Tech.agrobizn_341[01].Z1.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Piotr Nowak

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska
341[01].Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inŜ. Adam Hubicki
mgr inŜ. Andrzej Śliwiński

Opracowanie redakcyjne:

mgr inŜ. Piotr Nowak

Konsultacja:

mgr inŜ. Marek Rudziński

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 341[01].Z1.02,

„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy”, ochrony przeciwpo

arowej oraz

ochrony środowiska, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
agrobiznesu.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawy prawnej ochrony pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Ogólne zasady ochrony środowiska przyrodniczego w rolnictwie

i przetwórstwie spoŜywczym

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadku przy pracy

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Ogólne zasady ochrony przeciwpoŜarowej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności

z zakresu przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej
oraz ochrony środowiska.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, jakie powinieneś
posiadać, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, który zawiera wiadomości teoretyczne, które ułatwią Ci
przygotowanie się do ćwiczeń,

−

pytania sprawdzają wiedzę, którą zdobyłeś przed przystąpieniem do ćwiczeń,

−

wiczenia, umoŜliwią Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdziany postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań, sprawdzający stan Twojego
opanowania wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

341[01].Z1.04

Organizowanie produkcji rolniczej

341[01].Z1.05

Wykorzystanie techniki

komputerowej w rolnictwie

341[01].Z1

Organizacja i prowadzenie

działalności rolniczej

341[01].Z1.01

Funkcjonowanie Wspólnej Polityki

Rolnej

341[01].Z1.03

Organizowanie i prowadzenie

gospodarstwa rolnego

341[01].Z1.02

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpoŜarowej

oraz ochrony środowiska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznawać podstawowe rodzaje urazów,

−

posługiwać się instrukcjami obsługi,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

rozróŜniać potencjalne rodzaje zagroŜeń,

−

przeliczać róŜne jednostki miar wielkości fizycznych, stosować układ jednostek SI,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizyki, takimi jak: masa, siła,
prędkość, energia, napięcie i natęŜenie prądu,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

dokumentować, notować i selekcjonować informacje,

−

posługiwać się kalkulatorem,

−

interpretować związki wyraŜone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów
i tabel,

−

dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,

−

oceniać własne moŜliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu.

−

przewidywać skutki podejmowanych działań dla współpracowników i środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

zinterpretować podstawowe przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

określić prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy w przedsiębiorstwie,

–

scharakteryzować system ochrony warunków pracy młodocianych, niepełnosprawnych
i kobiet,

–

określić rolę nadzoru nad bezpieczeństwem, higieną i ochroną środowiska,

–

zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny związane z pracą w rolnictwie
i przetwórstwie spoŜywczym,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

–

zapobiec szkodliwemu wpływowi środowiska pracy na zdrowie pracownika oraz
wypadkom podczas pracy,

–

zastosować zasady higieny osobistej i higieny pomieszczeń oraz środki ochrony
indywidualnej,

–

określić zagroŜenia wypadkowe i zagroŜenia dla zdrowia występujące w agrobiznesie,

–

określić przyczyny i zastosować profilaktykę chorób zawodowych,

–

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

–

przeprowadzić, zgodnie z instrukcją przeciwpoŜarową, akcję ratowniczą w przypadku
zagroŜenia poŜarem,

–

przewidzieć, rozpoznać i przeciwdziałać zagroŜeniom ekologicznym powodowanym
przez rolnictwo i przetwórstwo spoŜywcze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy prawnej ochrony pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Praca znajduje się pod szczególną, konstytucyjną ochroną państwa, które ponadto

sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy. Konstytucyjne prawo obywateli do
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy wynika wprost z art. 66 Konstytucji RP.

W celu realizacji tego obowiązku Państwo ustanawia system gwarancji prawnych, dla

zabezpieczenia  zdrowia  i  Ŝycia  ludzkiego  w  procesie  pracy,    nazywany  systemem  ochrony
pracy.  Przedmiotem  ochrony  w  systemie  ochrony  pracy  jest  więc  człowiek  i  jego  zdrowie.
NajwaŜniejszym  ogniwem  systemu  ochrony  pracy  jest  prawo  pracy  stanowiące  zbiór  norm
prawnych  słuŜących  ochronie  interesów  pracujących.  W  zakresie  prawa  pracy  wyodrębnione
są,  przepisy  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  które  są  normami  prawnymi  słuŜącymi
bezpośrednio  ochronie  zdrowia  pracowników  przed  zagroŜeniami,  jakie  mogą  powstać
w procesie  pracy.  WyraŜenie  ,,bezpieczeństwo  pracy”  odnosi  się do wszelkich działań, które
słuŜą  zapobieganiu  urazom  –  wypadkom  przy  pracy,  a  ,,higiena  pracy”  obejmuje  działania
słuŜące  zapobieganiu  powstawania  schorzeń  –  chorób  zawodowych.  W języku  potocznym,
termin:  „bezpieczeństwo  i  higiena  pracy”  określany  jest  skrótowo: „bhp”. Oprócz przepisów
bhp w systemie ochrony pracy obowiązują tzw. zasady bhp. Pod pojęciem zasady bhp rozumie
się  sposób,  metodę  postępowania  przyjętą  i  ukształtowaną  w procesie  pracy,  mającą  chronić
Ŝ

ycie lub zdrowie pracownika, która nie jest ujęta w Ŝadnym przepisie bezpieczeństwa

i higieny pracy. Na przykład sposób chodzenia przodem po schodach. Takiego postępowania
nie regulują przepisy bhp.

Pracodawcą jest osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna (np. spółka cywilna, spółka

akcyjna, spółka z o.o.) jeśli zatrudniają one pracowników. Pracownikiem jest osoba
zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej
umowy o pracę. Powszechnym sposobem nawiązywania stosunku pracy jest umowa o pracę.

Podstawowym przepisem prawa pracy, określającym prawa i obowiązki pracowników

i pracodawców  jest  ustawa  Kodeks  pracy,  który  w  dziale  X  określa  podstawowe  prawa
i obowiązki  w  dziedzinie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  Szczególnym  źródłem  ogólnych
i szczegółowych  przepisów  bhp  są,  wydane  na  podstawie  Kodeksu  pracy,  rozporządzenia
właściwych  ministrów.  Rozporządzenia te określają przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczące  wykonywania  prac  w  róŜnych  gałęziach  pracy:  podczas  wykonywania  prac
spawalniczych, obsługi obrabiarek do drewna, obsługi maszyn i ciągników rolniczych, obsługi
zwierząt gospodarskich, przy przetwórstwie mięsa, mleka i wielu innych.
Podstawowe obowiązki i odpowiedzialność pracodawcy w dziedzinie bhp

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy i jest obowiązany chronić zdrowie i Ŝycie pracowników przez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. W szczególności pracodawca jest
obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa

−

i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować

−

wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami
pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami obowiązani są znać, w zakresie

niezbędnym  do  wykonywania  ciąŜących  na  nich  obowiązków,  przepisy  o  ochronie  pracy,
w tym  przepisy  oraz  zasady  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  W  ramach  podstawowych
obowiązków  w  dziedzinie  bhp  określonych  w  dziale  dziesiątym  Kodeksu  pracy  pracodawca
jest obowiązany m.in.:

−

zapewnić pracownikom obiekty i pomieszczenia pracy spełniające wymagania przepisów
bhp,

−

wyposaŜać stanowiska pracy w maszyny i urządzenia techniczne, które spełniają
wymagania systemu oceny zgodności,

−

oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywanymi pracami,
informować pracowników o ryzyku oraz o zasadach ochrony przed zagroŜeniami,

−

poddawać pracowników profilaktycznym badaniom lekarskim,

−

przeprowadzać szkolenia pracowników w dziedzinie bhp,

−

wydawać pracownikom instrukcje i wskazówki dotyczące bhp na stanowiskach pracy,

−

dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej oraz odzieŜ i obuwie
robocze,

−

konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane
z bezpieczeństwem i higieną pracy.

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika w dziedzinie bhp

Obowiązki pracownika:

Podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktaŜu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełoŜonych,

−

dbać o naleŜyty stan maszyn, urządzeń i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a takŜe uŜywać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełoŜonego o zauwaŜonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagroŜeniu Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a takŜe inne
osoby znajdujące się w rejonie zagroŜenia, o groŜącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełoŜonym w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracownik ma prawo:

−

powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia lub Ŝycia
pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem
innym osobom,

−

oddalić się z miejsca zagroŜenia, jeŜeli powstrzymywanie się od wykonywania pracy nie
usuwa zagroŜenia,

−

do wynagrodzenia za czas powstrzymywania się od wykonywania pracy lub oddalania się
z miejsca zagroŜenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracownik ma obowiązek niezwłocznie powiadomić przełoŜonego o powstrzymaniu się

od wykonania pracy lub oddaleniu się z miejsca pracy.
Odpowiedzialność porządkowa pracowników

(Art. 108 Kodeksu pracy)

Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpoŜarowych, opuszczanie pracy bez
usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spoŜywanie alkoholu
w czasie pracy – pracodawca moŜe stosować: karę upomnienia, nagany, karę pienięŜną.

Prawo pracy w sposób szczególny chroni takie kategorie pracowników, jak: młodociani,

kobiety oraz pracownicy niepełnosprawni.
Ochrona pracy młodocianych

Zgodnie z Kodeksem pracy, młodocianym jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie

ukończyła 18 lat. Kodeks pracy dopuszcza tylko dwa przypadki zatrudniania młodocianych:

−

na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu tzw. prac lekkich, które nie powodują
zagroŜenia dla Ŝycia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego, a takŜe nie utrudniają
młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego,

−

na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, a mianowicie nauki
zawodu lub przyuczenia do zawodu.
W kaŜdym z w/w przypadków obowiązuje szereg szczegółowych przepisów

określających zasady, na których realizowane są te formy zatrudniania młodocianych.
Pracownik młodociany jest obowiązany dokształcać się do ukończenia 18 lat, w zakresie:

−

szkoły podstawowej i gimnazjum, jeŜeli takiej nie ukończył,

−

szkoły ponadgimnazjalnej lub w formach pozaszkolnych.
Pracodawca jest obowiązany zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do

wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych w związku z dokształcaniem się. Ze względu na
niepełną dojrzałość fizyczną i psychiczną młodocianych, prawo pracy szczególnie chroni ich
Ŝ

ycie i zdrowie w procesie pracy w sposób:

−

bezpośredni m.in. poprzez ustanowienie ograniczeń co do rodzaju prac jakie mogą
wykonywać młodociani, w tym ustanowienie wykazu prac wzbronionych młodocianym,

−

pośredni poprzez obniŜony wymiar czasu pracy i zwiększony urlopów wypoczynkowych.

Młodociany  podlega  profilaktycznym  badaniom  lekarskim  wstępnym,  okresowym
i kontrolnym.  Młodocianego  nie  wolno  zatrudniać  w  godzinach  nadliczbowych  ani  w  porze
nocnej.  Wykaz  prac  wzbronionych  młodocianym,  ustanowiony  rozporządzeniem  nakłada  na
pracodawcę zakaz zatrudniania młodocianych przy takich rodzajach prac jak:

−

pracach związanych z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała oraz
zagraŜających prawidłowemu rozwojowi psychicznemu,

−

pracach w naraŜeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych
i biologicznych,

−

pracach stwarzających istotne zagroŜenia wypadkowe.
Rozporządzenie, pod ścisłymi rygorami, zezwala na zatrudnianie młodocianych w wieku

powyŜej 16 lat przy wykonywaniu niektórych prac wzbronionych, ale wyłącznie w celu
odbycia przygotowania zawodowego.
Ochrona pracy kobiet

Ochrona pracy kobiet dotyczy przede wszystkim trzech obszarów: uprawnień z tytułu

rodzicielstwa, ochronie zdrowia i równym traktowaniu kobiet w zatrudnieniu.

Rodzicielstwo – pracodawca nie moŜe wypowiedzieć ani rozwiązać bez wypowiedzenia

umowy o pracę w okresie ciąŜy, a takŜe w okresie urlopu macierzyńskiego. Kobiety w ciąŜy
nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej ani delegować bez jej
zgody poza stałe miejsce pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąŜy lub karmiącą dziecko piersią przy pracy

szczególnie uciąŜliwej lub szkodliwej dla zdrowia, jest obowiązany przenieść pracownicę do
innej pracy, a jeŜeli jest to niemoŜliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku
ś

wiadczenia pracy. Te same zasady obowiązują w przypadku gdy w/w pracownica przedstawi

zaświadczenie  lekarskie  stwierdzające  przeciwwskazania  zdrowotne  do  wykonywania
dotychczasowej  pracy.  Pracodawca  jest  obowiązany  udzielać  pracownicy  cięŜarnej  zwolnień
od  pracy  na  badania  lekarskie  przeprowadzane  w  związku  z  ciąŜą.  Kolejnym  uprawnieniem
związanym  z  rodzicielstwem  jest  prawo  do  urlopu  macierzyńskiego.  Wymiar  tego  urlopu
uzaleŜniony  jest  od  urodzenia  dziecka  oraz  od  tego,  czy  jest  to  pierwszy  czy  kolejny  poród,
szczegóły określa art. 180 Kodeksu pracy. Pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do
dwóch półgodzinnych przerw w pracy. Pracownicy wychowującej przynajmniej jedno dziecko
w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku zwolnienie od pracy na 2 dni.

Ochrona zdrowia – nie wolno zatrudniać kobiet przy pracach szczególnie uciąŜliwych lub

szkodliwych dla zdrowia, które określa rozporządzenie. Do prac wzbronionych kobietom
naleŜą prace:

−

pod ziemią, poniŜej poziomu gruntu i na wysokościach,

−

wymagające znacznego wysiłku fizycznego, związane z transportem cięŜarów oraz
wymuszoną pozycją ciała (w przemyśle cięŜkim, budownictwie),

−

naraŜające na chemiczne zatrucie lub promieniowanie jonizujące, w kontakcie ze
szkodliwymi czynnikami biologicznymi,

−

niebezpieczne (przy materiałach wybuchowych),

−

wywołujące wibracje ciała (na traktorach, przy obsłudze obrabiarek do drewna),

−

w podwyŜszonym lub obniŜonym ciśnieniu,

−

w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym,

−

groŜące cięŜkimi urazami fizycznymi i psychicznymi.
Równe traktowanie w zatrudnieniu – przepisy art. 18

Kodeksu pracy gwarantują

kobietom  równe  traktowanie  w  zakresie  nawiązywania  i  rozwiązywania  stosunku  pracy,
warunków  zatrudnienia,  awansowania  oraz  dostępu  do  szkolenia  w  celu  podnoszenia
kwalifikacji  zawodowych.  Równe  traktowanie  w  zatrudnieniu  oznacza  niedyskryminowanie
w jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio.
Ochrona pracy niepełnosprawnych

Pracownicy niepełnosprawni w rozumieniu prawnym to osoby posiadające orzeczony

stopień  niepełnosprawności:  lekki,  umiarkowany  lub  znaczny.  W  odniesieniu  do
pracowników  niepełnosprawnych  mają  zastosowanie  powszechnie  obowiązujące  przepisy
prawa  pracy.    Aktem  prawnym  określającym  szczególne  prawa  i  obowiązki  pracodawców
i pracowników  niepełnosprawnych  jest  ustawa  o  rehabilitacji  zawodowej  i  społecznej  oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Zgodnie z ustawą pracownik niepełnosprawny nie moŜe pracować dłuŜej niŜ 8 godzin na

dobę i 40 godzin tygodniowo i ma prawo do dodatkowej, 15 min. przerwy, wliczanej do czasu
pracy, na gimnastykę usprawniająca lub wypoczynek.

Niepełnosprawny zaliczony do znacznego lub umiarkowanego stopnia:

−

nie moŜe pracować dłuŜej niŜ 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo,

−

ma prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni roboczych,

−

ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celu:
uczestnictwa raz w roku w 21. dniowym turnusie rehabilitacyjnym, wykonania badań
specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających.
Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych obowiązany jest dostosować

do potrzeb i moŜliwości tych pracowników, wynikających ze zmniejszonej sprawności:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

stanowiska pracy oraz dojścia do nich,

−

urządzenia higienicznosanitarne oraz dojścia do nich.

Organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy i ochroną środowiska

W polskim systemie prawnym działają wyspecjalizowane organy państwowego nadzoru,

których  działanie  ma  bezpośredni  wpływ  na  warunki  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy
w zakładach  pracy.  Organizację,  zadania  i  zakres  działania  tych  organów  szczegółowo
określają stosowne ustawy. NajwaŜniejszą rolę z nich odgrywają:
Państwowa  Inspekcja  Pracy  (PIP)  jest  podległym  Sejmowi  RP  organem  nadzoru  i  kontroli
przestrzegania  prawa  pracy,  w  tym  przepisów  oraz  zasad  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.
Czynności  kontrolne  z  ramienia  PIP  przeprowadzają  inspektorzy  pracy.  Mają  oni  prawo
przeprowadzania  o  kaŜdej  porze  dnia  i  nocy,  bez  uprzedzenia,  kontroli  przestrzegania  prawa
pracy we wszystkich podmiotach, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne.
W razie stwierdzenia naruszenia przepisów inspektor pracy jest uprawniony wydać odpowiednie
ś

rodki prawne zobowiązujące pracodawcę do usunięcia stwierdzonych uchybień i przywrócenia

stanu  zgodnego  z  przepisami.  Za  wykroczenia  przeciwko  prawom  pracownika  inspektor  pracy
ma prawo ukarać sprawcę mandatem karnym lub wystąpić do sądu z wnioskiem o jego ukaranie.
Okręgowy inspektor pracy moŜe wydać nakaz zaprzestania działalności przez zakład pracy lub
jego część, jeŜeli stan bhp zagraŜa Ŝyciu lub zdrowiu pracowników.
Państwowa  Inspekcja  Sanitarna  (PIS)  sprawuje  nadzór  i  kontrolę  przestrzegania  zasad,
przepisów  higieny  pracy  i  warunków  środowiska  pracy.  Zakres  działania  PIS  obejmuje
kontrolę warunków zdrowotnych środowiska pracy, w tym zapobieganie powstawaniu chorób
związanych ze środowiskiem pracy a takŜe kontrolę stanu higienicznego zakładów. Kontrole
przeprowadzają inspektorzy sanitarni, którzy mają prawo wstępu do zakładów pracy o kaŜdej
porze  i  wydawania  decyzji  w  sprawach  higieny  pracy  mające  na  celu  usuwanie
nieprawidłowości  mogących  spowodować  choroby  zawodowe.  Decyzja  moŜe  dotyczyć
unieruchomienia zakładu pracy lub jego części jeŜeli natychmiastowe usunięcie zagroŜeń nie
jest  moŜliwe.  Inspektorzy  sanitarni  równieŜ  mają  prawo  stosować  kary  grzywny  w  stosunku
do osób winnych zaniedbań w sprawach dotyczących higieny pracy.
Urząd  Dozoru  Technicznego  (UDT)  sprawuje  nadzór  nad  projektowaniem,  wytwarzaniem
i eksploatacją  urządzeń  technicznych  stwarzających  zagroŜenie  dla  Ŝycia  lub  zdrowia  oraz
mienia  i  środowiska.  Do  urządzeń  podlegających  UDT  naleŜą  m.in.:  urządzenia  ciśnieniowe
(butle,  zbiorniki  z  gazami  technicznymi),  zbiorniki  bezciśnieniowe  z  materiałami
niebezpiecznymi  (Ŝrącymi  lub  trującymi)  oraz  urządzenia  transportu  bliskiego  (dźwignice,
Ŝ

urawie, windy). Wymienione urządzenia mogą być uŜytkowane pod warunkiem uzyskania

decyzji  UDT  dopuszczającej  do  eksploatacji.  Decyzje  wydają  inspektorzy  dozoru
technicznego,  mają  oni  równieŜ  prawo  do  wydania  decyzji  zakazującej  eksploatacji
urządzenia jeŜeli nie są spełnione wymagania przepisów.
Państwowa  Inspekcja  Ochrony  Środowiska  (PIOŚ)  zajmuje  się  m.in.  kontrolą  sposobów
eksploatacji  maszyn  i  urządzeń  technicznych  mających  wpływ  na  środowisko  przyrodnicze,
skuteczności urządzeń chroniących środowisko, a takŜe stosowanych technologii i rozwiązań
technicznych.  Kontrole  przeprowadzają  inspektorzy  ochrony  środowiska  i  wydają  decyzje
w celu  usunięcia  zagroŜeń  dla  środowiska  włącznie  z  prawem  wstrzymania  działalności,
a takŜe mają prawo nakładania grzywien.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co oznacza pojęcie ,,bezpieczeństwo pracy” i ,,higiena pracy”?
2. W jakich aktach prawnych znajdują się są przepisy bhp?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3.  Jakie kary moŜe stosować pracodawca wobec pracownia za naruszanie przepisów bhp?
4.  Kto ponosi odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy?
5.  Jakie ma prawo pracownik, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp?
6.  Jakie obowiązki w zakresie bhp ma pracownik według przepisów Kodeksu pracy?
7.  Kto zapewnia przeszkolenie pracownika w zakresie bhp?
8.  W jakim czasie i na czyj koszt organizowane są szkolenia bhp?
9.  Jakie są rodzaje szkoleń bhp?
10.  Jakie zakazy dotyczą zatrudniania młodocianych?
11.  Czego dotyczą główne obszary prawnej ochrony pracy kobiet?
12.  Jakie szczególne uprawnienia prawo pracy daje niepełnosprawnym?
13.  Jakie są organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy i ochroną środowiska?
14.  Jakie uprawnienia mają inspektorzy pracy?
15.  Który organ i kiedy moŜe wydać decyzję zakazującą działalności zakładu pracy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przepisów Kodeksu pracy dotyczących profilaktycznych badań lekarskich

ustal i wypisz:

−

rodzaje badań i kto im podlega,

−

kiedy i na czyj koszt są przeprowadzane badania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować odpowiedni rozdział Kodeksu pracy,
2)  określić rodzaje badań i kto im podlega,
3)  określić, kiedy i na czyj koszt są przeprowadzane badania,
4)  wypisać właściwe określenia,
5)  zaprezentować efekty pracy zespołu na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart,

−

Kodeks pracy, wybrane rozporządzenia.

Ćwiczenie 2

Do przedstawionego w tabeli zestawienia obowiązków pracodawcy dopisz obowiązki

pracownika.

Pracodawca jest obowiązany

Pracownik jest obowiązany

Organizować pracę w sposób zapewniający
bezpieczne i higieniczne warunki pracy

Dbać o sprawność środków ochrony
indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem

Zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy przed
dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie
okresowych szkoleń w tym zakresie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować obowiązki pracodawcy i pracownika,
2)  dokonać porównania obowiązków pracodawcy i pracownika,
3)  wpisać do tabeli właściwe określenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

Kodeks pracy.

Ćwiczenie 3

Na podstawie przepisów działu X. Kodeksu pracy oraz rozporządzenia w sprawie szkoleń

w dziedzinie bhp określ:

−

jakie są rodzaje szkoleń bhp,

−

kiedy i na czyj koszt przeprowadzane są szkolenia,

−

jakie szkolenia powinien przechodzić w okresie zatrudnienia operator maszyn po
przepracowaniu 14 miesięcy pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować odpowiedni rozdział Kodeksu pracy,
2)  określić rodzaje szkoleń i kto im podlega,
3)  określić, kiedy i na czyj koszt są przeprowadzane szkolenia,
4)  wypisz jakie szkolenia powinien przechodzić w okresie zatrudnienia operator maszyn po

przepracowaniu 14 miesięcy pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

Kodeks pracy,

−

rozporządzenie w sprawie szkoleń w dziedzinie bhp.

Ćwiczenie 4

Korzystając z rozporządzenia w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym

wyszukaj i wypisz rodzaje prac wzbronionych młodocianym, które mogą występować
w rolnictwie i przetwórstwie spoŜywczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować tekst rozporządzenia,
2) wyszukać prace wzbronione młodocianym, które mogą występować w rolnictwie

i przetwórstwie spoŜywczym,

3) wypisać na plakacie wyszukane rodzaje prac.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

rozporządzenie w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Posługując się rozporządzeniem w sprawie wykazu prac szczególnie uciąŜliwych lub

szkodliwych dla zdrowia kobiet ustal i wypisz wartości dopuszczalnych cięŜarów
przemieszczanych podczas prac transportowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować tekst rozporządzenia,
2) wyszukać dopuszczalne wartości cięŜarów dla poszczególnych rodzajów prac

transportowych,

3) wypisać na plakacie wartości dopuszczalnych przemieszczanych cięŜarów.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

rozporządzenie w sprawie wykazu prac szczególnie uciąŜliwych lub szkodliwych dla

zdrowia kobiet,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić prawa pracownika w zakresie bhp?
2) scharakteryzować obowiązki pracownika w dziedzinie bhp?

3) określić

podstawowe

obowiązki

pracodawcy

dziedzinie

bezpieczeństwa i higieny pracy?

4) określić, jakie są rodzaje profilaktycznych badań lekarskich?

5) określić

przepisy

regulujące

prawa

obowiązki

pracownika

i pracodawcy w zakresie bhp?

6) określić podstawowe przepisy dotyczące zatrudniania młodocianych?

7) określić, na czym polega ochrona pracy kobiet?

8) określić,

jakie

uprawnienia

zatrudnieniu

mają

osoby

niepełnosprawne?

9) określić podstawowe zadania organów kontroli i nadzoru nad

warunkami pracy i ochrony środowiska?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Kształtowanie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Proces pracy odbywa się w określonym, materialnym środowisku, w którym mogą

występować  czynniki  fizyczne,  chemiczne  i  biologiczne  (jest  to  tzw.  środowisko  pracy).
RóŜnorodne  zadania  zawodowe,  występujące  w  zawodzie  technik  agrobiznesu,  wymagają
wykonywania  prac  typowych  dla  dziedziny  rolnictwa  i  przetwórstwa  spoŜywczego,  co  moŜe
powodować  występowanie  zagroŜeń dla człowieka spośród wszystkich wyŜej wymienionych
grup.  Czynniki  te  mogą  stanowić  zagroŜenie  dla  zdrowia,  a nawet  Ŝycia  osób  wykonujących
pracę.  W  zaleŜności  od  sposobu  oddziaływania  czynników  środowiska  pracy  na  organizm
człowieka zostały sklasyfikowane jako:
1.  Czynniki  niebezpieczne,  których  oddziaływanie  moŜe  spowodować  nagły  uraz  a  nawet

mierć. Innymi słowy czynniki niebezpieczne mogą powodować wypadki przy pracy.

Zaliczamy do nich przede wszystkim:

−

przemieszczające się maszyny, środki transportu i materiały,

−

ruchome elementy maszyn i urządzeń,

−

powierzchnie śliskie, nierówne, szorstkie,

−

spadające przedmioty,

−

gorące i zimne powierzchnie,

−

ostrza, krawędzie, elementy wystające,

−

ograniczone przestrzenie,

−

płyny pod ciśnieniem,

−

ywe zwierzęta,

−

prąd elektryczny.

2. Czynniki szkodliwe i uciąŜliwe, których oddziaływanie moŜe prowadzić do pogorszenia

sprawności fizycznej i psychicznej, stanu zdrowia, wywołać schorzenie – chorobę
zawodową. Czynniki te dzielimy na:
a) fizyczne i takie jak:

−

hałas,

−

drgania mechaniczne (wibracja),

−

mikroklimat,

−

promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone, ultrafioletowe),

−

pole elektromagnetyczne,

−

pyły,

b) chemiczne
c) biologiczne
d) czynniki psychofizyczne, których oddziaływanie nie stanowi zagroŜenia dla Ŝycia lub

zdrowia człowieka, ale utrudnia pracę lub przyczynia się w inny sposób do obniŜenia
zdolności do wykonywania pracy, bądź teŜ wpływają na zmniejszenie wydajności.
Zalicza się do nich:

−

obciąŜenie fizyczne (statyczne i dynamiczne),

−

obciąŜenie psychonerwowe.

NaleŜy zastrzec, Ŝe przedstawiony podział nie jest całkiem jednoznaczny, gdyŜ

w zaleŜności od poziomu oddziaływania dany czynnik moŜe być niebezpieczny lub teŜ
szkodliwy. Na przykład chemiczna substancja toksyczna (trucizna) będąca czynnikiem
szkodliwym w określonej dawce moŜe spowodować nagłą śmierć, czyli zadziałać jak czynnik
niebezpieczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metody eliminacji i ograniczania oddziaływania niebezpiecznych, szkodliwych
i uciąŜliwych czynników w środowisku pracy

Zidentyfikowanie w środowisku pracy obecności niebezpiecznych, szkodliwych lub

uciąŜliwych czynników niesie konieczność ich wyeliminowania, a jeŜeli jest to niemoŜliwe
ograniczenia wpływu na pracujących. Działania te aby przyniosły optymalne efekty powinny
być podejmowane i prowadzone w logicznej kolejności, a mianowicie:
1. Eliminowanie źródeł czynników poprzez:

−

usuwanie szkodliwych surowców, półfabrykatów i innych substancji stosowanych
w procesach pracy lub zastępowanie mniej szkodliwymi,

−

wprowadzanie procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń nie stwarzających
zagroŜeń,

−

unieszkodliwianie odpadów produkcyjnych.

2. Ograniczanie oddziaływania tych czynników poprzez odsunięcie człowieka

z obszaru ich oddziaływania w wyniku:

−

zastąpienia człowieka przez roboty,

−

mechanizację, automatyzację,

−

prawidłowe rozmieszczenie maszyn i urządzeń,

−

wprowadzanie urządzeń, systemów sygnalizujących stany niebezpieczne lub
uniemoŜliwiających wejście człowieka w strefę zagroŜenia.

3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników przez osłonięcie strefy

naraŜenia realizowane poprzez:

−

hermetyzację procesów produkcyjnych aby wyeliminować emisję do środowiska
pracy szkodliwych gazów, oparów, pyłów,

−

stosowanie środków ochrony zbiorowej takich jak np. osłony, ekrany, obudowy,
izolacja, wentylacja, klimatyzacja.

4. Zastosowanie środków ochrony indywidualnej
5. Wprowadzenie przedsięwzięć organizacyjnych

−

dobór pracowników,

−

organizacja procesu pracy,

−

szkolenia pracowników,

−

stosowanie sygnałów i znaków bezpieczeństwa.

Środki  ochrony  zbiorowej  to  środki  przeznaczone  do  jednoczesnej  ochrony  grupy  ludzi,
w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi
pojedynczo  lub  łącznie  w  środowisku  pracy,  będące  rozwiązaniami  technicznymi
stosowanymi  w  pomieszczeniach  pracy,  maszynach  i  innych  urządzeniach.  Do  tej  grupy
ochron  zalicza  się  m.in.  instalacje  wentylacji  i  klimatyzacji  ogólnej  pomieszczeń,  ekrany
i ścianki dźwiękochłonne.
Środki  ochrony  indywidualnej  to  urządzenia  lub  wyposaŜenie  przewidziane  do  noszenia
bądź  trzymania  przez  uŜytkownika  w  celu  jego  ochrony  przed  jednym  lub  większą  liczbą
zagroŜeń,  które  mogą  mieć  wpływ  na  jego  bezpieczeństwo  lub  zdrowie.  Decyzja
o zastosowaniu

rodków

ochrony

indywidualnej

powinna

być

poprzedzona

przeprowadzeniem

wszystkich

moŜliwych

działań

zarówno

technicznych

jak

i organizacyjnych  mających  na  celu  eliminację  zagroŜeń  u  źródła.  Środki  ochrony
indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, gdy nie moŜna uniknąć zagroŜeń lub nie
moŜna  ich  dostatecznie  ograniczyć  poprzez  wprowadzenie  środków  ochrony  zbiorowej  lub
odpowiedniej  organizacji  pracy.  Punktem  wyjścia  przy  doborze  środków  ochrony
indywidualnej musi być dokładne rozpoznanie zagroŜeń, jakie występują na stanowisku pracy.
Rozpoznanie

powinno

polegać

zidentyfikowaniu

wszystkich

czynników

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

niebezpiecznych  i  szkodliwych.  Następnie  naleŜy  określić,  jakie  części organizmu i w jakim
zakresie  podlegają  oddziaływaniu  danego  czynnika.  UmoŜliwi  to  podjęcie  decyzji,  z  której
grupy ochron powinien być wybrany konkretny środek ochronny. Zgodnie z przepisami środki
ochrony  indywidualnej,  wprowadzane  do  obrotu,  muszą  posiadać  oznakowanie  „CE”,  co
oznacza, Ŝe spełniają tzw. wymagania zasadnicze określone w stosownych przepisach i mogą
być  bezpiecznie  stosowane.  Środki  ochrony  indywidualnej  klasyfikuje  się  ze  względu  na
przeznaczenie i stąd wyróŜnia się:

−

odzieŜ ochronną,

−

rodki ochrony kończyn dolnych,

−

rodki ochrony kończyn górnych,

−

rodki ochrony głowy,

−

rodki ochrony twarzy i oczu,

−

rodki ochrony słuchu,

−

rodki ochrony układu oddechowego,

−

rodki chroniące przed upadkiem z wysokości,

−

rodki izolujące cały organizm.

Charakterystyka czynników niebezpiecznych
Przemieszczające  się  maszyny,  pojazdy  i  środki  transportu,  wśród  których  moŜna
wymienić np.: ciągniki, pojazdy rolnicze, wózki widłowe, samobieŜne maszyny. Aby ustrzec
się  tych  zagroŜeń  naleŜy  przestrzegać  zasad  ruchu  drogowego,  zachowywać  szczególną
ostroŜność  na  drogach,  przejściach,  stosować  oznakowanie  dróg  zgodnie  z  zasadami  prawa
o ruchu drogowym.
Ruchome  elementy  maszyn  i  urządzeń  technicznych  stanowią  zagroŜenie  powstania
urazów  na  skutek  uderzenia,  wciągnięcia,  pochwycenia  lub  zgniecenia.  Mogą  powodować
następujące  rodzaje  urazów:  zgniecenie  (zmiaŜdŜenie),  obcięcie,  potłuczenie,  nakłucie  lub
przekłucie, otarcie, skaleczenie, złamanie. Źródłem takich zagroŜeń są m.in.:

−

obracające się wały napędowe, koła zębate, głowice, walce, sprzęgła, wrzeciona itp.,

−

elementy przekładni i układów napędowych (zębatych, pasowych, łańcuchowych),

−

elementy mechanizmów jak: dźwignie, drąŜki, korbowody, suwaki, korby itp.,

−

ruchome narzędzia robocze: listwy noŜowe kombajnów, noŜe kosiarek rotacyjnych,
adaptery roztrząsaczy obornika, frezy, piły itp.
W celu zapobiegania urazom, maszyny i urządzenia techniczne naleŜy utrzymywać

w pełnej  sprawności  technicznej,  przestrzegać  postanowień  instrukcji  obsługi,  dbać
o kompletność osłon i innych zabezpieczeń.
Powierzchnie śliskie, nierówne, szorstkie, stwarzają zagroŜenie upadkiem lub poślizgnięciem
w trakcie przemieszczania się ludzi, co moŜe spowodować takie urazy jak: stłuczenia, złamania,
zwichnięcia.  Zdarzenia  takie  mogą  nastąpić  podczas  dojścia  do  stanowiska  pracy  lub
opuszczanie  go  oraz  wykonywania  czynności  roboczych,  konserwacyjnych  i  naprawczych.
Miejscem  tych  zdarzeń  są  z  reguły  drogi  komunikacyjne  i transportowe,  przejścia
technologiczne, wejścia i dojścia do maszyn lub stanowisk pracy. Szczególnie niebezpieczne są
mokre  i  zanieczyszczone  odchodami  zwierząt  powierzchnie  w budynkach  inwentarskich
(oborach,  chlewniach),  tłuszczami  w  ubojniach,  masarniach,  zakładach  utylizacyjnych.  Z  tych
względów  posadzki,  podłogi,  nawierzchnie  dróg,  ciągów  pieszych,  stanowisk  pracy  powinny
być równe, wytrzymałe, nie śliskie i utrzymywane w czystości.
Spadające przedmioty, co moŜe zdarzać się szczególnie podczas powszechnych w rolnictwie
i przetwórstwie spoŜywczym prac transportowych, załadunku i rozładunku materiałów: płodów
rolnych  (bel  sprasowanej  słomy,  siana,  roślin  okopowych),  warzyw  i  owoców  w skrzynkach
i skrzyniopaletach,  palet  z  artykułami  spoŜywczymi.  W  celu  ochrony  przed  tymi  zagroŜeniami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

naleŜy  przestrzegać  instrukcji  transportowych,  nie  przeładowywać  środków  transportu,
prawidłowo składować materiały, w czasie prac uŜywać hełmów chroniących głowę.
Gorące i zimne powierzchnie, czyli działanie skrajnych (wysokich lub niskich) temperatur,
stwarzające  zagroŜenie  poparzenia  tj.  trwałego  uszkodzenia  części  miękkich  organizmu
człowieka.  Do  poparzeń  dochodzi  najczęściej  w  wyniku  kontaktu  z:  częściami  pieców
grzewczych,  kotłów,  rurociągami  pary  wodnej,  elementami  pracujących  silników
spalinowych,  układów  wydechowych.  Powierzchnie  o  skrajnie  niskich  temperaturach
występują  w  zamraŜalniach,  chłodniach  zakładów  spoŜywczych.  Ochrona  polega  na
stosowaniu  izolacji  termicznych,  przestrzeganiu  przepisów  i  zasad  bhp,  stosowaniu  środków
ochrony indywidualnej: jak rękawice ochronne, obuwie.

