02 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Piotr Nowak

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
341[01].Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Adam Hubicki
mgr inż. Andrzej Śliwiński

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Piotr Nowak

Konsultacja:

mgr inż. Marek Rudziński

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 341[01].Z1.02,

„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy”, ochrony przeciwpo

arowej oraz

ochrony środowiska, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
agrobiznesu.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawy prawnej ochrony pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Ogólne zasady ochrony środowiska przyrodniczego w rolnictwie

i przetwórstwie spożywczym

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadku przy pracy

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Ogólne zasady ochrony przeciwpożarowej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności

z zakresu przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, jakie powinieneś
posiadać, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, który zawiera wiadomości teoretyczne, które ułatwią Ci
przygotowanie się do ćwiczeń,

−

pytania sprawdzają wiedzę, którą zdobyłeś przed przystąpieniem do ćwiczeń,

−

wiczenia, umożliwią Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdziany postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań, sprawdzający stan Twojego
opanowania wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

341[01].Z1.04

Organizowanie produkcji rolniczej

341[01].Z1.05

Wykorzystanie techniki

komputerowej w rolnictwie

341[01].Z1

Organizacja i prowadzenie

działalności rolniczej

341[01].Z1.01

Funkcjonowanie Wspólnej Polityki

Rolnej

341[01].Z1.03

Organizowanie i prowadzenie

gospodarstwa rolnego

341[01].Z1.02

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznawać podstawowe rodzaje urazów,

−

posługiwać się instrukcjami obsługi,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

rozróżniać potencjalne rodzaje zagrożeń,

−

przeliczać różne jednostki miar wielkości fizycznych, stosować układ jednostek SI,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizyki, takimi jak: masa, siła,
prędkość, energia, napięcie i natężenie prądu,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

dokumentować, notować i selekcjonować informacje,

−

posługiwać się kalkulatorem,

−

interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów
i tabel,

−

dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,

−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu.

−

przewidywać skutki podejmowanych działań dla współpracowników i środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

zinterpretować podstawowe przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

określić prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy w przedsiębiorstwie,

–

scharakteryzować system ochrony warunków pracy młodocianych, niepełnosprawnych
i kobiet,

–

określić rolę nadzoru nad bezpieczeństwem, higieną i ochroną środowiska,

–

zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny związane z pracą w rolnictwie
i przetwórstwie spożywczym,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

–

zapobiec szkodliwemu wpływowi środowiska pracy na zdrowie pracownika oraz
wypadkom podczas pracy,

–

zastosować zasady higieny osobistej i higieny pomieszczeń oraz środki ochrony
indywidualnej,

–

określić zagrożenia wypadkowe i zagrożenia dla zdrowia występujące w agrobiznesie,

–

określić przyczyny i zastosować profilaktykę chorób zawodowych,

–

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

–

przeprowadzić, zgodnie z instrukcją przeciwpożarową, akcję ratowniczą w przypadku
zagrożenia pożarem,

–

przewidzieć, rozpoznać i przeciwdziałać zagrożeniom ekologicznym powodowanym
przez rolnictwo i przetwórstwo spożywcze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy prawnej ochrony pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Praca znajduje się pod szczególną, konstytucyjną ochroną państwa, które ponadto

sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy. Konstytucyjne prawo obywateli do
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy wynika wprost z art. 66 Konstytucji RP.

W celu realizacji tego obowiązku Państwo ustanawia system gwarancji prawnych, dla

zabezpieczenia zdrowia i życia ludzkiego w procesie pracy, nazywany systemem ochrony
pracy. Przedmiotem ochrony w systemie ochrony pracy jest więc człowiek i jego zdrowie.
Najważniejszym ogniwem systemu ochrony pracy jest prawo pracy stanowiące zbiór norm
prawnych służących ochronie interesów pracujących. W zakresie prawa pracy wyodrębnione
są, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, które są normami prawnymi służącymi
bezpośrednio ochronie zdrowia pracowników przed zagrożeniami, jakie mogą powstać
w procesie pracy. Wyrażenie ,,bezpieczeństwo pracy” odnosi się do wszelkich działań, które
służą zapobieganiu urazom – wypadkom przy pracy, a ,,higiena pracy” obejmuje działania
służące zapobieganiu powstawania schorzeń – chorób zawodowych. W języku potocznym,
termin: „bezpieczeństwo i higiena pracy” określany jest skrótowo: „bhp”. Oprócz przepisów
bhp w systemie ochrony pracy obowiązują tzw. zasady bhp. Pod pojęciem zasady bhp rozumie
się sposób, metodę postępowania przyjętą i ukształtowaną w procesie pracy, mającą chronić
ż

ycie lub zdrowie pracownika, która nie jest ujęta w żadnym przepisie bezpieczeństwa

i higieny pracy. Na przykład sposób chodzenia przodem po schodach. Takiego postępowania
nie regulują przepisy bhp.

