz cz´Êcio-

wo dzia∏

W Êwiecie idei. Etyka w naszym programie jest integralnà cz´Êcià edukacji

filozoficznej i n

niie

e jje

esstt tto

o˝

˝ssa

a z

z p

miio

otte

m z

m e

etty

kà

à i nauczanym wy-

miennie z religià.
Bezinteresowna ciekawoÊç wyra˝ajàca si´ w poszukiwaniu prawdy o Êwiecie towa-
rzyszy cz∏owiekowi od zarania jego dziejów. Lekcje filozofii w gimnazjum majà
uÊwiadomiç uczniom ten fakt, pokazujàc na prostych przyk∏adach podstawowe pro-
blemy, które owa ciekawoÊç zrodzi∏a w kolejnych epokach. JednoczeÊ- nie ucznio-
wie powinni uchwyciç specyfik´ refleksji filozoficznej, odró˝niajàc filozofi´ od reli-
gii, mitologii, nauki.
W dziale

W poszukiwaniu prawdy sformu∏owane zosta∏y elementarne pytania filo-

zoficzne. Odpowiedzi na pytania te uczniowie b´dà poszukiwaç w krótkich frag-
mentach tekstów filozoficznych. Podr´cznik „Âwiat cz∏owieka” zawieraç b´dzie
tak˝e proste omówienie poglàdów wybranych filozofów.
„Jak ˝yç?” - to podstawowe pytanie moralne. Dzia∏ tak zatytu∏owany otwierajà
w klasie pierwszej sylwetki wielkich nauczycieli ludzkoÊci, zamykajà zaÊ w klasie
trzeciej postacie najwi´kszych wspó∏czesnych moralistów. Refleksja moralna oraz
wynikajàce z niej wzorce post´powania formu∏owane w poszczególnych epokach
prezentowane sà uczniom jako element wiedzy o kulturze. Sà jednak czymÊ wi´cej
ni˝ tylko Êwiadectwem przesz∏oÊci. Âwiadomy tego nauczyciel powinien zwróciç
uwag´ na to, co w historii filozofii jest uniwersalne, ˝ywe i wa˝ne dla wspó∏czesnego
cz∏owieka. Edukacja filozoficzna powinna staç si´ dla gimnazjalistów punktem wyj-
Êcia do samodzielnej refleksji nad Êwiatem i problemami w∏asnej egzystencji.
Program edukacji filozoficznej realizowany mo˝e byç przez filozofa lub polonist´.
Nale˝y unikaç metody wyk∏adowej i stosowaç przede wszystkim heurez´ oraz anali-
z´ tekstów, prowokujàc uczniów do stawiania pytaƒ, prowadzenia dyskusji i samo-
dzielnego poszukiwania odpowiedzi. Uczàc filozofii, nauczyciel powinien dà˝yç do
wytworzenia „wspólnoty dociekajàcej”, w której uczestniczy n

a r

ró

ów

nii z

z u

niia

mii,

odnajdujàc satysfakcj´ ze w

wssp

pó

ólln

o poszukiwania prawdy.

Kssz

ztta

a∏∏c

niie

e jj´

´z

TreÊci programowe kszta∏cenia j´zykowego zosta∏y w tym samym brzmieniu

podane trzykrotnie na koƒcu wszystkich propozycji programowych dla ka˝dej
klasy. Stanowi to wyraz przekonania autorów programu, ˝e doskonalenie umie-
j´tnoÊci j´zykowych w gimnazjum powinno towarzyszyç sstta

alle

e trzyletniej edu-

kacji humanistycznej i byç z nià iin

ntte

alln

niie

e zwiàzane. W procesie tym nale˝y

wykorzystywaç teksty z wszystkich dzia∏ów sk∏adajàcych si´ na program
„Âwiat cz∏owieka”. Teksty te powinny byç bowiem inspiracjà dla wszelkiego ty-
pu çwiczeƒ j´zykowych.
Cz´Êç çwiczeƒ nauczyciel znajdzie w specjalnym zeszycie. Mo˝e te˝ zaprojek-
towaç w∏asne. Muszà one byç jednak dostosowane do potrzeb, mo˝liwoÊci i za-
interesowaƒ konkretnych uczniów, a jednoczeÊnie skorelowane z przyj´tà przez
pedagoga koncepcjà realizowania programu. Zgodnie z intencjà autorów pro-
gramu charakter çwiczeƒ j´zykowych majà te˝ narz´dzia sprawdzajàce wiedz´
i umiej´tnoÊci uczniów.
TreÊci programowe kszta∏cenia j´zykowego zosta∏y uporzàdkowane systemo-
wo od refleksji nad s∏owem, przez zwiàzki wyrazowe, wypowiedzenia, formy
podawcze, po refleksj´ nad funkcjami j´zyka. Nie znaczy to jednak, ˝e nale˝y je
realizowaç w podanej kolejnoÊci. Wszystkie umiej´tnoÊci powinny byç stale
rozwijane i doskonalone. KolejnoÊç podejmowania zagadnieƒ wymienionych
w dziale

Kszta∏cenie j´zykowe zale˝y od potrzeb i mo˝liwoÊci konkretnych

uczniów, a tak˝e od koncepcji realizowania programu przyj´tej przez nauczy-
ciela. Wszystkie umiej´tnoÊci i zagadnienia uczeƒ powinien opanowaç dopiero
na koƒcu trzyletniej edukacji. W istocie przez ca∏y czas uczymy tego samego,
w kolejnych klasach zwi´kszajàc jedynie stopieƒ trudnoÊci.
Zdobycie przez ucznia wiedzy gramatycznej nie mo˝e byç celem samym w so-
bie. Najwa˝niejsze jest bowiem pog∏´bianie ÊwiadomoÊci j´zykowej. Temu zaÊ
s∏u˝y zwi´kszanie znajomoÊci j´zyka naturalnego (z jego s∏ownictwem i grama-
tykà) poprzez czytanie cudzych tekstów oraz tworzenie w∏asnych.
Lektura i analiza tekstów historycznych, literackich czy filozoficzno-etycznych
pozwala uczniowi dostrzec zró˝nicowanie przekazów w zale˝noÊci od celu wy-
powiedzi, typu nadawcy i odbiorcy oraz rodzaju kontekstu sytuacyjnego. Âwia-
dome obcowanie z ró˝nymi przekazami zwi´ksza kompetencj´ komunikacyjnà,
ta zaÊ umo˝liwia uczniom udanà i skutecznà komunikacj´ mi´dzyludzkà.
Zwi´kszenie kompetencji komunikacyjnej wp∏ywa te˝ na w∏aÊciwy odbiór, ro-
zumienie, a co za tym idzie, wartoÊciowanie ró˝norodnych tekstów kultury. Po-
zwala wreszcie gimnazjalistom lepiej przekazywaç w piÊmie i mowie w∏asne
emocje, przemyÊlenia oraz poglàdy i w ten sposób Êwiadomie, a zarazem twór-
czo, uczestniczyç w kulturze.

Biio

Ka˝dej cz´Êci programu towarzyszà biogramy ludzi, których uczeƒ gimnazjum
powinien poznaç i zapami´taç. WybraliÊmy postacie, których wp∏yw na losy
Êwiata i wk∏ad w rozwój kultury jest niekwestionowany.
Poznajàc sylwetki wielkich ludzi uczeƒ zyskuje ÊwiadomoÊç, ˝e cz∏owiek sam
stwarza swój Êwiat. Mo˝e to pobudzaç do refleksji o tym, jak wiele w Êwiecie
cz∏owieka zale˝y od talentu, odwagi, wytrwa∏oÊci, heroizmu.
P

cjje

e ffiillm

Do ka˝dej cz´Êci programu do∏àczona zosta∏a lista filmów, które mogà stanowiç
ilustracj´ epoki. Istotne jest, aby do dydaktyki szkolnej wprowadziç pomijany
dotàd w nauczaniu nies∏ychanie wa˝ny element wspó∏czesnego Êwiata - film.

Odgrywa on obecnie niezwykle wa˝nà rol´ kulturowà. Wra˝liwoÊç dzieci
kszta∏towana jest dziÊ raczej przez obraz ni˝ s∏owo. Dlatego nie sposób wprowa-
dziç gimnazjalist´ w klimat poszczególnych epok bez pomocy tego rodzaju me-
dium.
Stworzona przez nas lista filmów jest oczywiÊcie jedynie propozycjà. Ka˝dy na-
uczyciel wraz z uczniami mo˝e jà uzupe∏niaç, korzystajàc z nowo powstajàcych
obrazów filmowych, a tak˝e z oferty telewizyjnej.

niie

e w

wiie

y ii u

miie

ejj´

´ttn

oÊÊc

cii

Sprawdzanie wiedzy i umiej´tnoÊci uczniów powinno byç traktowane jako inte-
gralna cz´Êç procesu nauczania, zatem jako jedna z metod kszta∏cenia, a nie wy-
izolowana z procesu dydaktycznego sytuacja egzaminacyjna. Sprawdzanie i oce-
nianie to ró˝ne rzeczy. Stwierdzenie, ˝e uczeƒ jeszcze czegoÊ nie potrafi, powinno
byç przede wszystkim wskazówkà dla nauczyciela, jak dalej organizowaç proces
dydaktyczny.
Proponowane przez nas metody sprawdzania wiedzy odpowiadajà za∏o˝onym
w programie umiej´tnoÊciom, które powinni zdobyç gimnazjaliÊci.

Narz´dziem sprawdzajàcym pierwszà umiej´tnoÊç – c

niie

e w

wiie

y z

wssz

yssttk

kiic

h d

osstt´

´p

h ê

êr

ró

ód

e∏∏ – mo˝e byç projekt, czyli indywidualne lub gru-

powe opracowywanie tematów, wymagajàce si´gania do êróde∏ z ró˝nych dzie-
dzin wiedzy, w tym tak˝e wspó∏czesnych tekstów u˝ytkowych.
Metoda zak∏ada kreatywnoÊç i samodzielnoÊç ucznia. Nauczyciele sà tylko kon-
sultantami nie narzucajàcymi swojej wizji, ale s∏u˝àcymi pomocà i czuwajàcymi
nad zachowaniem dyscypliny myÊlenia. Ocenie podlega jedynie zrealizowany
projekt, przy czym - jako praca z za∏o˝enia interdyscyplinarna - musi byç on oce-
niany przez przedstawicieli wszystkich specjalnoÊci.

Przyk∏adowe tematy projektów:

– Podró˝ (klasa I)
– Miasto (klasa II)
– Poczucie zagro˝enia w Êwiecie wspó∏czesnym (klasa III).

Umiej´tnoÊç drugà – sstta

wiia

niie

e p

ytta

aƒ

ƒ ii ffo

u∏∏o

niie

e p

blle

mó

ów

w – mo˝e

sprawdziç praca z tekstem. Tu ocenie podlega umiej´tnoÊç analizy iwskazywania
kluczowych zagadnieƒ.

Przyk∏adowe zadania:

– Spróbuj odtworzyç zdarzenia historyczne na podstawie fragmentów kronik

Anonima zwanego Gallem i Wincentego Kad∏ubka dotyczàcych sprawy
Êwi´tego Stanis∏awa (klasa I)

– Na podstawie fragmentu

MyÊli Pascala sformu∏uj pytania, które autor zadaje

sobie i Êwiatu (klasa II)

– Na podstawie wewn´trznego monologu Wokulskiego sformu∏uj problemy

istotne dla dziewi´tnastowiecznej Warszawy (klasa III).

Umiej´tnoÊç trzecià – ssa

ziie

elln

e iin

ntte

etto

niie

e z

kó

ów

w k

ullttu

y – bada za-

danie polegajàce na wyjaÊnianiu (w mowie i piÊmie) sensu ró˝nego typu tekstów.
Nauczyciel powinien zaakceptowaç ka˝dà interpretacj´, którà uczeƒ umie uza-
sadniç, odwo∏ujàc si´ do badanego tekstu.

Przyk∏adowe zadania:

– Jak odczytujesz symboliczny sens biblijnej przypowieÊci o Adamie i Ewie?

(klasa I)

– Jakie znaki kulturowe odnajdujesz w

Narodzinach Wenus Botticellego?

(klasa II)

– Jak odczytujesz sens przes∏ania pana Cogito? (klasa III).

Umiej´tnoÊç czwartà – d

ossttr

niie

e z

wiià

àz

kó

ów

w m

mii´

´d

y z

zjja

wiissk

mii h

hiisstto

z--

mii – sprawdzajà zadania problemowe, których realizowanie w mowie lub pi-

Êmie rozpoczyna si´ od postawienia sobie podstawowego pytania: „Dlaczego?”.
Ocenie podlega umiej´tnoÊç sformu∏owania tezy i uzasadnienia jej powiàzanymi
ze sobà faktami, przy czym nauczyciel powinien pami´taç, ˝e nie istnieje jedynie
s∏uszna odpowiedê na tak postawione pytania.

Przyk∏adowe tematy zadaƒ:

– Dlaczego dosz∏o do bitwy pod Grunwaldem? (klasa I)
– Dlaczego upad∏a Rzeczpospolita szlachecka? (klasa II)
– Dlaczego Polska odzyska∏a niepodleg∏oÊç? (klasa III).

Umiej´tnoÊç piàtà – d

ossttr

niie

e z

wiià

àz

kó

ów

w m

mii´

´d

y ˝

˝y

ciie

m c

ziie

a ÊÊw

wiia

atte

m iid

eii,, ffa

ntta

zjjii ii k

cjjii – mo˝na zbadaç, proponujàc gimnazjalistom

sporzàdzenie opisu Êwiata z punktu widzenia cz∏owieka okreÊlonej epoki. Spraw-
dzeniu podlega umiej´tnoÊç wykorzystania w opowieÊci wymyÊlonej przez ucz-
nia wiedzy o faktach, ideach, emocjach, fantazjach, dzie∏ach sztuki, wynalaz-
kach, obyczajach i mentalnoÊci ludzi danej epoki. Powsta∏y tekst pozwala oceniç
kompetencj´ j´zykowà, ÊwiadomoÊç stylu i specyficznych cech danej formy po-
dawczej.

Przyk∏adowe zadania:

– Pami´tnik uczestnika wyprawy krzy˝owej (klasa I)
– List z podró˝y edukacyjnej po szesnastowiecznej Europie (klasa II)
– Fikcyjny wywiad z wybitnym cz∏owiekiem XX wieku (klasa III).

Narz´dziem badajàcym umiej´tnoÊç szóstà – d

ossttr

niie

e c

ciià

àg

g∏∏o

oÊÊc

cii k

ullttu

ejj

ii z

niie

niia

a w

w ttr

cjjii – mo˝e byç praca semestralna, której celem jest

sprawdzenie umiej´tnoÊci odnajdywania w okreÊlonym fragmencie przesz∏oÊci
êróde∏ tego, co obecne we wspó∏czesnej kulturze.

Przyk∏adowe tematy:

– Wspó∏czeÊni spadkobiercy etosu rycerskiego (klasa I)
–

Deklaracja Praw Cz∏owieka i Obywatela z 1789 roku a wspó∏czesne doku-
menty dotyczàce praw cz∏owieka (klasa II)

– KoÊció∏ jako przestrzeƒ sakralna (klasa III).

Umiej´tnoÊç siódmà – d

ossttr

niie

e w

w k

ullttu

e tte

o,, c

o r

ró

ó˝

˝n

e,, ii tte

o,, c

o w

wssp

pó

óll--

e – sprawdzajà projekty interdyscyplinarne, których celem jest poszukiwanie

uniwersalnych wartoÊci, idei, problemów, emocji w przekazach z ró˝nych epok
i kultur. Ocenie podlega umiej´tnoÊç dostrzegania w tekstach kulturowych za-
równo tego, co specyficzne, jak i tego, co wspólne.
Przyk∏adowe tematy:

– Uniwersalne wartoÊci moralne zawarte w staro˝ytnych przekazach wielkich

nauczycieli ludzkoÊci (klasa I)

– Wzorce mi∏oÊci w kulturze Zachodu (klasa II)
– Ró˝norodnoÊç obrz´dów towarzyszàcych tym samym sytuacjom egzysten-

cjalnym (narodziny, inicjacja, zaÊlubiny, Êmierç) w ró˝nych kulturach i epo-
kach (klasa III).

Umiej´tnoÊç ósmà – w

a˝

˝a

niie

e m

yÊÊllii,, u

uç

ç o

z p

aƒ

ƒ w

w ssp

ossó

ób

b a

e--

attn

y d

o ssy

yttu

cjjii – sprawdzajà prace pisemne i ustne uwzgl´dniajàce ró˝ne for-

my podawcze, ró˝ne role i ró˝ne konteksty sytuacyjne.

Przyk∏adowe zadania:

– Przemówienia obroƒcy i oskar˝yciela w zainscenizowanym procesie wybra-

nego bohatera literackiego lub historycznego (klasa I)

– List konkretnego nadawcy do konkretnego adresata np. szlachcica do Stani-

s∏awa Augusta lub ˝ony modnej do m´˝a (klasa II)

– Autentyczny wywiad z uczestnikiem wa˝nych wydarzeƒ historycznych (kla-

sa III).

Ostatnie dwie umiej´tnoÊci – r

cjjo

alln

e b

niie

e ssw

oiic

h p

aƒ

ƒ ii m

mó

ów

wiie

e--

niie

e „

„n

niie

e”

” w

w u

assa

niio

h ssy

yttu

cjja

h o

z p

niie

e r

y,, d

yssk

ussjjii,,

diia

allo

u – mo˝na oceniç, organizujàc punktowanà dyskusj´ na zadany temat. Na-

rz´dzie to pozwala sprawdziç zarówno wiedz´, jak i umiej´tnoÊç komunikowania
si´.

Przyk∏adowe tematy:

– Dysputa mi´dzy zwolennikami monarchii i demokracji (klasa I)
– Dyskusja na temat: czy istniejà sytuacje, w których mo˝na usprawiedliwiç

zdrad´? Ocena postaw np. Konrada Wallenroda, Almanzora (klasa II)

– Dyskusja mi´dzy zwolennikami Dmowskiego i Pi∏sudskiego (klasa III)
– Dyskusja mi´dzy zwolennikami kolektywizmu i personalizmu (klasa III).

Przy sprawdzaniu i ocenianiu prac humanistycznych wszyscy nauczyciele zobowià-
zani sà stosowaç kryteria poprawnoÊci j´zykowej.
Poza zasugerowanymi powy˝ej metodami sprawdzania umiej´tnoÊci i wiedzy spo-
sobem na podsumowanie epoki mo˝e byç tak˝e test - najlepiej interdyscyplinarny.
Testów nie nale˝y jednak przeprowadzaç cz´Êciej ni˝ cztery razy wroku.
Wszko∏ach realizujàcych program „Âwiat cz∏owieka” proponowane jest stosowanie
ró˝nych metod oceniania - tradycyjne stopnie w skali 1-6, oceny opisowe, karty ob-
serwacji ucznia i inne metody wypracowane przez zespo∏y uczàce. Wa˝ne jest jed-
nak, ˝eby niezale˝nie od wykorzystywanego przez danà szko∏´ systemu oceniania
uczniowie byli zawsze wst´pnie poinformowani o zakresie obowiàzujàcego ich ma-
teria∏u oraz kryteriach ocen i sposobach sprawdzania osiàgni´ç.
Minimum programowe nauczyciel okreÊla sam, bioràc pod uwag´ poziom wyj-
Êciowy ka˝dego ucznia, jego mo˝liwoÊci oraz w∏asnà koncepcj´ realizowania pro-
gramu i dokonany przez siebie wybór treÊci. Minimum to powinno byç zatwierdzo-
ne przez dyrektora i podane do wiadomoÊci gimnazjalistom oraz ich opiekunom.
˚eby u∏atwiç dokonywanie selekcji materia∏u, wrozdziale „Jak korzystaç zprogra-
mu” podajemy przyk∏ady maksymalnego uproszczenia treÊci programowych dla
klasy I. Mo˝e to pos∏u˝yç jako wzór do okreÊlania minimum programowego.

A II

Stta

o˝

˝y

yttn

oÊÊç

ç ii ÊÊr

niio

wiie

WST¢P: W

W¢

¢D

RÓ

ÓW

A W

W C

SIIE

E..

Y,, E

KII,, S

CIIA

A -- Z

KII C

WIIL

LIIZ

JII

1. Tabela chronologiczna z opracowanymi graficznie znakami kultury

umieszczonymi na osi czasowej.

– Znaki cywilizacyjne jako alfabet kultury, bez którego nie sposób Êwiadomie

uczestniczyç w ˝yciu wspó∏czesnym.

– Pami´ç historyczna jako umiej´tnoÊç odczytywania znaków cywilizacji cha-

rakterystycznych dla minionych epok.

Zaj´cia wst´pne majà uÊwiadomiç uczniom, ˝e historia i kultura to proces roz-
wijajàcy si´ w czasie, a podzia∏ na ery, epoki, stulecia to próba uporzàdkowania
tego procesu. Uczniowie powinni odkryç, ˝e pami´ç o przesz∏oÊci wa˝na jest
dla rozumienia teraêniejszoÊci.

2. Odkrywanie znaków przesz∏oÊci we w∏asnym otoczeniu.

Przyk∏adowe zadania:
– Wywiad z najstarszym cz∏onkiem rodziny.
– Próba odtworzenia rodzinnego drzewa genealogicznego.
– Poszukiwanie najstarszego kulturowego znaku przesz∏oÊci w okolicy.
– Poszukiwanie najstarszego nagrobka na okolicznym cmentarzu.
– Opis pomników z najbli˝szej okolicy jako przyk∏adów Êwiadomego utrwala-

nia przesz∏oÊci.

Po wykonaniu tych zadaƒ uczniowie powracajà do tabeli chronologicznej
i umieszczajà na osi czasowej odnalezione przez siebie znaki przesz∏oÊci. Po-
mo˝e im to zrozumieç, czym jest czas historyczny, i doÊwiadczyç g∏´bi czasu.
Komentarzem do lekcji wst´pnych mo˝e byç wspólna lektura wiersza
W. Szymborskiej

Muzeum.

PRZED NASZÑ

ERÑ

NASZA

ERA

staro˝y

noÊç

Êredniowiecze

epoka nowo˝ytna wspó∏czesnoÊç

VIII

VII

III II I I II III IV

VII

VIII IX X XI XII XIII XIV

XVI XVII XVIII XIX XX XXI

Staro˝ytny Izrael

•

Biblia

Staro˝ytny Egipt

• faraonowie

• piramidy

Staro˝ytna Grecja

• narodziny filozofii

• narodziny teatru

• narodziny demokracji

Staro˝ytny Rzym

• prawo rzymskie

Jezus

Nazaretu

Poczàtki

chrzeÊcijaƒstwa

Ewangelie

Europa:

• rycerz

• król

• cesarz

• papie˝

• zakonnik

• Êwi´ty

• koÊció∏ romaƒski

• katedra gotycka

• zamek

ielkie odkrycia

geograficzne

• Kolumb–

Ameryka

ielkie odkrycia

naukowe

• Kopernik–ruch

Ziemi

• Newton–grawitacja

ielkie wynalazki

• druk

• lokomotywa

• elektrycznoÊç

• fotografia

Narodziny

kapitalizmu

ielkie odkrycia

naukowe

•

Einstein–teoria

wzgl´dnoÊci

ielkie wynalazki

• samochód

• samolot

• film

• antybiotyki

• telewizja

• komputer

• rakieta

• bomba atomowa

•

tworzywa sztuczne

• klonowanie

Loty w

kosmos

Làdowanie na

Ksi´˝ycu

CZ¢Âå PIERWSZA: Â

ÂW

WIIA

T S

O˚

˚Y

II.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

kttó

ów

1. Cz∏owiek przedhistoryczny.

– Kim jest cz∏owiek? Cz∏owiek i jego potrzeby. W

– Poj´cie historii i prehistorii. Skàd wiemy o tym, jak ˝yli pierwsi ludzie?
– Ró˝nica mi´dzy faktem a interpretacjà.