strza, krawędzie, elementy wystające, budowli, konstrukcji urządzeń gospodarskich,

urządzeń  technicznych  trwale  związanych  z  budynkami.  Miejsca  takie  powinny  być
ogrodzone lub oznakowane ostrzegawczymi barwami bezpieczeństwa.
Ograniczone  przestrzenie,  takie  jak  dojścia,  przejścia  w  budynkach  inwentarskich,
magazynach,  dojścia  do  stanowisk  pracy,  stacjonarnych  maszyn  i  urządzeń  technicznych,
stwarzają  niebezpieczeństwo  urazów.  Wymagane  jest,  aby  szerokość  i  wysokość  była
wystarczająca  dla  ruchu  osób  a  miejsca  niebezpieczne  oznakowane  barwami  i  znakami
bezpieczeństwa.
Płyny pod ciśnieniem, występują w układach hydraulicznych maszyn i urządzeń sterujących
pracą  róŜnych  zespołów.  Awaria  tych  układów  moŜe  spowodować  wyrzut  strumienia  cieczy
i uraz oczu i skóry człowieka.
śywe  zwierzęta  inwentarskie,  mogą  powodować  urazy  osób  w  czasie  prac  związanych
z codzienną  obsługą  jak  karmienie,  pojenie,  czyszczenie,  w  czasie  transportu,  podczas
wykonywania  zabiegów  pielęgnacyjnych,  weterynaryjnych  jak  równieŜ  podczas  uboju.  Do
szczególnie  niebezpiecznych  zalicza  się  rozpłodniki  (ogiery,  knury,  buhaje,  tryki)  a  takŜe
lochy  z  prosiętami  i  klacze  ze  źrebiętami.  W  celu  ochrony  naleŜy  obchodzić  się  ze
zwierzętami  w  sposób  łagodny  ale  zdecydowany,  nie  płoszyć  ich,  nie  bić,  podchodząc
sygnalizować swoją obecność. Zwierzęta niebezpieczne powinny być:

−

obsługiwane przez te same osoby,

−

umieszczone w oddzielnych boksach lub przywiązane uwiązami,

−

niedopuszczalne jest przywiązywanie zwierząt niebezpiecznych do ruchomych lub
niedostatecznie umocowanych przedmiotów,

−

osoby stale obsługujące zwierzęta niebezpieczne nie powinny wykonywać na nich
bolesnych zabiegów ani pomagać przy ich wykonywaniu,

−

zwierzęta wykazujące skłonność do gryzienia ludzi lub innych zwierząt, jeŜeli
przebywają poza swoim stanowiskiem, powinny mieć nałoŜone kagańce,

−

zwierzęta wykazujące skłonność do kopania powinny być umieszczane w boksach,
w sposób zapewniający bezpieczeństwo pracowników,

−

nad stanowiskami dla zwierząt niebezpiecznych powinny być umieszczone napisy
ostrzegawcze,

−

boksy powinny być skonstruowane w taki sposób, aby karmienie zwierząt i zakładanie
uwiązów mogło odbywać się bez konieczności wchodzenia do nich, a drzwi otwierały się
na zewnątrz,

−

rozpłodniki powinny być prowadzone w uprzęŜy, pojedynczo i z zachowaniem
szczególnej ostroŜności,

−

podczas wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych, hodowlanych lub weterynaryjnych na
koniach, bydle, owcach i kozach powinno się korzystać z unieruchamiającego je
poskromu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zabiegi pielęgnacyjne racic lub kopyt powinno się przeprowadzać po unieruchomieniu
kończyny zwierzęcia,

−

przepędzanie stada bydła, koni, owiec lub kóz liczącego powyŜej 50 sztuk powinno być
nadzorowane co najmniej przez dwie osoby,

−

osoby wykonujące prace przy obsłudze bydła lub koni powinny uŜywać obuwia
ochronnego, zabezpieczającego stopy przed urazami.

ZagroŜenia urazowe mogą równieŜ wystąpić w trakcie zabiegów technologicznych, w których
odpryskują elementy obrabianego materiału (wióry, opiłki, trociny itp.) a takŜe odpadające
obluzowane lub zuŜyte części maszyn, narzędzi, osprzętu oraz obrabiane przedmioty.
Bezpieczeństwo uŜytkowania maszyn i urządzeń technicznych

Maszyny,

urządzenia

instalacje

techniczne

powinny

spełniać

wymagania

bezpieczeństwa w całym okresie uŜytkowania, a takŜe w czasie montaŜu, demontaŜu, napraw,
transportu i przechowywania. MontaŜ, demontaŜ i eksploatacja maszyn, w tym ich obsługa,
powinny odbywać się przy zachowaniu wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ergonomii określonych w instrukcjach obsługi.

Nowe maszyny, wprowadzane do obrotu po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej

(od 01.05.2004 r.) muszą spełniać tzw. wymagania zasadnicze, które określone są w polskich
przepisach  wprowadzających  postanowienia  dyrektyw  unijnych.  Przepisy  te  nakładają  na
producentów  i  importerów  obowiązek  poddawania  nowych  maszyn  ocenie  zgodności
z wymaganiami  zasadniczymi.  Potwierdzeniem  oceny  zgodności  jest  wydanie  specjalnego
dokumentu  tzw.  deklaracji  zgodności  WE,  a  takŜe  oznakowanie  maszyny  znakiem  „CE”  co
oznacza,  Ŝe  maszyna  jest  bezpieczna.  Do  maszyn  powinna  być  dołączona  instrukcja
zawierająca m. in.: przewidywane zastosowanie maszyny, informacje dotyczące bezpiecznego
przekazywania  do  eksploatacji,  uŜytkowania,  montaŜu,  demontaŜu,  regulacji,  konserwacji,
obsługi  i  napraw.  Zgodnie  z przepisem  art.  217  Kodeksu  pracy,  pracodawca  nie  moŜe
wyposaŜać  stanowisk  pracy  w maszyny  i  inne  urządzenia  techniczne,  które  nie  spełniają
wymagań dotyczących oceny zgodności.

Odnośnie maszyn i urządzeń technicznych, które znalazły się na wyposaŜeniu zakładów

pracy przed wejściem Polski do UE, muszą one być dostosowane do wymagań minimalnych
określonych w rozporządzeniu w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakresie uŜytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy.
Podstawowe zasady bezpiecznego uŜytkowania maszyn i urządzeń technicznych:

−

maszyny i narzędzia oraz ich urządzenia ochronne powinny być sprawne technicznie,
czyste, zapewniać bezpieczne uŜytkowanie oraz stosowanie tylko w procesach
i warunkach, do których są przeznaczone,

−

uŜywanie maszyny bez wymaganego urządzenia ochronnego lub przy jego
nieodpowiednim stosowaniu jest niedopuszczalne,

−

przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie moŜna pracować w odzieŜy
z luźnymi (zwisającymi) częściami, jak luźno zakończone rękawy, krawaty, szaliki, poły,
oraz bez nakryć głowy okrywających włosy,

−

w czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzucanie pasów
pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie przy uŜyciu
specjalnych urządzeń przeznaczonych do tego celu,

−

pasy pędne, łańcuchy, liny, taśmy pędne mogą być napinane, naprawiane, łączone,
skracane i smarowane po unieruchomieniu napędu maszyny,

−

maszyn będących w ruchu nie wolno pozostawiać bez obsługi lub nadzoru, chyba Ŝe
dopuszcza to instrukcja obsługi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i smarować, z wyjątkiem
smarowania za pomocą specjalnych urządzeń określonych w instrukcji obsługi,

−

maszyny, u których uszkodzenia stwierdzono w czasie pracy, powinny być niezwłocznie
zatrzymane i odłączone od zasilania, wycofane z uŜytkowania oraz wyraźnie oznakowane
tablicami informacyjnymi i zabezpieczone w sposób uniemoŜliwiający ich uruchomienie.
Wznowienie ich pracy bez usunięcia uszkodzenia jest niedopuszczalne,

−

maszyny  niesprawne,  uszkodzone  lub  pozostające  w  naprawie  powinny  być  wycofane
z uŜytkowania  oraz  wyraźnie  oznakowane  tablicami  informacyjnymi  i  zabezpieczone
w sposób uniemoŜliwiający ich uruchomienie.

Prąd elektryczny, zarówno stały jak i zmienny stwarza dla człowieka zagroŜenie poraŜenia.
PoraŜenie prądem elektrycznym następuje na skutek przepływu przez ciało człowieka. Skutki
poraŜenia mogą być dwojakiego rodzaju:

−

cieplne, powodujące uszkodzenia tkanek, takie jak: poparzenie, zwęglenie, pękanie
naczyń krwionośnych,

−

elektrolityczne, oddziałujące na układ nerwowy i wywołujące: skurcze mięśni, utratę
ś

wiadomości, zatrzymanie oddychania, zakłócenia lub zatrzymanie pracy serca, migotanie

komór sercowych.
Stopień poraŜenia zaleŜy od natęŜenia prądu, czasu i drogi przepływu przez ciało

człowieka.  Człowiek  jest  mniej  wraŜliwy  na  działanie  prądu  stałego  niŜ  zmiennego.
W praktyce  uwaŜa  się,  Ŝe  natęŜenie  prądu  o wartości powyŜej 15 mA jest niebezpieczne dla
człowieka.  W  zakresie  wartości    napięcia  prądu  za  tzw.  Bezpieczne  przyjmuje  się  dla  prądu
zmiennego 50 V a dla stałego 110 V.
Podstawowe zasady bezpiecznego uŜytkowania instalacji i urządzeń elektrycznych:

Wszelkie prace instalacyjne, remontowe, naprawy urządzeń i instalacji elektrycznych

wykonywać mogą wyłącznie elektrycy posiadający kwalifikacje. UŜytkownik instalacji
elektrycznej moŜe w niej samodzielnie:

−

wymieniać przepalony bezpiecznik,

−

wymieniać Ŝarówki i świetlówki w oprawach oświetleniowych,

−

powtórnie

załączać

wyłączony

bezpiecznik

automatyczny

lub

wyłącznik

róŜnicowoprądowy,

−

sprawdzać napięcie w gniazdach wtykowych i urządzeniach do uŜytku domowego przy
pomocy specjalnych próbników,

−

czyścić Ŝarówki, świetlówki i oprawy oświetleniowe.

Aby uniknąć poraŜenia prądem naleŜy przestrzegać podstawowych zasad bezpieczeństwa:

−

utrzymywać instalację i urządzenia elektryczne w czystości i pełnej sprawności
technicznej,

−

przed przystąpieniem do prac przy urządzeniach elektrycznych odłączyć je od zasilania,

−

zapoznać się z instrukcją obsługi przed rozpoczęciem uŜytkowania urządzenia
elektrycznego i stosować się do jej zaleceń,

−

przed przystąpieniem do pracy z uŜyciem elektronarzędzi (wiertarki) sprawdzić stan ich
obudowy, izolacji przewodów zasilających, wtyczek i gniazd wtykowych,

−

podczas pracy z uŜyciem elektronarzędzi unikać klękania na przewodzącym podłoŜu
(betonie, ziemi), nie przytrzymywać się i nie opierać o uziemione metalowe przedmioty
(konstrukcje, rurociągi),

−

pracując urządzeniami pod napięciem naleŜy uŜywać butów na grubej, izolacyjnej
podeszwie,

−

nie dotykać mokrymi dłońmi jakichkolwiek części urządzeń elektrycznych będących lub
mogących być pod napięciem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

podczas wyłączania wtyki z gniazda nie szarpać za przewód, a trzymać za obudowę wtyki
i przytrzymywać obudowę gniazda wtykowego,

−

zabronione jest wykonywanie prowizorycznych połączeń przewodów przez skręcanie ich
końców i pozostawianie w stanie nie zaizolowanym,

−

nie zastawiać dostępu do rozdzielnic i wyłączników urządzeń elektrycznych,

−

przedłuŜacze ułoŜone na podłoŜu zabezpieczać przed uszkodzeniami mechanicznymi.

Prace na wysokości

W myśl przepisów bhp, za pracę na wysokości uwaŜa się te, które są wykonywane 1 m

powyŜej  poziomu  podłogi  lub  ziemi.  Stanowiska  pracy  na  wysokości  powinny  być
zabezpieczone  balustradami  z  poręczą  o  wysokości  1,1  m,  wyposaŜoną  w  deski
krawęŜnikowe  o  wysokości  0,15  m,  a  takŜe  poprzeczki  w  połowie  wysokości  pomiędzy
barierką a krawęŜnikiem. JeŜeli ustawienie balustrad jest niemoŜliwe lub nieuzasadnione (np.
przy  pracach  krótkotrwałych),  naleŜy  stosować  środki  ochrony  indywidualnej.  Sprzęt
chroniący przed upadkiem z wysokości składa się z trzech podzespołów:

−

uprzęŜy, którą stanowią szelki bezpieczeństwa,

−

podzespołu amortyzującego (amortyzatory, urządzenia samohamowne, urządzenia
samozaciskowe),

−

podzespołu kotwiczącego (naczepy linkowe, statywy).

Pracujący na wysokości muszą mieć hełmy ochronne.
Charakterystyka czynników szkodliwych i uciąŜliwych
Hałas  –  to  wszelkie  niepoŜądane,  nieprzyjemne  lub  szkodliwe  dźwięki  oddziałujące  na  zmysł
i narząd  słuchu  a  takŜe  na  inne  zmysły  oraz  części  organizmu  człowieka.  Podobnie  jak  inne
dźwięki hałas to drgania wprawionych w ruch cząstek powietrza rozchodzące się w postaci fal
akustycznych.  Jednostką  określającą  poziom  hałasu  (natęŜenie)  jest  decybel  –  dB.  MoŜe
oddziaływać jako czynnik szkodliwy, jeŜeli osiąga poziom około 80–120 dB, powodując trwały
ubytek  słuchu  (chorobę  zawodową).  Staje  się  czynnikiem  niebezpiecznym  na  poziomie
130–140  dB,  gdyŜ  moŜe  spowodować  wówczas  natychmiastowe,  nieodwracalne  uszkodzenie
słuchu. W granicach 75–80 dB traktowany jest jako czynnik uciąŜliwy, gdyŜ ogranicza zdolność
do  koncentracji,  utrudnia  komunikację  werbalną,  zrozumiałość  sygnałów.  Negatywne
oddziaływanie hałasu zaleŜy od jego natęŜenia oraz czasu trwania naraŜenia, czyli tzw. „dawki”
hałasu.  Im  wyŜsze  jest  natęŜenie  i  dłuŜszy  czas  naraŜenia,  tym  bardziej  szkodliwy  jest  hałas.
Hałas  jest  jednym  z  najczęściej  występujących  w  rolnictwie  i  przemyśle  spoŜywczym
czynnikiem  szkodliwym,  powoduje  wiele  chorób  zawodowych.  Ubytek  słuchu  spowodowany
hałasem  nie  stwarza  bólu,  postępuje  powoli,  najczęściej  niezauwaŜalnie  i objawia  się  niekiedy
dopiero po kilkunastu czy kilkudziesięciu latach naraŜenia. Źródła hałasu:

−

mechaniczne: maszyny, urządzenia i narzędzia o napędzie mechanicznym, elektrycznym,
pneumatycznym (ciągniki rolnicze – głownie te bez kabin, kombajny zboŜowe,
młocarnie, śrutowniki, rozdrabniacze ziarna, dojarki, pilarki do drzewa, przecinarki do
metalu, szlifierki, agregaty spręŜarkowe chłodnicze i powietrzne i wiele innych),

−

aerodynamiczne i hydrodynamiczne (ruch cieczy i gazów w rurociągach, wentylatorach,
dmuchawach do słomy, siana i ziarna),

−

technologiczne: towarzyszące obróbce materiałów (kruszenie, przesiewanie,
rozdrabnianie, mielenie).
Najczęściej występuje równoczesne naraŜenie na hałasu z kilku źródeł. Poziom emisji hałasu

przez urządzenie zaleŜy od wielu czynników takich jak typ, moc, rodzaj wykonywanej czynności,
stopień zuŜycia. Przykładowe, przybliŜone maksymalne wartości hałasu dla określonych grup
urządzeń: silniki spalinowe 125 dB, obrabiarki do metali 105 dB, piły tarczowe, strugarki do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

drewna 115 dB, pilarki łańcuchowe spalinowe 110 dB, ciągniki, kombajny zboŜowe 110 dB.
Ograniczanie emisji hałasu do środowiska pracy moŜliwe jest poprzez:

−

zmianę technologii na mniej hałaśliwą,

−

wymianę maszyn i urządzeń powodujących nadmierny hałas,

−

stosowanie ekranów dźwiękochłonnych na stanowisku pracy,

−

wykładanie ścian i sufitów pomieszczeń materiałem dźwiękochłonnym,

−

stosowanie  ochron  słuchu:  wkładek  przeciwhałasowych,  nauszników,  hełmów
przeciwhałasowych. Prawidłowo dobrany ochronnik słuchu powinien zapewnić obniŜenie
poziomu dźwięku do wartości mniejszych od 85 dB. Aby ochrona słuchu była skuteczna,
gdzie  panuje  nadmierny  hałas  ochronniki  naleŜy  nosić  cały  czas.  Istotne  jest  aby
ochronniki  słuchu  nie  powodowały  nadmiernego  tłumienia  dźwięku,  moŜe  to  być
przyczyną problemów z komunikacją dźwiękową lub odbieraniem sygnałów alarmowych.

Drgania mechaniczne (wibracje) – w zaleŜności od drogi przenoszenia na człowieka
rozróŜniamy drgania o oddziaływaniu:

−

przez kończyny górne, czyli drgania przenoszone przez ręce ze strony narzędzi, maszyn
wytwarzających drgania np. wiertarek, pilarek, młotów udarowych,

−

ogólnym,  przenoszone  na  korpus  człowieka  przez  plecy,  boki,  miednicę,  nogi  ze  strony
podłoŜa,  siedzisk  operatorów  maszyn,  pojazdów  np.  ciągników  rolniczych,  maszyn
samobieŜnych, walców drogowych itp.
Drgania  powodują  zmiany  chorobowe  (tzw.  zespół  wibracyjny  –  choroba  zawodowa)

takie  jak:  zwyrodnienia  stawów  nadgarstkowych,  łokciowych  i  kręgosłupa,  torbiele  kostne,
bielenie  rąk,  uszkodzenia  i  skurcze  drobnych  naczyń  krwionośnych,  obniŜenie  temperatury
skóry  rąk,  bóle  rąk  i  nóg,  zaburzenia  czucia  i  wraŜliwości.  Szkodliwy  wpływ  drgań  na
organizm  człowieka  zaleŜy  od  ich  parametrów  (wartości  przyśpieszeń),  czasu  naraŜenia,
a takŜe  temperatury  otoczenia  i  wraŜliwości  osobniczej.  W  warunkach  zimna  nasila  się
występowanie zmian chorobowych.