Pracodawcą jest osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna (np. spółka cywilna, spółka

akcyjna, spółka z o.o.) jeśli zatrudniają one pracowników. Pracownikiem jest osoba
zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej
umowy o pracę. Powszechnym sposobem nawiązywania stosunku pracy jest umowa o pracę.

Podstawowym przepisem prawa pracy, określającym prawa i obowiązki pracowników

i pracodawców jest ustawa Kodeks pracy, który w dziale X określa podstawowe prawa
i obowiązki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Szczególnym źródłem ogólnych
i szczegółowych przepisów bhp są, wydane na podstawie Kodeksu pracy, rozporządzenia
właściwych ministrów. Rozporządzenia te określają przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczące wykonywania prac w różnych gałęziach pracy: podczas wykonywania prac
spawalniczych, obsługi obrabiarek do drewna, obsługi maszyn i ciągników rolniczych, obsługi
zwierząt gospodarskich, przy przetwórstwie mięsa, mleka i wielu innych.
Podstawowe obowiązki i odpowiedzialność pracodawcy w dziedzinie bhp

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy i jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. W szczególności pracodawca jest
obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa

−

i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować

−

wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami
pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami obowiązani są znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. W ramach podstawowych
obowiązków w dziedzinie bhp określonych w dziale dziesiątym Kodeksu pracy pracodawca
jest obowiązany m.in.:

−

zapewnić pracownikom obiekty i pomieszczenia pracy spełniające wymagania przepisów
bhp,

−

wyposażać stanowiska pracy w maszyny i urządzenia techniczne, które spełniają
wymagania systemu oceny zgodności,

−

oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywanymi pracami,
informować pracowników o ryzyku oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,

−

poddawać pracowników profilaktycznym badaniom lekarskim,

−

przeprowadzać szkolenia pracowników w dziedzinie bhp,

−

wydawać pracownikom instrukcje i wskazówki dotyczące bhp na stanowiskach pracy,

−

dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie
robocze,

−

konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane
z bezpieczeństwem i higieną pracy.

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika w dziedzinie bhp

Obowiązki pracownika:

Podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonym w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracownik ma prawo:

−

powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem
innym osobom,

−

oddalić się z miejsca zagrożenia, jeżeli powstrzymywanie się od wykonywania pracy nie
usuwa zagrożenia,

−

do wynagrodzenia za czas powstrzymywania się od wykonywania pracy lub oddalania się
z miejsca zagrożenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracownik ma obowiązek niezwłocznie powiadomić przełożonego o powstrzymaniu się

od wykonania pracy lub oddaleniu się z miejsca pracy.
Odpowiedzialność porządkowa pracowników

(Art. 108 Kodeksu pracy)

Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, opuszczanie pracy bez
usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu
w czasie pracy – pracodawca może stosować: karę upomnienia, nagany, karę pieniężną.

Prawo pracy w sposób szczególny chroni takie kategorie pracowników, jak: młodociani,

kobiety oraz pracownicy niepełnosprawni.
Ochrona pracy młodocianych

Zgodnie z Kodeksem pracy, młodocianym jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie

ukończyła 18 lat. Kodeks pracy dopuszcza tylko dwa przypadki zatrudniania młodocianych:

−

na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu tzw. prac lekkich, które nie powodują
zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego, a także nie utrudniają
młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego,

−

na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, a mianowicie nauki
zawodu lub przyuczenia do zawodu.
W każdym z w/w przypadków obowiązuje szereg szczegółowych przepisów

określających zasady, na których realizowane są te formy zatrudniania młodocianych.
Pracownik młodociany jest obowiązany dokształcać się do ukończenia 18 lat, w zakresie:

−

szkoły podstawowej i gimnazjum, jeżeli takiej nie ukończył,

−

szkoły ponadgimnazjalnej lub w formach pozaszkolnych.
Pracodawca jest obowiązany zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do

wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych w związku z dokształcaniem się. Ze względu na
niepełną dojrzałość fizyczną i psychiczną młodocianych, prawo pracy szczególnie chroni ich
ż

ycie i zdrowie w procesie pracy w sposób:

−

bezpośredni m.in. poprzez ustanowienie ograniczeń co do rodzaju prac jakie mogą
wykonywać młodociani, w tym ustanowienie wykazu prac wzbronionych młodocianym,

−

pośredni poprzez obniżony wymiar czasu pracy i zwiększony urlopów wypoczynkowych.

Młodociany podlega profilaktycznym badaniom lekarskim wstępnym, okresowym
i kontrolnym. Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze
nocnej. Wykaz prac wzbronionych młodocianym, ustanowiony rozporządzeniem nakłada na
pracodawcę zakaz zatrudniania młodocianych przy takich rodzajach prac jak:

−

pracach związanych z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała oraz
zagrażających prawidłowemu rozwojowi psychicznemu,

−

pracach w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych
i biologicznych,

−

pracach stwarzających istotne zagrożenia wypadkowe.
Rozporządzenie, pod ścisłymi rygorami, zezwala na zatrudnianie młodocianych w wieku

powyżej 16 lat przy wykonywaniu niektórych prac wzbronionych, ale wyłącznie w celu
odbycia przygotowania zawodowego.
Ochrona pracy kobiet

Ochrona pracy kobiet dotyczy przede wszystkim trzech obszarów: uprawnień z tytułu

rodzicielstwa, ochronie zdrowia i równym traktowaniu kobiet w zatrudnieniu.