2. Cz∏owiek jako istota spo∏eczna. Rodzina, ród, plemi´, spo∏ecznoÊç. W

3. Poczàtki historii - mapa fizyczna Bliskiego i Dalekiego Wschodu (warunki na-

turalne). Mapa polityczna Êwiata staro˝ytnego.

4. Pierwsze paƒstwa. Definicja paƒstwa. W

– Cywilizacje doliny Tygrysu i Eufratu. Egipt. Indie. Chiny. Ludy Ameryki.

Kodeks Hammurabiego (fragment)
Herodot,

Dzieje (fragmenty - opis miasta Babilon, opis mumifikacji)

5. Dzieje ˚ydów do powrotu z niewoli babiloƒskiej.
6. Staro˝ytna Grecja.

– Mapa terenów zamieszkanych przez Greków po zakoƒczeniu Wielkiej Ko-

lonizacji.

– Polis: wspólnota wolnych m´˝ów. W

Herodot,

Dzieje (fragment - tzw. debata konstytucyjna)

– Wojny perskie: wolni obywatele bronià swojego stylu ˝ycia.

Herodot,

Dzieje (fragment - opis bitwy pod Maratonem)

– Demokracja ateƒska. W

– Wojna peloponeska: Ateny przeciwko Sparcie - starcie dwóch pot´g i dwóch

ró˝nych stylów ˝ycia.

Plutarch,

˚ywot Likurga (fragment o wychowaniu spartaƒskim)

Tukidydes,

Wojna peloponeska (fragment o przyczynach wojny)

– Aleksander Wielki: jednostka, która ca∏kowicie zmienia map´ Êwiata. Woj-

na jako narz´dzie rozprzestrzeniania si´ kultury. Mapa Êwiata hellenistycz-
nego.

Curtius Rufus,

Historia Aleksandra Wielkiego (fragment)

7. Staro˝ytny Rzym.

– Powstanie Rzymu: mit o Romulusie.
– Republika rzymska: s∏u˝ba paƒstwu - najwy˝szym zaszczytem. W

Polibiusz,

Dzieje (fragment o ustroju republiki)

– Podboje republikaƒskie. Mapa: tereny podlegajàce Rzymowi w V w. p.n.e.,

w po∏owie III w. p.n.e., w I w. n.e.

– Cesarstwo rzymskie.

Tacyt,

Roczniki (fragment o Neronie)

– Âwiat Rzymian a Êwiat barbarzyƒców.

Tacyt,

Germania (fragmenty)

8. Poczàtki chrzeÊcijaƒstwa.
9. ˚ycie codzienne w Grecji i Rzymie.

– Religia. Obrz´dy, np. procesje, ofiary. Poj´cie politeizmu.
– Obyczaje (sport: olimpiada; niewolnictwo w Grecji i w Rzymie; cyrk, igrzy-

ska).

J. Parandowski,

Dysk olimpijski (fragmenty)

Katon Starszy,

O gospodarstwie wiejskim (fragment o niewolnikach)

– Miasta Wezuwiusza.

nawiàzania: J. Kaczmarski,

Pompeja

10. Wynalazki i odkrycia cywilizacji staro˝ytnych (np. pismo, ko∏o, system dzie-

si´tny, porcelana). Sposoby mierzenia czasu (kalendarz).

IIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee iid

deeii

1. ˚ydowska idea Jedynego Boga (monoteizm).

Biblia: stworzenie Êwiata - Rdz 1 oraz 2, 1-7; Adam i Ewa - Rdz 3; po-
top - Rdz 6, 11 - 9, 17; Moj˝esz i krzak gorejàcy - Wj 3, 1-17; wielkoÊç
prawdziwego Boga - psalm 115, 1-8.
nawiàzania: M. Twain,

Pami´tniki Adama i Ewy

2. Grecka idea humanizmu i demokracji.

– Cz∏owiek jest miarà wszechrzeczy (Protagoras).
– Wiedzieç, co jest dobre, i post´powaç dobrze jest tym samym (Sokrates).
– Pi´kno, prawda i dobro sà celem ludzkiego ˝ycia (Platon).
– Prawdziwa przyjaêƒ mo˝liwa jest tylko mi´dzy ludêmi etycznie dzielnymi

(Arystoteles).

Tukidydes,

Wojna peloponeska (mowa Peryklesa o demokracji)

3. Rzymska idea prawa (g∏ówne zasady). W

IIIIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

ntta

azzjjii

1. Mity.

– O powstaniu Êwiata.
– O powstaniu bogów (bogowie greccy).

mity o Chaosie, Gai, Kronosie, Zeusie oraz walce bogów z Gigantami
i Tytanami

– O powstaniu cz∏owieka.

mit o Prometeuszu

– O dzia∏aniu zjawisk przyrody.

mit o Demeter i Korze

IIV

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee eem

occjjii

1. Potrzeba bezpieczeƒstwa i zaufania, poszukiwanie przewodnika.

– Prometeusz, opiekun cz∏owieka (mit o Prometeuszu).
– Niç Ariadny sposobem na wyjÊcie z Labiryntu (mit o Minotaurze).
– Bóg wyprowadzajàcy ˚ydów z Egiptu (

Biblia).

2. Odwaga, duma, ambicja, honor.

– Stawianie czo∏a potworom (mit o Heraklesie).
– Dà˝enie do nieÊmiertelnej s∏awy (postaç Achillesa, postaç Aleksandra Wiel-

kiego).

– Postawa heroizmu (mit o Prometeuszu, postaç Achillesa).
– Honor wolnego obywatela.

Plutarch,

˚ywot Tyberiusza Grakcha (fragment o Kornelii, matce Grak-

chów)
nawiàzania: K. Ujejski,

Maraton (fragment)

– Duma z przynale˝noÊci do Narodu Wybranego (

Biblia).

3. ˚àdza w∏adzy, pycha, zazdroÊç, nienawiÊç.

historia Kaina i Abla,

Biblia - Rdz. 4, 1-15

odwo∏anie do greckich mitów teogonicznych
Homer,

Iliada (fragment o Achillesie bezczeszczàcym zw∏oki

Hektora)
nawiàzania:

W. Szymborska,

NienawiÊç

4. Mi∏oÊç, przyjaêƒ, wiernoÊç.

– Mi∏oÊç (Orfeusz i Eurydyka, Odys i Penelopa).
– Przyjaêƒ (Gilgamesz i Enkidu, Rut i Noemi, Achilles i Patroklos).
– WiernoÊç rodzinie i sumieniu.

Sofokles,

Antygona (fragment - rozmowa Antygony z Kreonem)

– WiernoÊç ojczyênie.

Homer,

Iliada (fragment o postawie Hektora)

epitafium Spartan poleg∏ych pod Termopilami
nawiàzania: epitafia poleg∏ych pod Westerplatte i Monte Cassino

– WiernoÊç Bogu.

Dzieje apostolskie (fragment o wi´zieniu Êw. Piotra)
nawiàzania: H. Sienkiewicz,

Quo vadis (fragment o m´czeƒstwie chrze-

Êcijan)

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee k

krreea

accjjii

1. Stwarzajàca moc s∏owa.

Biblia Rdz 1, 1-8, Rdz 2, 18-20, Rdz 5, 1-2, J 1, 1-5
egipski mit o tworzeniu Êwiata przez nazywanie -

Stela Szabaki (fragment)

poczàtek babiloƒskiego eposu o powstaniu Êwiata

Enuma Elisz (fragment)

nawiàzania: A. Kamieƒska,

Ksià˝ka nad ksià˝kami (fragmenty), T.Jans-

son,

Opowiadania z Doliny Muminków (Wiosenna piosen-

ka), M. Ende, Niekoƒczàca si´ historia (fragment), U. Le
Guin,

Czarnoksi´˝nik z Archipelagu (fragment)

2. Twórcza moc ludzkiego talentu.

– Poj´cie kanonu pi´kna - kanon egipski i grecki.
– Porzàdki w architekturze: joƒski, dorycki i koryncki. Budowle greckie

z okresu klasycznego i ich dekoracja rzeêbiarska: Partenon, Propyleje,
Erechtejon.

– Architektura rzymska: Koloseum, Panteon.
– Rzeêba rzymska: portret, relief historyczny (kolumna Trajana).

3. Powstanie i rozwój teatru.

– Obrz´dy ku czci Dionizosa - êród∏o greckiej sztuki teatralnej.

komentarz: A. Nicoll,

Dzieje teatru (fragment o zachowaniu publiczno-

Êci teatralnej w Atenach)

– Ârodki wyrazu w teatrze greckim.
– Kategoria tragizmu i poj´cie

katharsis.

4. Powstanie rodzajów literackich: epika, liryka, dramat i ich g∏ówne cechy, poj´-

cia teoretycznoliterackie (narracja, narrator, podmiot liryczny, monolog, dia-
log).

– Epika (Homer,

Iliada, Odyseja - fragmenty).

– Liryka (Safona, Horacy).
– Dramat (Sofokles,

Antygona - fragmenty).

5. Artysta dumny z roli twórcy.

– Apollo - patron sztuki.
– Muzy natchnieniem artysty.
– Orfeusz symbolem mocy twórczej.
– Pigmalion - artysta zakochany w swoim dziele.
– Horacy - twórca przekonany o nieÊmiertelnoÊci sztuki (

Exegi monumentum...).

6. Funkcje przypowieÊci ewangelicznych (specyfika gatunku).

przypowieÊci: o talentach, o synu marnotrawnym

VII.. W

W p

osszzu

kiiw

niiu

u p

prra

dyy

1. Jak powsta∏ Êwiat i jaka jest jego natura?

– Joƒscy filozofowie przyrody, Pitagoras, Heraklit.

2. Czym jest prawda i dobro?

– SofiÊci, Sokrates.

3. Czy Êwiat, który widzimy, jest jedynym Êwiatem?

– Platon.

4. Co poznajemy, czym jest prawda?

– Arystoteles.

VIIII.. J

k ˝˝yyçç?

1. Dekalog - najstarszy znany kodeks etyczny.
2. Wskazania moralne wielkich nauczycieli ludzkoÊci: Moj˝esza, Buddy, Lao

Tsy, Jezusa z Nazaretu.

3. Rady filozofów: Sokratesa, Platona, Arystotelesa, Epikura, stoików.

Biio

Perykles, Aleksander Wielki, Juliusz Cezar
Homer, Sofokles, Fidiasz,
Sokrates, Platon, Arystoteles
Moj˝esz, Budda, Lao Tsy, Jezus z Nazaretu

cjje

e ffiillm

Faraon, re˝. J. Kawalerowicz
Kleopatra, re˝. J. L. Mankiewicz
Ben Hur, re˝. W. Wyler

CZ¢Âå DRUGA: Â

ÂW

WIIA

T Â

ÂR

NIIO

WIIE

II.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

kttó

ów

1. Poj´cie epoki historycznej: granice Êredniowiecza. Katastrofa cywilizacji an-

tycznej.

2. Okres najazdów.

– Powstanie islamu i najazdy arabskie.

Koran (fragmenty)
Mohammed ibn Ishak,

˚yciorys wys∏annika bo˝ego (fragment)

- Wikingowie.

Roczniki klasztoru w Fuldzie (fragment)
Adam z Bremy,

Dzieje diecezji hamburskiej (fragment)

3. Mapa fizyczna (warunki naturalne) i mapa polityczna Europy w czasach Karo-

la Wielkiego.

4. Karol Wielki - najwi´kszy w∏adca Êredniowiecznej Europy. Odrodzenie idei

cesarstwa. Poczàtki feudalizmu.

Einhard,

˚ywot Karola Wielkiego (fragmenty)

5. Feudalizm: obowiàzki wasala i obowiàzki seniora.

List biskupa Fulberta z Chartres do ksi´cia Akwitanii

6. Europa po Karolu Wielkim. Powstawanie nowych paƒstw na prze∏omie pierw-

szego i drugiego tysiàclecia.

7. Mieszko I i poczàtek paƒstwa polskiego. Polityczne znaczenie chrztu.

Anonim zwany Gallem,

Kronika polska (fragment o chrzcie)

Thietmar,

Kronika (fragment o bitwie pod Cedynià)

8. Boles∏aw Chrobry. Zjazd gnieênieƒski. Polityczne znaczenie koronacji: ró˝ni-

ca mi´dzy ksi´ciem a królem.

Anonim zwany Gallem,

Kronika polska (fragment o zjeêdzie gnieê-

nieƒskim)
Thietmar,

Kronika (fragment o zjeêdzie gnieênieƒskim)

9. Mapa polityczna Europy po bitwie pod Hastings.
10. Spór cesarzy z papie˝ami o niezale˝noÊç KoÊcio∏a i o w∏adz´ nad chrzeÊcijaƒ-

stwem.

– KoÊció∏ w Êredniowieczu: papie˝, biskupi, zakony kontemplacyjne. Wiel-cy

reformatorzy KoÊcio∏a: Grzegorz VII i Innocenty III - ich stosunek do cesar-
stwa. Pielgrzymki, relikwie. Mapa czterech tras pielgrzymkowych.

– Czyimi wasalami sà biskupi i królowie? Argumenty cesarzy, argumenty pa-

pie˝y.

Dictatus papae
Bulla Innocentego III z 1198 roku (fragment)

– Polska w obozie papieskim - Boles∏aw Âmia∏y. Sprawa Êw. Stanis∏awa.

Lambert z Hersfeldu,

Kronika (fragment o koronacji Boles∏awa Âmia∏ego)

Anonim zwany Gallem,

Kronika polska (fragment o biskupie krakow-

skim Stanis∏awie)
Wincenty Kad∏ubek,

Kronika polska (fragment o Êw. Stanis∏awie)

– Kto wygra∏ w sporze cesarstwa z papiestwem?

11. Krucjaty.

– Przeciwko komu prowadzono krucjaty: Arabom w Hiszpanii, Turkom w Ziemi

Âwi´tej, Prusom w Europie Wschodniej, Albigensom w Prowansji.

Foucher z Chartres,

Czyny Franków (mowa Urbana II w Clermont)

Anonim,

Dzieje pierwszej krucjaty (fragment o zdobyciu Jerozolimy)

– Zakony rycerskie - powstanie zakonu Krzy˝ackiego. Malbork.
– Mapa wypraw krzy˝owych.

12. Boles∏aw Krzywousty - wzorzec w∏adcy-rycerza.

Anonim zwany Gallem,

Kronika polska (fragmenty)

13. Rozbicie dzielnicowe Polski. Mapa: dzielnice wed∏ug testamentu Krzywo-

ustego. Lokacja miast na prawie magdeburskim - samorzàdy miejskie. Spro-

wadzenie Krzy˝aków do Polski.

14. Nowe zjawiska w kulturze europejskiej w XIII wieku: zakony ˝ebracze (fran-

ciszkanie, dominikanie). Uniwersytety. Inkwizycja.

Kwiatki Êwi´tego Franciszka z Asy˝u (fragment)

– Anglia: przywileje i kszta∏towanie si´ stanów;

Wielka Karta Swobód i po-

wstanie parlamentu. W

Wielka Karta Swobód (fragment)

15. W∏adys∏aw ¸okietek - zjednoczenie Polski. Kazimierz Wielki: budowanie

pot´gi paƒstwa polskiego. Ludwik W´gierski: przywilej koszycki. Plan mia-
sta i zamku w Polsce w XIV wieku.

16. Kryzys koÊcio∏a w XIV wieku i próby jego przezwyci´˝enia.

– Ruch soborowy. Sobór w Konstancji.
– Ruch husycki w Czechach.

Wawrzyniec z Brezove,

Kronika husycka (fragmenty)

Cztery artyku∏y praskie

17. Polska pierwszych Jagiellonów.

– Jadwiga i Jagie∏∏o. Chrzest Litwy, unia polsko-litewska. Wielka wojna z za-

konem krzy˝ackim.

Akt unii w Krewie

– Kazimierz Jagielloƒczyk. Wojna 13-letnia. Przej´cie Prus.

18. Mapa polityczna Europy w 1492 roku.
19. Losy ˚ydów w Êredniowiecznej Europie.
20. ˚ycie codzienne.

– Ci, którzy walczà.
– Ci, którzy si´ modlà.

Êw. Benedykt z Nursji,

Regu∏a (fragment)

– Ci, którzy pracujà. Praca, odpoczynek, Êwi´to. Widowiska, przejazdy mo˝-

nych, egzekucje, turnieje, karnawa∏.

– Problemy ludzi Êredniowiecza: wojny, g∏ody, zarazy, ciemnoÊç.

G. Boccaccio,

Dekameron (fragment - opis zarazy)

– Powstawanie miast. Cechy. Kraków.

IIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee iid

deeii

1. Idee chrzeÊcijaƒskie: mi∏oÊci bliêniego, odkupienia, zbawienia.

Sk∏ad Apostolski, Ojcze Nasz, Biblia: 1 Kor. 13

2. Idea uniwersalizmu europejskiego.

– Jeden KoÊció∏, jeden cesarz, jeden j´zyk.

3. Idea hierarchicznego porzàdku Êwiata i spo∏eczeƒstwa (gradualizm Êw. Toma-

sza, porzàdek feudalny).

IIIIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

ntta

azzjjii

1. Obraz Êwiata wwyobraêni ludzi Êredniowiecza: np. potwory, monstra gotyckie, be-

stie piekielne.

nawiàzania: U. Eco,

Imi´ ró˝y (fragment - opis iluminacji z potworami)

2. Sagi, legendy, baÊnie.

O królu Arturze i rycerzach Okràg∏ego Sto∏u (fragmenty)
PieÊƒ o Nibelungach (fragmenty)
legendy polskie (o Kraku i Wandzie, o PiaÊcie Ko∏odzieju)
baÊnie arabskie z

Ksi´gi tysiàca i jednej nocy (Sindbad ˚eglarz)

legenda o Êw. Jerzym

3. Âwiat fantazji Êredniowiecznej Êwiatem naszego dzieciƒstwa.

nawiàzania: J.R.R. Tolkien,

Hobbit (fragmenty o elfach i krasnolu-

dach), baÊnie: o Szklanej Górze, o Królewnie Ânie˝ce,
o Âpiàcej Królewnie, gry narracyjne oparte na motywach
Êredniowiecznych

IIV

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee eem

occjjii

1. L´k.

– L´k przed Sàdem Ostatecznym, przed diab∏em i m´kami piekielnymi,

przed nag∏à Êmiercià, przed tym, co nieznane.

napis na portalu koÊcio∏a pielgrzymkowego w Autun, XII w.:

Niech

ten strach porazi wszystkich pogrà˝onych w grzechu Êmiertelnym

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Êmiercià (fragment)
Skarga umierajàcego (fragment)
nawiàzania: H. Sienkiewicz,

Krzy˝acy (fragment - Êmierç De Löwego)

2. Odwaga, duma, ambicja, honor.

PieÊƒ o Rolandzie (fragment)
Tristan i Izolda (fragment)
nawiàzania: H. Sienkiewicz,

Krzy˝acy (Êlubowanie Zbyszka), H. Py-

le,

Weso∏e przygody Robin Hooda (fragmenty - o odwa-

dze Robin Hooda, ballada o rycerzach Okràg∏ego Sto∏u),
F. Schiller,

R´kawiczka

3. ˚àdza w∏adzy, zdrada.

Legenda o królu Arturze (fragment o próbie zaw∏adni´cia mieczem)
Dante,

Boska Komedia (fragment o ostatnim kr´gu Piek∏a)

nawiàzania: J. R. R Tolkien,

W∏adca PierÊcieni (fragment o zdradzie

Sarumana)

4. Mi∏oÊç, wiernoÊç.

– Pary Êredniowiecznych kochanków: Heloiza i Abelard, Tristan i Izolda,

Zbyszko i DanuÊka.

List Heloizy do Abelarda (fragment)
Tristan i Izolda (fragment - o napoju mi∏osnym).
nawiàzania: H. Sienkiewicz,

Krzy˝acy (fragmenty)

komentarz: K. Starczewska,

Wzory mi∏oÊci w kulturze Zachodu (frag-

ment)

– Mi∏oÊç ewangeliczna.

postaç Êwi´tego Franciszka
Kwiatki Êwi´tego Franciszka z Asy˝u (fragment)
J. de Voragine,

Z∏ota legenda, legenda o Êw. Krzysztofie (fragment)

– WiernoÊç seniorowi i ojczyênie.

PieÊƒ o Rolandzie (fragment)
Anonim zwany Gallem,

Kronika (fragment o obronie G∏ogowa).

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee k

krreea

accjj

1. Artysta - twórca bez imienia.

Anonim zwany Gallem,

Kronika (wst´p)

Mistrz Teofil z Helmarshausen,

De diversi artibus (fragment)

2. Dzie∏o ku chwale Boga.

– Architektura romaƒska: koÊcio∏y pielgrzymkowe, klasztory.
– Rzeêba romaƒska: portal w Autun, kapitele w Moissac.
– Architektura gotycka: katedry (Chartres), witra˝e.
– Malarstwo tablicowe: poliptyk grudziàdzki.
– Rzeêba gotycka: o∏tarz Wita Stwosza.
– Muzyka.

chora∏ gregoriaƒski,

Dies Irae

Bogurodzica

VII.. W

W p

osszzu

kiiw

niiu

u p

prra

dyy

1. Czy Bóg istnieje?

– Zawierzenie Pismu Âwi´temu (prawda objawiona).
– Zawierzenie wewn´trznemu objawieniu (iluminacji) - Êw. Augustyn.
– Dowodzenie rozumowe - Êw. Tomasz (przyk∏ad dowodu z ruchu).

2. Czym jest cz∏owiek?

– Dusza uwi´ziona w ciele (Êw. Augustyn).
– JednoÊç duszy i cia∏a (Êw. Tomasz).

VIIII.. J

k ˝˝yyçç?

1. Wskazania ewangeliczne.

Ewangelia,

Kazanie na Górze (fragment)

przypowieÊci: o dobrym Samarytaninie, o robotnikach w winnicy
historia jawnogrzesznicy

2. Wzorce osobowe epoki (rycerz, Êwi´ty, w∏adca).

Kssz

ztta

a∏∏c

niie

e jj´

´z

1. Wzbogacanie s∏ownictwa.

– Synonimy, homonimy, antonimy.
– Archaizmy, dialektyzmy.
– Peryfrazy.
– S∏owotwórstwo (rodzina s∏owotwórcza, neologizmy).

2. Refleksja nad s∏owami.

– Morfologia (struktura fleksyjna i s∏owotwórcza wyrazu).
– ObocznoÊç w tematach fleksyjnych i s∏owotwórczych.
– OsobliwoÊci odmiany.
– Etymologia.
– Zakres i treÊç wyrazu.
– Wyrazy abstrakcyjne i konkretne, ogólne i szczegó∏owe.
– Wyrazy o znaczeniu dos∏ownym i przenoÊnym.
– Wyrazy nacechowane stylistycznie.