Metody eliminowania wpływu drgań:

−

dbałość o stan techniczny maszyn i narzędzi wywołujących drgania,

−

wymiana zuŜytych maszyn i narzędzi, powodujących nadmierne drgania,

−

stosowanie wibroizolacji maszyn i urządzeń,

−

uŜywanie rękawic antywibracyjnych.

Mikroklimat – czyli środowisko termiczne miejsca pracy jest czynnikiem mającym wpływ na
samopoczucie, zdrowie i wydajność pracy. W zaleŜności od układu takich parametrów jak:
temperatura, wilgotność względna, prędkość ruchu powietrza, promieniowania cieplnego
rozróŜnia się:

−

mikroklimat zimny, występuje gdy temperatura powietrza nie przekracza +100°C,
ś

rodowisko to powoduje obniŜenie temperatury ciała prowadzące do utraty świadomości,

zwolnienia i zatrzymania oddechu i w końcu zatrzymania krąŜenia. Ochrona osób przed
wpływem mikroklimatu zimnego polega głównie na: stosowaniu odzieŜy ciepłochronnej,
zapewnieniu pomieszczeń do ogrzania się w czasie przerw, dostarczaniu ciepłych
napojów i posiłków profilaktycznych,

−

mikroklimat  gorący, praca w tych warunkach powoduje intensywne pocenie się, utratę
elektrolitów,  zaburzenia  w  gospodarce  energetycznej.  Zdarzają  się  omdlenia  cieplne,
wyczerpanie  i  udar.  W  warunkach  mikroklimatu  gorącego  powinno  się  stosować,
wentylację i klimatyzację, nawilŜacze powietrza, posiłki i napoje profilaktyczne,

−

mikroklimat umiarkowany, środowisko termiczne korzystne dla pracujących. Odczucie
zadowolenia przez pracownika pracującego w danym środowisku termicznym określone
jest jako tzw. komfort termiczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na równowagę cieplną ciała osoby pracującej oprócz parametrów powietrza mają wpływ:

wysiłek,  metabolizm,  izolacyjność  cieplna  odzieŜy  roboczej.  Większość  prac  w  rolnictwie
wykonuje  się  na  otwartej  przestrzeni.  Środowisko  pracy  na  tych  stanowiskach  jest
kształtowane  przez  panujące  warunki  atmosferyczne,  bardzo  często  niekorzystnie
oddziałujące  na  człowieka. RównieŜ warunki pracy w pomieszczeniach zamkniętych (obory,
chlewnie,  spichrze,  stodoły,  piwnice,  warsztaty)  są  kształtowane  przez  warunki
atmosferyczne,  panujące  na  zewnątrz.  Niektóre  prace  są  wykonywane  na  przemian
w pomieszczeniach  i  na  zewnątrz,  co  wzmaga  niekorzystny  wpływ  środowiska  termicznego
z powodu znacznego zróŜnicowania temperatury i wilgotności.

W zakładach przetwórstwa spoŜywczego, z uwagi na wymagania technologiczne zachodzi

konieczność  pracy  w  warunkach  róŜnego  mikroklimatu.  Mikroklimat  zimny  występuje
w chłodniach  i  zamraŜalniach  zakładów  mleczarskich,  mięsnych,  ubojniach,  przetwórstwa
owoców  i  warzyw.  Warunki  mikroklimatu  gorącego  mogą  panować  w  wydziałach  obróbki
termicznej  surowców  spoŜywczych  (mięsa,  warzyw,  owoców)  na  stanowiskach  obsługi
kotłów warzelnych, oparzelników, wyparek, pieców piekarniczych.
Promieniowanie  widzialne  jest  to  promieniowanie  optyczne  zdolne  do  bezpośredniego
wywoływania wraŜeń wzrokowych (zakres długości fal świetlnych 400–780 nm). Oświetlenie
miejsc i stanowisk pracy jest czynnikiem mającym istotny wpływ na wydajność i jakość pracy
oraz zdrowie pracowników. Najkorzystniejszym dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne
o  barwie  zbliŜonej  do  koloru  jasnoŜółtego.  Przy  braku  odpowiedniego  światła  naturalnego
stosuje się oświetlenie elektryczne – ogólne pomieszczeń pracy i miejscowe stanowisk pracy
lub  złoŜone  czyli  ogólne  i  miejscowe  jednocześnie.  Podstawowymi  parametrami
określającymi  prawidłowość  oświetlenia  jest  natęŜenie  i  równomierność.  Niewłaściwe
warunki oświetleniowe wywołują wiele niekorzystnych zmian i reakcji organizmu ludzkiego,
m.in.  zmęczenie  oczu  i  zmęczenie  nerwowe  objawiające  się  bólami  głowy,  łzawieniem
i zaczerwienieniem powiek i spojówek, zmniejszeniem ostrości widzenia, uczuciem niechęci,
nudności.  Szczególnie  niekorzystnie  oddziałuje  na  wzrok  efekt  tzw.  olśnienia  świetlnego,
czyli krótkotrwałego błysku o bardzo duŜym natęŜeniu.
Promieniowanie  podczerwone  (cieplne)  jest  rodzajem  promieniowania  optycznego
niewidzialnego dla oka ludzkiego (długość fal optycznych 780 nm – 1 mm). Promieniowanie
podczerwone    emitowane  jest  m.in.  podczas  następujących  prac:  obsługa  pieców  hutniczych
i grzewczych,  kucie  metali  na  gorąco,  spawanie,  cięcie    i  stapianie  metali.  Promieniowanie
podczerwone w zaleŜności od parametrów moŜe działać jako:

−

czynnik niebezpieczny powodując: udar cieplny, zapaść serca, oparzenia skóry,

−

czynnik szkodliwy wywołując: zaćmę hutniczą, zapalenie spojówek, pigmentację skóry
a po latach nawet owrzodzenia i raka skóry,

−

czynnik uciąŜliwy, powoduje zmęczenie.

Ograniczanie wpływu promieniowania podczerwonego:

−

stosowanie izolacji termicznej urządzeń,

−

stosowanie przenośnych ekranów osłaniających pracowników,

−

wentylacja osłabiająca skutki promieniowania,

−

stosowanie środków ochrony indywidualnej.

Promieniowaniem  ultrafioletowym  (nadfioletowym)  nazywamy  promieniowanie  optyczne
niewidzialne  o  zakresie  długości  fal  od  100  nm  do  400  nm.  Najczęstszym
i najskuteczniejszym  źródłem  promieniowania  ultrafioletowego  są  prace  spawalnicze
z uŜyciem  łuku  elektrycznego.  Szczególnie  niebezpieczne  są  palniki  plazmowe,  w  których
plazma  osiąga  temperaturę  wielu  tysięcy  stopni.  Promieniowanie  ultrafioletowe  moŜe
stanowić zagroŜenie dla oczu i skóry osoby naraŜonej. Nadmierne naraŜenie powoduje rumień

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

skóry, zaczerwienienie, obrzęk a nawet pęcherze. Skutki naraŜenia oczu to zapalenie
spojówek i rogówki objawiające się uczuciem piasku w oczach.

Ograniczanie szkodliwego wpływu promieniowania ultrafioletowego polega w głównej

mierze  na  stosowaniu  stałych  i  przenośnych  ścianek  i  parawanów,  pomalowanych  farbą
pochłaniającą  promieniowanie,  a  takŜe  środków  ochrony  indywidualnej:  okulary  i  gogle
ochronne, półsłony i osłony twarzy, przyłbice, tarcze.
Promieniowaniem  elektromagnetycznym  nazywamy  emisję  energii  w  postaci  fal
elektromagnetycznych.

Strefę

występowania

promieniowanie

elektromagnetycznego

nazywamy  polem  elektromagnetycznym.  Zawodowe  naraŜenie  na  promieniowanie
elektromagnetyczne  występuje  przy  uŜytkowaniu  urządzeń  elektromagnetycznych  jak  np.:
stacje  transformatorowe,  generatory  prądu,  silniki  elektryczne,  linie  przesyłowe  prądu.  Pola
elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości powodują u człowieka róŜne dolegliwości:

−

subiektywne np. ogólne osłabienie, utrudnienie koncentracji, osłabienie pamięci, ospałość
w ciągu dnia, draŜliwość nerwowa, bóle i zawroty głowy, nadmierna potliwość lub
suchość dłoni i stóp, dysfunkcja układu pokarmowego,

−

obiektywne: drŜenie rąk, nerwice, obniŜenie ciśnienia krwi, zwolnienie akcji serca.

W zasięgu źródeł pół elektromagnetycznych powinny być wyznaczone i oznakowane,

zgodnie  z  Polską  Normą,  strefy  występowania  silnych  pół  elektromagnetycznych:  strefa
niebezpieczna,  zagroŜenia,  pośrednia,  bezpieczna.  Metody  techniczne  ochrony  przed
promieniowaniem  to  ekranowanie  źródeł  za pomocą siatek lub blach. Organizacyjne metody
unikanie  przebywania  w  strefach  ochronnych  i  prawidłowe  rozmieszczanie  urządzeń
emitujących promieniowanie.
Pyłem  nazywamy  zbiór  cząstek  stałych  o  wymiarach  poniŜej  300

m (mikrometrów), które

wyrzucone  do  powietrza  atmosferycznego  pozostają  w  nim  przez  pewien  określony  czas.
Najbardziej  pyłotwórcze  procesy  technologiczne  to:  kruszenie,  mielenie,  przesiewanie
surowców,  transport  i  mieszanie  materiałów  sypkich,  czyszczenie,  szlifowanie,  polerowanie.
Pyły  powstają  przy  obróbce  materiałów  pochodzenia  mineralnego  jak  równieŜ  roślinnego.
W rolnictwie  występuje  wiele  procesów  technologicznych  związanych  z  emisją  szkodliwych
pyłów  pochodzenia  roślinnego  jak:  zbiór  siana  i  zbóŜ,  czyszczenie  ziarna,  przygotowywanie
pasz  treściwych.  NaraŜenie  na  pyły  występuje  równieŜ  w  zakładach  przetwórstwa
spoŜywczego, w szczególności zboŜowo-młynarskich, kaszarniach. W zaleŜności od sposobu
działania na organizm ludzki wyróŜnia się pyły:

−

pylicotwórcze, to pyły o średnicy 1–3

m, które przedostają się do płuc, gdzie na skutek

nagromadzenia wywołują schorzenia zwane pylicami,

−

draŜniące, powodują draŜnienie zewnętrznych części ciała jak oczy, skóra, błony
ś

luzowe górnych dróg oddechowych,

−

alergiczne (uczulające), wywołują róŜne reakcje uczuleniowe organizmu, są to pyły
pochodzenia roślinnego: bawełny, wełny, lnu, pyłki kwiatowe,

−

toksyczne, pyły związków chemicznych powodujące zatrucia np. pyły związków miedzi,
ołowiu, cynku, manganu, niklu,

−

rakotwórcze, powodują powstanie chorób nowotworowych, pyły azbestu, z buku, dębu.
Ograniczenie lub likwidacja emisji pyłu odbywa się poprzez:

−

zmianę procesu technologicznego,

−

zmianę surowca na mniej pylący,

−

stosowanie urządzeń odpylających,

−

stosowanie urządzeń wentylacyjnych,

−

stosowanie środków ochrony dróg oddechowych: półmaski, maski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szkodliwe czynniki chemiczne
1. Substancje toksyczne – to pierwiastki i związki chemiczne o działaniu toksycznym na

organizm człowieka. Zalicza się do nich metale cięŜkie i ich związki, np. kadmu, ołowiu
i rtęci.

2. Substancje draŜniące – związki chemiczne, przewaŜnie w postaci gazowej wywołujące

draŜnienie błon śluzowych i skóry. NaleŜy do nich: amoniak, chlorowodór, chlor, fosgen,
tlenki azotowe, fluor, kleje i rozpuszczalniki.

3. Substancje uczulające – związki chemiczne wywołujące alergie (uczulenie) jako swoistą

reakcję organizmu np. stany zapalne skóry, rumień, wypryski. Do substancji tych naleŜą
związki chromu, niklu, kobaltu, fenol.

4. Substancje rakotwórcze – związki chemiczne o udowodnionym działaniu

rakotwórczym, np. azbest, benzen, nikiel i związki niklu, smoły węglowe, chlorek
winylu.

5. Substancje mutagenne – związki chemiczne powodujące zmiany w genach

przekazywanych na następne pokolenia. Zalicza się do nich: formalinę, benzen, barwniki
azotowe, kwas azotowy.

6. Substancje upośledzające funkcje rozrodcze.

Chemiczne czynniki szkodliwe przedostają się do organizmu człowieka poprzez:

wchłaniane przez drogi oddechowe (w postaci par, gazów, dymów, aerozoli i pyłów)
przenikanie przez skórę (substancje rozpuszczalne w tłuszczach), wchłaniane przez przewód
pokarmowy (przeniesione rękami lub z poŜywieniem, w czasie picia lub palenia papierosów).

Do charakterystycznych chemicznych substancji stwarzających zagroŜenie w rolnictwie

zaliczamy:  środki  ochrony  roślin  (potocznie  nazywane  pestycydami),  nawozy  mineralne,
substancje i preparaty do dezynfekcji maszyn, urządzeń i pomieszczeń inwentarskich, paliwa,
oleje  i  smary.  DuŜa  toksyczność  środków  ochrony  roślin  i  wciąŜ  wzrastające  ich  zuŜycie
w produkcji rolniczej sprawia, Ŝe są one największym zagroŜeniem dla zdrowia, a nawet Ŝycia
osób,  które  mają  z  nimi  kontakt.  Szczególnie  niebezpieczne  są  prace  z  uŜyciem  środków
bardzo  toksycznych  i  toksycznych.  NaraŜenie  występuje  podczas:  przygotowywania  cieczy
roboczych  do  oprysku,  wykonywania  oprysków  i  zaprawiania  nasion,  pracy  w  magazynach
ś

rodków, czyszczenia aparatury, utylizacji pustych opakowań. Szkodliwe działanie środków

ochrony roślin powoduje:

−

zatrucia ostre, wywołane jednorazowym wchłonięciem duŜej dawki,

−

zatrucia przewlekłe, powstające na skutek odkładania się w organizmie i kumulacji
małych dawek środka przez dłuŜszy okres czasu,

−

skutki odległe, mogące ujawnić się po kilkunastu a nawet dopiero u następnych pokoleń.
W przypadku nawozów mineralnych duŜe zagroŜenia są w czasie stosowania nawozów

pylistych,  szczególnie  wapna  nawozowego.  Przemysł  przetwórstwa  spoŜywczego  zuŜywa
znaczne  ilości  chemicznych  substancji  i  preparatów  zaliczanych  do  niebezpiecznych
i szkodliwych  dla  ludzi,  które  stosowane  są  powszechnie  w  procesach  mycia  i  dezynfekcji
maszyn,  urządzeń  i  instalacji  technologicznych:  w  mleczarniach,  wytwórniach  napojów,
masarniach,  ubojniach,  młynach  i  innych.  Ograniczenie  wpływu  czynników  chemicznych
uzyskuje się przez:

−

zastępowanie substancji toksycznych preparatami o mniejszej toksyczności,

−

hermetyzację procesów technologicznych,

−

ograniczanie substancji lotnych,

−

stosowanie wentylacji pomieszczeń,

−

stosowanie miejscowych odciągów,

−

izolowanie pracownika w szczelnych kabinach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

stosowanie

rodków

ochrony

indywidualnej:

odzieŜy

ochronnej

(rękawic,

kombinezonów), ochron dróg oddechowych.

Czynniki biologiczne to mikro- i makroorganizmy oraz substancje przez nie wytwarzane,
które wywierają szkodliwy wpływ na organizm człowieka i wywołują choroby. WyróŜnia się
trzy grupy biologicznych czynników szkodliwych:

−

mikroorganizmy pochodzenia zwierzęcego: bakterie, wirusy, grzyby i pierwotniaki,

−

alergeny i toksyny wytwarzane przez rośliny uprawne,

−

alergeny pochodzenia zwierzęcego.
Czynniki biologiczne występują powszechnie w środowisku rolniczym (przy obsłudze

zwierząt,  produkcji  pasz,  zbiorze  zbóŜ,  siana)  oraz  przemyśle  przetwórstwa  spoŜywczego
(ubojniach,  masarniach,  mleczarniach,  młynach,  zakładach  utylizacyjnych).  Ich  źródłami  są
zwierzęta hodowlane (ich wydzieliny i wydaliny: krew, kał, ślina, mocz), produkty pochodzenia
zwierzęcego  (mięso,  jaja,  przetwory  mięsne,  mleko,  sierść,  wełna,  skóry),  odpady  z  ubojni
i masarni, rośliny uprawne (cebula, sałata, rumianek, jęczmień) i produkty roślinne.

Do najczęstszych chorób zawodowych wywoływanych przez czynniki biologiczne wśród

rolników  naleŜą  choroby  alergiczne  i  immunotoksyczne  układu  oddechowego,  skóry
i spojówek,  a  takŜe  zakaźne  lub  inwazyjne  choroby  odzwierzęce.  Zarazki  i  pasoŜyty
wywołujące  choroby  odzwierzęce  mogą  wnikać  do  organizmu  człowieka  róŜnymi  drogami:
drogą  oddechową  (zarazki  gruźlicy,  choroby  ptasiej),  pokarmową  (zarazki  salmonelloz,
włośnicy), przez skórę (zarazki róŜycy, wścieklizny, kleszczowego zapalenia mózgu) i błony
ś

luzowe (zarazki wąglika). Zarazki te mogą być przenoszone równieŜ przez stawonogi:

roztocza,  owady,  kleszcze.  Substancje  pochodzenia  roślinnego  wnikają  drogą  oddechową
i przez  skórę.  W  wyniku  procesu  samozagrzewania  się  wilgotnych  pasz  (szczególnie  siana)
rozwijają  się    bakterie  –  promieniowce,  wdychanie  których  wywołuje  groźną  chorobę:
alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych (AZPP). Na składowanych surowcach roślinnych
i  w  zawilgoconych  pomieszczeniach  hodowlanych  rozwijają  się  grzyby  pleśniowe  będące
przyczyną  astmy  oskrzelowej,  grzybic  płuc.  Wdychanie  pyłków  kwiatowych  drzew
owocowych  i  roślin  uprawnych  moŜe  skutkować  chorobami  układu  oddechowego.  Choroby
skóry wywołują rośliny uprawne (sałata, cebula, czosnek), zioła (rumianek), kwiaty (Ŝonkile,
stokrotki). Aby uchronić się przed szkodliwymi czynnikami biologicznymi naleŜy:

−

zapobiegać rozwojowi i niszczyć drobnoustroje,

−

przechowywać surowce roślinne w odpowiednich warunkach (niska temperatura
i wilgotność oraz dostęp powietrza) aby nie dopuścić do rozwoju drobnoustrojów,

−

stosować wentylację pomieszczeń inwentarskich (redukować zapylenie),

−

dbać o czystość pomieszczeń i higienę osobistą,

−

stosować środki ochrony indywidualnej: rękawice ochronne, maski przeciwpyłowe.