Rodzicielstwo – pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać bez wypowiedzenia

umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego. Kobiety w ciąży
nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej ani delegować bez jej
zgody poza stałe miejsce pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pracy

szczególnie uciążliwej lub szkodliwej dla zdrowia, jest obowiązany przenieść pracownicę do
innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku
ś

wiadczenia pracy. Te same zasady obowiązują w przypadku gdy w/w pracownica przedstawi

zaświadczenie lekarskie stwierdzające przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania
dotychczasowej pracy. Pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień
od pracy na badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą. Kolejnym uprawnieniem
związanym z rodzicielstwem jest prawo do urlopu macierzyńskiego. Wymiar tego urlopu
uzależniony jest od urodzenia dziecka oraz od tego, czy jest to pierwszy czy kolejny poród,
szczegóły określa art. 180 Kodeksu pracy. Pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do
dwóch półgodzinnych przerw w pracy. Pracownicy wychowującej przynajmniej jedno dziecko
w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku zwolnienie od pracy na 2 dni.

Ochrona zdrowia – nie wolno zatrudniać kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych lub

szkodliwych dla zdrowia, które określa rozporządzenie. Do prac wzbronionych kobietom
należą prace:

−

pod ziemią, poniżej poziomu gruntu i na wysokościach,

−

wymagające znacznego wysiłku fizycznego, związane z transportem ciężarów oraz
wymuszoną pozycją ciała (w przemyśle ciężkim, budownictwie),

−

narażające na chemiczne zatrucie lub promieniowanie jonizujące, w kontakcie ze
szkodliwymi czynnikami biologicznymi,

−

niebezpieczne (przy materiałach wybuchowych),

−

wywołujące wibracje ciała (na traktorach, przy obsłudze obrabiarek do drewna),

−

w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu,

−

w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym,

−

grożące ciężkimi urazami fizycznymi i psychicznymi.
Równe traktowanie w zatrudnieniu – przepisy art. 18

Kodeksu pracy gwarantują

kobietom równe traktowanie w zakresie nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy,
warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia
kwalifikacji zawodowych. Równe traktowanie w zatrudnieniu oznacza niedyskryminowanie
w jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio.
Ochrona pracy niepełnosprawnych

Pracownicy niepełnosprawni w rozumieniu prawnym to osoby posiadające orzeczony

stopień niepełnosprawności: lekki, umiarkowany lub znaczny. W odniesieniu do
pracowników niepełnosprawnych mają zastosowanie powszechnie obowiązujące przepisy
prawa pracy. Aktem prawnym określającym szczególne prawa i obowiązki pracodawców
i pracowników niepełnosprawnych jest ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Zgodnie z ustawą pracownik niepełnosprawny nie może pracować dłużej niż 8 godzin na

dobę i 40 godzin tygodniowo i ma prawo do dodatkowej, 15 min. przerwy, wliczanej do czasu
pracy, na gimnastykę usprawniająca lub wypoczynek.

Niepełnosprawny zaliczony do znacznego lub umiarkowanego stopnia:

−

nie może pracować dłużej niż 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo,

−

ma prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni roboczych,

−

ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celu:
uczestnictwa raz w roku w 21. dniowym turnusie rehabilitacyjnym, wykonania badań
specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających.
Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych obowiązany jest dostosować

do potrzeb i możliwości tych pracowników, wynikających ze zmniejszonej sprawności:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

stanowiska pracy oraz dojścia do nich,

−

urządzenia higienicznosanitarne oraz dojścia do nich.

Organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy i ochroną środowiska

W polskim systemie prawnym działają wyspecjalizowane organy państwowego nadzoru,

których działanie ma bezpośredni wpływ na warunki bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakładach pracy. Organizację, zadania i zakres działania tych organów szczegółowo
określają stosowne ustawy. Najważniejszą rolę z nich odgrywają:
Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) jest podległym Sejmowi RP organem nadzoru i kontroli
przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Czynności kontrolne z ramienia PIP przeprowadzają inspektorzy pracy. Mają oni prawo
przeprowadzania o każdej porze dnia i nocy, bez uprzedzenia, kontroli przestrzegania prawa
pracy we wszystkich podmiotach, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne.
W razie stwierdzenia naruszenia przepisów inspektor pracy jest uprawniony wydać odpowiednie
ś

rodki prawne zobowiązujące pracodawcę do usunięcia stwierdzonych uchybień i przywrócenia