3. Tworzenie i rozpoznawanie zwiàzków wyrazowych.

– Wyra˝enia i zwroty.
– Stopieƒ ∏àczliwoÊci s∏ów.
– Zwiàzki frazeologiczne: luêne, sta∏e i ∏àczliwe.
– Synonimy i antonimy frazeologiczne.

– Przys∏owia.

4. Tworzenie i rozpoznawanie wypowiedzeƒ.

– Cz´Êci mowy i ich funkcje sk∏adniowe.
– Równowa˝nik zdania.
– Zdanie pojedyncze i z∏o˝one (w zwiàzku z interpunkcjà). Funkcje wskaê-ni-

ków zespolenia.

– Funkcje stylistyczne wypowiedzeƒ (celowe i dwukierunkowe przekszta∏ca-

nie wypowiedzeƒ).

– Polszczyzna mówiona a pisana (akcent wyrazowy i zdaniowy, intonacja,

szyk a znaczenie).

– Ró˝nice mi´dzy mowà a pismem (g∏oska a litera, dêwi´cznoÊç - bez-

dêwi´cznoÊç, twardoÊç - mi´kkoÊç, wymowa nosówek, upodobnienia,
uproszczenia grup spó∏g∏oskowych, ubezdêwi´cznienie w wyg∏osie).

5. Formu∏owanie wypowiedzi w piÊmie i w mowie.

– Specyfika ró˝nych form podawczych (rozmowa, dialog, wywiad, dyskusja,

opowiadanie, opis, list, charakteryzowanie postaci, streszczenie, relacja,
opinia, ocena, instrukcja, podanie, ˝yciorys, rozprawka).

– Zró˝nicowanie form podawczych w zale˝noÊci od celu wypowiedzi, nadaw-

cy i odbiorcy oraz kontekstu sytuacyjnego.

6. Refleksja nad funkcjami j´zyka w komunikatach mówionych i pisanych.

– Rozpoznawanie i tworzenie wypowiedzi informujàcych, opisujàcych, war-

toÊciujàcych oraz s∏u˝àcych wyra˝aniu opinii, przekonywaniu oraz uzasad-
nianiu poglàdów.

– Etyczny wymiar j´zyka (szczeroÊç - nieszczeroÊç, k∏amstwo, manipulacja,

agresja s∏owna, brutalnoÊç w zachowaniach j´zykowych).

– Funkcja prezentacyjna j´zyka jako êród∏o wiedzy o cz∏owieku.

Biio

Karol Wielki, Mieszko I, Boles∏aw Chrobry, Boles∏aw Âmia∏y, Boles∏aw Krzy-
wousty, Kazimierz Wielki, Jadwiga, W∏adys∏aw Jagie∏∏o
Êw. Augustyn, Êw. Stanis∏aw, Êw. Franciszek, Êw. Tomasz

cjje

e ffiillm

Robin Hood - ksià˝´ z∏odziei, re˝. K. Reynolds
Imi´ ró˝y, re˝. J. J. Annaud
Krzy˝acy, re˝. A. Ford
Dzwonnik z Notre Dame, re˝. J. Dellanoy

kttu

y d

dlla

a k

klla

assy

y p

piie

wssz

ejj (do wyboru cztery, pi´ç pozycji)

BaÊnie i legendy Êwiata
Mity greckie (w opracowaniu J. Parandowskiego lub W. Markowskiej)
U. Le Guin,

Czarnoksi´˝nik z Archipelagu

B. LeÊmian,

Przygody Sindbada ˚eglarza

B. LeÊmian,

Klechdy Sezamowe

W. Makowiecki,

Przygody Meliklesa Greka

W. Makowiecki,

Diossos

O królu Arturze i rycerzach Okràg∏ego Sto∏u
J. Parandowski,

Przygody Odyseusza

B. Prus,

Faraon

H. Pyle,

Weso∏e przygody Robin Hooda

H. Sienkiewicz,

Krzy˝acy

H. Sienkiewicz,

Quo vadis

Sofokles,

Antygona

J. R. R. Tolkien,

Hobbit

Tristan i Izolda
M. Waltari,

Egipcjanin Sinuhe

A IIII

a n

o˝

˝y

yttn

WST¢P: W

W¢

¢D

RÓ

ÓW

A W

W C

SIIE

E..

Y,, E

KII,, S

CIIA

A -- Z

KII C

WIIL

LIIZ

JII

Tabela chronologiczna (jak w klasie I) z rozwini´tymi rubrykami staro˝ytnoÊç,
Êredniowiecze, s∏u˝àca powtórzeniu podstawowych znaków kultury charaktery-
stycznych dla tych epok.
Tabela: epoka nowo˝ytna, z opracowanymi graficznie najbardziej charaktery-
stycznymi znakami kultury, podzielona na okresy:
od po∏owy XV do koƒca XVI – Czas renesansowego optymizmu
wiek XVII – Czas niepokoju metafizycznego
wiek XVIII – Czas oÊwieceniowego krytycyzmu
pierwsza po∏owa XIX wieku – Czas romantycznego buntu.

CZ¢Âå PIERWSZA: C

S R

O O

MIIZ

II.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

kttó

ów

1. Wiek XV – granica dwóch epok. Odkrycia i wynalazki doby renesansu.
2. Wielkie odkrycia geograficzne (mapa).

– Przyczyny wypraw, sylwetki wielkich odkrywców i ich patronów, bezpo-

Êrednie skutki.

Listy Krzysztofa Kolumba (fragment o odkryciu Ameryki)

3. Kultury Ameryki przedkolumbijskiej (Aztekowie, Majowie, Inkowie).

M. Leon-Portilla (wyb.),

Zmierzch Azteków. Kronika zwyci´˝onych

(fragment)

4. Miasto jako oÊrodek kultury renesansowej (W∏ochy, Niderlandy). Florencja

w XV wieku (mapa miast europejskich XVI wieku).

5. Wielkie dynastie europejskie: Habsburgowie, Jagiellonowie (mapa posiad∏o-

Êci w 1520 roku).

6. Reformacja – jej przyczyny i skutki.

– Ojcowie reformacji: Hus, Luter, Kalwin. Reformacja w Rzeszy i w Szwajca-

rii. Pokój religijny w Augsburgu.

M. Luter,

95 tez (fragment)

M. Luter,

Traktat o wolnoÊci chrzeÊcijanina (fragment)

J. Kalwin,

Institutio christianae religionis (fragment)

M. Luter,

Apel do szlachty chrzeÊcijaƒskiej narodu niemieckiego

(fragment)

– Mapa krajów obj´tych reformacjà.
– Wojny religijne we Francji.
– Reformacja w Anglii.

7. Odnowa KoÊcio∏a katolickiego - sobór w Trydencie.

Konstytucje soboru trydenckiego (fragment)

8. Hiszpania ojczyznà kontrreformacji.

– Bunt w Niderlandach (mapa).
– Stosunek Hiszpanów do Indian.

B. de Las Casas,

Krótka historia o wyniszczeniu Indian (fragment)

M. Leon-Portilla (wyb.),

Zmierzch Azteków. Kronika zwyci´˝onych

(fragment)

9. Polska Jagiellonów.

– Demokracja szlachecka - narodziny i rozwój. Rola sejmu i sejmików. Ruch

egzekucyjny i poczucie odpowiedzialnoÊci za kraj. W

Konstytucja Nihil novi (fragment)

– Czasy Zygmuntowskie - Z∏oty Wiek. Ho∏d Pruski. Unia Lubelska - powsta-

nie Rzeczypospolitej Obojga Narodów (mapa).

10. Rzeczpospolita Obojga Narodów: kraj wielu wyznaƒ i narodowoÊci. W

– Polska krajem tolerancji. Konfederacja Warszawska.

Akt Konfederacji Warszawskiej (fragment)

– Pierwsze wolne elekcje. Henryk Walezy i Stefan Batory.
– ˚ydzi polscy.

11. ˚ycie codzienne i obyczaje. Nowe potrawy z Nowego Âwiata.

IIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee iid

deeii

1. Idea humanizmu.

sentencja Terencjusza:

Cz∏owiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest

mi obce.
G. Pico della Mirandola,

O wolnoÊci i godnoÊci cz∏owieka (fragment)

2. Idea powrotu do êróde∏ (

Biblia, antyk).

postulat:

tylko wiara, tylko Pismo

J. Kalwin,

Institutio christianae religionis (fragment)

J. Kochanowski, dzie∏a z odwo∏aniami do antyku

3. Idea tolerancji w Polsce. W

P. W∏odkowic, mowa na soborze w Konstancji (fragment)
A. Frycz Modrzewski,

O poprawie Rzeczypospolitej (fragmenty)

IIIIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

ntta

azzjjii

1. Alchemicy - poszukiwacze kamienia filozoficznego.

– Postacie fantastyczne: Faust, Twardowski.

nawiàzania: J. W. Goethe,

Faust (fragment z pracowni), A. Mickiewicz,

Pani Twardowska, K. I. Ga∏czyƒski, Ulica szarlatanów

2. Utopie – fantazje na temat idealnego paƒstwa.

T. Morus,

Utopia (fragment)

T. Campanella,

Paƒstwo S∏oƒca (fragment)

F. Bacon,

Nowa Atlantyda (fragment)

nawiàzania: W. Szymborska,

Utopia

IIV

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee eem

occjjii

1. CiekawoÊç Êwiata, pasje odkrywcze.

listy Kolumba i opowieÊç o podró˝y Magellana
nawiàzania: I. Stone,

Udr´ka i ekstaza (opis sekcji zw∏ok)

2. Poczucie mocy twórczej, wolnoÊci i godnoÊci.

J. Kochanowski, PieÊƒ XXIV z

Ksiàg Wtórych „Niezwyk∏ym i nie le-

da piórem opatrzony”

G. Vasari,

˚ywoty najs∏ynniejszych malarzy, rzeêbiarzy i architektów

(fragmenty o Leonardzie da Vinci i Michale Aniele)

Pico della Mirandola,

O wolnoÊci i godnoÊci cz∏owieka (fragment)

nawiàzania: I. Stone,

Udr´ka i ekstaza (fragment opisujàcy nastrój

Micha∏a Anio∏a po zrobieniu Piety)

3. Mi∏oÊç.

– Do kobiety.

F. Petrarca, wybrane sonety
W. Szekspir,

Romeo i Julia

– Do dziecka.

J. Kochanowski,

Treny (wybór)

– Do Boga.

J. Kochanowski, PieÊƒ XXV z

Ksiàg Wtórych „Czego chcesz od nas, Pa-

nie”

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee k

krreea

accjjii

1. Artysta – indywidualnoÊç Êwiadoma swego geniuszu.

list Leonarda da Vinci do ksi´cia Mediolanu
W. Szekspir, sonet autotematyczny
J. Kochanowski,

Do fraszek („Fraszki nieprzep∏acone...”)

B. Cellini,

˚ywot w∏asny (fragment)

2. Pi´kno Êwiata i cz∏owieka w sztuce.

– Architektura, rzeêba, malarstwo we Florencji XV w., w Rzymie XVI w.,

w Krakowie XVI w., w Wenecji koƒca XVI w.

3. Sztuka s∏owa.

– Odkrycie j´zyków narodowych jako tworzywa literackiego.

M. Rej:

Na tego, co czyta∏ (fragment: „A niechaj narodowie w˝dy po-

stronni znajà, / I˝ Polacy nie g´si, i˝ swój j´zyk majà!”)
fragment

Biblii w przek∏adzie J. Wujka

– Poj´cie gatunku literackiego, poj´cia teoretycznoliterackie (wiersz syla-

biczny, Êredniówka, przerzutnia, porównanie, przenoÊnia, apostrofa, pyta-
nie retoryczne).

sonet: F. Petrarka, W. Szekspir
hymn: J. Kochanowski
pieÊƒ: J. Kochanowski
fraszka: J. Kochanowski
tren: J. Kochanowski
sielanka: J. Kochanowski
tragedia: W. Szekspir

4. Muzyka renesansu.

J. des Prés, motet
G.P. da Palestrina,

Missa Papae Marcelli (fragment)

M. Gomó∏ka,

Melodie na psa∏terz polski uczynione (wybór)

C. Janequin, chanson

La Guerre

VII.. W

W p

osszzu

kiiw

niiu

u p

prra

dyy

1. Gdzie szukaç prawdy o Bogu?

– Powrót do êróde∏, czyli do Pisma Âwi´tego. Podwa˝enie autorytetu KoÊcio∏a

i odrzucenie jego poÊrednictwa (M. Luter, J. Kalwin).

2. Gdzie szukaç prawdy o Êwiecie?

– Obserwacje i rozumowanie (M. Kopernik, G. Bruno, F. Bacon).

VIIII.. J

k ˝˝yyçç?

1. Idea∏ renesansowego humanisty.

M. Montaigne,

Próby (fragmenty)

– Odrodzenie wskazaƒ epikureizmu i stoicyzmu: J. Kochanowski.

2. Nauki moralne p∏ynàce z powrotu do wskazaƒ Ewangelii.

M. Luter,

O wolnoÊci chrzeÊcijanina (fragment)

A. Frycz Modrzewski,

O karze za m´˝obójstwo (fragment)

Biio

Zygmunt Stary, Zygmunt August
Krzysztof Kolumb, Ferdynand Magellan
Leonardo da Vinci, Micha∏ Anio∏ Buonarotti, Jan Kochanowski,
Marcin Luter, Jan Kalwin, Tomasz Morus, Miko∏aj Kopernik, Andrzej Frycz Mo-
drzewski

cjje

e ffiillm

Romeo i Julia, re˝. F. Zefirelli
Wiele ha∏asu o nic, re˝. K. Branagh
Anna tysiàca dni, re˝. Ch. Jarrot
Maria, królowa Szkotów, re˝. Ch. Jarrot

CZ¢Âå DRUGA: C

S M

FIIZ

O N

NIIE

II.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

kttó

ów

1. Reforma katolicka i kontrreformacja.

– Mapa: kraje protestanckie, katolickie i mieszane w po∏owie XVI wieku.
– Misje: Chiny, Japonia, Ameryka Po∏udniowa.
– Inkwizycja. Polowanie na czarownice.

Mnich Rudolf z Rud Raciborskich,

Katalog magii (fragment)

– Zygmunt III Waza - król doby kontrreformacji. Dzia∏alnoÊç jezuitów w Pol-

sce. Unia Brzeska.

Pacierz rokoszowy do Króla JegomoÊci Zygmunta III

– Wojna trzydziestoletnia.
– Mapa: kraje, w których kontrreformacja odnios∏a sukces.

2. Francja: budowa pot´gi. Absolutyzm. Odwo∏anie edyktu nantejskiego.
3. Rewolucja w Anglii. Przyczyny ekonomiczne, religijne, polityczne. Absolu-

tyzm przeciwko parlamentaryzmowi. W

Petycja o prawa
Habeas Corpus Act

4. Kryzys Rzeczypospolitej szlacheckiej.

– Mapa fizyczna, polityczna, etniczna, wyznaniowa, gospodarcza Polski

w XVII w.

– Pot´ga magnaterii. Latyfundia. Klientela. Samowola: Cecora, I Dymitriada.

Relacja nuncjusza Honorata Visconti o Polsce z 1636 roku (fragment)

– Wojny Rzeczypospolitej: Zygmunt III - sprawa tronu szwedzkiego. Wojny

Wazów ze Szwecjà. Powstanie kozackie: problem Siczy, racje Kozaków.
Wojny z Rosjà. Wojny polsko-tureckie od Cecory do odsieczy wiedeƒskiej.

5. ˚ycie codzienne i obyczaje. Dwór w∏adcy absolutnego. Dwór szlachecki

w Polsce. Dom mieszczaƒski. Chata ch∏opska. Szko∏a jezuicka.

IIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee iid

deeii

1. Idee kontrreformacji - podniesienie autorytetu KoÊcio∏a.

katechizm siedemnastowieczny (pi´ç przykazaƒ koÊcielnych)

2. Idea Polski jako przedmurza chrzeÊcijaƒstwa.

W. Potocki,

Transakcja wojny chocimskiej (fragment mowy Chodkie-

wicza)
nawiàzania: H. Sienkiewicz,

Potop (fragment o obronie Jasnej Góry)

IIIIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

ntta

azzjjii

1. Czarownice, diab∏y, sabaty.

B. Chmielowski,

Nowe Ateny (has∏o o czarownicach)

komentarz: W. Kopaliƒski,

S∏ownik mitów i tradycji kultury (has∏o:

„Czarownice”)

nawiàzania: A. Miller,

Czarownice z Salem (fragment)

2. Mit sarmacki.

opowieÊç o Sarmatach
E. Dembo∏´cki (fragment o j´zyku polskim w Raju)
W. Potocki,

Pospolite ruszenie (fragment)

J. Ch. Pasek,

Pami´tniki (fragment: „W obozie”)

komentarz: W. Kopaliƒski,

S∏ownik mitów i tradycji kultury (has∏o: „Sar-

mata”)

nawiàzania: H. Sienkiewicz,

Potop (postaç Zag∏oby), J. Kaczmarski,

Sarmacja

IIV

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee eem

occjjii

1. L´k przed nieskoƒczonoÊcià, samotnoÊcià we wszechÊwiecie, przemijaniem.

B. Pascal,

MyÊli (fragment)

D. Naborowski,

MarnoÊç

W. Szekspir,

Hamlet (monolog bohatera)

nawiàzania: Z. Herbert,

PrzepaÊç Pana Cogito

2. L´k przed innymi - czarownicami, innowiercami.

Nietolerancja i zabobon w Polsce w XVII i XVIII w., red. B. Baranowski,
W. Lewandowski (fragmenty: protoko∏y z procesów czarownic)
W. Potocki,

Kto mocniejszy, ten lepszy (fragmenty)

B. Chmielowski,

Nowe Ateny (has∏o o czarownicach)

3. Mi∏oÊç.

– Do kobiety.

Molier,

Don Juan (fragmenty)

L. da Ponte, libretto

Don Giovanniego (Aria szampaƒska)

J. A. Morsztyn,

Do trupa

4. Duma sarmacka.

W. Potocki,

Transakcja wojny chocimskiej (fragment)

J. Sobieski,

Listy do Marysieƒki (fragment)

nawiàzania: A. Fredro,

Zemsta (autoprezentacja Papkina), A. Mickie-

wicz,

Pan Tadeusz (charakterystyka Jacka Soplicy ustami

Gerwazego), H. Sienkiewicz,

Potop (fragment o pojedynku

Wo∏odyjowskiego z Kmicicem)

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee k

krreea

accjjii

1. Barok stylem epoki.

- Architektura: koÊció∏ Il Gesu - nowa organizacja przestrzeni; F. Borromini,

koÊció∏ San Ivo della Sapienza.

- Urbanistyka barokowa: G. Bernini, kolumnada przed Bazylikà Êw. Piotra.

Za∏o˝enia pa∏acowe: Wersal, Wilanów.

- Rzeêba: G. Bernini,

Ekstaza Êw. Teresy w kaplicy Cornaro.

- Malarstwo: iluzjonistyczne - A. del Pozzo,

Apoteoza Êw. Ignacego w San

Ignatio. M. Caravaggio,

ZaÊni´cie Marii, Âwi´ty Mateusz, P. P. Rubens, Apo-

teoza Henryka IV i proklamowanie regencji, Rembrandt, Wymarsz strzel-
ców,

Autoportret,

Vermeer van Delft,

Wa˝àca per∏y,

Velazquez,

Panny dworskie).

- Poezja: zabawy formalne Jana Andrzeja Morsztyna (Êrodki stylistyczne: iro-

nia, apostrofa, antyteza, kontrast, oksymoron, gra s∏ów) -

Boginie, Niestatek,

Raki.

- Muzyka.

C. Monteverdi, opera

Orfeusz (fragment)

A. Vivaldi,

Cztery pory roku (wybór)

J. F. Haendel,

Alleluja z oratorium Mesjasz

J. S. Bach, dowolny utwór

2. Konwencja komediowa wukazywaniu Êwiata (specyfika komedii jako gatunku).

Molier,

Âwi´toszek

3. Granice mi´dzy konwencjà a rzeczywistoÊcià.

M. Cervantes,

Don Kichot (fragment)

VII.. W

W p

osszzu

kiiw

niiu

u p

prra

dyy

1. W co zwàtpiç nie mo˝na?

Kartezjusz:

Cogito ergo sum

2. Co mo˝emy uznaç za kryterium prawdy?

– Âwiadectwo zmys∏ów (F. Bacon).
– JasnoÊç i oczywistoÊç sàdów (Kartezjusz).

3. Co stanowi podstaw´ poznania naukowego?

– Galileusz, Newton - twórcy nowo˝ytnych zasad poznania.

4. Wobec jakich pytaƒ doÊwiadczenie i rozum sà bezsilne?

– B. Pascal.

5. Kim jest cz∏owiek i czym jest spo∏eczeƒstwo?

– T. Hobbes.

VIIII.. J

k ˝˝yyçç?

1. Refleksja moralna nad epokà.

B. Pascal,

MyÊli (fragmenty)

P. Skarga,

Kazania sejmowe (fragment)

Biio

Zygmunt III Waza, W∏adys∏aw IV, Jan Kazimierz, Piotr Skarga, Jan III Sobieski,
Stefan Czarnecki, Stefan ˚ó∏kiewski
Ludwik XIV, Molier, Kartezjusz, Blaise Pascal
Galileo Galilei, Izaak Newton

cjje

e ffiillm

Trzej muszkieterowie, re˝. R. Lester
Ogniem i mieczem, re˝. J. Hoffman
Potop, re˝. J. Hoffman
Pan Wo∏odyjowski, re˝. J. Hoffman

CZ¢Âå TRZECIA: C

S O

OÂ

ÂW

WIIE

NIIO

O K

II.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

kttó

ów

1. Piotr Wielki - budowanie pot´gi Rosji.
2. Polska w czasach saskich.

– Wojna pó∏nocna (elekcja Leszczyƒskiego).
– Upadek kultury i edukacji.

J. Kitowicz,

Opis obyczajów za panowania Augusta III (fragment o pija-

rach)
W. Tylkowski,

Uczone rozmowy (fragmenty o wszechÊwiecie)

3. Absolutyzm oÊwiecony na przyk∏adzie Prus Fryderyka II.

– Sojusz filozofów z tronem.

Wolter,

Pami´tniki (fragmenty)

– Wojna siedmioletnia.

4. Mapa Europy w XVIII wieku: paƒstwa, które upadajà (Hiszpania, Polska), paƒ-

stwa, których pot´ga roÊnie (Prusy, Rosja).

5. Polska za czasów panowania Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego.

– Pierwsze reformy. Ideologia opozycji antykrólewskiej.

Wolter,

Ksi´˝niczka Babilonu (fragment o Stanis∏awie AuguÊcie)

– Konfederacja barska. Pierwszy rozbiór.

Akt za∏o˝enia konfederacji barskiej

– Pierwsze ministerstwo edukacji w Europie: Komisja Edukacji Narodowej.
– OÊwiecenie stanis∏awowskie, mecenat królewski, teatr narodowy.
– Sejm Wielki i Konstytucja 3 Maja. Opór przeciwko Konstytucji - Targowica.