Czynniki psychofizyczne
ObciąŜenie fizyczne – związane jest z wykonywaniem określonych czynności na stanowisku
pracy i składa się z obciąŜenia rąk oraz obciąŜenia nóg. ObciąŜenie fizyczne moŜna podzielić na:

−

statyczne – wynika z pozycji ciała, jaką pracujący utrzymuje przez dłuŜszy czas podczas
pracy, wymaga długotrwałych napięć mięśniowych i jest czynnikiem zwiększającym
uciąŜliwość pracy,

−

dynamiczne – wynikające z aktywności ruchowej podczas pracy.
Miarą obciąŜenia fizycznego jest wydatek energetyczny wyraŜony w kilodŜulach (kJ).

Wielkość wydatku energetycznego stanowi o cięŜkości danej pracy: lekka, umiarkowana,
cięŜka, bardzo cięŜka. Prawidłowa organizacja pracy powinna minimalizować wysiłek
fizyczny, a w szczególności obciąŜenie statyczne, co osiąga się poprzez:

−

dobór prawidłowej pozycji pracy, zalecana siedząca, unikać pozycji wymuszonych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dostosowanie stanowiska roboczego do wymagań człowieka, w szczególności stosowanie
odpowiedniego siedziska,

−

przestrzeganie dopuszczalnych norm dźwigania cięŜarów.

ObciąŜenie psychiczne – w trakcie wykonywania pracy, wynika ze sposobu i warunków
odbierania informacji, podejmowania decyzji i wykonywania czynności. RozróŜnia się trzy
stany obciąŜenia psychicznego:

−

przeciąŜenie psychiki – nadmierna aktywność całej psychiki,

−

niedociąŜenie psychiki – ograniczona aktywność psychiczna,

−

monotypia pracy – uciąŜliwość psychiczna wynikająca z jednostajności bodźców, działań
i niezmiennej sytuacji na stanowisku pracy.

Znaki bezpieczeństwa i higieny pracy

W celu informowania osób uczestniczących w procesie pracy o zagroŜeniach informują

znaki i barwy bezpieczeństwa.

Znaki bezpieczeństwa powinny być umieszczone odpowiednio

do  linii  wzroku  –  w  miejscu  lub  w  najbliŜszym  otoczeniu  określonego  zagroŜenia,
a w przypadku  ogólnego  zagroŜenia  –  przy  wejściu  na  teren,  na  którym  występuje
zagroŜenie. Miejsce,  w  którym  znajdują  się  znaki  bezpieczeństwa,  powinno  być  dobrze
oświetlone,  łatwo  dostępne  i  widoczne.  W  przypadku  gdy  znaki  znajdują  się  w  miejscu
o niedostatecznym  poziomie  oświetlenia  dziennego,  miejsce  to  powinno  być  oświetlone
ś

wiatłem elektrycznym albo powinny być zastosowane znaki wykonane z materiału

posiadającego zdolność emisji światła po usunięciu źródła wzbudzającego lub pokryte takim
materiałem. Znak bezpieczeństwa powinien być usunięty, gdy przestanie istnieć zagroŜenie,
którego on dotyczy. Według Polskiej Normy, znaki zostały podzielone na cztery grupy:

−

znaki zakazu,

−

znaki nakazu,

−

znaki ostrzegawcze,

−

znaki informacyjne.

Znaki zakazu, ostrzegawcze, nakazu, ewakuacyjne i informacyjne powinny być stosowane

jako znaki stałe.

Pierwsza pomoc

Telefon awaryjny

Apteczka pierwszej pomocy

Punkt opatrunkowy

Rys. 1. Wybrane znaki z grupy znaków informacyjnych [15]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

NieupowaŜnionym wstęp

wzbroniony

Zakaz uruchamiania maszyny

(urządzenia)

Nie dotykać

Zakaz uŜywania telefonów

komórkowych

Nakaz stosowania ochrony oczu

Nakaz stosowania ochrony głowy

Nakaz stosowania ochrony słuchu

Nakaz stosowania ochrony twarzy

Rys. 2. Wybrane znaki z grupy znaków zakazu i nakazu [15]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

OstrzeŜenie przed

niebezpieczeństwem zatrucia

substancjami toksycznymi

OstrzeŜenie przed substancjami

radioaktywnymi

i promieniowaniem jonizującym

OstrzeŜenie przed promieniami

laserowymi

OstrzeŜenie przed poraŜeniem

prądem elektrycznym

Rys. 3. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [15]

Podstawowe zasady ergonomii

Ergonomia jest to dziedzina nauki wykorzystująca wiedzę o moŜliwościach

psychofizycznych  uŜytkownika  do  odpowiedniego  projektowania  i  korygowania  wyrobów
uŜytkowych,  maszyn,  urządzeń,  narzędzi,  organizowania  miejsca  pracy  w  celu  zapewnienia
odpowiedniej  wydajności,  komfortu,  bezpieczeństwa  i  satysfakcji  z  pracy.  Jako  nauka
ergonomia  zajmuje  się  osiąganiem  optymalnych  relacji  człowieka  z  jego  środowiskiem  pracy.
Celem  głównym  ergonomii  jest  polepszanie  warunków  pracy  człowieka,  które  obejmuje
dostosowanie warunków pracy do moŜliwości pracownika oraz właściwy dobór pracownika do
określonej  pracy  i  jego  edukację  obejmującą  specyfikę  stanowiska.  WyróŜnia  się  ergonomię
koncepcyjną  (wprowadzanie  zasad  ergonomii  podczas  opracowania  koncepcji  oraz
projektowania)  i  ergonomię  korekcyjną  (korektę  warunków  pracy  na  drodze  modernizacji  juŜ
funkcjonujących  stanowisk  pracy  (maszyn,  urządzeń).  Istotą  organizacji  ergonomicznego
stanowiska pracy jest między innymi dostosowanie go do antropometrycznych cech pracownika.

Zasady ergonomii zalecają:

1) pracę w pozycji naturalnej, to znaczy z zachowaniem fizjologicznych krzywizn

kręgosłupa, unikanie nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym
kręgosłupa, łokcie i barki powinny być rozluźnione, nadgarstki w pozycji wyprostowanej.

2) pracę w pozycji siedzącej wyprostowanej, utrzymując kończyny górne zgięte w stawach

łokciowych pod kątem około 90°,

3) zmniejszanie obciąŜeń wysiłkiem fizycznym poprzez takie rozmieszczenie elementów na

stanowisku pracy, aby wszystko było moŜliwie w zasięgu rąk, to znaczy często uŜywane
przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”, a bardzo często uŜywane przedmioty
powinny być w zasięgu przedramion.

4) aby stanowisko pracy:

−

nie wymuszało pracy w pozycjach niewygodnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

minimalizowało odległości między pracownikiem a przedmiotem pracy,

−

gwarantowało łatwy dostęp do narzędzi,

−

zapewniało łatwy dostęp do często wykorzystywanych materiałów, narzędzi
i elementów sterowania,

−

umoŜliwiało wykonywanie większości czynności na wysokości stawów łokciowych
(wyjątek – prace cięŜsze),

−

było dopasowane do indywidualnych cech antropometrycznych pracownika,

−

umoŜliwiało minimalizację liczby ruchów palców, nadgarstka, ramion i tułowia.

5) aby podczas podnoszenia paczek, cięŜszych przedmiotów naleŜy zwracać uwagę na

prawidłowe ułoŜenie kręgosłupa, tak aby nie powodować jednostronnych nacisków na
dyski międzykręgowe w obszarze lędźwiowym.

6) aby organizacja pracy:

−

minimalizowała zmęczenie i obciąŜenia statyczne,

−

sprzyjała zmianom pozycji pracy,

−

pozwalała na unikanie ucisku miejscowego na tkanki, poprzez stosowanie podkładek
elastycznych w miejscach naraŜonych na ucisk,

−

sprzyjała utrzymywaniu porządku w miejscu pracy – przestrzeń do pracy powinna
umoŜliwiać utrzymanie czystości i porządku (ładu organizacyjnego),

−

umoŜliwiała stosowanie przerw w pracy, rotacje pracy.

Ergonomia zaleca stworzenie warunków do wykonywania regularnych ćwiczeń

fizycznych w szczególności przy pracach, w których występuje monotypia, a jeŜeli to moŜliwe
takie organizowanie pracy, aby urozmaicać jej rodzaj. Stosowanie zasad ergonomii poprawia
pracownikom jakość Ŝycia zawodowego, zwiększa zaangaŜowanie w czynności wykonywane
w pracy, chroni swoje zdrowie.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaka jest klasyfikacja zagroŜeń występujących w środowisku pracy?
2.  Czy prąd elektryczny jest zagroŜeniem niebezpiecznym, szkodliwym, czy uciąŜliwym?
3.  Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
4.  Źródłem jakich zagroŜeń mogą być zwierzęta w gospodarstwie?
5.  Jakie mogą być skutki niewłaściwego oświetlenia?
6.  Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
7.  W  jaki  sposób  ograniczamy  wpływ  mikroklimatu  zimnego  i  gorącego  w  środowisku

pracy?

8.  Co rozumiemy pod pojęciem komfortu termicznego?
9.  Jaki wpływ na organizm człowieka mają drgania mechaniczne?
10.  Jakie są najwaŜniejsze przyczyny drgań i hałasu w środowisku pracy?
11.  Jakie są rodzaje znaków bezpieczeństwa i higieny pracy?
12.  Co to są środki ochrony indywidualnej?
13.  Co oznacza znak CE umieszczany na maszynach i urządzeniach?
14.  Jakie są główne źródła szkodliwych czynników biologicznych w przemyśle spoŜywczym?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz w odpowiednie miejsce w tabeli wymienione poniŜej czynniki występujące

w środowisku pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Hałas, obciąŜenie emocjonalne, prąd elektryczny, tlenek węgla, obciąŜenie statyczne,

mikroklimat, pył drzewny, chrom, bakterie, drgania mechaniczne, benzen, promieniowanie
podczerwone, kwas azotowy, wirusy, rozpuszczalniki.

Czynniki

Rodzaj czynnika

biologiczne

chemiczne

fizyczne

psychofizyczne

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować jakie czynniki mają wpływ na pracę,
2)  zakwalifikować wymienione czynniki do odpowiednich kategorii,
3)  opracować tabelę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zidentyfikuj czynniki niebezpieczne, szkodliwe, uciąŜliwe, które mogą wystąpić na

fermie trzody chlewnej, podczas produkcji w cyklu zamkniętym. Obserwacji dokonaj podczas
wycieczki dydaktycznej do pobliskiej fermy lub gospodarstwa specjalistycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować technologię produkcji,
2)  określić czynniki, które występują w określonej technologii produkcji,
3)  dokonać klasyfikacji zidentyfikowanych czynników,
4)  sporządzić notatkę w formie tabeli z podziałem na poszczególne grupy czynników.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

opisy technologii produkcji,

−

przepisy bhp dotyczące prac w rolnictwie,

−

arkusze papieru i pisaki.

Ćwiczenie 3

Zidentyfikuj zagroŜenia dla człowieka, jakie mogą wystąpić podczas prowadzenia skupu

i transportu zwierząt rzeźnych: bydła, koni, trzody chlewnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować rodzaje i zakres poszczególnych prac,
2)  określić czynniki, które mogą wystąpić i ewentualne skutki dla pracowników,
3)  dokonać klasyfikacji czynników,
4)  ustalić sposoby zapobiegania,
5)  sporządzić  notatkę  w  formie  tabeli  z  podziałem  na  poszczególne  grupy  czynników,

uwzględniając: źródło, czynnik i sposób zapobiegania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 4

Zidentyfikuj zagroŜenia dla człowieka, jakie mogą wystąpić w przedsiębiorstwie

prowadzącym handel środkami i artykułami do produkcji ogrodniczej z uwzględnieniem
maszyn i narzędzi rolniczych, urządzeń technicznych, nawozów mineralnych i środków
ochrony roślin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uwzględniając: źródło, czynnik i sposób zapobiegania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.2.4. Sprawdzian postępów

C Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w pracy technika

agrobiznesu?

2) rozpoznać zagroŜenia występujące podczas wykonywanej pracy?

3) określić skutki oddziaływania czynników w środowisku pracy?

4) dobrać środki ochrony indywidualnej?

5) rozpoznać znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.3.1. Materiał nauczania

rodowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi,

łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a takŜe krajobraz,
znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak teŜ przekształconym w wyniku
działalności człowieka.

Prawo ochrony środowiska tworzą akty prawne o róŜnej randze. Konstytucja

Rzeczpospolitej Polskiej zapewnia kaŜdemu obywatelowi prawo do korzystania ze
ś

rodowiska, ale jednocześnie zobowiązuje wszystkich do jego ochrony. Szczegółowe przepisy

ochrony  środowiska  zawarte  są  w  róŜnych  ustawach  i  rozporządzeniach  wykonawczych.
Podstawowe  w  ochronie  środowiska  ustawy  to:  Prawo  ochrony  środowiska,  Prawo  wodne,
Ustawa o odpadach. Szczególna odpowiedzialność za ochronę środowiska przypada rolnictwu
i  związanemu  z nim  przemysłowi  przetwórstwa  spoŜywczego.  Produkcja  w  gospodarstwie
rolnym  odbywa  się  w  oparciu  o  naturalne  zasoby  środowiska,  na  które  składają  się  woda,
gleba,  powietrze  i  krajobraz  z  jego  bioróŜnorodnością.  Rolnicy  zobowiązani  są  chronić
ś

rodowisko minimalizując oddziaływanie produkcji rolnej.

Stosowanie i przechowywanie nawozów

Nawozy naturalne (odchody zwierząt, obornik, gnojowica, gnojówka) i mineralne mogą

uwalniać  związki  azotu  (azotany),  fosforu,  które  z  łatwością  przemieszczają  się  do  wód
i pogarszają jakość wody pitnej oraz niekorzystnie zmieniają siedlisko organizmów wodnych.
Aby temu zapobiegać nawozy naturalne w postaci stałej (obornik) powinny być gromadzone
i przechowywane  w  pomieszczeniach  inwentarskich  lub  na  nieprzepuszczalnych  płytach
gnojowych  ze    ścianami  bocznymi,  posiadającymi  odprowadzenie  wycieków  do  szczelnych
zbiorników.  Nawozy  naturalne  w  postaci  płynnej  (gnojowica,  gnojówka)  naleŜy
przechowywać w szczelnych zbiornikach.

Nawozy mineralne naleŜy przechowywać w zamkniętym magazynach, ewentualnie pod

zadaszeniem lub na nieprzepuszczalnym podłoŜu, pod nieprzemakalnym przykryciem.

Nawozy naturalne w postaci stałej i płynnej mogą być stosowane na pola tylko w okresie

od 1 marca do 30 listopada. Nawozy naturalne nie mogą być stosowane w sąsiedztwie strefy
ochronnej źródeł wody, ujęć wody, brzegu wód, kąpielisk w odległości mniejszej niŜ 20 m od
tych obiektów. Nawozy mineralne w postaci stałej stosuje się przy uŜyciu rozsiewaczy
i siewników nawozowych, a w pasie 20 m od strefy ochronnej źródeł i ujęć wody oraz brzegu
zbiorników i cieków wód powierzchniowych moŜna je stosować tylko ręcznie. Zabrania się
stosowania nawozów:

−

naturalnych w postaci płynnej oraz azotowych na glebach bez okrywy roślinnej
o nachyleniu większym niŜ 20%,

−

naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin przeznaczonych do
bezpośredniego spoŜycia,

−

naturalnych i mineralnych na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem lub
zamarzniętych.
Stosowanie nawozów w sposób niedozwolony sprzyja przedostawaniu się większości

składników do zbiorników wodnych, co prowadzi do zakwitu glonów i śnięcia ryb.
Środki  ochrony  roślin  stosowane  niezgodnie  z  instrukcją  zawartą  na  opakowaniu,  mogą
stanowić  zagroŜenie  dla  środowiska  przyrodniczego,  zdrowia  ludzi  i  zwierząt.  Rolnik  moŜe
stosować wyłącznie środki dopuszczone do obrotu i stosowania. Zabiegi chemicznej ochrony
powinny  być  wykonywane  sprzętem  sprawnym  technicznie,  przez  osoby  posiadające
zaświadczenie  o  przeszkoleniu  w  tym  zakresie.  Na  terenie  otwartym  środki  ochrony  roślin

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

moŜna stosować w miejscach oddalonych o co najmniej 5 m od dróg publicznych i 20 m od
budynków  mieszkalnych  i  zabudowań  inwentarskich,  pasiek,  upraw  zielarskich,  ogrodów
działkowych,  rezerwatów  przyrody,  wód  powierzchniowych,  stref  ochronnych  źródeł  i  ujęć
wody.  Puste  opakowania  po  zuŜytych  środkach  ochrony  roślin  stanowią  odpady
niebezpieczne, które naleŜy przekazywać uprawnionym odbiorcom w celu utylizacji.
Ścieki  bytowe  z  gospodarstwa  domowego  i  innych  części  gospodarstwa  rolnego  stanowią
zagroŜenie  dla  zasobów  wodnych.  Ścieki  te  nie  mogą  być  odprowadzane  bezpośrednio  do
wód  powierzchniowych  lub  do  ziemi.  Najlepszym  rozwiązaniem  z  punktu  ochrony
ś

rodowiska jest przyłączenie gospodarstwa do zewnętrznej sieci kanalizacyjnej. Gospodarstwa

nie podłączone do kanalizacji musza być wyposaŜone w urządzenia do gromadzenia ścieków
(szamba),  które  powinny  mieć  dno  i  ściany  nieprzepuszczalne  oraz  szczelne  przykrycie
z zamykanym  otworem do usuwania nieczystości.
Erozja  gleby  polega  na  niszczeniu  wierzchniej  warstwy  gleby  i  przemieszczaniu  cząstek
glebowych wraz ze składnikami mineralnymi zawartymi w glebie do wód powierzchniowych
lub  z  prądem  powietrza,  w  inne  miejsce.  RozróŜnia  się  erozję  wodną  i  powietrzną.  Gleba
zniszczona  erozją  traci  zdolność  magazynowania  wody  i  składników  mineralnych  oraz
stopniowo zamiera w niej Ŝycie biologiczne. Przeciwdziałanie zjawisku polega na:

−

trwałym zadarnieniu gruntów na stokach o nachyleniu ponad 20%,

−

stosowaniu płodozmianu przeciwerozyjnego i techniki uprawy w poprzek stoku,

−

zakładaniu śródpolnych pasów zadrzewień, hamujących erozję wietrzną.