stanu zgodnego z przepisami. Za wykroczenia przeciwko prawom pracownika inspektor pracy
ma prawo ukarać sprawcę mandatem karnym lub wystąpić do sądu z wnioskiem o jego ukaranie.
Okręgowy inspektor pracy może wydać nakaz zaprzestania działalności przez zakład pracy lub
jego część, jeżeli stan bhp zagraża życiu lub zdrowiu pracowników.
Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS) sprawuje nadzór i kontrolę przestrzegania zasad,
przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy. Zakres działania PIS obejmuje
kontrolę warunków zdrowotnych środowiska pracy, w tym zapobieganie powstawaniu chorób
związanych ze środowiskiem pracy a także kontrolę stanu higienicznego zakładów. Kontrole
przeprowadzają inspektorzy sanitarni, którzy mają prawo wstępu do zakładów pracy o każdej
porze i wydawania decyzji w sprawach higieny pracy mające na celu usuwanie
nieprawidłowości mogących spowodować choroby zawodowe. Decyzja może dotyczyć
unieruchomienia zakładu pracy lub jego części jeżeli natychmiastowe usunięcie zagrożeń nie
jest możliwe. Inspektorzy sanitarni również mają prawo stosować kary grzywny w stosunku
do osób winnych zaniedbań w sprawach dotyczących higieny pracy.
Urząd Dozoru Technicznego (UDT) sprawuje nadzór nad projektowaniem, wytwarzaniem
i eksploatacją urządzeń technicznych stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia oraz
mienia i środowiska. Do urządzeń podlegających UDT należą m.in.: urządzenia ciśnieniowe
(butle, zbiorniki z gazami technicznymi), zbiorniki bezciśnieniowe z materiałami
niebezpiecznymi (żrącymi lub trującymi) oraz urządzenia transportu bliskiego (dźwignice,
ż

urawie, windy). Wymienione urządzenia mogą być użytkowane pod warunkiem uzyskania

decyzji UDT dopuszczającej do eksploatacji. Decyzje wydają inspektorzy dozoru
technicznego, mają oni również prawo do wydania decyzji zakazującej eksploatacji
urządzenia jeżeli nie są spełnione wymagania przepisów.
Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska (PIOŚ) zajmuje się m.in. kontrolą sposobów
eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych mających wpływ na środowisko przyrodnicze,
skuteczności urządzeń chroniących środowisko, a także stosowanych technologii i rozwiązań
technicznych. Kontrole przeprowadzają inspektorzy ochrony środowiska i wydają decyzje
w celu usunięcia zagrożeń dla środowiska włącznie z prawem wstrzymania działalności,
a także mają prawo nakładania grzywien.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co oznacza pojęcie ,,bezpieczeństwo pracy” i ,,higiena pracy”?
2. W jakich aktach prawnych znajdują się są przepisy bhp?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Jakie kary może stosować pracodawca wobec pracownia za naruszanie przepisów bhp?
4. Kto ponosi odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy?
5. Jakie ma prawo pracownik, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp?
6. Jakie obowiązki w zakresie bhp ma pracownik według przepisów Kodeksu pracy?
7. Kto zapewnia przeszkolenie pracownika w zakresie bhp?
8. W jakim czasie i na czyj koszt organizowane są szkolenia bhp?
9. Jakie są rodzaje szkoleń bhp?
10. Jakie zakazy dotyczą zatrudniania młodocianych?
11. Czego dotyczą główne obszary prawnej ochrony pracy kobiet?
12. Jakie szczególne uprawnienia prawo pracy daje niepełnosprawnym?
13. Jakie są organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy i ochroną środowiska?
14. Jakie uprawnienia mają inspektorzy pracy?
15. Który organ i kiedy może wydać decyzję zakazującą działalności zakładu pracy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przepisów Kodeksu pracy dotyczących profilaktycznych badań lekarskich

ustal i wypisz:

−

rodzaje badań i kto im podlega,

−

kiedy i na czyj koszt są przeprowadzane badania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować odpowiedni rozdział Kodeksu pracy,
2) określić rodzaje badań i kto im podlega,
3) określić, kiedy i na czyj koszt są przeprowadzane badania,
4) wypisać właściwe określenia,
5) zaprezentować efekty pracy zespołu na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart,

−

Kodeks pracy, wybrane rozporządzenia.

Ćwiczenie 2

Do przedstawionego w tabeli zestawienia obowiązków pracodawcy dopisz obowiązki

pracownika.

Pracodawca jest obowiązany

Pracownik jest obowiązany

Organizować pracę w sposób zapewniający
bezpieczne i higieniczne warunki pracy

Dbać o sprawność środków ochrony
indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem

Zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy przed
dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie
okresowych szkoleń w tym zakresie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować obowiązki pracodawcy i pracownika,
2) dokonać porównania obowiązków pracodawcy i pracownika,
3) wpisać do tabeli właściwe określenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks pracy.