Konstytucja 3 Maja (fragmenty)
Akt za∏o˝enia konfederacji targowickiej

– Drugi rozbiór Polski, powstanie koÊciuszkowskie, trzeci rozbiór.

Uniwersa∏ po∏aniecki

– Przyczyny upadku Rzeczypospolitej.
– Trwa∏oÊç dorobku reformatorów.

6. Wojna o niepodleg∏oÊç Stanów Zjednoczonych. Konstytucja.

– Ustrój Stanów Zjednoczonych. Poj´cie paƒstwa federacyjnego.
– Gminy protestanckie w Ameryce. Tradycje samorzàdnoÊci jako êród∏o opo-

ru przeciwko angielskiej tyranii.

A. de Tocqueville,

Demokracja amerykaƒska (fragment o gminach)

7. Rewolucja francuska - „Nowy cz∏owiek, nowy naród, nowy Êwiat”.

– Kryzys we Francji.
– Stany Generalne, Zgromadzenie Narodowe, Konstytuanta. Zburzenie Ba-

stylii. W

– Konstytucja: monarchia konstytucyjna. Dwa ugrupowania: radyka∏owie

(jakobini) przeciwko umiarkowanym. Ucieczka króla, jego proces i egzeku-
cja. W

– Kszta∏towanie si´ spo∏eczeƒstwa obywatelskiego. Poj´cie obywatela, ró˝ni-

ca mi´dzy obywatelem a poddanym.

PieÊƒ bojowa Armii Renu (Marsylianka)

– ˚ycie codzienne w Republice: kalendarz, imiona, Êwi´ta, strój.
– Wielki Terror. Sprawa Dantona: „Rewolucja po˝era w∏asne dzieci”. Prze-

wrót termidoriaƒski.

Dekret o podejrzanych z 17 IX 1793

8. Wp∏yw idei oÊwieceniowych na kszta∏towanie si´ systemów politycznych.

9. ˚ycie codzienne w XVIII wieku. Obyczaje, wynalazki (maszyna parowa,

szczepionka przeciwko ospie, balon, piorunochron, maszyna tkacka, lokomo-
tywa, poczàtki kanalizacji, gilotyna), powolny wzrost higieny. Zmiana stosun-
ku do dziecka. Zmiana wyglàdu mieszkaƒ.

– Libertynizm. Zepsucie obyczajów warstw wy˝szych, zbytek warstw wy˝-

szych.

IIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee iid

deeii

1. Idea rozumu i post´pu.

Wielka Encyklopedia Francuska (has∏o: „Post´p”)

2. Idea praw cz∏owieka. Has∏o równoÊci, wolnoÊci, braterstwa. W

Monteskiusz,

O duchu praw (fragment)

Deklaracja Niepodleg∏oÊci USA (fragment)
Deklaracja Praw Cz∏owieka i Obywatela z 1789 roku (fragment)
nawiàzania:

Deklaracja Praw Cz∏owieka i Obywatela ONZ

IIIIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

ntta

azzjjii

1. Mitologizowanie cz∏owieka jako istoty rozumnej.

D. Defoe,

Przygody Robinsona Crusoe (wersja dla m∏odzie˝y - t∏um.

S. Stampfl, fragment)
– Zasady dzia∏ania Masonerii.

hymn masoƒski z

Czarodziejskiego Fletu

nawiàzania: J. Baszkiewicz,

Robespierre (opis Êwi´ta Najwy˝szej Istoty)

2. Mitologizowanie has∏a równoÊci i braterstwa ludzi.

– Utopie egalitarne.

Wolter,

Kandyd (fragment o Eldorado)

I. Krasicki,

Miko∏aja DoÊwiadczyƒskiego przypadki (fragment o wyspie

Nipu)

3. Mitologizowanie natury i mit dobrego dzikusa.

J. J. Rousseau,

Umowa spo∏eczna (fragment)

D. Defoe,

Przygody Robinsona Crusoe (fragment o Pi´taszku)

IIV

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee eem

occjjii

1. Pasja krytyczna, bunt przeciwko dogmatom religijnym i spo∏ecznym.

Marsylianka
Wolter,

Mikromegas

J. Swift,

Podró˝e Guliwera (fragment o przyczynach wojen)

S. Staszic,

Przestrogi dla Polski (fragment)

J. Jasiƒski,

Wiersz w czasie obchodzonej ˝a∏oby przez dwór polski po

Ludwiku XVI

2. Mi∏oÊç.

– Sentymentalna do kobiety.

J. J. Rousseau,

Nowa Heloiza (fragment listu Julii)

F. Karpiƒski,

Do Justyny - t´sknoÊç na wiosn´

– Mi∏oÊç ojczyzny.

I. Krasicki,

Âwi´ta mi∏oÊci kochanej ojczyzny, Ptaszki w klatce,

Wilczki

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee k

krreea

accjjii

1. Literatura jako narz´dzie wychowania.

– bajki (cechy gatunku, alegoria, mora∏), satyry (cechy gatunku)

I. Krasicki, wybór bajek,

Pijaƒstwo, ˚ona modna (fragmenty)

– powieÊç (poj´cia: fabu∏a, akcja, wàtek)

J. Swift,

Podró˝e Guliwera (fragment o paƒstwie koni)

– publicystyka

Wielka Encyklopedia Francuska (has∏o: „Zabobon”); powstanie i roz-
wój prasy: „Spectator”, „Monitor”, „Zabawy przyjemne i po˝yteczne”,
„Przyjaciel Ludu”

2. Styl klasyczny w literaturze.

F. Dmochowski,

Sztuka rymotwórcza (fragment)

– Gatunki klasyczne: bajka, satyra, poemat heroikomiczny.

3. Regu∏y klasyczne w sztukach plastycznych.

– Architektura - zestawienia: Partenon – Êwiàtynia dorycka w Parku Natoliƒ-

skim w Warszawie, Êwiàtynia Sybilli w parku ¸azienkowskim w Warsza-
wie; Panteon – zbór protestancki na placu Ma∏achowskiego w Warszawie;
Palladio, Villa Rotonda – Królikarnia w Warszawie.

– Styl stanis∏awowski w architekturze – ¸azienki w Warszawie, wn´trze Zam-

ku Królewskiego w Warszawie.

– Rzeêba - zestawienia:

Pomnik konny Marka Aureliusza – Donatello, Gatta-

melata, Thorvaldsen, Ksià˝´ Józef Poniatowski.

– Malarstwo klasycystyczne: David,

Przysi´ga Horacjuszy.

4. Klasycyzm w muzyce.

J. Haydn,

Symfonia nr 94 „Z uderzeniem w kocio∏”

W. A. Mozart,

Eine kleine Nachtmusik, aria Papagena z dzwonkami

z opery

Czarodziejski flet, Requiem (Kyrie)

L. van Beethoven,

III Symfonia Es-dur „Eroica” (wybór), V Symfonia c-

moll (I cz´Êç)

5. Styl sentymentalny.

– Sielanka - gatunek sentymentalny.

F. Karpiƒski,

Laura i Filon

J. A. Watteau,

Odjazd na Cyter´

– Pu∏awy - oÊrodek polskiego sentymentalizmu.
– Styl parków angielskich.

VII.. W

W p

osszzu

kiiw

niiu

u p

prra

dyy

1. Skàd wiemy to, co wiemy? Czym jest ludzki umys∏?

– Podstawy empiryzmu w myÊli J. Locke’a – cz∏owiek jako „niezapisana tabli-

ca”.

2. Kim jest cz∏owiek i czym jest spo∏eczeƒstwo?

Monteskiusz,

O duchu praw (fragmenty)

A. Smith,

Rozwa˝ania... (fragment o niewidzialnej r´ce rynku)

J. J. Rousseau,

Umowa spo∏eczna (fragment o naturze ludzkiej i zasadach

umowy spo∏ecznej)

3. Jak uczyniç cz∏owieka dojrza∏ym i niezale˝nym?

J. Locke,

O w∏aÊciwym u˝ywaniu rozumu (fragment o edukacji)

I. Kant,

Co to jest oÊwiecenie?

Wielka Encyklopedia Francuska (has∏o: „Edukacja”)
J. J. Rousseau,

Emil, czyli o wychowaniu (fragment)

zalecenia Komisji Edukacji Narodowej

VIIII.. J

k ˝˝yyçç?

1. WartoÊci i idea∏y epoki

– WolnoÊç, równoÊç, braterstwo; samodzielnoÊç; tolerancja.

J. Locke,

List o tolerancji (fragment)

B. Franklin,

Pami´tniki (fragment)

Wolter,

Traktat o tolerancji (fragment)

I. Kant (imperatyw kategoryczny i praktyczny)

Biio

Stanis∏aw August Poniatowski, Tadeusz KoÊciuszko, Stanis∏aw Staszic, Ignacy
Krasicki
Piotr Wielki, Fryderyk II, Benjamin Franklin, Jerzy Waszyngton, Maksymilian
Robespierre
John Locke, Monteskiusz, Woltair, Jean Jacques Rousseau, Immanuel Kant

cjje

e ffiillm

Tom Jones, re˝. T. Richardson
Amadeusz, re˝. M. Forman
CZ¢Âå CZWARTA: C

S R

O B

II.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

kttó

ów

1. Kariera Napoleona Bonaparte.
2. Stosunek Polaków do Napoleona: realizacja marzeƒ czy wielkie rozczarowa-

nie?

– Legiony Polskie we W∏oszech (J. H. Dàbrowski, J. Wybicki).

J. Wybicki,

Mazurek Dàbrowskiego

J. Pawlikowski,

Czy Polacy mogà si´ wybiç na niepodleg∏oÊç? (fragment)

– Ksi´stwo Warszawskie - wolne paƒstwo polskie czy protektorat francuski?

Odezwa J. H. Dàbrowskiego i J. Wybickiego do Polaków z 1806 roku
N. Bonaparte,

Ustawa konstytucyjna Ksi´stwa Warszawskiego (frag-

ment - artyku∏ 4.)

3. Kl´ska Napoleona, jej przyczyny i skutki.

Ch. Talleyrand,

Pami´tniki (fragment - zdrada w roku 1808)

4. Kongres Wiedeƒski - próba cofni´cia historii, l´k przed rewolucjà. Âwi´te

Przymierze stra˝nikiem porzàdku w Europie.

– Narodziny ideologii konserwatywnej. W

E. Burke,

Rozwa˝ania o rewolucji we Francji (fragment)

F. K. von Haller,

Szatan i rewolucja (fragment)

5. Królestwo Kongresowe - czy Polacy mogli uznawaç je za swoje paƒstwo?

– Konstytucja Królestwa najbardziej liberalnym prawem w Europie. W

Ustawa Konstytucyjna Królestwa Polskiego (fragment)

– Tajne zwiàzki.

6. Powstanie listopadowe. Przyczyny wybuchu. Ocena szans. Przyczyny upadku.

Skutki.

Uchwa∏a Sejmu Królestwa Polskiego o detronizacji cara (25.01.1831)

– Wielka Emigracja.
– Spiski krajowe. Rewolucja krakowska 1846 roku.

7. Zbuntowana m∏oda Europa.

– Powstanie w Grecji.
– Rewolucja lipcowa we Francji.
– Wiosna Ludów (Francja, Austria, W´gry, Niemcy).
– Udzia∏ Polaków w WioÊnie Ludów.
– Mapa ognisk rewolucji w Europie i na Êwiecie w pierwszej po∏owie XIX wie-

ku.

8. Powstanie styczniowe. Przyczyny wybuchu. Ocena szans. Przyczyny upadku.

Skutki.

– Postaç Aleksandra Wielopolskiego.

9. ˚ycie codzienne. Styl empire, moda romantyczna.

IIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee iid

deeii

1. Idea walki o wolnoÊç.

Odezwa Aleksandra Ypsilanti z 1821 roku wzywajàca Greków do po-
wstania
G. Byron,

Giaur (fragment o wolnoÊci)

A. Mickiewicz,

Do Matki Polki, Reduta Ordona

J. S∏owacki,

Sowiƒski w okopach Woli

nawiàzania: J. Kaczmarski,

Somosierra

2. Idea heroicznej samotnoÊci.

A. Mickiewicz,

Dziady cz. III (fragment Wielkiej Improwizacji o cierpie-

niu za miliony),

Pan Tadeusz (fragment spowiedzi Jacka Soplicy)

G. Byron,

Giaur (fragment spowiedzi tytu∏owego bohatera)

nawiàzania: F. Molnár,

Ch∏opcy z Placu Broni

IIIIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

ntta

azzjjii

1. Mitologia ludowa - postacie z ludowych baÊni, Êwiat duchów, upiorów, czarów,

ludowe poczucie sprawiedliwoÊci.

A. Mickiewicz,

Ballady (wybór), Dziady cz´Êç II

A. Puszkin,

Rus∏an i Ludmi∏a (prolog)

2. Mitologia Êredniowiecza - zamki, rycerze, uwi´zione damy, bohaterskie czyny.

A. Mickiewicz,

Gra˝yna (fragment), Konrad Wallenrod (ballada Alpu-

hara)
A. Puszkin,

Rus∏an i Ludmi∏a (fragmenty: pojedynek Rus∏ana z Rogda-

jem, obl´˝enie Kijowa)

IIV

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee eem

occjjii

1. Bunt.

– Uczucie przeciwko rozumowi.
– Jednostka przeciw spo∏eczeƒstwu.
– M∏odzi przeciwko starym.
– Zniewoleni przeciwko ciemi´˝com.

A. Mickiewicz,

Oda do m∏odoÊci, RomantycznoÊç, Dziady cz. III

(

PieÊƒ zemsty), Dziady cz. IV (fragmenty monologu Gustawa)

J. S∏owacki,

Kordian (monolog ze sceny spisku)

J. W. Goethe,

Cierpienia m∏odego Wertera (fragment)

W. Hugo,

N´dznicy (fragment o Gawroche’u)

2. Mi∏oÊç romantyczna.

J. W. Goethe,

Cierpienia m∏odego Wertera (fragment)

A. Mickiewicz,

Dziady cz. IV (fragmenty monologów Gustawa)

G. Byron,

Giaur (fragment spowiedzi tytu∏owego bohatera)

romantyczna liryka mi∏osna - wybór
C. K. Norwid,

W Weronie, „Daj mi wstà˝k´ b∏´kitnà...”

A. Puszkin,

Eugeniusz Oniegin (fragment - list Tatiany do Oniegina)

3. Mi∏oÊç do ojczyzny.

A. Mickiewicz,

Dziady cz. III (fragment Wielkiej Improwizacji), Pan Tade-

usz (pochwa∏a ojczystych krajobrazów wyg∏oszona przez Tadeusza)
J. S∏owacki,

Hymn - „ Smutno mi, Bo˝e...”, W pami´tniku Zofii Bo

brówny
C. K. Norwid,

Moja piosnka II

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee k

krreea

accjjii

1. Bunt przeciwko konwencjom sztuki klasycznej.

– Romantyczne gatunki literackie i ich specyfika:

ballada: J. W. Goethe,

Król Olch, A. Mickiewicz, wybór ballad

powieÊç poetycka: A. Mickiewicz,

Konrad Wallenrod

dramat romantyczny: A. Mickiewicz,

Dziady cz. II, J. S∏owacki, Balla-

dyna

– ¸àczenie Êwiata realnego z fantastycznym (poj´cie fantastyki). Przyroda ja-

ko bohater i uczestnik zdarzeƒ.

– Przeciwstawienie stylu klasycznego i romantycznego w malarstwie (spór In-

gres - Delacroix).

2. Artysta romantyczny.

– Poeta - wieszcz narodowy.

A. Mickiewicz,

Konrad Wallenrod (pieÊƒ Wajdeloty), Dziady cz. III

(

Wielka Improwizacja fragment)

J. S∏owacki,

Testament mój

– Malarze romantyczni: E. Delacroix, F. de Goya, J. Turner, G. D. Friedrich.
– Wielcy kompozytorzy.

L. van Beethoven,

IX Symfonia (fina∏)

F. Chopin, wybór utworów
F. Liszt, poemat symfoniczny

Preludia

VII.. W

W p

osszzu

kiiw

niiu

u p

prra

dyy

1. Czym sà dzieje ludzkoÊci?

– Heglowska idea historii jako pochodu Ducha ku wolnoÊci.

2. Jakà rol´ w historii odgrywajà narody i jednostki?

– Heglowska koncepcja wielkich ludzi i wielkich narodów.

3. Jakà rol´ w dziejach odegra naród polski? Pytanie o sens cierpienia narodowe-

go.

– Idea mesjanizmu, has∏o

Polska Chrystusem narodów.

A. Mickiewicz,

Ksi´gi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego

(fragment),

Dziady cz. III (fragment widzenia ksi´dza Piotra)

VIIII.. J

k ˝˝yyçç?

1. Etos romantycznego bojownika o wolnoÊç.

– Postaç genera∏a Józefa Bema (C. K. Norwid,

Bema pami´ci ˝a∏obny-rap-

sod, S. Petöfi).

– Postaç lorda Byrona (portret ilustrowany fragmentami jego utworów).
– Bohaterowie bezimienni (A. Mickiewicz,

Dziady cz. III - opowieÊç Sobo-

lewskiego).

2. Etos romantycznego kochanka.

– Wnioski wyprowadzone z wczeÊniej czytanych tekstów.

Kssz

ztta

a∏∏c

niie

e jj´

´z

1. Wzbogacanie s∏ownictwa.

– Synonimy, homonimy, antonimy.
– Archaizmy, dialektyzmy.
– Peryfrazy.
– S∏owotwórstwo (rodzina s∏owotwórcza, neologizmy).

2. Refleksja nad s∏owami.

– Morfologia (struktura fleksyjna i s∏owotwórcza wyrazu).
– ObocznoÊç w tematach fleksyjnych i s∏owotwórczych.
– OsobliwoÊç odmiany.
– Etymologia.

– Zakres i treÊç wyrazu.
– Wyrazy abstrakcyjne i konkretne, ogólne i szczegó∏owe.
– Wyrazy o znaczeniu dos∏ownym i przenoÊnym.
– Wyrazy nacechowane stylistycznie.

3. Tworzenie i rozpoznawanie zwiàzków wyrazowych.

– Wyra˝enia i zwroty.
– Stopieƒ ∏àczliwoÊci s∏ów.
– Zwiàzki frazeologiczne: luêne, sta∏e i ∏àczliwe.
– Synonimy i antonimy frazeologiczne.
– Przys∏owia.

4. Tworzenie i rozpoznawanie wypowiedzeƒ.

– Cz´Êci mowy i ich funkcje sk∏adniowe.
– Równowa˝nik zdania.
– Zdanie pojedyncze i z∏o˝one (w zwiàzku z interpunkcjà). Funkcja wskaêni-

ków zespolenia.

– Funkcje stylistyczne wypowiedzeƒ (celowe i dwukierunkowe przekszta∏ca-

nie wypowiedzeƒ).

– Polszczyzna mówiona a pisana (akcent wyrazowy i zdaniowy, intonacja,

szyk a znaczenie).

– Ró˝nice mi´dzy mowà a pismem (g∏oska a litera, dêwi´cznoÊç - bez-

dêwi´cznoÊç, twardoÊç - mi´kkoÊç, wymowa nosówek, upodobnienia,
uproszczenia grup spó∏g∏oskowych, ubezdêwi´cznienie w wyg∏osie).

5. Formu∏owanie wypowiedzi w piÊmie i w mowie.

– Specyfika ró˝nych form podawczych (rozmowa, dialog, wywiad, dyskusja,

opowiadanie, opis, list, charakteryzowanie postaci, streszczenie, relacja,
opinia, ocena, instrukcja, podanie, ˝yciorys, rozprawka).

– Zró˝nicowanie form podawczych w zale˝noÊci od celu wypowiedzi, nadaw-

cy i odbiorcy oraz kontekstu sytuacyjnego.

6. Refleksja nad funkcjami j´zyka w komunikatach mówionych i pisanych.

– Rozpoznawanie i tworzenie wypowiedzi informujàcych, opisujàcych, war-

toÊciujàcych oraz s∏u˝àcych wyra˝aniu opinii, przekonywaniu oraz uzasad-
nianiu poglàdów.

– Etyczny wymiar j´zyka (szczeroÊç - nieszczeroÊç, k∏amstwo, manipulacja,

agresja s∏owna, brutalnoÊç w zachowaniach j´zykowych).

– Funkcja prezentacyjna j´zyka jako êród∏o wiedzy o cz∏owieku.

Biio

Napoleon Bonaparte, Jan Henryk Dàbrowski, Józef Bem, Romuald Traugutt
Adam Mickiewicz, Juliusz S∏owacki, Cyprian Kamil Norwid
Johann Wolfgang Goethe, George Byron, Friedrich Hegel

cjje

e ffiillm

Pan Tadeusz, re˝. A. Wajda
Amistad, re˝. S. Spielberg
Jane Eyre, re˝. F. Zefirelli

kttu

y d

dlla

a k

klla

assy

y d

giie

ejj (do wyboru cztery, pi´ç pozycji)

E. Bronte¨,

Wichrowe wzgórza

D. Defoe,

Przypadki Robinsona Crusoe (w t∏umaczeniu Stampfla)

A. Dumas,

Trzej muszkieterowie

A. Fredro,

Zemsta

W. Hugo,

N´dznicy

A. Mickiewicz,

Pan Tadeusz

A. Mickiewicz,

Konrad Wallenrod

A. Mickiewicz,

Dziady cz. II

Moliere,

Âwi´toszek

F. Molnar,

Ch∏opcy z Placu Broni

H. Sienkiewicz,

Potop

J. S∏owacki,

Balladyna

W. Szekspir,

Romeo i Julia

E. L. Voynich,

Szerszeƒ

Wolter,

Mikromegas

A IIIIII

Wssp

pó

ó∏∏c

essn

oÊÊç

WST¢P: W

W¢

¢D

RÓ

ÓW

A W

W C

SIIE

E..

Y,, E

KII,, S

CIIA

A -- Z

KII C

WIIL

LIIZ

JII

1. Tabela chronologiczna jak w klasach poprzednich, z rubrykami wype∏nionymi

do po∏owy XIX wieku, s∏u˝àca powtórzeniu znaków kultury charakterystycz-
nych dla staro˝ytnoÊci, Êredniowiecza i czasów nowo˝ytnych.

2. Tabela: Êwiat wspó∏czesny, z opracowanymi graficznie znakami kultury typo-

wymi dla drugiej po∏owy XIX wieku i wieku XX.

CZ¢Âå PIERWSZA: K

NIIE

E Â

ÂW

WIIA

A W

PÓ

Ó¸

¸C

II.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

kttó

ów

1. Stulecie pary i elektrycznoÊci. Rewolucja przemys∏owa. Wynalazki i odkrycia.

Rozwój wielkich miast – Pary˝, Londyn. Miasta przemys∏owe - Manchester,
¸ódê.

2. Wojna secesyjna w USA jako pierwsza wojna totalna.

– Problem niewolnictwa w kraju wolnoÊci.

A. Lincoln,

Uwagi o niewolnictwie (fragment)

3. Zjednoczenie W∏och i Niemiec.

Przemówienie O. von Bismarcka w Landtagu Prus 30.09.1862

4. Mapa Europy i Êwiata w 1871 roku.
5. Powstanie ruchów masowych: ruch robotniczy, ruch narodowy, ruch sufra˝y-

stek. W

– Co to jest ruch masowy?
– Co to jest partia polityczna?
– Ró˝nice mi´dzy ruchami masowymi a postawà romantycznà.