Wypalanie  roślinności  stanowi  zagroŜenie  niekontrolowanego  rozszerzania  się  ognia,
jednocześnie  zabija  wiele  drobnych,  poŜytecznych  zwierząt  Ŝyjących  na  tym  terenie.
Obowiązuje  całkowity  zakaz  wypalania  roślinności  na  łąkach,  pastwiskach,  nieuŜytkach,
rowach, pasach przydroŜnych. Zakaz dotyczy równieŜ miedz, ściernisk i słomy.

Gospodarstwo rolne poza spełnianiem funkcji produkcyjnych jest elementem otaczającej

je  przyrody  i  krajobrazu.  Rolnicy  zobowiązani  są  do  utrzymywania  czystości  i  porządku
w obrębie  zagrody  oraz  do  posiadania  urządzeń  do  gromadzenia  odpadów  komunalnych
wytworzonych  na  terenie  gospodarstwa.  Zagospodarowanie  przestrzenne  zagrody  powinno
być  przyporządkowane  wymaganiom  ochrony  środowiska.  W  gospodarstwie  powinny  być
urządzenia,  zbiorniki  do  gromadzenia  powstających  odpadów  i  opakowań  po  środkach
produkcji.  Odpady  komunalne  powinny  być  odbierane  przez  jednostkę  posiadającą
zezwolenie na takie usługi.

Zagadnienia ochrony środowiska w przedsiębiorstwach przemysłu spoŜywczego dotyczą

przede  wszystkim  gospodarki  wodno-ściekowej,  gospodarki  odpadami  ze  szczególnym
uwzględnieniem  odpadów  organicznych,  ochronę  powietrza  przed  zanieczyszczeniami,
ochronę  gleby  oraz  ochronę  przed  hałasem.  Przedsiębiorstwa  przetwórstwa  spoŜywczego
charakteryzują  się:  znacznym  zuŜyciem  wody  na  jednostkę  produktu,  uciąŜliwymi  ściekami,
wytwarzaniem róŜnorodnych odpadów, hałasem emitowanym przez urządzenia.

Większość przedsiębiorstw przetwórstwa Ŝywności charakteryzuje się sezonowością

produkcji,  która  uwarunkowana  jest  dostępnością  surowców  co  wpływa  na  zmienność
obciąŜeń  środowiska  w  ciągu  roku.  Dotyczy  to  głównie  branŜy  owocowo-warzywnej,
cukrowniczej  oraz  skrobiowej.  Największa  skala  problemów  związanych  z  ochroną
ś

rodowiska, dotyczy zakładów przetwórstwa mięsa i drobiu oraz powiązanych z nimi

zakładów utylizacyjnych. Problemy te dotyczą zarówno gospodarki wodno-ściekowej,
odpadowej a takŜe emisji zanieczyszczeń do atmosfery.

Przedsiębiorstwa przemysłu spoŜywczego zobligowane są przez odpowiednie przepisy do

uzyskiwania pozwoleń na korzystanie z róŜnych zasobów środowiska naturalnego:

−

gospodarka wodno-ściekowa, np. pozwolenie wodnoprawne na korzystanie z wód
powierzchniowych lub podziemnych oraz odprowadzanie ścieków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ochrona powietrza przed emisją zanieczyszczeń, decyzja o dopuszczalnym poziomie
emisji zanieczyszczeń do atmosfery,

−

gospodarka odpadami, pozwolenie na wytwarzanie odpadów, pozwolenie na usuwanie
odpadów, transport oraz ich wykorzystywanie lub unieszkodliwianie,

−

ochrona przed hałasem, pozwolenie na emisję hałasu przekraczającego dopuszczalny
przepisami poziom.
Podstawowym

zadaniem

zakresie

ochrony

rodowiska

stojącym

przed

przedsiębiorstwami  przetwórstwa  spoŜywczego  jest  eliminacja  bądź  ograniczenie  poboru
i wprowadzania  ścieków,  wprowadzania  substancji  zanieczyszczających  do  powietrza  oraz
wytwarzania  i  składowania  odpadów.  Zakłady  przemysłu  spoŜywczego  zuŜywają  znaczne
ilości  wody  co  przekłada  się  na  wytwarzanie  ogromnych  ilości  ścieków.  Największa  ilość
wody  zuŜywania  jest  do  mycia  surowców  w  przemyśle  owocowo  –  warzywnym,  buraków
cukrowych,  ziemniaków  (do  50  %  ogólnego  zuŜycia  wody).  NajwaŜniejszym  problemem  są
ś

cieki pochodzące z przetwórstwa spoŜywczego a ich ilość i rodzaj zaleŜą od rodzaju

produkcji, technologii oraz ilości zuŜywanej wody. Szczególnie uciąŜliwe są ścieki
pochodzące z zakładów mleczarskich i przetwórstwa mięsnego, gdyŜ zawierają tłuszcze
odpadowe, obciąŜające ścieki i utrudniające ich transport.

Odpady w przetwórstwie spoŜywczym w największych ilościach wytwarzane są

w zakładach mięsnych, owocowo – warzywnych, cukrowniach, browarach, gorzelniach. Są to
głównie  odpady  organiczne  pochodzenia  zwierzęcego  i  roślinnego  a  takŜe  odpady
opakowaniowe. NaleŜy zaznaczyć, iŜ blisko 90 % tych odpadów jest zagospodarowywana do
produkcji pasz, nawozów, kompostu. Największe problemy sprawiają odpady z przetwórstwa
mięsnego  i  drobiarskiego.  W  myśl  wymogów  prawnych  rozróŜnia  się  odpady  szczególnego
oraz  wysokiego  ryzyka.  Obowiązują  ścisłe  procedury  segregacji,  transportu  oraz  utylizacji
w/w odpadów w wyspecjalizowanych zakładach utylizacyjnych.

Przemysł spoŜywczy oprócz odpadów organicznych generuje odpady opakowaniowe.

Ocenia  się,  Ŝe  do  pakowania  Ŝywności  zuŜywanych  jest  około  70%  produkowanych
materiałów  opakowaniowych.  Według  szacunków  zuŜyte  opakowania  z tworzyw sztucznych
tylko w około 5% odzyskiwane są jako surowce wtórne, pozostałe stanowią śmieci wywoŜone
na  wysypisko.  Zanieczyszczenie  powietrza  atmosferycznego  przez  zakłady  przetwórstwa
spoŜywczego  powodowane  jest  przez  pyły  i  gazy  przemysłowe.  Głównym  źródłem  są
kotłownie węglowe emitujące dwutlenek węgla i siarki oraz pyły. Do szczególnie uciąŜliwych
zalicza  się  zakłady  utylizacji  odpadów  z  przemysłu  mięsnego,  które  oprócz  zanieczyszczeń
gazowych i pyłów emitują odory nieprzyjemne dla ludności.   Przedsiębiorstwa  wytwarzające
odpady  mają  prawny  obowiązek  do  ewidencjonowania  na  kartach  odpadów ich rodzaju oraz
ilości  a  następnie  przekazywanie  uprawnionym  odbiorcom,  co  takŜe  musi  być
dokumentowane na karcie przekazania odpadu.

Prawo ochrony środowiska nakłada na przedsiębiorstwa obowiązek wnoszenia opłat za

róŜne formy korzystania ze środowiska: za wprowadzanie gazów lub pyłów do atmosfery, za
wprowadzanie  ścieków  do  wód,  za  pobór  wód,  składowanie  odpadów.  Za  przekroczenie lub
naruszenie  warunków  korzystania  ze  środowiska  mogą  być  nakładane  dotkliwe  kary
pienięŜne.  W  świetle  powyŜszego  przedsiębiorstwa  winny    prowadzić  kompleksową  analizę
procesów  produkcyjnych  obejmującą  zuŜycie  surowców,  energii,  ilość  wytwarzanych
ś

cieków, odpadów oraz emisji zanieczyszczeń do atmosfery. W zakresie gospodarki wodno-

-ściekowej,  zakłady  przemysłu  spoŜywczego,  powinny  dąŜyć  do  zmniejszenia  zuŜycia  ilości
wody,  poprzez  wprowadzanie  zamkniętych  obiegów  wody  przez  co  zmniejszy  się  ilość
wytwarzanych  ścieków.  W  gospodarce  odpadami  zakłady  winny  poprzez  racjonalne
wykorzystywanie surowców dąŜyć do ograniczania i zapobiegania powstawania odpadów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Problem zuŜytych opakowań po produktach Ŝywnościowych moŜe być w znacznym

stopniu rozwiązany przez biologiczny recykling tzn. stosowanie opakowań nieszkodliwych
dla środowiska, wykonanych z polimerów biodegradowalnych, które moŜna utylizować
poprzez kompostowanie.

W zakresie ochrony powietrza na pierwszy plan wysuwa się konieczność redukcji emisji

dwutlenku siarki i dwutlenku węgla a takŜe odorów.

Ograniczenie emisji hałasu moŜe być osiągnięte poprzez modernizację lub wymianę

wyeksploatowanych maszyn, urządzeń i linii produkcyjnych, instalowaniem ekranów
dźwiękochłonnych.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiesz pod pojęciem środowiska?
2.  W oparciu, o które zasoby środowiska prowadzona jest rolnicza działalność produkcyjna?
3.  Na  czym  polega  zagroŜenie  dla  środowiska  wynikające  ze  stosowania  nawozów

naturalnych i jak je ograniczać?

4.  W jakich miejscach zabronione jest stosowanie nawozów naturalnych?
5.  Gdzie wymaga się ręcznego stosowania nawozów mineralnych w postaci stałej?
6.  Jakie są metody przeciwdziałania erozji gleby?
7.  Dlaczego wprowadzony jest zakaz wypalania roślinności?
8.  Który  z  zasobów  środowiska  naturalnego  zuŜywany  jest  w  największym  stopniu

i dlaczego przez zakłady przetwórstwa owocowo – warzywnego?

9. Jakie zanieczyszczenia powietrza wytwarza przemysł przetwórstwa spoŜywczego?
10. W których zakładach przetwórstwa spoŜywczego powstają odpady szczególnego

i wysokiego ryzyka i jak się z nimi postępuje?

11. Czy korzystanie z zasobów środowiska jest bezpłatne?
12. Jakiego rodzaju opakowania produktów spoŜywczych są najmniej szkodliwe dla

rodowiska?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przyporządkuj w tabeli, w których zasobach środowiska gromadzą się następujące

substancje: nawozy mineralne, środki ochrony roślin, dwutlenek węgla, dwutlenek siarki,
odory?

Woda

Powietrze

Gleba

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w zespole,
2)  zastanowić się, jakie substancje gromadzą się w określonych zasobach,
3)  przyporządkować i zapisać w tabeli substancje,
4)  zaprezentować efekty pracy grupy na forum całej grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki i tablica flipchart.

Ćwiczenie 2

Ustal na podstawie przepisów prawnych dotyczących ochrony środowiska, jak powinno

się postępować z foliowymi workami po nawozach mineralnych?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w zespole,
2)  zastanowić się, jakie są sposoby postępowania z workami po nawozach,
3)  przyporządkować i zapisać na arkuszu propozycje,
4)  zaprezentować efekty pracy grupy na forum całej grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

stanowisko z dostępem do Internetu lub akty prawne dotyczące ochrony środowiska,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 3

Posługując się przepisami ochrony środowiska określ, jakie odpady niebezpieczne

wytwarzane są w rolnictwie i przetwórstwie spoŜywczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wykonać zadanie samodzielnie,
2)  zrobić notatki z informacji odnalezionych poprzez sieć Internet,
3)  zaprezentować efekty swojej pracy  na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do sieci Internetu,

−

papier i pisaki.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić akty prawne regulujące zasady ochrony środowiska?

2) określić które zasoby środowiska wykorzystuje działalność rolnicza?

3) określić zagroŜenia powodowane stosowaniem nawozów oraz

rodków ochrony roślin?

4) określić na czym polega ochrona gleby przed erozją?

5) określić główne obciąŜenia dla środowiska ze strony zakładów

przetwórstwa spoŜywczego?

6) określić jakie zezwolenia prawne związane z ochroną środowiska

dotyczą zakładów przetwórstwa spoŜywczego?

7) określić, w jaki sposób zmniejszyć powstającą ilość odpadów

z tworzyw sztucznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadku

przy pracy

4.4.1. Materiał nauczania

Pierwsza pomoc przedmedyczna

W sytuacji gdy zdarzy się wypadek, udzielenie pierwszej pomocy ofiarom wypadku jest

obowiązkiem kaŜdego znajdującego się na miejscu wydarzenia. Do podstawowych zasad przy
udzielaniu pierwszej pomocy przedmedycznej naleŜą:

−

ocena sytuacji, ilości i stanu poszkodowanych oraz ewentualne usunięcie ich z miejsca
wypadku (jeŜeli niebezpieczeństwo zagraŜa im w dalszym ciągu) lub przerwanie
szkodliwego działania czynnika (jeŜeli takie postępowanie jest moŜliwe),

−

obejrzenie  poszkodowanych  i  kontrola  czynności  Ŝyciowych:  oddechu,  krwawienia
i stanu przytomności. Gdy poszkodowany jest nieprzytomny to naleŜy zapewnić:
A – droŜność dróg oddechowych,
B – oddychanie,
C – krąŜenie.

−

wezwanie pomocy: 999 – Pogotowie Ratunkowe lub 112 – Ratownictwo,

−

udzielenie pomocy zaleŜnej od objawów do czasu przybycia pomocy kwalifikowanej,

−

zabezpieczenie miejsca wypadku.

Tamowanie krwotoków i opatrywanie ran

Z krwawieniem mam do czynienia przy niewielkich uszkodzeniach naczyń

krwionośnych.  Krwawienie  ustanie  po  nałoŜeniu  opatrunku  uciskowego,  mocowanego
przylepcem lub bandaŜem. Uraz moŜe spowodować uszkodzenie tętnic lub Ŝył, a takŜe silnie
ukrwionych  narządów  wewnętrznych.  Przy  cięŜkich  wypadkach  oba  rodzaje  krwotoków
(zewnętrzny  i wewnętrzny)  mogą  występować  równocześnie.  Do  zatrzymania  krwotoku
zewnętrznego stosuje się następujące sposoby (pamiętając o załoŜeniu rękawiczek):

−

ucisk krwawiącego naczynia (zwykle ręką),

−

opatrunek z gazy, bandaŜa, czystej tkaniny,

−

uniesienie kończyny lub części ciała ku górze.
W przypadku najmniejszego podejrzenia krwotoku wewnętrznego lub tętniczego (po

udzieleniu pierwszej pomocy) naleŜy poszkodowanego przewieźć do szpitala. Podczas
krwawienia z nosa chorego układa się z głową uniesioną, na kark kładzie się zimny okład
i przyciska skrzydełko nosa do przegrody.
Oparzenia

Postępowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy w przypadku oparzeń zaleŜy od stopnia

oparzenia:

−

oparzenie pierwszego stopnia (silne przekrwienie skóry)wymaga polewania strumieniem
czystej wody i zabezpieczenia wyjałowionym opatrunkiem,

−

oparzenie drugiego stopnia (pojawiają się pęcherze) wymaga wyłącznie nałoŜenia
wyjałowionego opatrunku i skierowania do lekarza,

−

oparzenie trzeciego stopnia (martwica skóry i ciemne zwęglone strupy) wymaga
natychmiastowej interwencji lekarza.
Oparzeń nie wolno dotykać rękami ani smarować maściami. Nie wolno równieŜ rozcinać

pęcherzy, usuwać z ran ciał obcych, zdzierać części ubrania przylegających do ran ani
polewać spirytusem.

Przy oparzeniach związkami chemicznymi (np. kwasami, ługami, niegaszonym wapnem)

miejsca oparzone trzeba natychmiast przemywać strumieniem bieŜącej wody przez około

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15 minut. W przypadku oparzenia oka łukiem elektrycznym naleŜy nałoŜyć zimny okład
z kwasu bornego i skierować poszkodowanego do lekarza.
Omdlenia

Omdlenie jest nagłą i krótkotrwałą utratą przytomności spowodowaną strachem, dusznym

klimatem  w  pomieszczeniu,  gwałtownymi  zmianami  ciśnienia  itp.  Pierwsza  pomoc  przy
omdleniach  polega  na  wygodnym  ułoŜeniu  zemdlonego  (z  głową  nisko), rozluźnieniu części
ubrania,  skropieniu  twarzy  zimną  wodą  i  zapewnieniu  dopływu  świeŜego  powietrza.
Zemdlonemu nie naleŜy podawać płynów do picia.
Zatrucia gazami

Gazy i pary mogą być wchłaniane przez drogi oddechowe, przewód pokarmowy i skórę.

JeŜeli zatrucie nastąpiło wskutek wchłonięcia szkodliwych gazów i par przez drogi
oddechowe, naleŜy wynieść poszkodowanego na świeŜe powietrze, rozluźnić ubranie
i przykryć kocem, zapewniając spokój i bezruch.

Przy zatruciach przez przewód pokarmowy (przez wypicie trucizny, jedzenie niemytymi

rękami) podstawowym zabiegiem jest wywołanie wymiotów i podawanie odtrutek ogólnych:
letniej wody, węgla aktywnego lub mleka. Mleka nie naleŜy podawać przy zatruciach
ś

rodkami rozpuszczalnymi w tłuszczach.

W przypadku wchłonięcia trucizny przez skórę naleŜy:

−

zdjąć z poszkodowanego skaŜoną odzieŜ (ostroŜnie, najlepiej przez rozcięcie),

−

skaŜoną powierzchnię obmyć bieŜącą wodą bez mydła (bez uŜywania ręczników, gąbek,
tkanin),

−

skaŜone części ciała przykryć jałową gazą.