Ćwiczenie 3

Na podstawie przepisów działu X. Kodeksu pracy oraz rozporządzenia w sprawie szkoleń

w dziedzinie bhp określ:

−

jakie są rodzaje szkoleń bhp,

−

kiedy i na czyj koszt przeprowadzane są szkolenia,

−

jakie szkolenia powinien przechodzić w okresie zatrudnienia operator maszyn po
przepracowaniu 14 miesięcy pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować odpowiedni rozdział Kodeksu pracy,
2) określić rodzaje szkoleń i kto im podlega,
3) określić, kiedy i na czyj koszt są przeprowadzane szkolenia,
4) wypisz jakie szkolenia powinien przechodzić w okresie zatrudnienia operator maszyn po

przepracowaniu 14 miesięcy pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks pracy,

−

rozporządzenie w sprawie szkoleń w dziedzinie bhp.

Ćwiczenie 4

Korzystając z rozporządzenia w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym

wyszukaj i wypisz rodzaje prac wzbronionych młodocianym, które mogą występować
w rolnictwie i przetwórstwie spożywczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować tekst rozporządzenia,
2) wyszukać prace wzbronione młodocianym, które mogą występować w rolnictwie

i przetwórstwie spożywczym,

3) wypisać na plakacie wyszukane rodzaje prac.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rozporządzenie w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Posługując się rozporządzeniem w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub

szkodliwych dla zdrowia kobiet ustal i wypisz wartości dopuszczalnych ciężarów
przemieszczanych podczas prac transportowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować tekst rozporządzenia,
2) wyszukać dopuszczalne wartości ciężarów dla poszczególnych rodzajów prac

transportowych,

3) wypisać na plakacie wartości dopuszczalnych przemieszczanych ciężarów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rozporządzenie w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla

zdrowia kobiet,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić prawa pracownika w zakresie bhp?
2) scharakteryzować obowiązki pracownika w dziedzinie bhp?

3) określić

podstawowe

obowiązki

pracodawcy

dziedzinie

bezpieczeństwa i higieny pracy?

4) określić, jakie są rodzaje profilaktycznych badań lekarskich?

5) określić

przepisy

regulujące

prawa

obowiązki

pracownika

i pracodawcy w zakresie bhp?

6) określić podstawowe przepisy dotyczące zatrudniania młodocianych?

7) określić, na czym polega ochrona pracy kobiet?

8) określić,

jakie

uprawnienia

zatrudnieniu

mają

osoby

niepełnosprawne?

9) określić podstawowe zadania organów kontroli i nadzoru nad

warunkami pracy i ochrony środowiska?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Kształtowanie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Proces pracy odbywa się w określonym, materialnym środowisku, w którym mogą

występować czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne (jest to tzw. środowisko pracy).
Różnorodne zadania zawodowe, występujące w zawodzie technik agrobiznesu, wymagają
wykonywania prac typowych dla dziedziny rolnictwa i przetwórstwa spożywczego, co może
powodować występowanie zagrożeń dla człowieka spośród wszystkich wyżej wymienionych
grup. Czynniki te mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia osób wykonujących
pracę. W zależności od sposobu oddziaływania czynników środowiska pracy na organizm
człowieka zostały sklasyfikowane jako:
1. Czynniki niebezpieczne, których oddziaływanie może spowodować nagły uraz a nawet

mierć. Innymi słowy czynniki niebezpieczne mogą powodować wypadki przy pracy.

Zaliczamy do nich przede wszystkim:

−

przemieszczające się maszyny, środki transportu i materiały,

−

ruchome elementy maszyn i urządzeń,

−

powierzchnie śliskie, nierówne, szorstkie,

−

spadające przedmioty,

−

gorące i zimne powierzchnie,

−

ostrza, krawędzie, elementy wystające,

−

ograniczone przestrzenie,

−

płyny pod ciśnieniem,

−

ywe zwierzęta,

−

prąd elektryczny.

2. Czynniki szkodliwe i uciążliwe, których oddziaływanie może prowadzić do pogorszenia

sprawności fizycznej i psychicznej, stanu zdrowia, wywołać schorzenie – chorobę
zawodową. Czynniki te dzielimy na:
a) fizyczne i takie jak:

−

hałas,

−

drgania mechaniczne (wibracja),

−

mikroklimat,

−

promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone, ultrafioletowe),

−

pole elektromagnetyczne,

−

pyły,

b) chemiczne
c) biologiczne
d) czynniki psychofizyczne, których oddziaływanie nie stanowi zagrożenia dla życia lub

zdrowia człowieka, ale utrudnia pracę lub przyczynia się w inny sposób do obniżenia
zdolności do wykonywania pracy, bądź też wpływają na zmniejszenie wydajności.
Zalicza się do nich:

−

obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne),

−

obciążenie psychonerwowe.