6. Kolonializm (mapa kolonii - stan z 1900 roku). Cele kolonializmu.
7. Polska - od narodu szlacheckiego do narodu polskiego.

– Co to jest naród? W

– Sprawa ch∏opska w XIX wieku (uw∏aszczenie).

Manifest Tymczasowego Rzàdu Narodowego z 22.01.1863 (fragment)

– ˚ydzi polscy.

Odezwa „Do braci Izraelitów” z 1863 roku (fragment)

8. Polska - sytuacja w trzech zaborach.

– Zabór pruski: Kulturkampf.
– Zabór rosyjski: pozytywizm warszawski.
– Zabór austriacki: konserwatyzm galicyjski.

Adres sejmu galicyjskiego do cesarza Franciszka Józefa z 1866 roku
Teka Staƒczyka (fragmenty)

– Nowoczesne ruchy polityczne na ziemiach polskich (Polska Partia Socjali-

styczna - Pi∏sudski, Narodowa Demokracja - Dmowski). W

Szkic programu PPS z 1892 roku (fragment)
R. Dmowski,

MyÊli nowoczesnego Polaka (fragment)

9. Rewolucja 1905 roku. Samodzier˝awie wRosji. Rewolucja na ziemiach polskich.
10. I wojna Êwiatowa. Przyczyny wybuchu wojny. Mapa sojuszy - Trójprzymie-

rze, Trójporozumienie. Przebieg dzia∏aƒ wojennych: wojna pozycyjna, nowe
Êrodki bojowe. Wp∏yw wojny na post´p techniczny i naukowy.

11. Sprawa polska w I wojnie Êwiatowej.

– Wielka licytacja.

Akt 5 listopada

– Polacy na frontach I wojny. Legiony Pi∏sudskiego.

Przemówienie J. Pi∏sudskiego do I Kompanii Kadrowej
wybór pieÊni legionowych (

My, Pierwsza Brygada)

12. Postanowienia konferencji pokojowej w Wersalu.

– Nowy ∏ad w Europie - próba zapobie˝enia nast´pnym konfliktom. Liga Na-

rodów.

– Narody upokorzone i rozczarowane.
– Powstanie niepodleg∏ego paƒstwa polskiego.
– Mapa Europy w 1919 roku.

13. ˚ycie codzienne, obyczaje. Epoka wiktoriaƒska.

IIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee iid

deeii

1. Idee konserwatyzmu i liberalizmu. W

J. S. Mill,

O wolnoÊci (fragment)

2. Idee sprawiedliwoÊci spo∏ecznej. Komunizm, socjalizm, ruch zwiàzkowy.

P. Proudhon,

Co to jest w∏asnoÊç (fragment)

K. Marks, F. Engels,

Manifest komunistyczny (fragment)

postulaty robotnicze (np. oÊmiogodzinny dzieƒ pracy, wprowadzenie
Êwi´ta 1 maja)

3. Idee pozytywizmu (nauka, post´p).

– Pozytywizm polski: has∏o pracy organicznej i pracy u podstaw.

A. Âwi´tochowski (fragmenty publicystyki)
nawiàzania: S. ˚eromski,

Si∏aczka

4. Idee narodowe (to˝samoÊç narodowa, prawo narodów do samostanowienia).

Polska, ukraiƒska i ˝ydowska myÊl narodowa. Nacjonalizm. W

M. Konopnicka,

Rota

R. Dmowski,

MyÊli nowoczesnego Polaka (fragment)

J. Pi∏sudski (fragment przemówienia o prawie do samostanowienia)
T. Herzl,

O paƒstwie ˝ydowskim (fragment)

W. Wilson,

14 punktów

5. Idea równouprawnienia kobiet. W

J. S. Mill,

Poddaƒstwo kobiet (fragment)

wybór pism angielskich sufra˝ystek
E. Orzeszkowa,

Kilka s∏ów o kobietach (fragment)

IIIIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

ntta

azzjjii

1. Mitologizowanie osiàgni´ç nauki i techniki.

J. Verne,

20 000 mil podmorskiej ˝eglugi (fragment o ∏odzi podwodnej

i p∏etwonurku)
B. Prus,

Lalka (fragment o GeiÊcie)

2. Mit przysz∏ego sprawiedliwego i szcz´Êliwego Êwiata.

Ch. Fourier,

Traktat o stowarzyszeniu mieszkalno-rolniczym (fragment)

nawiàzania: S. ˚eromski,

PrzedwioÊnie (fragment o szklanych domach),

H. G. Wells,

Ludzie jak bogowie (fragment)

IIV

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee eem

occjjii

1. Wspó∏czucie dla cierpiàcych.

C. K. Norwid,

Nerwy

M. Konopnicka,

Obrazki (Przed sàdem, W piwnicznej izbie, Wolny

najmita)
H. Sienkiewicz,

Janko Muzykant

B. Prus,

Kamizelka

E. Orzeszkowa,

Dobra pani

S. ˚eromski,

Ludzie bezdomni (fragment)

I. Turgieniew,

Mumu

Ch. Dickens,

OpowieÊç wigilijna

2. Poczucie odpowiedzialnoÊci, potrzeba naprawiania Êwiata.

C. K. Norwid,

Do obywatela Johna Brown

E. Zola,

Oskar˝am

B. Prus,

Lalka (refleksje Wokulskiego podczas w´drówki po PowiÊlu)

S. ˚eromski,

Ludzie bezdomni (refleksje Judyma)

3. Nastrój znu˝enia, poczucia beznadziejnoÊci i bezsi∏y, melancholia.

K. Przerwa-Tetmajer,

Koniec XIX wieku, Melancholia

L. Staff,

Deszcz jesienny

J. Kasprowicz,

Âwi´ty Bo˝e (fragment)

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee k

krreea

accjjii

1. Krytyczna obserwacja Êwiata spo∏ecznego.

– Realizm w malarstwie

G. Courbet,

Kamieniarze

A. Gierymski,

Âwi´to tràbek

J. Che∏moƒski,

Babie lato

– Gatunki epickie i ich specyfika (poj´cia: realizm, narracja, myÊl przewodnia,

fabu∏a, akcja, wàtek):

nowela (B. Prus,

Katarynka)

opowiadanie (M. Konopnicka,

Mendel Gdaƒski)

– Publicystyka.

B. Prus,

Kroniki tygodniowe (fragmenty)

2. Poetycka sztuka nastroju (poj´cia: symbol, obraz poetycki, porównanie, prze-

noÊnia; sens symboliczny i metaforyczny utworu).

K. Przerwa-Tetmajer,

Na Anio∏ Paƒski

L. Staff,

Deszcz jesienny

3. Impresjonizm i postimpresjonizm w malarstwie.

Manet,

Âniadanie na trawie, Dworzec St-Lazare

C. Monet,

Impresja - wschód s∏oƒca, seria Katedra w Rouen

E. H. Degas, wybrany obraz z cyklu scen baletowych
A. Renoir,

Âniadanie wioÊlarzy

V. van Gogh,

Pokój artysty

P. Gaugin,

Wizja po kazaniu

P. Cezanne,

Martwa natura z jab∏kami

4. Symbol i jego funkcja.

Ch. Baudelaire,

Albatros

S. Wyspiaƒski,

Kochany panie

W. S. Reymont,

Ch∏opi (fragment o Êmierci Boryny)

J. Malczewski,

B∏´dne ko∏o, Zatruta studnia, Autoportret w zbroi

S. Wyspiaƒski,

Chocho∏y, witra˝ Bóg Ojciec,

nawiàzania: J. Kaczmarski,

Zatruta studnia

5. Muzyka neoromantyczna.

R. Wagner, wst´p do

Tristana i Izoldy, Galop Walkirii z dramatu mu-

zycznego

Walkiria

P. Czajkowski, uwertura symfoniczna

Romeo i Julia

A. Dworzak,

Symfonia „Z Nowego Âwiata” (I cz´Êç)

S. Moniuszko,

Mazur z Halki

G. Mahler,

I Symfonia D-dur (III cz´Êç)

R. Strauss, poemat symfoniczny

Tako rzecze Zaratustra

VII.. W

W p

osszzu

kiiw

niiu

u p

prra

dyy

1. Jak osiàgamy wiedz´ pewnà o Êwiecie? Czym jest poznanie naukowe.

– Charakterystyka metody indukcyjnej w rozumowaniu. Scjentyzm, empi-

ryzm (A. Comte, J. S. Mill).

2. Osiàgni´cia nauki drugiej po∏owy XIX wieku.

– L. Pasteur, K. Darwin, M. Sk∏odowska-Curie, D. Mendelejew

3. Wobec jakich problemów naukowe poznanie jest bezsilne?

– Wizja cz∏owieka jako istoty irracjonalnej.
– F. Nietzsche, Z. Freud, H. Bergson

VIIII.. J

k ˝˝yyçç?

1. Etos post´powego inteligenta.

– Etyka utylitarystyczna.

J.S. Mill,

Utylitaryzm (fragmenty)

2. Etos artysty-arystokraty ducha.

S. Przybyszewski,

Confiteor (fragment)

K. Przerwa-Tetmajer,

Eviva l’arte

3. Etos rewolucjonisty-anarchisty.

P. Kropotkin,

Etyka (fragment)

nawiàzania: Z. Herbert,

Gra Pana Cogito

Biio

Maria Konopnicka, Eliza Orzeszkowa, Boles∏aw Prus, Henryk Sienkiewicz, Sta-
nis∏aw Wyspiaƒski, Stefan ˚eromski
Giuseppe Garibaldi, Abraham Lincoln, Karol Marks, królowa Wiktoria
John Stuart Mill, Karol Darwin, Ludwik Pasteur, Maria Sk∏odowska-Curie

cjje

e ffiillm

Przybycie pociàgu na dworzec w La Ciotau, re˝. L. J. i A. Lumiere
W 80 dni dooko∏a Êwiata, re˝. M. Anderson
Przemin´∏o z wiatrem, re˝. V. Fleming
W samo po∏udnie, re˝. F. Zinnemann
Taƒczàcy z wilkami, re˝. K. Costner
Cz∏owiek, który chcia∏ byç królem, re˝. J. Huston
Skrzypek na dachu, re˝. N. Jewison
Ziemia obiecana, re˝. A. Wajda

CZ¢Âå DRUGA: Â

ÂW

WIIA

T M

MII¢

¢D

Y W

MII

II.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

kttó

ów

1. Post´p nauki i techniki. Emancypacja mas. Nowe Êrodki przekazu. Poczàtki so-

cjotechniki. Przemiany obyczajowe po pierwszej wojnie Êwiatowej. W

2. Rewolucja w Rosji. Rewolucja lutowa. Bolszewicki zamach stanu.

W. Lenin,

Tezy kwietniowe

– Dlaczego bolszewicy przej´li w∏adz´ i jak jà utrzymali?

3. Odrodzona Polska (1918-1926) - sukcesy i pora˝ki.

– Walka o granice: powstanie w Wielkopolsce i na Âlàsku, wojna polsko-

-bolszewicka.

– Tworzenie podstaw prawnych dla funkcjonowania paƒstwa. W

Ma∏a Konstytucja z 20 II 1919 roku

– Mapa: sàsiedzi Polski, mniejszoÊci narodowe w Polsce.
– Sàsiedzi II Rzeczypospolitej. Konflikty. Polityka wobec mniejszoÊci naro-

dowych.

Traktat o ochronie mniejszoÊci z 1919 roku (fragment)

– Konstytucja marcowa: ustrój parlamentarno-gabinetowy. Partie polityczne.

Konstytucja RP. Ustawa z dnia 17 III 1921 roku (fragmenty)

– Problemy gospodarcze. Zniszczenia wojenne. Inflacja. Reforma Grabskiego.

4. Zamach majowy: ocalenie czy zguba Polski?

– Postaç Pi∏sudskiego.

Wywiad z J. Pi∏sudskim w Kurierze Porannym z 11 V 1926 roku (frag-
ment)

– Sanacja, czyli uzdrowienie.

Przemówienie J. Pi∏sudskiego do pos∏ów BBWR z 13 III 1928 roku
(fragment)

– Konstytucja kwietniowa: system autorytarny. W

Konstytucja RP. Ustawa z dnia 23 IV 1935 roku (fragment)

– Gospodarka Polski pomajowej: Gdynia, Centralny Okr´g Przemys∏owy

(mapa gospodarcza Polski).

– Polityka zagraniczna Polski sanacyjnej.

5. Wielki Kryzys gospodarczy. Wielki kryzys demokracji.
6. Niemcy. Upokorzenie w Wersalu. Problem rewizji granic. Wielki Kryzys

w Niemczech.

– Przyczyny przej´cia w∏adzy przez Hitlera.

7. Hitler i Stalin – studium tyranii.
8. Ku wojnie.

– Paƒstwa sprzeciwiajàce si´ ∏adowi wersalskiemu: mapa Êwiata z zaznacze-

niem, jakie i gdzie istnia∏y ustroje polityczne. W∏ochy i Japonia.

– Polityka zagraniczna hitlerowskich Niemiec, W∏och, ZSRR, Japonii i reak-

cja paƒstw demokratycznych. Wojna domowa w Hiszpanii. Anschluss Au-
strii. Konferencja monachijska. Aneksja Mand˝urii. Pakt Ribbentrop-Mo∏o-
tow.

Tajny protokó∏ dodatkowy do paktu o nieagresji pomi´dzy Niemcami

a ZSRR

W. Churchill,

Czas dyktatorów (fragment)

9. II wojna Êwiatowa.

– Przyczyny wybuchu.
– Kampania wrzeÊniowa. Ocena rzàdów sanacji w kontekÊcie wydarzeƒ kam-

panii wrzeÊniowej. 17 wrzeÊnia. Mapa walk.

Nota W. Mo∏otowa dotyczàca wkroczenia wojsk radzieckich na teryto-
rium Polski
Odpowiedê ambasadora RP w Moskwie W. Grzybowskiego na not´
W. Mo∏otowa

– Polityka okupantów wobec Polaków. Mapa podzielonej Polski. Katyƒ. Obo-

zy koncentracyjne.

– Rzàd polski na uchodêstwie. Delegatura rzàdu na kraj. Polskie paƒstwo pod-

ziemne, Armia Krajowa. Genera∏ Sikorski jako premier rzàdu polskiego.

– Komunistyczna alternatywa dla struktur Polskiego Paƒstwa Podziemnego:

PPR, KRN.

– Prze∏omowe momenty II wojny Êwiatowej: kl´ska Francji, bitwa o Angli´,

atak Niemiec na ZSRR, wojna na Pacyfiku. Stalingrad, Midway, Norman-
dia. Mapa najwa˝niejszych frontów.

– Stosunki polsko-radzieckie. Polityka Sikorskiego i Miko∏ajczyka.

Pakt Sikorski-Majski

– Polacy na frontach II wojny Êwiatowej: Narvik, lotnicy polscy w bitwie o An-

gli´, Tobruk, armia genera∏a Andersa: Monte Cassino, armia genera∏a Ber-
linga.

M. Waƒkowicz,

Monte Cassino (fragment)

– Polityka Niemiec hitlerowskich wobec ˚ydów: ustawy norymberskie, Noc

Kryszta∏owa, getta, obozy zag∏ady, „ostateczne rozwiàzanie kwestii ˝ydow-
skiej”. Powstanie w getcie warszawskim. Holocaust ˚ydów i Cyganów.

List S. Zygielbojma do spo∏ecznoÊci mi´dzynarodowej

– Powstanie koalicji antyhitlerowskiej. Wielka Trójka. Ja∏ta - sojusz bez za-

ufania. Sprawa Polska na konferencji ja∏taƒskiej.

– Plan „Burza” - jedyna szansa ocalenia niepodleg∏oÊci czy przyk∏ad naiwno-

Êci politycznej. Powstanie warszawskie: przyczyny, szanse, przebieg. Sto-
sunek Stalina do powstania. Skutki.

– Budowanie komunistycznych struktur w∏adzy - powstanie PKWN.

Manifest PKWN z 22 VII 1944

– Koniec wojny: kapitulacja Berlina. Podzia∏ Niemiec na cztery strefy okupa-

cyjne. Konferencja w Poczdamie, „cztery D”. Atak atomowy na Hiroszim´
i Nagasaki.

10. Podsumowanie.

– Tabela chronologiczna wydarzeƒ II wojny Êwiatowej.

– Mapa Êwiata po II wojnie. Mapa Polski po II wojnie.
– Czy Polska wygra∏a II wojn´ Êwiatowà?

IIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee iid

deeii

1. Idee budowania II Rzeczypospolitej.

S. ˚eromski,

PrzedwioÊnie (fragment - rozmowa Baryki z Gajowcem)

Manifest Tymczasowego Rzàdu Republiki Polskiej w Lublinie
z 7 XI 1918 roku
J. Pi∏sudski (fragment przemówienia)

2. Ideologie totalitarne: komunizm i faszyzm. W

W. Majakowski,

Lewà marsz

Krótki kurs historii WKP(b) (fragment)
postaç Pawki Morozowa
G. Grass,

Blaszany b´benek (opis manifestacji hitlerowskiej)

H. Arendt,

Korzenie totalitaryzmu (fragment), Eichmann w Jerozolimie

(fragmenty)

3. Idee obrony podstawowych wartoÊci: demokracji, wolnoÊci i godnoÊci osoby

ludzkiej. W

J. Tuwim,

Do prostego cz∏owieka

T. Mann,

Mario i czarodziej (fragment)

S. de Beauvoir,

W sile wieku (fragment o wojnie w Hiszpanii)

M. Buber,

Ludzkie mi´dzyludzkie (fragment o trzeciej drodze)

E. Fromm,

Ucieczka od wolnoÊci (fragment)

nawiàzania: A. S∏onimski,

Ten jest z ojczyzny mojej, Cz. Mi∏osz, Który

skrzywdzi∏eÊ

4. Idea oporu i walki o wolnoÊç.

W. Broniewski,

Bagnet na broƒ

S. Starzyƒski, ostatnie przemówienie radiowe
przemówienie radiowe Ch. de Gaulle’a do Francuzów
odezwy z powstania w getcie
Marsz Mokotowa
A. Kamiƒski,

Kamienie na szaniec

IIIIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

ntta

azzjjii

1. Mit budowy nowego Êwiata.

– Poprzez rozwój

S. ˚eromski,

PrzedwioÊnie (fragment o szklanych domach)

– Poprzez destrukcj´ starego Êwiata

fragmenty manifestów futurystycznych

2. Demaskacja mitu.

A. Huxley,

Nowy, wspania∏y Êwiat (fragment)

R. Bradbury,

451° Farencheita (fragment)

obrazy i plakaty komunistyczne oraz faszystowskie skonfrontowane ze

zdj´ciami z epoki (g∏odujàcy ch∏opi ukraiƒscy, getta)

IIV

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee eem

occjjii

1. RadoÊç ˝ycia.

K. Wierzyƒski,

Zielono mi w g∏owie

J. Tuwim,

Sokrates taƒczàcy, Do krytyków

B. Jasieƒski,

But w butonierce

A. S∏onimski i J. Tuwim,

W oparach absurdu (fragmenty)

2. Mi∏oÊç.

wybór liryki mi∏osnej M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, J. Tuwima,
W. Broniewskiego, B. LeÊmiana, K. I. Ga∏czyƒskiego

3. L´k przed grozà Êwiata i nadchodzàcà zag∏adà.

J. Ortega y Gasset,

Bunt mas (fragment)

E. Remarque,

¸uk triumfalny (fragment)

wybór poezji: J. Czechowicz, Cz. Mi∏osz

4. Rozpacz, odwaga, wiernoÊç w czasach pogardy.

A. S∏onimski,

Alarm

K. I. Ga∏czyƒski,

PieÊƒ o ˝o∏nierzach z Westerplatte

K. K. Baczyƒski, wybór wierszy
A. Âwirszczyƒska, wybór wierszy
J. Korczak,

Pami´tnik (z getta warszawskiego) (fragment)

J. Tuwim,

My, ˚ydzi polscy

M. Bia∏oszewski,

Pami´tnik z powstania warszawskiego

nawiàzania: Z. Herbert,

Pan od przyrody

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee k

krreea

accjjii

1. Âwiat w oczach artystów (poj´cie kreacji; Êrodki wyrazu: deformacja, ironia,

wiersz wolny; artystyczna funkcja interpunkcji, ortografii, typografii).

G. Apollinaire,

Rekrut, Orfeusz

F. Kafka,

Przemiana

J. Tuwim, wybór wierszy (m.in.

Mieszkaƒcy, Grande Valse Brillante,

Zieleƒ - fantazja s∏owotwórcza - fragment, Sitowie)

B. Jasieƒski,

Na rzece, Marsz, Wiosenno

B. LeÊmian,

Dziewczyna, Szewczyk

B. Schultz,

Sklepy cynamonowe (fragment o powrocie Adeli z zakupów)

M. Pawlikowska-Jasnorzewska, wybór wierszy
J. Czechowicz,

Sz∏y lipy, Siano pachnie snem

Cz. Mi∏osz,

Wiara, Nadzieja, Mi∏oÊç, Ko∏ysanka

A. Achmatowa,

Requiem (fragment)

W. Gombrowicz,

Ferdydurke (fragment o szkole)

E. Hemingway,

Stary cz∏owiek przy moÊcie lub Stary cz∏owiek i morze

F. S. Fitzgerald,

Przygody Pata Hobby (fragment)

J. Szaniawski,

˚eglarz

A. Saint-Exupery,

Ma∏y ksià˝´

2. Malarskie awangardy artystyczne.

– Kubizm (P. Picasso).
– Ekspresjonizm (E. Munch,

Krzyk).

– Dadaizm (M. Duchamp).
– Surrealizm (S. Dali).
– Abstrakcjonizm (W. Kandinsky).

3. Poza awangardami.

– M. Chagall.
– A. Modigliani.
– T. Makowski.

4. Muzyka dwudziestolecia mi´dzywojennego.

I. Strawiƒski,

Koncert hebanowy

B. Bartók,

Muzyka na instrumenty strunowe, perkusj´ i czelest´

G. Gershwin,

B∏´kitna rapsodia

D. Szostakowicz,

V Symfonia (scherzo)

A. Honegger,

Pacific 231

E. Varese,

Ionisotion

VII.. W

W p

osszzu

kiiw

niiu

u p

prra

dyy

1. Czym nauka ró˝ni si´ od ideologii?

– Idee Ko∏a Wiedeƒskiego (L. Wittgenstein, M. Schlick). Mi´dzynarodowa

Wspólnota Uczonych.

– G∏ówne odkrycia naukowe I po∏owy XX wieku.

2. Kim jest cz∏owiek?

– Cz∏owiek jako element zbiorowoÊci (ideologie kolektywistyczne – komu-

nizm, faszyzm).

– Cz∏owiek jako wolna, samotna jednostka (idee indywidualizmu, egzysten-

cjalizm J. P. Sartre’a).

– Cz∏owiek jako osoba wÊród innych osób (personalizm – M. Buber, J. Marita-

in).

VIIII.. J

k ˝˝yyçç?

1. Jak uniknàç zniewolenia?

– Byç wiernym obiektywnym wartoÊciom (M. Scheler).
– Byç wiernym w∏asnym przekonaniom (idea wolnoÊci J.P. Sartre’a, subiekty-

wizm A. Ayera).