Złamania kończyn

Pierwsza pomoc przy złamaniach i zwichnięciach kończyn polega na uruchomieniu

kończyny  (dla  uniknięcia  dodatkowych  uszkodzeń  tkanek  i  przemieszczeń  uszkodzonych
kości).  Uszkodzone  kończyny  dolne  unieruchamia  się  za  pomocą  szyny,  deseczki,  kija  itp.
w taki sposób, aby jeden koniec usztywnienia zachodził na miednicę, a drugi do pięty. Szynę
naleŜy  zakładać  bez  podnoszenia  nogi  i  przywiązywać  opaską.  Pierwsza  pomoc  przy
złamaniach  kończyn  górnych  polega  na  załoŜeniu  na  rękę  łubki  i  zawieszeniu  ręki  na
temblaku. W przypadku złamania kości palców u ręki naleŜy do ręki przymocować bandaŜem
deseczkę o szerokości dłoni, podkładając uprzednio watę.
Inne złamania

Przy otwartych złamaniach kończyn z równoczesnym krwawieniem w miejscu

przerwanej  skóry  naleŜy  załoŜyć  sterylny  opatrunek,  a  następnie  zabandaŜować,
unieruchamiając  złamaną  kość  w  istniejącym  połoŜeniu.  Przy  złamaniu  obojczyka  naleŜy  do
dołu  pachowego  włoŜyć  zwitek  gazy,  rękę  zgiętą  pod  katem  prostym  przymocować  do
tułowia, a na uszkodzone miejsce nałoŜyć zimny okład. Przy podejrzeniu złamania kręgosłupa
(np. przy upadku z wysokości) naleŜy z zachowaniem szczególnej ostroŜności podsunąć pod
poszkodowanego deskę o długości większej niŜ wzrost. Przy złamaniu Ŝeber pierwsza pomoc
polega na mocnym obandaŜowaniu klatki piersiowej podczas wydechu.
Udar cieplny i słoneczny

Podczas udaru cieplnego poszkodowanego naleŜy wynieść z pomieszczenia, rozebrać, na

głowę połoŜyć zimny kompres, całe ciało obmywać chłodna wodą. Podobnie naleŜy
postępować w przypadku udaru słonecznego, ewentualnie podając do picia chłodne napoje.
Udzielanie pomocy przedlekarskiej osobom poraŜonym prądem elektrycznym

Uwolnienia poraŜonego spod działania prądu elektrycznego naleŜy dokonać poprzez:

a)  wyłączenie napięcia obwodu elektrycznego,
b)  odciągnięcie poraŜonego od urządzeń będących pod napięciem,
c)  odizolowanie poraŜonego, uniemoŜliwiające przepływ prądu przez jego ciało.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bezpośrednio po uwolnieniu poraŜonego spod napięcia naleŜy udzielić mu pomocy

przedlekarskiej.  Nie  wolno  odstępować  osoby  poszkodowanej  oraz  przerywać  akcji
ratowniczej do chwili przybycia personelu lekarskiego. KaŜdy poraŜony prądem elektrycznym
winien  być  zbadany  przez  lekarza,  chociaŜby  oględziny  zewnętrzne  nie  wskazywały  na  taką
potrzebę. Pomoc przedlekarska powinna polegać na wykonaniu następujących czynności:
a)  gdy poraŜony krwawi – zatrzymać krwawienie,
b)  sprawdzić, czy nie posiada w jamie ustnej ciał obcych,
c)  w zaleŜności od stanu poraŜonego zdecydować o zakresie i sposobie udzielania pomocy

doraźnej.

PoraŜony  przytomny:  naleŜy  rozluźnić  ubranie  w  okolicy  szyi,  klatki piersiowej i brzucha.
UłoŜyć  poszkodowanego  w  wygodnej  pozycji.  Do  chwili  przybycia  lekarza  powinien  on
pozostawać w pozycji leŜącej.
PoraŜony  nieprzytomny  –  oddycha:  poraŜony  nie  moŜe,  nawet  na  bardzo  krótko,
pozostawać  w  pozycji  „na  wznak”.  NaleŜy  ułoŜyć  go  w  tzw.  pozycji  bocznej  ustalonej.
PoraŜonego  naleŜy  stale  obserwować  (oddech  moŜe  się  zatrzymać).  JeŜeli  przybycie  lekarza
przedłuŜa się, poszkodowanego naleŜy po upływie ok. 2 godz. obrócić na drugi bok.
PoraŜony  nieprzytomny  nie  oddycha,  nie  ma  oznak  krąŜenia:  natychmiast  zastosować
reanimację oddychania i krąŜenia. Ratujący powinien swoim oddechem doprowadzić tlen do
płuc poszkodowanego, a przez uciskanie serca – krew z tlenem do mózgu. Kolejne etapy:
1.  UłoŜenie poraŜonego na wznak.
2.  Zapewnienie droŜności dróg oddechowych.
3.  Wykonanie  sztucznego  oddychania  metodą  usta-usta,  lub  usta-usta/nos  z  częstotliwością

10–12/minutę; uŜycie w tym celu środków ochrony osobistej.

4. Wykonanie zewnętrznego uciskania mostka w jego dolnej części w tempie 100/minutę na

głębokość 3,5–5 cm (u osoby dorosłej).

Zabiegi wymienione powyŜej nazywa się podstawowym podtrzymywaniem Ŝycia (PPś)

i wykonuje je jeden ratownik; najpierw 2 wdechy, potem 15 uciśnięć mostka.
Padaczka

Przy udzielaniu pierwszej pomocy naleŜy:

−

zachować spokój, większość napadów mija samoistnie po 2–3 minutach,

−

zabezpieczyć chorego przed dodatkowymi urazami, odsunąć ruchome przedmioty
z otoczenia,

−

nie wkładać niczego do ust, nie podawać nic do picia,

−

w razie wymiotów odchylić głowę na bok, a gdy atak trwa dłuŜej wezwać pomoc.

Obowiązki pracodawcy w razie wypadku

W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany:

−

zabezpieczyć miejsce wypadku,

−

zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

−

podjąć niezbędne środki eliminujące lub ograniczające zagroŜenie,

−

niezwłocznie zawiadomić inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, cięŜkim lub
zbiorowym wypadku przy pracy oraz o kaŜdym innym wypadku, który wywołał
wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeŜeli moŜe być uznany za wypadek przy
pracy,

−

niezwłocznie ustalić okoliczności i przyczyny wypadku,

−

zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom,

−

sporządzić właściwą dokumentację wypadku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Miejsce wypadku naleŜy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn

wypadku w sposób wykluczający:

−

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

−

uruchomienie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały
wstrzymane,

−

dokonywanie zmiany ich połoŜenia, jak równieŜ zmiany połoŜenia innych przedmiotów,
które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy (przedmedycznej) ofiarom

wypadku?

2.  Jaki jest numer telefonu pogotowia ratunkowego i zespołu ratownictwa?
3.  Jakie powinny być etapy postępowania, gdy poszkodowany w wypadku nie oddycha?
4.  Jakie są czynności uwalniania poraŜonego spod działania prądu elektrycznego?
5.  Na czym polega pomoc przedmedyczna osobom poraŜonym prądem elektrycznym?
6.  Jaki jest sposób postępowania w sytuacji, gdy poraŜony jest nieprzytomny?
7.  Jakie podejmiesz działanie podczas napadu padaczki?
8.  Jakie  powinno  być  postępowanie  przy  udzielaniu  pierwszej  pomocy  w  przypadku

oparzenia pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia?

9. Jak postępujemy przy zatruciu gazami?
10. Na czym polega pierwsza pomoc przy złamaniu kończyn dolnych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw razem z kolegą metodą inscenizacji, zgodnie z obowiązującymi przepisami,

udzielanie pierwszej pomocy osobie poraŜonej prądem elektrycznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować inscenizacje według scenariusza ustalonego w 1 etapie wykonywania

wiczenia,

2) Uporządkować (przez wpisanie cyfr od 1 do 9) informacje podane w poniŜszych

punktach tak, by ich kolejność była zgodna z obowiązującymi zasadami udzielania
pierwszej pomocy osobie poraŜonej prądem w sytuacji, gdy poraŜony jest nieprzytomny,
nie oddycha, nie ma oznak krąŜenia:

−

odizolowanie poraŜonego uniemoŜliwiające przepływ prądu przez jego ciało,

−

sprawdzenie, czy poraŜony nie posiada w jamie ustnej ciał obcych,

−

wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,

−

gdy poraŜony krwawi – zatrzymanie krwawienia,

−

odciągnięcie poraŜonego od urządzeń będących pod napięciem,

−

wykonanie

sztucznego

oddychania

metodą

usta-usta

lub

usta-usta/nos

z częstotliwością 10-12/minutę, uŜycie w tym celu środków ochrony osobistej,

−

ułoŜenie poraŜonego na wznak,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapewnienie droŜności dróg oddechowych,

−

wykonanie zewnętrznego uciskania mostka w jego dolnej części w tempie
100/minutę na głębokość 3,5–5 cm (u osoby dorosłej).

3) wykonać inscenizację.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

scenariusz inscenizacji,

−

wytyczne udzielania pierwszej pomocy osobie poraŜonej prądem.

Ćwiczenie 2

Wykonaj sztuczne oddychanie na fantomie, zgodnie z obowiązującymi zasadami

z uŜyciem środków ochrony osobistej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować zasady wykonywania sztucznego oddychania,
2)  dobrać środki ochrony osobistej,
3)  wykonać  pokaz  sztucznego  oddychania  na  fantomie  metodą  usta-usta,  z  częstotliwością

10–12/minutę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

wytyczne wykonywania sztucznego oddychania,

−

fantom,

−

rodki ochrony osobistej.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać najwaŜniejsze zasady kształtowania bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy?

2) określić jakie są działania profilaktyczne zapobiegające wypadkom?

3) wskazać ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy w warunkach

zagroŜenia zdrowia i Ŝycia?

4) udzielić pierwszej pomocy w przypadku poraŜenia prądem osobie, która

jest nieprzytomna, nie oddycha i nie ma oznak krąŜenia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. ZagroŜenia poŜarowe. Zasady ochrony przeciwpoŜarowej

4.5.1. Materiał nauczania

PoŜar  jest  to  niekontrolowany  proces  spalania,  w  miejscu  do  tego  nie  przeznaczonym.
Otaczające nas materiały moŜna podzielić na materiały palne i niepalne. Palenie (spalanie) jest
procesem  fizykochemicznym,  polegającym  na  intensywnej  reakcji  łączenia  się  materiału
palnego  z  tlenem.  Aby  proces  spalania  mógł  nastąpić,  materiał  palny  musi  być  nagrzany  do
temperatury  zapalenia  (zapłonu).  Tlen  jest  niezbędnikiem  w  procesie  spalania.  Spalanie
materiałów  palnych  ustaje,  jeŜeli  zawartość  tlenu  w  powietrzu  obniŜy  się  poniŜej  16%.  Przy
braku  dostatecznej  ilości  tlenu  powstaje  tlenek  węgla  –  czad  –  gaz  palny,  trujący.  Barwa
płomienia zaleŜy od jego temperatury: ciemnoczerwony – około 500°C, jasnoczerwony – około
800°C, Ŝółtopomarańczowy – około 1000°C, jasnoŜółty – około 1200°C, biały powyŜej 1500°C.

W procesie spalania moŜna wskazać cztery metody gaszenia ognia:

−

ochładzanie – odbieranie ciepła od źródła ognia,

−

obniŜanie zawartości tlenu w powietrzu,

−

izolowanie substancji biorących udział w procesie palenia,

−

usuwanie materiału palnego.

−

ZagroŜenie poŜarowe występuje tam, gdzie:

−

jest duŜe nagromadzenie materiałów łatwopalnych,

−

stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,

−

stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,

−

występuje proces samonagrzewania się materiałów,

−

uŜywane są narzędzia iskrzące,

−

istnieją moŜliwości wyładowania elektryczności statycznej,

−

wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,

−

nie zachowane są odległości materiałów i wyposaŜenia od elementów oświetlenia
(Ŝarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki),

−

występują reakcje egzotermiczne,

−

nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje,

−

pozostawione są bez nadzoru odpady łatwopalne,

−

oraz w innych przypadkach braku właściwej ostroŜności w postępowaniu z ogniem.

Proces spalania jest reakcją chemiczną. Spalanie moŜe zachodzić przy spełnieniu czterech

warunków:

−

obecności paliwa,

−

obecności utleniacza,

−

obecności źródła ciepła,

−

obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość
spalania.
Dla ochrony zdrowia i Ŝycia szczególne znaczenie ma zabezpieczenie przeciwpoŜarowe

budynków.  W  obiektach  oraz  na  terenach  przyległych  do  nich  jest  zabronione  wykonywanie
czynności,  które  mogą  spowodować  poŜar,  jego  rozprzestrzenianie  się,  utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
1)  uŜywanie  otwartego  ognia,  palenie  tytoniu  i  stosowanie  innych  czynników  mogących

zainicjować zapłon materiałów:
– w strefie zagroŜenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych

przepisach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych poŜarowo,
– w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez właściciela

lub uŜytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,

2) garaŜowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych

do tego celu, jeŜeli nie opróŜniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu,

3) rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości

mniejszej  niŜ  5  m  od  obiektu,  przyległego  do  niego  składowiska  lub  placu  składowego
z materiałami  palnymi,  przy  czym  jest  dopuszczalne  wykonywanie  tych  czynności  na
dachach  o  konstrukcji  i  pokryciu  niepalnym  w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeŜeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze,

4) wysypywanie gorącego popiołu i ŜuŜla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu

umoŜliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

5) przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niŜ 0,5 m od:

– urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do

temperatury przekraczającej 100°C,

– linii kablowych o napięciu powyŜej 1 kV, przewodów uziemiających oraz przewodów

odprowadzających,

– instalacji odgromowej, jeŜeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej,

6) uŜytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłoŜu

palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez
producenta,

7) stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów

trudno zapalnych, jeŜeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od Ŝarówki,

8) instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:

wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłoŜu palnym, jeŜeli ich
konstrukcja nie zabezpiecza podłoŜa przed zapaleniem,

9) składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej słuŜących ewakuacji,
10) ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających

ewakuację,

11) zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemoŜliwiający ich natychmiastowe uŜycie,
12) uniemoŜliwianie lub ograniczanie dostępu do:

– urządzeń przeciwpoŜarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze

i zabezpieczające, urządzenia odciąŜające, instalacje sygnalizacyjno-alarmowe,
hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpoŜarowe zbiorniki wodne, klapy
przeciwpoŜarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów poŜarowych,

– urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz

innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa poŜarowego obiektu,

– wyjść ewakuacyjnych,
– wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów gazu.

Właściwe obchodzenie się z materiałami niebezpiecznymi poŜarowo jest jednym

z podstawowych  warunków  bezpieczeństwa  poŜarowego  w  kaŜdym  obiekcie.  Pracownicy
powinni teŜ wiedzieć, w jakie urządzenia przeciwpoŜarowe wyposaŜony jest obiekt, w którym
są  zatrudnieni  i  umieć  je  uruchomić  w  razie  konieczności.  W  obiektach  i  pomieszczeniach
pracy  powinny  znajdować  się  instrukcje  bezpieczeństwa  poŜarowego  oraz  instrukcja
postępowania na wypadek poŜaru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

INSTRUKCJA POSTĘPOWANIA NA WYPADEK POWSTANIA POśARU

I. Alarmowanie

KaŜdy, kto zauwaŜy poŜar lub inne zagroŜenie lub uzyskał informację o poŜarze /innym

zagroŜeniu/ obowiązany jest zachować spokój i nie dopuszczając do paniki, niezwłocznie
podjąć czynności, które wymieniono poniŜej.
1. NaleŜy zawiadomić:

−

osoby znajdujące się w strefie zagroŜenia,

−

wcisnąć najbliŜszy przycisk alarmu poŜarowego (jeŜeli obiekt jest wyposaŜony
w instalację sygnalizacji poŜaru),

−

STRAś POśARNĄ tel. 998,

−

właściciela lub zarządcę obiektu, tel…………………………………………………

2. Po uzyskaniu telefonicznego połączenia ze straŜą poŜarną, naleŜy wyraźnie podać:

a)  gdzie powstało zdarzenie – dokładny adres, nazwa obiektu, instytucji, piętro,
b)  co się pali lub jaki jest inne zagroŜenie,
c)  czy istnieje zagroŜenie Ŝycia ludzi, czy są osoby ranne lub poszkodowane,
d)  numer telefonu, z którego się dzwoni oraz swoje imię i nazwisko.
UWAGA!  OdłoŜyć  słuchawkę  dopiero  po  otrzymaniu  odpowiedzi,  Ŝe  straŜ  poŜarna
przyjęła  zgłoszenie.  Odczekać  chwilę  przy  teflonie  na  ewentualne  sprawdzenie
zgłoszenia.

3. W razie potrzeby (nieszczęśliwy wypadek lub awaria) alarmować:

POGOTOWIE RATUNKOWE

tel. 999

POLICJĘ

tel. 997

POGOTOWIE GAZOWE

tel. 992

POGOTOWIE ENERGETYCZNE

tel. ………….

POGOTOWIE WODNO-KANALIZACYJNE

tel……….......

STRAś MIEJSKĄ

tel.…………..

II. Akcja ratowniczo-gaśnicza
1. Równocześnie z alarmowaniem straŜy poŜarnej naleŜy w miarę moŜliwości przystąpić do

akcji ratowniczo-gaśniczej, przy pomocy znajdującego się w pobliŜu podręcznego sprzętu
gaśniczego lub innych urządzeń przeciwpoŜarowych, np. hydrantów wewnętrznych.

2. Do czasu przybycia straŜy poŜarnej kierownictwo akcją obejmuje właściciel, zarządca,

osoby do tego celu wyznaczone lub najbardziej energiczne i opanowane.

3. KaŜda osoba powinna podporządkować się poleceniom kierującego akcją ratowniczo-

- gaśniczą.

4. kaŜdy przystępujący do akcji ratowniczo-gaśniczej powinien pamiętać, Ŝe:

a) w pierwszej kolejności naleŜy przeprowadzić ratowanie zagroŜonego Ŝycia ludzi,
b) naleŜy przeciwdziałać panice wśród ludzi przebywających obiekcie, wzywając do

zachowania spokoju i informując o drogach ewakuacji oraz otaczać opieką osoby
potrzebujące pomocy,

c) wchodząc do pomieszczeń i stref zadymionych przyjmować pozycję pochylną (jak

najbliŜej podłogi) oraz w miarę moŜliwości zabezpieczyć drogi oddechowe prostymi
ś

rodkami (np. zwilŜoną wodą chusteczką),

d) naleŜy wyłączyć dopływ elektrycznego, gazu itp. Do pomieszczeń i stref objętych

poŜarem (nie wolno gasić wodą instalacji i urządzeń elektrycznych będących pod
napięciem),

e) usunąć z zasięgu ognia wszystkie materiały palne, a w szczególności butle z gazami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

palnymi i spręŜonymi, naczynia z płynami łatwo palnymi, cenne maszyny,
urządzenia i waŜne dokumenty,

f) nie otwierać bez koniecznej potrzeby drzwi i okien do pomieszczeń, w których

powstał poŜar, poniewaŜ dopływ powietrza sprzyja rozprzestrzenianiu się ognia,

g) szybkie i prawidłowe uŜycie podręcznego sprzętu gaśniczego umoŜliwia gaszenie

poŜaru w pierwszej fazie jego rozwoju.