– Prowadziç dialog z drugà osobà (personalizm M. Bubera).

Biio

Józef Pi∏sudski, Stefan Starzyƒski, W∏adys∏aw Sikorski, Mordechaj Anielewicz,
Szmul Zygielbojm, Tadeusz Bór-Komorowski, W∏adys∏aw Anders
Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt
Julian Tuwim, Antoni S∏onimski, W∏adys∏aw Majakowski, Anna Achmatowa,
Boles∏aw LeÊmian, Witold Gombrowicz, Tomasz Mann, Krzysztof Kamil Ba-
czyƒski
Albert Einstein, Niels Bohr, Werner Heisenberg

cjje

e ffiillm

Brzdàc, re˝. Ch. Chaplin
Kacza zupa, re˝. L. McCarey
Ojciec chrzestny, re˝. F. F. Copola
Kabaret, re˝. B. Fosse

Jeszcze tylko ten las, re˝. J. ¸omnicki
Kana∏, re˝. A. Wajda
Pociàgi pod specjalnym nadzorem, re˝. J. Menzel

CZ¢Âå TRZECIA: Â

ÂW

WIIA

T W

PÓ

Ó¸

¸C

II.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

kttó

ów

1. Denazyfikacja Niemiec. Proces norymberski.
2. Powstanie ONZ. Dokumenty dotyczàce praw cz∏owieka. W

3. Polska po wojnie.

– Mapa Polski w nowych granicach. Przesiedlenia ludnoÊci (Akcja „Wis∏a”,

wysiedlanie Niemców, przesiedlanie Polaków zza Buga na Ziemie Zachod-
nie).

– Tymczasowy Rzàd JednoÊci Narodowej. Postaç Stanis∏awa Miko∏ajczyka.

Sfa∏szowane referendum i sfa∏szowane wybory. PrzejÊcie do systemu mono-
partyjnego.

Przemówienie S. Miko∏ajczyka w Sejmie Ustawodawczym
23 VI 1947 roku

– Dlaczego komunizm wygra∏?
– Stalinizm w Polsce. Urzàd Bezpieczeƒstwa, pokazowe procesy polityczne.

Stalinowska konstytucja z 1952 roku - fikcja prawna a rzeczywistoÊç.

Konstytucja PRL z 22 VII 1952 roku

– Odbudowa kraju (Warszawa), gospodarka planowa, wielkie budowle socja-

lizmu (Nowa Huta).

piosenki propagandowe (

Piosenka o Nowej Hucie, Budujemy nowy

dom)

– Polacy na emigracji: rozg∏oÊnia „Wolna Europa”, „Kultura” paryska (J. Gie-

droyc), literatura emigracyjna.

4. Zimna wojna.

– Dwa paƒstwa niemieckie.
– Powstanie sojuszy wojskowych: NATO i Uk∏ad Warszawski. W

– Dekolonizacja (na przyk∏adzie Indii). Powstanie trzech Êwiatów. Rywaliza-

cja USA i ZSRR w trzecim Êwiecie (Korea, Kuba, Wietnam). W

– Mapa stref wp∏ywów.
– WyÊcig zbrojeƒ, broƒ atomowa, loty kosmiczne (J. Gagarin, N. Armstrong).

5. Powstanie paƒstwa Izrael i konflikt bliskowschodni. W

R. KapuÊciƒski,

Chrystus z karabinem na ramieniu (fragment)

6. Za ˝elaznà kurtynà - ró˝ne oblicza komunizmu.

– ZSRR po Stalinie (N. Chruszczow, L. Bre˝niew).

Przemówienie B. Bieruta na lotnisku w Warszawie z 11 III 1953 roku
(fragment)
Tajny referat N. Chruszczowa wyg∏oszony na XX zjeêdzie KPZR (frag-
ment)

– Chiny Mao i „rewolucja kulturalna”.

100 zasad zniszczenia starego i ustanowienia nowego (fragmenty)

– Lata 50. - opór wobec komunizmu w krajach bloku wschodniego: Berlin, Bu-

dapeszt.

7. Polska za ˝elaznà kurtynà.

– Rok 1956: Czerwiec i Paêdziernik.

Przemówienie J. Cyrankiewicza do mieszkaƒców Poznania(fragment)
Referat W. Gomu∏ki na VIII plenum PZPR (fragment)

– Pod rzàdami Gomu∏ki - „nasza ma∏a stabilizacja”. Sytuacja KoÊcio∏a katolic-

kiego, akcja milenijna, list do biskupów niemieckich. Marzec 1968.

List biskupów polskich do biskupów niemieckich (fragment)
Przemówienie W. Gomu∏ki na VI Kongresie Zwiàzków Zawodowych

w 1967 roku (fragment)

8. Rok 1968 na Êwiecie: mapa wydarzeƒ.

– Praska Wiosna.

2000 s∏ów

– Paryski maj.
– Ruch hippisowski.

manifest

W∏adza wyobraêni, ca∏a w∏adza ludziom, Berkeley 1969

9. Terroryzm w Êwiecie wspó∏czesnym: terroryzm arabski (Hamas, OWP), le-

wacki (Czerwone Brygady, Frakcja Czerwonej Armii w Niemczech, Âwietlisty
Szlak), nacjonalistyczny (IRA, ETA). W

– Najwi´ksze zamachy (udane i nieudane - M. Ghandi, Ch. de Gaulle, J. F.

Kennedy, Martin Luther King, Jan Pawe∏ II).

10. Dzieje integracji europejskiej. Plan Marshalla, Europejska Wspólnota W´gla

i Stali, pojednanie francusko-niemieckie, Traktaty Rzymskie - EWG, Traktat
z Maastricht, Unia Europejska. W

11. Polska pod rzàdami Gierka.

– Grudzieƒ 1970.

PieÊƒ o Janku z Gdyni

– Czasy dobrobytu.
– Protesty robotnicze (Ursus, Radom) i poczàtki zorganizowanej opozycji

(KOR).

J. Kuroƒ,

Wiara i wina (fragmenty)

– Pierwsza wizyta Jana Paw∏a II.
– Sierpieƒ 1980. Niezale˝ny Samorzàdny Zwiàzek Zawodowy „Solidar-

noÊç”.

21 postulatów sierpniowych

12. Stan wojenny i jego konsekwencje.

– Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego.

Dekret Rady Paƒstwa o wprowadzeniu stanu wojennego

– Podziemna „SolidarnoÊç” i drugi obieg wydawniczy.

13. Lata osiemdziesiàte na Êwiecie.

– Intensyfikacja wyÊcigu zbrojeƒ. Program wojen gwiezdnych.
– Afganistan.
– Reagan, Gorbaczow i poczàtki odpr´˝enia.

G∏asnost’ i pieriestrojka

w ZSRR.

14. Upadek komunizmu w Polsce i na Êwiecie.

– Porozumienie Okràg∏ego Sto∏u i wybory czerwcowe w 1989 roku w Polsce.

wybór artyku∏ów z pierwszych numerów „Gazety Wyborczej”

– Aksamitna rewolucja w Czechos∏owacji. Podzia∏ Czechos∏owacji.
– Rozpad ZSRR.
– Zburzenie muru berliƒskiego i zjednoczenie Niemiec.

15. Dlaczego komunizm upad∏?
16. Czy PRL by∏a suwerennym paƒstwem?
17. Âwiat u schy∏ku drugiego tysiàclecia. W

– Rewolucja naukowo-techniczna, wynalazki i odkrycia.
– SamorzàdnoÊç jako podstawa demokracji. Idea samorzàdnoÊci lokalnej

w dobie globalizacji ˝ycia spo∏ecznego.

– Mapa polityczna, nowe paƒstwa. Perspektywy integracji europejskiej.
– Ustroje: systemy demokracji liberalnej (system prezydencki, system parla-

mentarno-gabinetowy). Dyktatura wojskowa (Irak). Dyktatura komuni-
styczna (Korea Pó∏nocna, Kuba).

– Ustrój III Rzeczypospolitej.
– Âwiat jako globalna wioska. Globalizacja gospodarki (Microsoft). Zjawisko

kultury masowej (McDonald’s, coca-cola, lalka Barbie). Informacja w Êwie-
cie wspó∏czesnym: massmedia, Internet.

– Zagro˝enia i problemy wspó∏czesnego Êwiata. Naruszanie praw cz∏owieka

(mapa). Zanieczyszczenie Êwiata i degradacja Êrodowiska (mapa). Obszary
bogactwa oraz obszary n´dzy i g∏odu (mapa). Ró˝ne oblicza fundamentali-
zmu. Ró˝ne oblicza nacjonalizmu, problem narodów pozbawionych paƒ-
stwa, ruchy separatystyczne, neofaszyzm. Punkty zapalne i ogniska konflik-
tów (Ba∏kany, Afryka Ârodkowa, Bliski Wschód; mapa). Problem migracji
ludnoÊci, uchodêcy polityczni. Terroryzm.

Dawid Warszawski, reporta˝e z BoÊni (fragmenty)

IIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee iid

deeii

1. Idee praw cz∏owieka.

Deklaracja Praw Cz∏owieka i Obywatela ONZ, Deklaracja Praw
Dziecka

– organizacje broniàce praw cz∏owieka: Mi´dzynarodowy Trybuna∏ Sprawie-

dliwoÊci w Hadze, Trybuna∏ Praw Cz∏owieka w Strasburgu, UNICEF, Ko-
mitet Helsiƒski, Amnesty International

2. Idea równouprawnienia, tolerancji i emancypacji mniejszoÊci.

– Walka o równouprawnienie Murzynów w USA (Martin Luther King).
– Ruchy feministyczne (raport o sytuacji kobiet w Êwiecie wspó∏czesnym -

fragment).

– Sprawa Romów w Europie.

3. Idea biernego oporu:

non violence.

– Postacie M. Ghandiego, Dalaj Lamy, V. Havla

V. Havel,

Si∏a bezsilnych (fragment)

4. Idea nowoczesnoÊci i profesjonalizmu.
5. Idee kontrkulturowe.

– Ruchy m∏odzie˝owe (hippisi, punki, techno).
– New Age Movement.

6. Idee ekologiczne.

Raport rzymski - idea ograniczonego wzrostu

7. Idee odnowy religijnej.

– Ekumenizm.

dokumenty Soboru Watykaƒskiego II

– Odnowa KoÊcio∏a katolickiego: Sobór Watykaƒski II, Matka Teresa z Kal-

kuty, kardyna∏ Lustiger, Jan Pawe∏ II.

8. Idea uniwersalizmu - Zjednoczona Europa, zjednoczony Êwiat.

McLuhan,

Globalna wioska (fragmenty)

IIIIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

ntta

azzjjii

1. Fantazje futurologiczne - science fiction.

S. Lem,

Cyberiada (fragment), Dzienniki gwiazdowe (List otwarty

Iona Tichego)
B. i A. Strugaccy,

Trudno byç Bogiem, Piknik na skraju drogi

2. Powrót do Êwiata baÊni - fantasy.

U. Le Guin,

Czarnoksi´˝nik z Archipelagu

A. Sapkowski, opowiadania o Wiedêminie
J. R. R. Tolkien,

W∏adca PierÊcieni

3. Mit Ery Wodnika.

Aquarius (tekst piosenki z filmu Hair, re˝. M. Forman)

4. RzeczywistoÊç wirtualna.

gry RPG, gry komputerowe

IIV

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee eem

occjjii

1. Poczucie solidarnoÊci z ofiarami wojny, ˝al za zamordowanym Êwiatem.

W. Szymborska,

Jeszcze, Wietnam

Z. Herbert,

Pan Cogito o potrzebie Êcis∏oÊci

T. Ró˝ewicz,

Powrót

A. S∏onimski,

Elegia ˝ydowskich miasteczek

Cz. Mi∏osz,

Piosenka o porcelanie

M. Kacenelson,

PieÊƒ o zamordowanym ˝ydowskim narodzie (frag-

ment)
J. Brodski,

Piosenka o BoÊni

B. Okud˝awa,

Buty, Piechota

2. L´k przed nieludzkim Êwiatem i odcz∏owieczeniem.

T. Borowski,

PieÊƒ

Z. Na∏kowska,

DoroÊli i dzieci w OÊwi´cimiu (z cyklu Medaliony)

T. Ró˝ewicz,

Ocalony, Lament, List do ludo˝erców

Cz. Mi∏osz,

Campo di Fiori

W. Szymborska,

Koniec wieku, NienawiÊç

Z. Herbert,

Potwór Pana Cogito

J. Kaczmarski,

Modlitwa o wschodzie s∏oƒca

G. Orwell,

Folwark zwierz´cy

3. Bunt - ró˝ne oblicza kontestacji.

J. D. Salinger,

Buszujàcy w zbo˝u

W. Wharton,

Ptasiek

piosenki z teatrów studenckich
wspó∏czesne piosenki m∏odzie˝owe

4. Mi∏oÊç zawsze ta sama.

M. Musierowicz, powieÊç z cyklu

Je˝ycjada

W. Szymborska,

Mi∏oÊç szcz´Êliwa

K. I. Ga∏czyƒski,

Rozmowa liryczna, Natalia

B. Broniewski,

Anka

H. PoÊwiatowska, wybór wierszy
U. Kozio∏, wybór wierszy
J. Twardowski,

Spieszmy si´ kochaç, Mi∏oÊç

J. Przybora,

S.O.S

J. Kofta,

Samba przed rozstaniem

5. RadoÊç istnienia.

T. Ró˝ewicz,

Jak dobrze

W. Szymborska,

O radoÊci ˝ycia

J. Twardowski, wybór wierszy
H. PoÊwiatowska, wybór wierszy
A. Osiecka,

Niech no tylko zakwitnà jab∏onie

J. Kofta,

Pami´tajcie o ogrodach

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee k

krreea

accjjii

1. Artysta Êwiadomy tworzenia.

T. Ró˝ewicz,

Formy, Widzia∏em cudowne monstrum, Szkic do erotyku

wspó∏czesnego
W. Szymborska,

ObmyÊlam Êwiat, RadoÊç pisania, Trzy s∏owa najdziw-

niejsze
Cz. Mi∏osz,

Sekretarze

Z. Herbert,

Pisanie

M. Bia∏oszewski,

Namuzowywanie

H. PoÊwiatowska,

Oswajanie s∏ów

J. Kofta,

Song o ciszy

2. Artysta - Êwiadek historii.

– Literatura faktu.

Z. Na∏kowska,

Profesor Spanner (z cyklu Medaliony)

H. Krall,

Zdà˝yç przed Panem Bogiem (fragment)

G. Herling-Grudziƒski,

Inny Êwiat (fragment)

– Poezja.

W. Broniewski,

„Ballady i romanse”

Cz. Mi∏osz,

W Warszawie

W. Szymborska,

Obóz g∏odowy pod Jas∏em, Terrorysta, on patrzy

3. Artysta - Êwiadek przeÊmiewczy (poj´cie groteski, deformacji, ironii).

K. I. Ga∏czyƒski,

Teatrzyk Zielona G´Ê

S. Mro˝ek,

S∏oƒ

J. Cortazar,

Instrukcja wchodzenia po schodach

T. Ró˝ewicz,

Nasza ma∏a stabilizacja (fragment)

M. Bia∏oszewski, wybór wierszy
E. Lipska,

Egzamin

S. Baraƒczak, wybór wierszy
piosenki z STS-u, Kabaretu Starszych Panów, Piwnicy pod Baranami,

Teatru Ósmego Dnia

piosenki W. Wysockiego, W. M∏ynarskiego

4. Artysta - budziciel sumieƒ.

T. Ró˝ewicz,

Prawa i obowiàzki

Z. Herbert,

Przes∏anie Pana Cogito, Pan Cogito o postawie wyprosto-

wanej

W. Szymborska,

Dzieci epoki

Cz. Mi∏osz,

Traktat moralny (fragment)

wiersze poetów z pokolenia ‘68 (S. Baraƒczak, E. Lipska)
J. Kaczmarski,

Mury, Ob∏awa

J. Brodski, wybór wierszy

5. Komercjalizacja - artysta na us∏ugach mass-mediów.

– Idole publicznoÊci: aktorzy, piosenkarze, sportowcy.
– Produkty kultury masowej (krymina∏, komiks, seriale telewizyjne, filmy,

moda i s∏awne modelki, zespo∏y rockowe, teledysk, plakat, reklama).

– Czy produkty kultury masowej sà sztukà? Fenomen Andy Warhola.

6. Mistrzowie polskiej muzyki wspó∏czesnej.

K. Penderecki,

Tren pami´ci ofiar Hiroszimy

W. Lutos∏awski,

Muzyka ˝a∏obna

H. M. Górecki,

III Symfonia

7. Muzyka filmowa.

W. Kilar, muzyka do

Draculi F. F. Coppoli

Z. Preisner, muzyka do

Podwójnego ˝ycia Weroniki K. KieÊlowskiego

VII.. W

W p

osszzu

kiiw

niiu

u p

prra

dyy

1. Gdzie szukaç prawdy o sobie? Cz∏owiek wobec absurdu Êwiata.

– Odpowiedzi egzystencjalistów.

A. Camus,

Cz∏owiek zbuntowany (fragment)

– Zwrot ku màdroÊci Wschodu.

A. de Mello,

Minuta nonsensu (fragmenty)

– MyÊl chrzeÊcijaƒska.

J. Tischner,

Etyka solidarnoÊci

2. Gdzie szukaç prawdy o Êwiecie? Cz∏owiek wobec tajemnic wszechÊwiata.

K. R. Popper o prawdzie

VIIII.. J

k ˝˝yyçç?

1. Problemy moralne wspó∏czesnego Êwiata: czy ponosz´ odpowiedzialnoÊç za

problemy globalne?

– G∏ód i n´dza na Êwiecie.
– Nietolerancja i wrogoÊç wobec innych.
– Zanieczyszczenie Êwiata i degradacj´ Êrodowiska naturalnego.
– Cierpienia zwierzàt.

2. Jaki jest zakres odpowiedzialnoÊci moralnej cz∏owieka we wspó∏czesnym

Êwiecie? Gdzie przebiega granica wspólnoty moralnej? Kto jest swój, a kto ob-
cy?

– Ró˝ne wersje separatyzmu etycznego i ich konsekwencje: marksizm, fa-

szyzm, nacjonalizm i fundamentalizm religijny.

– Idee uniwersalizmu - wspó∏czeÊni moraliÊci:

Albert Schweitzer - etyka czci dla ˝ycia;
Janusz Korczak - szacunek dla dziecka;
Albert Camus - solidarnoÊç ludzi;
Mahatma Ghandi - ahimsa: wspó∏czucie dla wszystkich ˝yjàcych istot;
Martin Luther King - ludzie sà braçmi;
Matka Teresa z Kalkuty - w ka˝dym cierpiàcym widzieç Chrystusa;

Dalajlama -

non violence: walka bez przemocy;

Jan Pawe∏ II - szacunek dla osoby ludzkiej.
nawiàzania:

Desiderata

Kssz

ztta

a∏∏c

niie

e jj´

´z

1. Wzbogacanie s∏ownictwa.

– Synonimy, homonimy, antonimy.
– Archaizmy, dialektyzmy.
– Peryfrazy.
– S∏owotwórstwo (rodzina s∏owotwórcza, neologizmy).

2. Refleksja nad s∏owami.

3. Tworzenie i rozpoznawanie zwiàzków wyrazowych.

– Wyra˝enia i zwroty.
– Stopieƒ ∏àczliwoÊci s∏ów.
– Zwiàzki frazeologiczne: luêne, sta∏e i ∏àczliwe.
– Synonimy i antonimy frazeologiczne.
– Przys∏owia.

4. Tworzenie i rozpoznawanie wypowiedzeƒ.

– Cz´Êci mowy i ich funkcje sk∏adniowe.
– Równowa˝nik zdania.
– Zdanie pojedyncze i z∏o˝one (w zwiàzku z interpunkcjà). Funkcje wskaêni-

ków zespolenia.

– Funkcje stylistyczne wypowiedzeƒ (celowe i dwukierunkowe przekszta∏ca-

nie wypowiedzeƒ).

– Polszczyzna mówiona a pisana (akcent wyrazowy i zdaniowy, intonacja,

szyk a znaczenie).

– Ró˝nice mi´dzy mowà a pismem (g∏oska a litera, dêwi´cznoÊç - bez-

dêwi´cznoÊç, twardoÊç - mi´kkoÊç, wymowa nosówek, upodobnienia,
uproszczenia grup spó∏g∏oskowych, ubezdêwi´cznienie w wyg∏osie).

5. Formu∏owanie wypowiedzi w piÊmie i w mowie.

– Specyfika ró˝nych form podawczych (rozmowa, dialog, wywiad, dyskusja,

opowiadanie, opis, list, charakteryzowanie postaci, streszczenie, relacja,
opinia, ocena, instrukcja, podanie, ˝yciorys, rozprawka).

– Zró˝nicowanie form podawczych w zale˝noÊci od celu wypowiedzi, nadaw-

cy i odbiorcy oraz kontekstu sytuacyjnego.

6. Refleksja nad funkcjami j´zyka w komunikatach mówionych i pisanych.

– Rozpoznawanie i tworzenie wypowiedzi informujàcych, opisujàcych, war-

toÊciujàcych oraz s∏u˝àcych wyra˝aniu opinii, przekonywaniu oraz uzasad-
nianiu poglàdów.

– Etyczny wymiar j´zyka (szczeroÊç - nieszczeroÊç, k∏amstwo, manipulacja,

agresja s∏owna, brutalnoÊç w zachowaniach j´zykowych).

– Funkcja prezentacyjna j´zyka jako êród∏o wiedzy o cz∏owieku.

Biio

Charles de Gaulle, John F. Kennedy, Margaret Thatcher, Michai∏ Gorbaczow
Jerzy Giedroyc, Wis∏awa Szymborska, Czes∏aw Mi∏osz, Zbigniew Herbert
Janusz Korczak, Albert Schweitzer, Mahatma Ghandi, Albert Camus, Martin Lu-
ther King, Matka Teresa, Jan XXIII, Dalajlama, Jan Pawe∏ II

cjje

e ffiillm

Gandhi, re˝. R. Attenborough
Zgadnij, kto przyjdzie na obiad, re˝. S. Kramer
Hair, re˝. M. Forman
Cz∏owiek z marmuru, re˝. A. Wajda
wybór filmów o Myszce Mickey i Kaczorze Donaldzie W. Disneya
Okno na podwórze, re˝. A. Hitchcock
Doktor No, re˝. T. Young
˚ó∏ta ∏ódê podwodna, re˝. G. Dunning
Bliskie spotkania trzeciego stopnia, re˝. S. Spielberg
Gwiezdne wojny, re˝. G. Lucas
Dwunastu gniewnych ludzi, re˝. S. Lumet
Sprawa Kramerów, re˝. R. Benton
Stowarzyszenie umar∏ych poetów, re˝. P. Weir
Cudotwórczyni, re˝. A. Penn
Moja lewa stopa, re˝. J. Sheridon

kttu

y d

dlla

a k

klla

assy

y ttr

ciie

ejj (do wyboru cztery, pi´ç pozycji)

nowele pozytywistyczne: M. Konopnicka,

Mendel Gdaƒski, H. Sienkiewicz,

Janko Muzykant, B. Prus, Katarynka, Kamizelka, E. Orzeszkowa, Dobra pani
R. Bradbury,

451° Farencheita

A. Czechow,

Kameleon lub inne opowiadanie

Ch. Dickens,

OpowieÊç wigilijna

W. Golding,

W∏adca much

E. Hemingway,

Stary cz∏owiek przy moÊcie lub Stary cz∏owiek i morze

H. Hesse,

Sidhartha

A. Huxley,

Nowy, wspania∏y Êwiat

A. Kamiƒski,

Kamienie na szaniec

H. Lee,

Zabiç drozda

U. Le Guin,

Czarnoksi´˝nik z Archipelagu

S. Lem,

Cyberiada lub Dzienniki gwiazdowe

T. Mann,

Mario i czarodziej

S. Mro˝ek,

S∏oƒ

M. Musierowicz, powieÊç z cyklu

Je˝ycjada

Z. Na∏kowska,

Medaliony

A. Saint-Exupery,

Ma∏y Ksià˝´

J. D. Salinger,

Buszujàcy w zbo˝u

A. Sapkowski, wybrane opowiadanie
B. i A. Strugaccy,

Trudno byç Bogiem, Piknik na skraju drogi

J. Szaniawski,

˚eglarz

I. Turgieniew,

Mumu

W. Wharton,

Ptasiek

S. ˚eromski,

Si∏aczka, Syzyfowe prace

k k

ysstta

aç

ç z

z p

Program „Âwiat cz∏owieka” zawiera obszerny materia∏, z którego nauczyciel mu-
si dopiero wybraç to, co b´dzie omawiaç ze swoimi uczniami na lekcjach. Doko-
nany przez nauczyciela i uzgodniony z uczniami wybór utworów i treÊci naucza-
nia powinien byç podany do wiadomoÊci wszystkim gimnazjalistom i ich rodzi-
com. Powinni oni z góry wiedzieç, jakie teksty b´dà omawiane na lekcjach
a przede wszystkim, jakie ksià˝ki muszà przeczytaç w ciàgu roku szkolnego. Do-
brze jest ju˝ na poczàtku roku podaç terminy omawiania okreÊlonych lektur. Dla
u∏atwienia podajemy przyk∏adowy wybór tekstów i treÊci nauczania dla klasy I,
stanowiàcy absolutne minimum. Jest to, oczywiÊcie, tylko propozycja.

KLASA PIERWSZA
W

Wsstt´

´p

p:: W

W´

´d

ró

ów

a w

w c

assiie

e:: e

y,, e

kii,, ssttu

ulle

ciia

bez zmian.

z´

´ÊÊç

ç p

piie

wssz

a -- Â

Âw

wiia

att sstta

o˝

˝y

yttn

y..

II.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

kttó

ów

W punkcie 4. opuszczamy:

Cywilizacje doliny Tygrysu i Eufratu, Indie i Chiny.

Problemy dotyczàce najstarszych organizmów paƒstwowych omawiamy wy-
∏àcznie na przyk∏adzie Egiptu. Opuszczamy teksty:

Kodeks Hammurabiego,

opis miasta Babilon (Herodot).
W punkcie 6. mo˝na opuÊciç temat:

Wojna peloponeska i zwiàzany z tym tema-

tem fragment tekstu Tukidydesa.

IIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee iid

deeii

Wpunkcie 1.:

˚ydowska idea Jedynego Bogaczytamy jedynie dwa fragmenty Biblii:

Stworzenie Êwiata oraz Moj˝esz i krzak gorejàcy.
Wpunkcie 2.: Grecka idea humanizmu opuszczamy punkty dotyczàce filozofii iczyta-
my jedynie mow´ Peryklesa odemokracji (Tukidydes,

Wojna peloponeska).

IIIIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

ntta

azzjjii

W punkcie 1.: omawiamy dwa mity: o stworzeniu Êwiata oraz o stworzeniu cz∏o-
wieka (Prometeusz).

IIV

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee eem

occjjii

Opuszczamy punkty 1., 2., 3. i ograniczamy si´ wy∏àcznie do punktu 4.:

Mi∏oÊç,

przyjaêƒ, wiernoÊç. Rezygnujemy z cz´Êci lektur. Zostawiamy: Mi∏oÊç - historia
Orfeusza i Eurydyki,

przyjaêƒ - Achilles i Patrokles, wiernoÊç sumieniu - fragment

Antygony Sofoklesa, wiernoÊç ojczyênie - fragment o postawie Hektora z Iliady

Homera, epitafium Spartan poleg∏ych pod Termopilami,

wiernoÊç Bogu - frag-

ment o m´czeƒstwie chrzeÊcijan z

Quo vadis Sienkiewicza.

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee k

krreea

accjjii

Pomijamy punkty 1., 2., 3., 5., i ograniczamy si´ wy∏àcznie do punktu 4.:

Powsta-

wanie rodzajów literackich: epika, liryka, dramat. Omawiamy wszystkie poda-
ne w programie fragmenty tekstów, ilustrujàcych cechy wymienionych rodzajów
literackich.
Edukacj´ filozoficznà ograniczamy wy∏àcznie do problematyki etycznej. Rezy-
gnujemy ca∏kowicie z rozdzia∏u

VI. W poszukiwaniu prawdy. Rozdzia∏ VII. Jak

˝yç omawiamy w ca∏oÊci.
Proponowane lektury: mity greckie w opracowaniu W. Markowskiej, J. Paran-

dowski

Przygody Odyseusza, W. Makowiecki, Przygody Meliklesa Greka.

z´

´ÊÊç

ç d

a:: Â

Âw

wiia

att ÊÊr

niio

wiie

II.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

kttó

ów

W punkcie 2. rezygnujemy z omawiania najazdów Wikingów oraz z lektur:

Rocz-

niki klasztoru w Fuldzie, Adam z Bremy Dzieje diecezji hamburskiej. Rezygnu-
jemy ca∏kowicie z punktu 14.:

Nowe zjawiska w kulturze europejskiej w XIII w.,

z punktu 16.:

Kryzys KoÊcio∏a w XIV wieku i próby jego przezwyci´˝enia oraz

z punktu 19.:

Losy ˚ydów w Êredniowiecznej Europie.

IIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee iid

deeii - bez zmian.

IIIIII.. W

W ÊÊw

wiieecciiee ffa

ntta

azzjjii

Rezygnujemy z punktu 1.:

Obraz Êwiata w wyobraêni ludzi Êredniowiecza.

W punkcie 2.:

Sagi, legendy, baÊnie omawiamy jedynie fragmenty opowieÊci

o królu Arturze i legendy Polskie. W punkcie 3.:

Âwiat fantazji Êredniowiecznej

Êwiatem naszego dzieciƒstwa omawiamy wy∏àcznie baÊnie: O Szklanej Górze,
O Âpiàcej Królewnie, O Królewnie Ânie˝ce.

IIV

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee eem

occjjii

Ograniczamy si´ wy∏àcznie do punktu 4.:

Mi∏oÊç, wiernoÊç. W punkcie Pary Êre-

dniowiecznych kochanków opuszczamy Heloiz´ iAbelarda oraz List Helo- izy do
Abelarda oraz fragment z ksià˝ki Wzorce mi∏oÊci w kulturze Zachodu. W punk-
cie mi∏oÊç ewangeliczna rezygnujemy z

Legendy o Êw. Krzysztofie.

V.. W

W ÊÊw

wiieecciiee k

krreea

accjjii

Punkt 2. ograniczamy do zagadnieƒ:

architektura romaƒska i architektura go-

tycka oraz muzyka: chora∏ gregoriaƒski, Bogurodzica.
Edukacj´ filozoficznà ograniczamy wy∏àcznie do zagadnieƒ etycznych, opusz-
czamy ca∏kowicie dzia∏

VI. W poszukiwaniu prawdy, dzia∏ VII. Jak ˝yç realizuje-

my w ca∏oÊci.
Proponowane lektury:
H. Sienkiewicz,

Krzy˝acy

H. Pyle,

Weso∏e przygody Robin Hooda.

k∏∏a

e ssc

riiu

ussz

e lle

cjjii

A¸

¸C

NIIE

E J

J¢

¢Z

Lekcja w klasie pierwszej rozpoczynajàca ca∏y proces edukacji humanistycznej
w gimnazjum

Temat: Odbicie przesz∏oÊci w j´zyku
Czas lekcji: 2 godziny lekcyjne
Cel ogólny - uÊwiadomienie g∏´bi czasu
Cele szczegó∏owe:
– uruchomienie refleksji nad znaczeniem s∏ów i wyra˝eƒ
– uÊwiadomienie niuansów znaczeniowych wyrazów i wyra˝eƒ
– wzbogacenie s∏ownictwa
– uÊwiadomienie zró˝nicowania j´zyka w zale˝noÊci od nadawcy, celu wypowie-

dzi i sytuacji

– nauka pracy w grupach
– wst´pne zdiagnozowanie poziomu kompetencji j´zykowej oraz stopnia socjali-

zacji uczniów.

By∏oby dobrze, ˝eby na lekcji (podobnie jak na innych zaj´ciach wst´pnych po-
Êwi´conych refleksji nad czasem) obecny by∏ ca∏y zespó∏ uczàcy humanistyki,
przede wszystkim zaÊ polonista i historyk. Pierwszy prowadzi lekcj´, drugi po-
maga przy jej zorganizowaniu, obserwuje uczniów oraz w∏àcza si´ przy formu∏o-
waniu wniosków.
Do przeprowadzenia lekcji potrzebne sà zeszyty do polskiego, pisaki oraz cztery
du˝e arkusze papieru z narysowanà po Êrodku poziomà osià czasowà – z lewej
strony zakoƒczonà strza∏kà sygnalizujàcà kierunek ku przesz∏oÊci, z prawej zaÊ
opatrzonà na koƒcu napisem „TERAZ”, co pozwoli uÊwiadomiç uczniom, ˝e ca∏a
oÊ dotyczy przesz∏oÊci.

TERAZ

Przebieg lekcji:
Nauczyciel dzieli klas´ metodà losowà na cztery grupy, po czym informuje
uczniów, ˝e b´dà badaç, jak w j´zyku odzwierciedla si´ czas.
Zanim gimnazjaliÊci rozpocznà samodzielnà prac´, polonista uÊwiadamia im, ˝e
czasu nie mo˝na zobaczyç, da si´ jednak odnaleêç jego Êlady w j´zyku. Âlady te sà
ró˝ne. Pierwsze to formy gramatyczne czasownika sygnalizujàce, ˝e dane zda-
rzenie mia∏o miejsce w czasie przesz∏ym lub dzieje si´ w czasie teraêniejszym
bàdê pojawi si´ w czasie przysz∏ym. Warto w tym miejscu uzmys∏owiç uczniom,
˝e ju˝ sama nazwa „czasownik” zawiera w sobie wskazówk´, i˝ w∏aÊnie tà cz´Êcià
mowy mo˝na wyraziç czas, to znaczy umiejscowiç danà czynnoÊç w przesz∏oÊci,
teraêniejszoÊci lub przysz∏oÊci.
Po tym wprowadzeniu nauczyciel proponuje szukanie innych Êladów czasu w j´-
zyku. Poniewa˝ zaÊ w gimnazjum uczniowie poznawaç b´dà histori´ cywilizacji
oraz ró˝nych narodów i paƒstw, a tak˝e dzieje literatury, sztuki i myÊli ludzkiej,
prosi, ˝eby skupili si´ na przesz∏oÊci.
Teraz pora na wyjaÊnienie, na czym b´dzie polega∏a pierwsza cz´Êç zadania. Otó˝
najpierw poszczególni cz∏onkowie grup majà w zeszytach spisaç s∏owa lub wyra-
˝enia, którymi ludzie pos∏ugujà si´ chcàc odpowiedzieç na pytanie: KIEDY MIA-

¸O MIEJSCE DANE ZDARZENIE. Ka˝dy uczeƒ powinien pytanie zapisaç
w swoim zeszycie, u∏atwi to bowiem realizacj´ tej cz´Êci zadania.
˚eby wszyscy dobrze zrozumieli, o co chodzi, nauczyciel powinien sam udzieliç
pierwszych dwóch odpowiedzi na pytanie, kiedy mia∏o miejsce dane wydarzenie.
Powinny one brzmieç: „dawno” i „przed chwilà”. Oba przyk∏ady zosta∏y wybrane
i podpowiedziane Êwiadomie. Ich nieostroÊç znaczeniowa b´dzie wa˝na przy re-
alizacji drugiej cz´Êci zadania. Obie odpowiedzi podane przez polonist´ muszà
zostaç umieszczone na sporzàdzanej liÊcie.
Teraz gimnazjaliÊci spisujà w∏asne propozycje. Powinno byç ich jak najwi´cej.
Czas przeznaczony na wykonanie tej cz´Êci zadania nauczyciel ustala sam, bioràc
pod uwag´ mo˝liwoÊci klasy.
Przed przejÊciem do drugiej cz´Êci zadania ka˝da z wy∏onionych wczeÊniej grup
otrzymuje du˝y arkusz papieru z osià czasowà i pisaki. Nauczyciel prosi, by wy-
myÊlone indywidualnie s∏owa oraz wyra˝enia zosta∏y umieszczone na owej osi,
a jednoczeÊnie zaleca, by wybór miejsca by∏ wspólnie ustalany drogà negocjacji
przez wszystkich cz∏onków grupy. Warto podpowiedzieç uczniom, ˝eby wybra-
ne miejsce na osi zaznaczali pionowà strza∏kà skierowanà w dó∏ lub w gór´, a s∏o-
wa lub wyra˝enia wpisywali na jej wysokoÊci pionowo pod lub nad osià, zwi´kszy
to bowiem czytelnoÊç zapisu.

przed chwilà

TERAZ

dawno

Czas wykonania tej cz´Êci zadania powinien byç taki, ˝eby wszystkie grupy
zdà˝y∏y jà zrealizowaç.
Po zakoƒczeniu pracy nauczyciel proponuje zademonstrowanie jej wyników.
Zapisany arkusz powinien zostaç umieszczony tak, by wszyscy dobrze go
widzieli. Reprezentant wybranej grupy g∏oÊno odczytuje ulokowane na osi s∏owa
i wyra˝enia, zaczynajàc od wyrazu „teraz”. Reszta uczniów uwa˝nie s∏ucha, ˝eby
po zakoƒczeniu prezentacji ka˝da grupa mog∏a podaç tylko te has∏a, które si´
dotychczas nie pojawi∏y. Jeden z gimnazjalistów wypisuje je czytelnie na tablicy
(bez umieszczania na osi czasowej). Chodzi o to, by wszystkie by∏y widoczne,
b´dà bowiem przedmiotem dalszej refleksji.
Teraz polonista podaje s∏owa i wyra˝enia, które nie zosta∏y wymyÊlone przez
uczniów. Powinien byç na to z góry przygotowany, musi bowiem doprowa-dziç
do tego, ˝eby w wykazie znalaz∏y si´ okreÊlenia, których u˝ycie zale˝y od typu
nadawcy, sytuacji, w jakiej formu∏owana jest informacja o czasie, oraz stylu
wypowiedzi. Dlatego musi mieç na podor´dziu takie na przyk∏ad propozycje, jak:
„niegdyÊ”, „dawno, dawno temu”, „przed laty”, „onego czasu”, „przed narodze-
niem Chrystusa”, „w Êredniowieczu”, „w 1410 roku”, „w dziewi´tnastym stule-
ciu”, „przed pierwszà wojnà Êwiatowà”, „1 wrzeÊnia 1939 roku”, „w podstawów-
ce”.
Po uzupe∏nieniu listy ró˝nych sposobów odpowiadania na pytanie: „kiedy mia∏o
miejsce dane zdarzenie”, nauczyciel prosi uczniów, by wskazali, którymi
sformu∏owaniami pos∏ugujemy si´ na co dzieƒ, a których u˝y∏by historyk lub ktoÊ,
kto opowiada bajk´ lub wyg∏asza kazanie. Wszystkie niepotoczne nale˝y podkreÊliç.
Teraz wyeksponowane zostajà pozosta∏e arkusze z osià czasowà, ˝eby mo˝na
by∏o skonfrontowaç zapisy sporzàdzone przez pozosta∏e grupy. Nauczyciel
zwraca gimnazjalistom uwag´ na ró˝ne usytuowanie tych samych okreÊleƒ.

Zaznacza je na kolorowo. Tu warto spytaç przedstawicieli poszczególnych grup,
które s∏owa lub wyra˝enia wywo∏a∏y najwi´cej sporów i tak˝e zaznaczyç je na
kolorowo.
Po tym wszystkim uczniowie wspólnie z nauczycielem formu∏ujà wnioski i
wpisujà je do zeszytu.

Wniosek 1:

Ludzie znajdujà ró˝ne sposoby, ˝eby mówiç o przesz∏oÊci. Sà to na przyk∏ad
formy gramatyczne czasu przesz∏ego, a tak˝e rozmaite s∏owa i wyra˝enia.

Wniosek 2:

Wybór sposobu mówienia o przesz∏oÊci zale˝y od tego, kto, po co i w jakiej sytu-
acji chce przekazaç informacje na ten temat.
Tak sformu∏owany wniosek jest Êwietnà okazjà do zasygnalizowania uczniom, ˝e
równie˝ poeci próbujà wyraziç swoje refleksje dotyczàce czasu. Na przyk∏ad
Norwid napisa∏: „Przesz∏oÊç jest to dziÊ, tylko cokolwiek dalej”, Szymborska zaÊ
podzieli∏a si´ takim spostrze˝eniem: „Kiedy mówi´ przysz∏oÊç, pierwsza sylaba
odchodzi do przesz∏oÊci”. Warto, by uczniowie zanotowali oba cytaty i wspólnie
z polonistà zastanowili si´ nad ich sensem.

Wniosek 3:

Nie∏atwo umiejscowiç na osi czasowej s∏owa lub wyra˝enia dotyczàce
przesz∏oÊci, bo nie wszystkie precyzyjnie informujà, kiedy mia∏o miejsce dane
zdarzenie. ¸atwiej umieÊciç te sformu∏owania, które zawierajà okreÊlenia b´dàce
nazwami miar czasu (np. sekunda, minuta, godzina, tydzieƒ, miesiàc, rok, wiek)
lub te, w których wymieniona jest postaç historyczna bàdê wydarzenie histo-
ryczne.
Teraz pora, by do lekcji w∏àczy∏ si´ historyk i uÊwiadomi∏ uczniom, ˝e ludzie –
chcàc dok∏adnie wskazaç, kiedy dane wydarzenie mia∏o miejsce - wymyÊlili ka-
lendarz, ponumerowali wieki, lata, dni, nazwali miesiàce, epoki, ery. To w∏aÊnie
dzi´ki temu mogà podaç na przyk∏ad dat´ wydarzenia, ta zaÊ pozwala umiejsco-
wiç je precyzyjnie na osi czasowej.

Marta ¸ugowska

A F

FIIL

FIIC

Cykl lekcji w klasie pierwszej na temat: „Wielcy nauczyciele ludzkoÊci”

cjja

a p

piie

wssz

Temat: Gdzie szukamy odpowiedzi na pytanie: jak ˝yç?
Czas lekcji: dwie godziny lekcyjne
Cele: wprowadzenie do realizacji tematu „Wielcy nauczyciele ludzkoÊci” przez:
– pobudzenie refleksji uczniów nad problemem dobra i z∏a
– pomoc w uÊwiadomieniu przez nich w∏asnych przekonaƒ moralnych, odkrycie

êróde∏ tych przekonaƒ.

Metoda: heureza - rozmowa z uczniami, wspólne dociekanie.

Przebieg lekcji:
1. Nauczyciel prosi uczniów, aby przedstawili uczynek, który jest w ich mniema-
niu w oczywisty sposób z∏y, i taki, który jest dla nich w oczywisty sposób dobry.
Uczniowie powinni odpowiadaç po kolei, nie spieraç si´ ani nie dyskutowaç ze so-
bà, lecz w skupieniu s∏uchaç si´ nawzajem. Wa˝ne jest, aby w tej cz´Êci lekcji stwo-
rzyç atmosfer´ powagi i pe∏nego szacunku dla wszystkich uczestników rozmowy.
Sà to bowiem poczàtki tworzenia si´ „wspólnoty dociekajàcej”, w której ka˝dy po-
winien czuç si´ pe∏nowartoÊciowym uczestnikiem.
2. Nauczyciel zbiera wyniki wypowiedzi uczniów. Nie oceniajàc tych wypowie-
dzi, wskazuje na zbie˝noÊci i ró˝nice w intuicjach moralnych uczestników roz-
mowy.
3. Nauczyciel zadaje pytanie: skàd wiecie, ˝e to jest z∏e, a to dobre?
Uczniowie próbujà okreÊliç êród∏a swych moralnych przekonaƒ. Na przyk∏ad:
„bo tak mnie nauczyli rodzice”, „bo to jest napisane w Dekalogu”, „bo tak uczy
KoÊció∏”, „bo tak czuj´”, „bo tak mi mówi sumienie” itp.
4. Nauczycie podsumowuje wypowiedzi uczniów, wskazujàc wymienione przez
nich autorytety moralne i precyzujàc poj´cie autorytetu. Uczniowie zapisujà
w zeszytach, kto mo˝e byç autorytetem moralnym, czyli od kogo mo˝emy si´
uczyç, co jest dobre, a co z∏e.
5. Nauczyciel wyjaÊnia, ˝e na kolejnych lekcjach poznawaç b´dziemy ludzi, któ-
rzy stali si´ w swoich kr´gach kulturowych niekwestionowanymi autorytetami
moralnymi. Zapisane zostajà na tablicy postacie wielkich nauczycieli ludzkoÊci:
Moj˝esza, Buddy, Lao-Tsy, Jezusa z Nazaretu.
Wspólnie z nauczycielem uczniowie okreÊlajà czas ich ˝ycia i teren dzia∏ania.
6. Na zakoƒczenie zostajà sformu∏owane i zapisane w zeszytach pytania zwiàzane
z ca∏ym majàcym nastàpiç cyklem lekcji:
– Czy wielcy nauczyciele ludzkoÊci dzia∏ajàcy w ró˝nych czasach i ró˝nych miej-

scach kuli ziemskiej w podobny sposób okreÊlali to, co dobre, i to, co z∏e w ludz-
kim post´powaniu?

– Czy sformu∏owane przez nich w staro˝ytnym Êwiecie wskazania, jak ˝yç, sà ak-

tualne jeszcze dziÊ?

Pytania te stanà si´ podstawà dociekaƒ na kolejnych lekcjach cyklu „Wielcy na-
uczyciele ludzkoÊci”.

Krystyna Starczewska

HIIS

RIIA

cjja

a w

w k

klla

assiie

e d

giie

ejj

Temat: Reformacja i reforma katolicka

Czas lekcji: 4 godziny lekcyjne
Cel ogólny - zdobycie wiedzy o przyczynach reformacji. Poznanie idei reformacji
i reformy katolickiej.
Cele szczegó∏owe – kszta∏cenie umiej´tnoÊci:
– analizy êróde∏
– stawiania problemów
– prowadzenia dyskusji
– dostrzegania zwiàzków przyczynowo-skutkowych
– poszukiwania wartoÊci uniwersalnych.

Je˝eli to mo˝liwe, lekcj´ powinien prowadziç historyk wspólnie z filozofem.
Teksty êród∏owe:
Bardzo krótkie fragmenty:

a. 95 tez Marcina Lutra
b.