III. Zasady postępowania w przypadku powstania poŜaru dla osób przebywających

(postronnych) w obiekcie.

1. W przypadku zaistnienia poŜaru w obiekcie naleŜy bezwzględnie podporządkować się

poleceniom kierującego akcją ewakuacyjną lub innych osób obsługujących akcję.

2. Wyjść z pomieszczeń i zgodnie z kierunkiem ewakuacji udać się do najbliŜszego wyjścia

ewakuacyjnego prowadzącego na zewnątrz obiektu.

3. W razie braku moŜliwości opuszczenia pomieszczenia naleŜy szczelnie zamknąć

drzwi i wyraźnie sygnalizować o miejscu przebywania do czasu przybycia ratowników.

4. Zachować spokój i nie wywoływać paniki.
5. Udzielić pomocy osobom poszkodowanym.

Środki gaśnicze

rodki gaśnicze stosuje się zaleŜnie od rodzaju poŜaru tzn., Ŝe nie kaŜdy środek jest

przydatny do gaszenia kaŜdego poŜaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień,
moŜna go podsycić, spowodować większe straty, odnieść cięŜkie obraŜenia.
Woda oraz wodne roztwory środków zwilŜających. Te ostatnie charakteryzują się większymi
zdolnościami  penetracyjnymi  materiałów  o szczególnie  rozwiniętej  powierzchni,  np.  słomy,
siana, pyłu drzewnego lub węglowego. Woda jest całkowicie niepalna, pobiera z palącego się
ciała  ogromne  ilości  ciepła,  oziębiając  palące  się  ciało  do  temperatury  uniemoŜliwiającej
dalsze  palenie  się.  W  zetknięciu  się  z ogniem  zamienia  się  w  parę  wodną,  która  wypiera  z
ogniska  poŜaru  powietrze  (tlen),  hamując  proces  palenia  się.   W  określonych  przypadkach
uŜycie  wody  nie  jest  wskazane,  poniewaŜ  zetknięcie  się  z  nią  np.  sodu,  potasu,  karbidu
powoduje  wydzielanie  się  z  nich  gazów  palnych,  a  wapna  palonego  –  wzrost  jego
temperatury,  co  równieŜ  przyczynia  się  do  rozszerzenia  poŜaru.  Wodą  nie  moŜna  gasić
płynów łatwo palnych lŜejszych od wody, poniewaŜ opada ona na dno, powodując przelanie
lub  rozbryzgi  palącej  się  substancji.  Wodą  nie  wolno  gasić  instalacji  elektrycznych  pod
napięciem.  RównieŜ  niekorzystne  jest  oziębianie  wodą  nagrzanych  maszyn  lub  Ŝelaznych
konstrukcji, które mogą ulec deformacji, powodując m.in. zawalenie się stropów.
Piasek,  którego  właściwości  polegają  na  odcinaniu  dostępu  powietrza  od  ogniska  poŜaru,
zmniejszeniu  promieniowania  ciepła  oraz  zapobieganiu  rozpryskom.  Nadaje  się  on  głównie
do gaszenia niewielkich zarzewi ognia i małych bomb zapalających. Nie naleŜy go stosować
do gaszenia płynów łatwo palnych w zbiornikach, maszyn, aparatury precyzyjnej.
Piana  gaśnicza,  wytwarzana  przez  mechaniczne  zmieszanie  wody  ze  środkiem
pianotwórczym  i  powietrzem  albo  w wyniku  reakcji  chemicznej  przebiegającej  pomiędzy
wodnymi  roztworami  środków  zasadowych  z  kwasami.  Właściwości  gaśnicze  polegają  na
działaniu  tłumiącym  i  izolującym  palące  się  ciało  od  powietrza  oraz  działaniu  chłodzącym,
poniewaŜ piana zawiera dość duŜy procent wody.
Dwutlenek węgla, właściwości gaśnicze tego środka polegają na oziębianiu palącego się ciała
i  odizolowaniu  go  od  powietrza.  Dwutlenek  węgla  nadaje  się  do  gaszenia  wielu  rodzajów
poŜaru, szczególnie cieczy palnych (farb, lakierów, rozpuszczalników) i gazów, poniewaŜ nie
zwilŜa  gaszonych  materiałów.  Dwutlenek  węgla  nie  przewodzi  prądu  elektrycznego,  moŜe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

więc być uŜyty do gaszenia instalacji elektrycznych pod napięciem. Nie powoduje on Ŝadnych
zniszczeń materiału palnego.
Proszki gaśnicze – zmielone niepalne sole nieorganiczne. Nadają się do gaszenia materiałów
palących  się  w  wysokiej  temperaturze,  płynów  łatwo  palnych,  substancji  gazowych  i  metali
lekkich.  MoŜna  je  stosować  do  gaszenia  instalacji  elektrycznych  pod  napięciem  (kabli,  muf,
tablic rozdzielczych) i poŜarów w archiwach, bibliotekach, muzeach, poniewaŜ nie powodują
zniszczeń.

Hydrant wewnętrzny

Gaśnica

Kierunek do miejsca

rozmieszczenia sprzętu

poŜarowego lub urządzenia

ostrzegawczego

Zestaw sprzętu poŜarowego

Rys. 4. Wybrane znaki ochrony przeciwpoŜarowej [15]

Podręczny sprzęt gaśniczy – jest to sprzęt gaśniczy uruchamiany ręcznie słuŜący do
zwalczania poŜarów w początkowej fazie (w zarodku):

−

hydronetka – przenośny pojemnik wyposaŜony w zbiornik, pompkę tłoczną i węŜyk
z prądowniczką. Zawiera około 15 l wody,

−

gaśnica pianowa – naleŜy wbić zbijak i odwrócić do góry dnem. Działania gaśnicy nie
moŜna przerwać. Gasimy poŜary grupy A i B,

−

gaśnica śniegowa – zawiera skroplony CO2. Uruchamiamy przez odkręcenie kurka,
a gaśnica jest koloru srebrnego. Podczas gaszenia gaśnica staje się bardzo zimna, dlatego
naleŜy trzymać za uchwyty,

−

gaśnica halonowa – wypełniona cieczą o bardzo niskiej temperaturze parowania.
W trakcie gaszenia wydzielają się gazy, które są szkodliwe dla zdrowia. Obecnie
wycofuje się z uŜycia gaśnice halonowe,

−

gaśnica  proszkowa  –  zawiera  proszek  gaśniczy  pod  stałym  ciśnieniem  np.  azot  lub  gaz.
Znajduje  się  on  w  dodatkowym  zbiorniku.  Gaśnice  proszkowe  są  obecnie
najpowszechniej  stosowane.  Oznakowanie  gaśnicy  proszkowej  składa  się  z  szeregu
symboli,  na  przykład  GP-6z  ABC  oznacza,  Ŝe  jest  to  gaśnica  proszkowa  (GP),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyposaŜona w nabój

gazowy (wyrzutnik-z), którą moŜna gasić poŜary typu A, B i C

(patrz: tabela 1),

−

koc gaśniczy – wykonany z tkaniny niepalnej o powierzchni ok. 2 m

. Kocem okrywamy

ródło ognia, a obrzeŜa dokładnie dociskamy do podłoŜa, dzięki czemu ograniczamy

dostęp tlenu do palącego się materiału,

−

agregat gaśniczy – sprzęt gaśniczy mający zapas środków w ilości większej niŜ 20 kg (od
25 kg do 750 kg). Są wyposaŜone w kółka. Dzielimy na agregaty: pianowe, halonowe,
proszkowe i śniegowe.
Metody i szczegółowe sposoby ochrony przeciwpoŜarowej ustalają przepisy ustawy

o ochronie przeciwpoŜarowej, przepisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych
w sprawie ochrony przeciwpoŜarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów,
przepisy techniczno-budowlane oraz określone w polskich normach (PN) warunki techniczne
ś

rodków zabezpieczenia przeciwpoŜarowego, a takŜe inne przepisy szczególne. Grupy oraz

rodzaje podręcznych środków gaśniczych są zestawione w tabeli 1.

Tabela 1. Grupy poŜarów oraz środki gaśnicze [1]

Grupa poŜarów

Rodzaj płonącego materiału

Podręczne środki gaśnicze

Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy

spalaniu których występuje zjawisko Ŝarzenia

(drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne)

woda, gaśnica pianowa, gaśnica

niegowa, gaśnica proszkowa

Ciecze palne i substancje stałe topiące się

wskutek wytworzonego przy poŜarze ciepła

(benzyna, nafta, parafina, pak, naftalen, itp.)

gaśnica pianowa, gaśnica śniegowa,

gaśnica halonowa, gaśnica

proszkowa

Gazy (metan, aceton, propan, butan)

proszki gaśnicze, gaśnica halonowa

Metale (magnez, sód, uran)

specjalne gaśnice proszkowe

PoŜary grupy A–D występujące w obrębie

urządzeń elektrycznych pod napięciem

gaśnica śniegowa, gaśnica

halonowa, gaśnica proszkowa

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiesz pod pojęciem zagroŜenia ogniowego?
2.  Gdzie występuje zagroŜenie ogniowe?
3.  Jakie cztery warunki są konieczne, aby zachodził proces spalania?
4.  Czy znasz numer telefonu do straŜy poŜarnej?
5.  Co to są materiały niebezpieczne poŜarowo?
6.  Jakie są najczęstsze przyczyny poŜarów?
7.  Jak zapobiegamy poŜarom?
8.  Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą słuŜyć?
9.  Co moŜna gasić gaśnicą proszkową z proszkiem typu ABC?
10.  Jakich poŜarów nie wolno gasić wodą?
11.  Dlaczego  nie  naleŜy  otwierać  okien  w  przypadku  podejrzenia  lub  powstania  poŜaru

w pomieszczeniu zamkniętym?

12.  Jakie znasz środki gaśnicze?
13.  Jakie poŜary naleŜy gasić wodą?
14.  Co naleŜy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, jakie zagroŜenia poŜarowe mogą wystąpić w magazynie paliw i smarów oraz

jakie naleŜy zastosować środki bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w zespole,
2) zastanowić się i wskazać, co w magazynie paliw i smarów moŜe stanowić zagroŜenie

poŜarowe,

3) określić, jakie działania powinny być podjęte, aby uniknąć wskazanych zagroŜeń

poŜarowych,

4) zapisać wyniki pracy grupy na duŜym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy,
5) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 2

W czasie wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych w pracowni zauwaŜyłeś ogień

wydobywający się z urządzenia elektrycznego podłączonego do sieci 230 V. Jak się
zachowasz w takiej sytuacji?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei wykonać,
2)  dokonać wyboru właściwego sprzętu gaśniczego,
3)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy i porównać z opracowaniami kolegów,
4)  uzasadnić swój wybór.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 3

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zaleŜności od rodzaju poŜaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać instrukcje przeciwpoŜarowe oraz instrukcje stosowania sprzętu i środków

gaśniczych,

2)  określić rodzaj poŜaru,
3)  zanotować moŜliwe do zastosowania środki gaśnicze,
4)  scharakteryzować krótko je.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

instrukcje przeciwpoŜarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z wykazem w poradniku.

Ćwiczenie 4

Wykonaj symulację polegającą na zastosowaniu podręcznego sprzętu i środków

gaśniczych do gaszenia poŜaru

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu poŜaru,
2)  wyjaśnić sposób uŜycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,
3)  omówić najczęściej popełniane błędy podczas stosowania dobranych środków.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

instrukcje przeciwpoŜarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z wykazem w poradniku.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zareagować

przypadku

zagroŜenia

poŜarowego

zgodnie

z instrukcją ochrony przeciwpoŜarowej?

2) wymienić najczęstsze przyczyny poŜarów?

3) scharakteryzować środki gaśnicze?

4) dobrać środki gaśnicze do palącego się materiału?

5) określić zagroŜenia poŜarowe w magazynie paliw i smarów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3.  Test składa się z 20 zadań, do kaŜdego masz 4 moŜliwości wyboru. Na karcie odpowiedzi

przy odpowiednim zadaniu postaw X, w razie pomyłki zaznacz kółeczkiem błędną
odpowiedź, następnie zaznacz odpowiedź prawidłową.

4.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
5.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
6.  Pracuj samodzielnie, będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7.  Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie masz 45 minut.

Powodzenia !

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Ustawa Kodeks pracy określa

a)  rodzaje prac wzbronionych młodocianym i kobietom.
b)  kody prac i zawodów pracowników i pracodawców.
c)  kody i przepisy systemu ochrony pracy.
d)  prawa i obowiązki pracodawców i pracowników.

2. Obowiązek dostarczania pracownikowi odzieŜy i obuwia roboczego spoczywa na

a)  pracowniku i na jego koszt.
b)  pracodawcy i na jego koszt.
c)  pracodawcy a na koszt słuŜby bhp.
d)  pracowniku.

3. Pracowników młodocianych nie wolno zatrudniać

a)  na terenach otwartych.
b)  na terenach otwartych w zimie.
c)  w godzinach nadliczbowych.
d)  w pomieszczeniach zamkniętych.

4. Równe traktowanie kobiet i męŜczyzn w zatrudnieniu oznacza

a)  pracę zarobkową przez tyle samo godzin na dobę i tydzień.
b)  równe normy dźwigania cięŜarów przy pracach transportowych.
c)  równe urlopy wypoczynkowe.
d)  niedyskryminowanie w jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Urzędem, który nie jest organem nadzoru i kontroli nad warunkami pracy jest

a)  Państwowa Inspekcja Sanitarna.
b)  Państwowa Inspekcja Ochrony Pracy.
c)  Państwowa Inspekcja Pracy.
d)  Urząd Dozoru Technicznego.

6. Hałas jest czynnikiem niebezpiecznym, gdy

a)  przekracza poziom 130 dB.
b)  przekracza poziom 85 dB.
c)  przekracza poziom  75 dB.
d)  jest tylko czynnikiem szkodliwym.

7. Oprócz nauszników przeciwhałasowych do indywidualnych ochron słuchu zaliczamy

a)  tulejki rozdźwiękowe.
b)  opaski naddźwiękowe.
c)  maty dźwiękochłonne.
d)  douszne wkładki przeciwhałasowe.

8. Znak CE na maszynach rolniczych oznacza, Ŝe

a)  maszyna jest skonstruowana w Unii Europejskiej.
b)  spełniania wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy.
c)  maszyna zarejestrowana w Centrum Europejskim.
d)  maszyna jest do Codziennej Eksploatacji.

9. Rękawice antywibracyjne chronią człowieka przed szkodliwym działaniem

a)  drgań mechanicznych przenoszonych przez kończyny górne.
b)  poraŜenia prądem w spawarkach wirowych.
c)  wibracji wywołanych prądami impulsowymi.
d)  wibracji o działaniu ogólnym maszyn drgających.

10. Podczas spawania elektrycznego występuje szkodliwe promieniowanie

a)  laserowe.
b)  jonizujące.
c)  podczerwone i ultrafioletowe.
d)  rentgenowskie.

11. Prąd elektryczny poraŜa układ

a)  komórkowy i sercowy.
b)  nerwowy.
c)  krwionośny.
d)  krwionośny i komórkowy jednocześnie.

12. Źródłem szkodliwych czynników biologicznych mogą być

a)  kwaśne deszcze.
b)  chemiczne środki roślin.
c)  konserwanty Ŝywności.
d)  rośliny uprawne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Nawóz naturalny, jakim jest obornik moŜe zanieczyszczać środowisko, gdyŜ

a)  jest to nawóz naturalny, ekologiczny.
b)  uwalnia związki azotu azotany i fosforu.
c)  ulega całkowitemu rozkładowi na próchnicę.
d)  zawiera pozostałości środków ochrony roślin.

14. Biologiczny recykling opakowań po produktach spoŜywczych oznacza

a)  powtórną degradację biologicznych zasobów środowiska.
b)  powtórne wykorzystanie ich do produkcji opakowań.
c)  utylizację tych opakowań na drodze kompostowania.
d)  Ŝe takie opakowania nie podlegają recyklingowi.

15. Erozja gleby jest to

a)  niszczenie jej przez działanie wody i powietrza.
b)  zwiększanie zasobności w składniki.
c)  wysuszanie promieniami słonecznymi.
d)  skaŜenie środkami ochrony roślin i nawozami.

16. Puste opakowania po zuŜytych środkach ochrony roślin powinny być

a)  spalone na polu a popiół rozsypany na powierzchni pola.
b)  przyorane najpóźniej jesienią.
c)  traktowane  jako  odpady  niebezpieczne  i  przekazane  uprawnionym  jednostkom  do

utylizacji.

d) spalone najlepiej w piecu z wysokim kominem.

17. Oparzenie pierwszego stopnia wystarczy

a)  obmyć zimną wodą i załoŜyć jałowy opatrunek.
b)  obmyć zimną wodą i posmarować masłem.
c)  natychmiast zgłosić się do lekarza.
d)  obmyć spirytusem a następnie obandaŜować.

18. Przy udzielaniu pierwszej pomocy zemdlonego nie naleŜy

a)  wynosić nagle na świeŜe powietrze.
b)  skrapiać nagle twarzy zimną wodą.
c)  podawać płynów do picia.
d)  układać  z głową nisko.

19. Podręcznym sprzętem gaśniczym jest

a)  prysznic bezpieczeństwa.
b)  koc gaśniczy.
c)  armatka śnieŜna.
d)  kurtyna wodna.

20. Instalacja elektryczna budynku objętego poŜarem powinna być

a)  natychmiast wyłączona spod napięcia.
b)  bez przerwy pod napięciem aby oświetlać akcję gaśniczą.
c)  ognioodporna wg przepisów unijnych.
d)  przełączona na zasilanie prądem bezpiecznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpoŜarowej oraz wzór instrukcji

bezpieczeństwa poŜarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997

2.  Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1993
3.  Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. (Dz. U. Nr 21, poz. 94)
4.  Korczak C. (red.): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997
5.  Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1999
6.  Roj-Chodacka  A.:  Przestrzeganie  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  ochrony

przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. KOWEZ
Warszawa, 2002

7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Dz. U. Nr 129, poz. 844)

8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17.09.1999 r. w sprawie bezpieczeństwa

i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz. U. Nr 80, poz. 912)

9. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860)

10.  Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627)
11.  Winnicki Z., Borgul A., Surjak R.: ABC ochrony przeciwpoŜarowej: ODDK, Gdańsk 1999
12.  www.gaśnice.waw.pl
13.  www.bhpwfirmie.pl
14.  www.mikrofirmabhp.pl
15.  www.ebkp.pl