Traktatu o wolnoÊci chrzeÊcijanina Marcina Lutra

c. I

nstitutio christianae religionis Jana Kalwina

d. Dekretu o reformie duchowieƒstwa uchwalonego na soborze trydenckim
e. Listu Êw. Paw∏a do Rzymian
f.

Apelu do szlachty chrzeÊcijaƒskiej narodu niemieckiego Marcina Lutra

Ka˝dy uczeƒ powinien dostaç od nauczyciela egzemplarz ka˝dego tekstu.

cjja

a p

piie

wssz

Temat: Przyczyny reformacji

Przebieg lekcji
Nauczyciel rozpoczyna lekcj´ od zadania uczniom dwóch pytaƒ:
– jak postrzegano KoÊció∏ katolicki na poczàtku XVI wieku?
– jakie by∏y przyczyny wystàpienia Marcina Lutra?
Nast´pnie czyta g∏oÊno teksty a

a i ff, proszàc uczniów o podkreÊlenie zdaƒ, które

wydajà im si´ istotne. Póêniej gimnazjaliÊci próbujà odpowiedzieç na oba pyta-
nia, uzasadniajàc swe wypowiedzi wybranymi przez siebie zdaniami Lutra. Na-
uczyciel zapisuje wnioski na tablicy.
Nast´pnym krokiem jest przywo∏anie znanej ju˝ gimnazjalistom postaci Jana
Husa oraz porównanie krytyki KoÊcio∏a prowadzonej przez Husa z krytykà doko-
nanà przez Lutra. Wnioski nale˝y zapisaç, najlepiej w formie tabeli.
W podsumowaniu uczniowie dowiadujà si´ od nauczyciela o popularnoÊci i za-
si´gu ruchu reformacyjnego, co pozwala im zrozumieç, ˝e pisma Husa i Lutra sà
nie tylko g∏osem jednostek, lecz tak˝e wyrazem opinii rozpowszechnionej w XV-
i XVI-wiecznej Europie.

cjja

a d

Temat: Idee reformacji

Przebieg lekcji
Nauczyciel prosi uczniów, aby - znajàc ju˝ przyczyny reformacji - spróbowali sa-
modzielnie odtworzyç program naprawy chrzeÊcijaƒstwa sformu∏owany przez
Lutra i Kalwina. Stanie si´ to mo˝liwe dzi´ki lekturze tekstów b

b, c

c, ff.

Nauczyciel lub wybrany uczeƒ czyta te fragmenty g∏oÊno, pozostali zaznaczajà
w tekÊcie zdania, które wed∏ug nich pozwalajà wykonaç zadanie. Wnioski sfor-
mu∏owane przez gimnazjalistów powinny zostaç zapisane na tablicy. Na tym eta-
pie nale˝y unikaç problemu ró˝nic mi´dzy od∏amami reformacji.

Po przeczytaniu tekstów filozof rozmawia z gimnazjalistami o g∏ównych zasa-
dach reformacji, powinno si´ tu pojawiç poj´cie „usprawiedliwienia przez wia-
r´”. Warto pokusiç si´ o refleksj´ etycznà nad tà koncepcjà.
Nast´pnie gimnazjaliÊci powinni odpowiedzieç na pytanie, na czym opiera si´
teologia protestancka. Zadaniem nauczyciela jest doprowadzenie do konstatacji,
˝e myÊl reformacji postuluje powrót do Pisma Âwi´tego i odrzucenie tradycji Ko-
Êcio∏a (postulat: tylko wiara, tylko Pismo). Teraz nale˝y przeczytaç wspólnie
z uczniami tekst e

e. GimnazjaliÊci powinni odszukaç we fragmentach pism Lutra

i Kalwina to, co znajduje oparcie w poznanym w∏aÊnie fragmencie Biblii. By∏oby
dobrze, gdyby pomocà móg∏ tu s∏u˝yç filozof.

cjja

a ttr

ciia

Temat: Idee reformy katolickiej

Przebieg lekcji
Zapoznawszy si´ z postulatami reformacji, uczniowie czytajà tekst d

d i próbujà

okreÊliç, na czym polega∏a reforma katolicka. Nauczyciel prosi gimnazjalistów
o odnalezienie tych zasad katolicyzmu, które zosta∏y (mimo krytyki protestanc-
kiej) zachowane. JednoczeÊnie uczniowie powinni wskazaç, gdzie i dlaczego do-
konano najwi´kszych zmian.
Po lekcji, w ramach pracy domowej, uczniowie przygotowujà argumenty do dys-
kusji mi´dzy katolikami a protestantami. Ka˝dy powinien znaleêç argumenty na
rzecz obu stron, nie wie bowiem, które wyznanie b´dzie reprezentowa∏.

cjja

a c

rtta

Temat: Dyskusja punktowana mi´dzy protestantami a katolikami
Celem tej lekcji jest sprawdzenie zdobytej dotychczas wiedzy.

Przebieg lekcji
Nauczyciel metodà losowà dzieli uczniów na dwie grupy - katolików i protestan-
tów. Strony przedstawiajà przygotowane przez siebie argumenty, próbujàc bro-
niç s∏usznoÊci swoich racji.
Ocenie podczas dyskusji podlega:
– znajomoÊç zagadnienia
– sposób formu∏owania wypowiedzi
– spójnoÊç argumentów
– umiej´tnoÊç s∏uchania
Podsumowaniem dyskusji jest sporzàdzona przez nauczyciela i uczniów tabela
porównujàca oba wyznania.

Piotr Laskowski

J¢

¢Z

K P

KII

cjja

a w

w k

klla

assiie

e ttr

ciie

ejj

Temat:

Przes∏anie Pana Cogito Zbigniewa Herberta

Czas: 4 godziny lekcyjne
Cel ogólny – kszta∏cenie umiej´tnoÊci samodzielnego analizowania i interpreto-
wania tekstu poetyckiego tylko na poziomie sensu.
Cele szczegó∏owe – kszta∏cenie umiej´tnoÊci:
– stawiania pytaƒ prowadzàcych do zrozumienia sensu wiersza
– odczytywania adresata wpisanego w tekst
– rozpoznawania i rozumienia metafory
– dok∏adnego analizowania ca∏ego tekstu
– dokonywania syntezy poprzez sformu∏owanie propozycji interpretacji wiersza
– pracy w grupie poprzez stworzenie „wspólnoty dociekajàcej”.

Lekcja mo˝e byç prowadzona w klasie znajàcej poezj´ Zbigniewa Herberta lub
w takiej, która z twórczoÊcià poety styka si´ po raz pierwszy. Jest to lekcja trud-
na. Przeprowadzenie jej w trzeciej klasie gimnazjum zosta∏o pomyÊlane jako
swego rodzaju sprawdzian nie tylko samodzielnoÊci myÊlenia, ale i swobody
w operowaniu narz´dziami analizy i interpretacji tekstu poetyckiego, a tak˝e
sprawnoÊci j´zykowej uczniów w formu∏owaniu zdaƒ interpretujàcych, pytaƒ
i wniosków. Jest tak˝e sprawdzeniem umiej´tnoÊci pracy w zespole.

Przebieg lekcji:
Przygotowaniem do lekcji z tekstem jest swobodna rozmowa o poezji w ogóle
pod has∏em - kogo nazywamy poetà oraz dlaczego poeci piszà wiersze. JeÊli
uczniowie znajà wiersze Zbigniewa Herberta, warto przypomnieç ich tytu∏y
i tematyk´. Na tym etapie nauczyciel nie odwo∏uje si´ do biografii poety, celo-
wo nie wspomina te˝ o sytuacji politycznej, która towarzyszy∏a lekturze wier-
szy Herberta w czasach PRL-u. JeÊli powie o niej któryÊ z uczniów, nauczyciel
powinien zaproponowaç osobnà lekcj´ na temat znaczenia twórczoÊci poetyc-
kiej dla dysydentów ró˝nych czasów. Na pewno konieczne jest wyjaÊnienie, co
znaczy „cogito”, a tak˝e wspólne ustalenie z uczniami, czego mo˝na spodzie-
waç si´ po wierszach, których bohaterem jest „Pan MyÊl´”. Kolejnym poj´ciem
przywo∏anym na lekcji wst´pnej jest s∏owo „moralista”. Czas lekcji wst´pnej
nauczyciel uzale˝nia od mo˝liwoÊci i zainteresowaƒ klasy.
Nast´pne dwie lekcje przeznaczone sà na samodzielnà prac´ w czteroosobo-
wych grupach. Nauczyciel powinien wskazaç liderów grup - uczniów najlepiej
radzàcych sobie z samodzielnà pracà, którzy wybiorà po trzy osoby do zespo∏u.
Dzi´ki tej metodzie nikt nie poczuje si´ skrzywdzony (wybierajà uczniowie), a
jednoczeÊnie w ka˝dej grupie znajdà si´ uczniowie o ró˝nych mo˝liwoÊciach
intelektualnych i ró˝nej sprawnoÊci j´zykowej. Prowadzàcy otrzymujà tekst
wiersza dla ka˝dego uczestnika grupy, du˝e arkusze z bloku rysunkowego oraz
kartk´ z poleceniami.

Karta pracy wyglàda nast´pujàco:

1. Przeczytajcie uwa˝nie wiersz Zbigniewa Herberta.
2. Wypiszcie wszystkie s∏owa, zwroty, imiona, których znaczenia nie znacie

i przyjdêcie z nimi do nauczyciela – mo˝ecie skorzystaç ze s∏owników, sprecy-
zowaç znaczenie s∏ów.

3. Napiszcie, kto, waszym zdaniem, jest adresatem wiersza (do kogo zwraca si´

Pan Cogito ze swoim przes∏aniem).

4. Przy ka˝dym wersie wpiszcie wszystkie najbardziej dowolne skojarzenia, ja-

kie przychodzà Wam do g∏owy w zwiàzku z tekstem, zaznaczajàc strza∏kami,
do którego fragmentu si´ odnoszà.

5. Wstawcie tam, gdzie chcecie, dowolne znaki interpunkcyjne, a potem wy-

bierzcie osob´, która przeczyta wiersz g∏oÊno.

6. Na kartce obok tekstu zapiszcie wszystkie pytania, które chcielibyÊcie zadaç

Panu Cogito.

7. PodkreÊlcie wybranym kolorem wszystkie zalecenia Pana Cogito; zwróçcie

uwag´ na ich kategorycznà, rozkazujàcà form´.

8. Innym kolorem podkreÊlcie przestrogi, jakich udziela Pan Cogito.
9. Uruchomcie wyobraêni´ i opiszcie jak najdok∏adniej cz∏owieka, który chcia∏-

by zrealizowaç wszystkie zalecenia Pana Cogito.

10. Zastanówcie si´ nad znaczeniem s∏owa „przes∏anie”; wypiszcie jak najwi´cej

okreÊleƒ bliskoznacznych do niego.

JeÊli macie ochot´, skomentujcie pisemnie to, co dzia∏o si´ na tej lekcji.
Powodzenia!

Przez ca∏y czas pracy nauczyciel jest w klasie, krà˝y pomi´dzy grupami, rozma-
wia z uczniami, pomagajàc rozwiàzaç wszelkie problemy (np. co zrobiç, gdy zda-
nia sà podzielone - nale˝y wpisaç wszystkie interpretacje). Najlepiej, gdy na-
uczyciel s∏ucha, starajàc si´ nie komentowaç, jedynie zach´cajàc wszystkich do
pracy. Taka mobilizacja, gdy grupa liczy tylko cztery osoby, jest du˝o ∏atwiejsza,
ni˝ wtedy, gdy pracuje wspólnie ca∏a klasa.
Na lekcji uczniowie mogà korzystaç ze s∏owników j´zyka polskiego, s∏owników
wyrazów obcych oraz niezb´dnego

S∏ownika mitów i tradycji kultury. W Ma∏ym

s∏owniku j´zyka polskiego nie ma has∏a „przes∏anie”, w trzytomowym zaÊ jest tyl-
ko takie wyjaÊnienie: „zakoƒczenie utworu poet., b´dàce dedykacjà lub bezp.
zwrotem do okreÊlonej osoby”. Uczniowie majà zatem okazj´ do naprawd´ sa-
modzielnych poszukiwaƒ. Polecenie 4. zmusza do uwa˝nej lektury ca∏ego tekstu,
jest jednak rzeczà naturalnà, ˝e w uczniach trzeciej klasy gimnazjalnej nie wszyst-
kie wersy utworu uruchomià ciàg skojarzeƒ. Rozszyfrujà te metafory, które od-
czytaç potrafià; wa˝ne jest, by zastanowili si´ nad ka˝dà myÊlà poety, nie zaÊ, by
wszystkie zrozumieli i zinterpretowali. Polecenie 5. mo˝e zaowocowaç wnio-
skiem, ˝e nie sà tu potrzebne ˝adne znaki interpunkcyjne. Polecenia 7. i 8. majà
sk∏oniç do powtórnej, uwa˝nej lektury i odró˝nienia przestróg od zaleceƒ.
Bardzo wa˝nym elementem jest lekcja podsumowujàca, podczas której ucznio-
wie relacjonujà rezultaty swoich dociekaƒ. Interpretacje na pewno b´dà si´ ró˝ni-
∏y, co jest wa˝ne, poniewa˝ pokazuje, ˝e ka˝da interpretacja znajdujàca uzasad-
nienie w tekÊcie jest dobra, ˝e mo˝na ten sam wiersz odczytywaç na ró˝ne, dope∏-
niajàce si´ sposoby. Uczniowie zapisujà rezultaty dociekaƒ poszczególnych grup
w postaci wspólnych wniosków - robià to pod kierunkiem nauczyciela ( wtedy po-
trzebna jest jeszcze jedna godzina) lub w formie pracy domowej, która powinna
zostaç sprawdzona.

Ewa Korulska

HIIS

RIIA

Lekcja w klasie trzeciej pomyÊlana jako wst´p do tematu „Stan wojenny i jego
konsekwencje”

Temat: Realia stanu wojennego
Czas: 2 godziny lekcyjne

cjja

a p

piie

wssz

Cele:
– próba badania socjologicznego
– analiza wyników samodzielnie przeprowadzonych badaƒ

Przebieg lekcji
Przed lekcjà ka˝dy uczeƒ przeprowadza z kimÊ ze starszego pokolenia wywiad
na temat: „Co pami´tasz z pierwszych dni stanu wojennego? Jak oceniasz tamte
wydarzenia?”. Lekcja zaczyna si´ od prezentacji wyników. Uczniowie samo-
dzielnie formu∏ujà wnioski z przeprowadzonych wywiadów. Wnioski te nale˝y
spisaç w postaci wspólnej notatki.
Warto, by nauczyciel wraz z uczniami spróbowa∏ dokonaç klasyfikacji pozna-
nych faktów. Interesujàce by∏oby na przyk∏ad policzenie, dla ilu osób stan wo-
jenny wià˝e si´ z prze˝yciami negatywnymi, dla ilu z pozytywnymi, dla ilu by∏o
to wydarzenie ca∏kowicie oboj´tne, nie pozostawiajàce wyraênych wspo-
mnieƒ.
Odpowiedzi na pytanie o ocen´ stanu wojennego powinny zostaç wykorzystane
na póêniejszych lekcjach poÊwi´conych dyskusji nad okolicznoÊciami i zasad-
noÊcià powo∏ania WRON.

cjja

a d

Cele:
– poznanie realiów stanu wojennego
– çwiczenie umiej´tnoÊci analizowania tekstu

Tekst êród∏owy
Obwieszczenie Rady Paƒstwa (o wprowadzeniu stanu wojennego)

Przebieg lekcji
Uczniowie wspólnie z nauczycielem czytajà i analizujà Obwieszczenie Rady Paƒ-
stwa (o wprowadzeniu stanu wojennego). Celem wspólnej lektury jest dojÊcie do te-
go, jaki jest sens zakazów zawartych w obwieszczeniu.
Warto zwróciç szczególnà uwag´ na punkt 4 nakazujàcy wszystkim osobom powy-
˝ej trzynastego roku ˝ycia posiadanie przy sobie dowodu to˝samoÊci. Uczniowie
powinni zastanowiç si´, dlaczego taki nakaz dotyczy∏ ich rówieÊników.
Na podstawie wyników przeprowadzonych wywiadów i wspólnie przeczytanego
tekstu uczniowie i nauczyciel razem sporzàdzajà notatk´, zapisujàc to, co wszyst-
kim wydaje si´ najbardziej charakterystyczne dla stanu wojennego.
Konieczne jest skonfrontowanie wra˝eƒ przekazanych uczniom przez tych, z któ-
rymi przeprowadzano wywiady, z wra˝eniami powsta∏ymi w wyniku lektury do-
kumentu.
Nauczyciel prowadzi z gimnazjalistami rozmow´, podczas której wspólnie zasta-
nawiajà si´ nad realiami ˝ycia w stanie wojennym. Warto zaproponowaç
uczniom, aby wyobrazili sobie (lub mo˝e spróbowali odegraç) konkretne sytu-
acje ˝yciowe (np.: wieczorna wizyta goÊci, rozmowa telefoniczna, koniecznoÊç
nag∏ego wyjazdu za miasto, nag∏a choroba w domu, korespondencja).
Lekcj´ powinny ilustrowaç zdj´cia (puste pó∏ki w sklepach, czo∏gi na ulicach
itp.), teksty i rysunki satyryczne. JeÊli to mo˝liwe, uczniowie po zapoznaniu si´
z tekstem Obwieszczenia Rady Paƒstwa powinni wys∏uchaç go w wykonaniu

Piwnicy pod Baranami.

Anna Dzierzgowska, Piotr Laskowski

k∏∏a

d m

atte

riia

a∏∏u

Rok szkolny

klasa

grupa

klasa

grupa

SEMESTR

Szanowni Paƒstwo,

oddajemy w Paƒstwa r´ce zupe∏nie nowy program nauczania przedmiotów humanistycz-
nych. Realizacja tego programu wymaga specjalnego podr´cznika, innego ni˝ dotychczas
istniejàce. Uczniowie otrzymujà jednà ksià˝k´ do wszystkich przedmiotów humanistycz-
nych wymienionych w „Podstawie programowej”: historii, j´zyka polskiego, wychowania
obywatelskiego i Êcie˝ek mi´dzyprzedmiotowych: edukacji filozoficznej, czytelniczej i me-
dialnej oraz kultury itradycji; jeden podr´cznik, wktórym Êwiat cz∏owieka jest opisany wta-
ki sposób, by pokazaç jego ró˝norodnoÊç i jednoÊç zarazem.
W roku szkolnym 1999/2000 dostarczymy Paƒstwu pe∏en zestaw materia∏ów dydaktycz-
nych, zawierajàcy podstawowe teksty zród∏owe, cz´Êç komentarzy odautorskich oraz
niektóre mapy. RównoczeÊnie proponujemy Paƒstwu spotkania warsztatowe i dyskusje
oraz lekcje pokazowe w naszych szko∏ach. Pe∏ne wydanie obu ksià˝ek dla klasy pierw-
szej wraz z zeszytem çwiczeƒ j´zykowych i podr´cznikiem dla nauczyciela, zawierajà-
cym wskazówki metodyczne i scenariusze lekcji, uka˝e si´ w roku szkolnym 2000/2001.
Pierwszy rok pracy z naszym programem b´dzie okazjà do sprawdzenia w praktyce na-
szych pomys∏ów i propozycji. Liczymy tu na pomoc Paƒstwa – nauczycieli, którzy razem
z nami podejmà prób´ twórczego, aktywnego i nowoczesnego nauczania. Prosimy te˝
o listy z uwagami i propozycjami.
Kolejne cz´Êci serii, przeznaczone dla klasy drugiej i trzeciej gimnazjum, b´dà si´ uka-
zywaç sukcesywnie. Pe∏ne wydanie podr´cznika b´dzie kolorowe, z du˝à liczbà ilustra-
cji i barwnych map.
Nasz podr´cznik humanistyki dla gimnazjum to coÊ wi´cej ni˝ nowy podr´cznik – to tak-
˝e propozycja zobaczenia Êwiata ludzkiej kultury jako ró˝norodnej, wielobarwnej,
zmieniajàcej si´ w czasie ca∏oÊci. Nauczanie humanistyki w sposób zintegrowany pole-
ga na tym, by – wykorzystujàc narz´dzia badania rzeczywistoÊci wypracowane przez
ró˝ne dyscypliny wiedzy – nauczyç gimnazjalist´ samodzielnego myÊlenia, rozumienia
i interpretowania tekstów kultury. Dlatego – charakteryzujàc specyfik´ naszego pro-
gramu – napisaliÊmy, ˝e nie jest on „zbiorem encyklopedycznych wiadomoÊci uporzàd-
kowanych w ramach izolowanych dyscyplin wiedzy, lecz próbà dostarczenia narz´dzi
niezb´dnych do lepszego rozumienia Êwiata cz∏owieka”. Nie oznacza to rezygnacji
z tradycyjnego podzia∏u na szkolne przedmioty – b´dà one traktowane jako wzajemnie
uzupe∏niajàce si´ punkty widzenia.
Nie jest to ∏atwe zadanie – proponujemy gimnazjalistom nowy sposób patrzenia na dzie-
je naszej kultury. Fakty historyczne, idee, emocje, marzenia, wàtpliwoÊci i dokonania
ludzi ró˝nych epok tworzà pewien system znaków, którym przyglàdamy si´ wspólnie
z uczniami, by lepiej zrozumieç nie tylko przesz∏oÊç, ale i teraêniejszoÊç. Zak∏adamy,
˝e êród∏em wiedzy o cz∏owieku mo˝e byç wydarzenie historyczne, dzie∏o sztuki, przed-
miot codziennego u˝ytku, wynalazek, myÊl filozofa, utwór literacki, utwór muzyczny,
film.
Rola nauczyciela, pracujàcego wed∏ug naszego programu, sprowadza si´ do pozornie
prostego zadania – nauczyç zadawania pytaƒ, obserwowania, rozumienia i interpreto-
wania faktów i zjawisk, dostrzegania i opisywania tego, co uniwersalne i odró˝niania
tego, co specyficzne dla danego czasu czy miejsca – szczegó∏owo omawiamy te cele
w programie. Wiemy z doÊwiadczenia, ˝e osiàgni´cie tych zamierzeƒ wymaga systema-
tycznej, przemyÊlanej pracy nauczyciela i ucznia. Uwa˝amy, ˝e „Âwiat cz∏owieka” to
tak˝e szansa zbudowania nowej relacji mi´dzy uczniem i nauczycielem, relacji opartej
na wzajemnym zrozumieniu i szacunku.

Autorzy

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Abolicja podatkowa id 50334 Nieznany (2)
4 LIDER MENEDZER id 37733 Nieznany (2)
katechezy MB id 233498 Nieznany
metro sciaga id 296943 Nieznany
perf id 354744 Nieznany
interbase id 92028 Nieznany
Mbaku id 289860 Nieznany
Probiotyki antybiotyki id 66316 Nieznany
miedziowanie cz 2 id 113259 Nieznany
LTC1729 id 273494 Nieznany
D11B7AOver0400 id 130434 Nieznany
analiza ryzyka bio id 61320 Nieznany
pedagogika ogolna id 353595 Nieznany
Misc3 id 302777 Nieznany
cw med 5 id 122239 Nieznany
D20031152Lj id 130579 Nieznany
mechanika 3 id 290735 Nieznany

więcej podobnych podstron