Należy zastrzec, że przedstawiony podział nie jest całkiem jednoznaczny, gdyż

w zależności od poziomu oddziaływania dany czynnik może być niebezpieczny lub też
szkodliwy. Na przykład chemiczna substancja toksyczna (trucizna) będąca czynnikiem
szkodliwym w określonej dawce może spowodować nagłą śmierć, czyli zadziałać jak czynnik
niebezpieczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metody eliminacji i ograniczania oddziaływania niebezpiecznych, szkodliwych
i uciążliwych czynników w środowisku pracy

Zidentyfikowanie w środowisku pracy obecności niebezpiecznych, szkodliwych lub

uciążliwych czynników niesie konieczność ich wyeliminowania, a jeżeli jest to niemożliwe
ograniczenia wpływu na pracujących. Działania te aby przyniosły optymalne efekty powinny
być podejmowane i prowadzone w logicznej kolejności, a mianowicie:
1. Eliminowanie źródeł czynników poprzez:

−

usuwanie szkodliwych surowców, półfabrykatów i innych substancji stosowanych
w procesach pracy lub zastępowanie mniej szkodliwymi,

−

wprowadzanie procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń nie stwarzających
zagrożeń,

−

unieszkodliwianie odpadów produkcyjnych.

2. Ograniczanie oddziaływania tych czynników poprzez odsunięcie człowieka

z obszaru ich oddziaływania w wyniku:

−

zastąpienia człowieka przez roboty,

−

mechanizację, automatyzację,

−

prawidłowe rozmieszczenie maszyn i urządzeń,

−

wprowadzanie urządzeń, systemów sygnalizujących stany niebezpieczne lub
uniemożliwiających wejście człowieka w strefę zagrożenia.

3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników przez osłonięcie strefy

narażenia realizowane poprzez:

−

hermetyzację procesów produkcyjnych aby wyeliminować emisję do środowiska
pracy szkodliwych gazów, oparów, pyłów,

−

stosowanie środków ochrony zbiorowej takich jak np. osłony, ekrany, obudowy,
izolacja, wentylacja, klimatyzacja.

4. Zastosowanie środków ochrony indywidualnej
5. Wprowadzenie przedsięwzięć organizacyjnych

−

dobór pracowników,

−

organizacja procesu pracy,

−

szkolenia pracowników,

−

stosowanie sygnałów i znaków bezpieczeństwa.

Środki ochrony zbiorowej to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi,
w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi
pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi
stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach. Do tej grupy
ochron zalicza się m.in. instalacje wentylacji i klimatyzacji ogólnej pomieszczeń, ekrany
i ścianki dźwiękochłonne.
Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przewidziane do noszenia
bądź trzymania przez użytkownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą
zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego bezpieczeństwo lub zdrowie. Decyzja
o zastosowaniu

rodków

ochrony

indywidualnej

powinna

być

poprzedzona

przeprowadzeniem

wszystkich

możliwych

działań

zarówno

technicznych

jak

i organizacyjnych mających na celu eliminację zagrożeń u źródła. Środki ochrony
indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, gdy nie można uniknąć zagrożeń lub nie
można ich dostatecznie ograniczyć poprzez wprowadzenie środków ochrony zbiorowej lub
odpowiedniej organizacji pracy. Punktem wyjścia przy doborze środków ochrony
indywidualnej musi być dokładne rozpoznanie zagrożeń, jakie występują na stanowisku pracy.
Rozpoznanie

powinno

polegać

zidentyfikowaniu

wszystkich

czynników

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

niebezpiecznych i szkodliwych. Następnie należy określić, jakie części organizmu i w jakim
zakresie podlegają oddziaływaniu danego czynnika. Umożliwi to podjęcie decyzji, z której
grupy ochron powinien być wybrany konkretny środek ochronny. Zgodnie z przepisami środki
ochrony indywidualnej, wprowadzane do obrotu, muszą posiadać oznakowanie „CE”, co
oznacza, że spełniają tzw. wymagania zasadnicze określone w stosownych przepisach i mogą
być bezpiecznie stosowane. Środki ochrony indywidualnej klasyfikuje się ze względu na
przeznaczenie i stąd wyróżnia się:

−

odzież ochronną,

−

rodki ochrony kończyn dolnych,

−

rodki ochrony kończyn górnych,

−

rodki ochrony głowy,

−

rodki ochrony twarzy i oczu,

−

rodki ochrony słuchu,

−

rodki ochrony układu oddechowego,

−

rodki chroniące przed upadkiem z wysokości,

−

rodki izolujące cały organizm.

Charakterystyka czynników niebezpiecznych
Przemieszczające się maszyny, pojazdy i środki transportu, wśród których można
wymienić np.: ciągniki, pojazdy rolnicze, wózki widłowe, samobieżne maszyny. Aby ustrzec
się tych zagrożeń należy przestrzegać zasad ruchu drogowego, zachowywać szczególną
ostrożność na drogach, przejściach, stosować oznakowanie dróg zgodnie z zasadami prawa
o ruchu drogowym.
Ruchome elementy maszyn i urządzeń technicznych stanowią zagrożenie powstania
urazów na skutek uderzenia, wciągnięcia, pochwycenia lub zgniecenia. Mogą powodować
następujące rodzaje urazów: zgniecenie (zmiażdżenie), obcięcie, potłuczenie, nakłucie lub
przekłucie, otarcie, skaleczenie, złamanie. Źródłem takich zagrożeń są m.in.:

−

obracające się wały napędowe, koła zębate, głowice, walce, sprzęgła, wrzeciona itp.,

−

elementy przekładni i układów napędowych (zębatych, pasowych, łańcuchowych),

−

elementy mechanizmów jak: dźwignie, drążki, korbowody, suwaki, korby itp.,

−

ruchome narzędzia robocze: listwy nożowe kombajnów, noże kosiarek rotacyjnych,
adaptery roztrząsaczy obornika, frezy, piły itp.
W celu zapobiegania urazom, maszyny i urządzenia techniczne należy utrzymywać

w pełnej sprawności technicznej, przestrzegać postanowień instrukcji obsługi, dbać
o kompletność osłon i innych zabezpieczeń.
Powierzchnie śliskie, nierówne, szorstkie, stwarzają zagrożenie upadkiem lub poślizgnięciem
w trakcie przemieszczania się ludzi, co może spowodować takie urazy jak: stłuczenia, złamania,
zwichnięcia. Zdarzenia takie mogą nastąpić podczas dojścia do stanowiska pracy lub
opuszczanie go oraz wykonywania czynności roboczych, konserwacyjnych i naprawczych.
Miejscem tych zdarzeń są z reguły drogi komunikacyjne i transportowe, przejścia
technologiczne, wejścia i dojścia do maszyn lub stanowisk pracy. Szczególnie niebezpieczne są
mokre i zanieczyszczone odchodami zwierząt powierzchnie w budynkach inwentarskich
(oborach, chlewniach), tłuszczami w ubojniach, masarniach, zakładach utylizacyjnych. Z tych
względów posadzki, podłogi, nawierzchnie dróg, ciągów pieszych, stanowisk pracy powinny
być równe, wytrzymałe, nie śliskie i utrzymywane w czystości.
Spadające przedmioty, co może zdarzać się szczególnie podczas powszechnych w rolnictwie
i przetwórstwie spożywczym prac transportowych, załadunku i rozładunku materiałów: płodów
rolnych (bel sprasowanej słomy, siana, roślin okopowych), warzyw i owoców w skrzynkach
i skrzyniopaletach, palet z artykułami spożywczymi. W celu ochrony przed tymi zagrożeniami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

należy przestrzegać instrukcji transportowych, nie przeładowywać środków transportu,
prawidłowo składować materiały, w czasie prac używać hełmów chroniących głowę.
Gorące i zimne powierzchnie, czyli działanie skrajnych (wysokich lub niskich) temperatur,
stwarzające zagrożenie poparzenia tj. trwałego uszkodzenia części miękkich organizmu
człowieka. Do poparzeń dochodzi najczęściej w wyniku kontaktu z: częściami pieców
grzewczych, kotłów, rurociągami pary wodnej, elementami pracujących silników
spalinowych, układów wydechowych. Powierzchnie o skrajnie niskich temperaturach
występują w zamrażalniach, chłodniach zakładów spożywczych. Ochrona polega na
stosowaniu izolacji termicznych, przestrzeganiu przepisów i zasad bhp, stosowaniu środków
ochrony indywidualnej: jak rękawice ochronne, obuwie.

strza, krawędzie, elementy wystające, budowli, konstrukcji urządzeń gospodarskich,

urządzeń technicznych trwale związanych z budynkami. Miejsca takie powinny być
ogrodzone lub oznakowane ostrzegawczymi barwami bezpieczeństwa.
Ograniczone przestrzenie, takie jak dojścia, przejścia w budynkach inwentarskich,
magazynach, dojścia do stanowisk pracy, stacjonarnych maszyn i urządzeń technicznych,
stwarzają niebezpieczeństwo urazów. Wymagane jest, aby szerokość i wysokość była
wystarczająca dla ruchu osób a miejsca niebezpieczne oznakowane barwami i znakami
bezpieczeństwa.
Płyny pod ciśnieniem, występują w układach hydraulicznych maszyn i urządzeń sterujących
pracą różnych zespołów. Awaria tych układów może spowodować wyrzut strumienia cieczy
i uraz oczu i skóry człowieka.
śywe zwierzęta inwentarskie, mogą powodować urazy osób w czasie prac związanych
z codzienną obsługą jak karmienie, pojenie, czyszczenie, w czasie transportu, podczas
wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych, weterynaryjnych jak również podczas uboju. Do
szczególnie niebezpiecznych zalicza się rozpłodniki (ogiery, knury, buhaje, tryki) a także
lochy z prosiętami i klacze ze źrebiętami. W celu ochrony należy obchodzić się ze
zwierzętami w sposób łagodny ale zdecydowany, nie płoszyć ich, nie bić, podchodząc
sygnalizować swoją obecność. Zwierzęta niebezpieczne powinny być:

−

obsługiwane przez te same osoby,

−

umieszczone w oddzielnych boksach lub przywiązane uwiązami,

−

niedopuszczalne jest przywiązywanie zwierząt niebezpiecznych do ruchomych lub
niedostatecznie umocowanych przedmiotów,

−

osoby stale obsługujące zwierzęta niebezpieczne nie powinny wykonywać na nich
bolesnych zabiegów ani pomagać przy ich wykonywaniu,

−

zwierzęta wykazujące skłonność do gryzienia ludzi lub innych zwierząt, jeżeli
przebywają poza swoim stanowiskiem, powinny mieć nałożone kagańce,

−

zwierzęta wykazujące skłonność do kopania powinny być umieszczane w boksach,
w sposób zapewniający bezpieczeństwo pracowników,

−

nad stanowiskami dla zwierząt niebezpiecznych powinny być umieszczone napisy
ostrzegawcze,

−

boksy powinny być skonstruowane w taki sposób, aby karmienie zwierząt i zakładanie
uwiązów mogło odbywać się bez konieczności wchodzenia do nich, a drzwi otwierały się
na zewnątrz,

−

rozpłodniki powinny być prowadzone w uprzęży, pojedynczo i z zachowaniem
szczególnej ostrożności,

−

podczas wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych, hodowlanych lub weterynaryjnych na
koniach, bydle, owcach i kozach powinno się korzystać z unieruchamiającego je
poskromu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zabiegi pielęgnacyjne racic lub kopyt powinno się przeprowadzać po unieruchomieniu
kończyny zwierzęcia,

−

przepędzanie stada bydła, koni, owiec lub kóz liczącego powyżej 50 sztuk powinno być
nadzorowane co najmniej przez dwie osoby,

−

osoby wykonujące prace przy obsłudze bydła lub koni powinny używać obuwia
ochronnego, zabezpieczającego stopy przed urazami.

Zagrożenia urazowe mogą również wystąpić w trakcie zabiegów technologicznych, w których
odpryskują elementy obrabianego materiału (wióry, opiłki, trociny itp.) a także odpadające
obluzowane lub zużyte części maszyn, narzędzi, osprzętu oraz obrabiane przedmioty.
Bezpieczeństwo użytkowania maszyn i urządzeń technicznych

Maszyny,

urządzenia

instalacje

techniczne

powinny

spełniać

wymagania

bezpieczeństwa w całym okresie użytkowania, a także w czasie montażu, demontażu, napraw,
transportu i przechowywania. Montaż, demontaż i eksploatacja maszyn, w tym ich obsługa,
powinny odbywać się przy zachowaniu wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ergonomii określonych w instrukcjach obsługi.

Nowe maszyny, wprowadzane do obrotu po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej

(od 01.05.2004 r.) muszą spełniać tzw. wymagania zasadnicze, które określone są w polskich
przepisach wprowadzających postanowienia dyrektyw unijnych. Przepisy te nakładają na
producentów i importerów obowiązek poddawania nowych maszyn ocenie zgodności
z wymaganiami zasadniczymi. Potwierdzeniem oceny zgodności jest wydanie specjalnego
dokumentu tzw. deklaracji zgodności WE, a także oznakowanie maszyny znakiem „CE” co
oznacza, że maszyna jest bezpieczna. Do maszyn powinna być dołączona instrukcja
zawierająca m. in.: przewidywane zastosowanie maszyny, informacje dotyczące bezpiecznego
przekazywania do eksploatacji, użytkowania, montażu, demontażu, regulacji, konserwacji,
obsługi i napraw. Zgodnie z przepisem art. 217 Kodeksu pracy, pracodawca nie może
wyposażać stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają
wymagań dotyczących oceny zgodności.

Odnośnie maszyn i urządzeń technicznych, które znalazły się na wyposażeniu zakładów

pracy przed wejściem Polski do UE, muszą one być dostosowane do wymagań minimalnych
określonych w rozporządzeniu w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy.
Podstawowe zasady bezpiecznego użytkowania maszyn i urządzeń technicznych:

−

maszyny i narzędzia oraz ich urządzenia ochronne powinny być sprawne technicznie,
czyste, zapewniać bezpieczne użytkowanie oraz stosowanie tylko w procesach
i warunkach, do których są przeznaczone,

−

używanie maszyny bez wymaganego urządzenia ochronnego lub przy jego
nieodpowiednim stosowaniu jest niedopuszczalne,

−

przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie można pracować w odzieży
z luźnymi (zwisającymi) częściami, jak luźno zakończone rękawy, krawaty, szaliki, poły,
oraz bez nakryć głowy okrywających włosy,

−

w czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzucanie pasów
pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie przy użyciu
specjalnych urządzeń przeznaczonych do tego celu,

−

pasy pędne, łańcuchy, liny, taśmy pędne mogą być napinane, naprawiane, łączone,
skracane i smarowane po unieruchomieniu napędu maszyny,

−

maszyn będących w ruchu nie wolno pozostawiać bez obsługi lub nadzoru, chyba że
dopuszcza to instrukcja obsługi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i smarować, z wyjątkiem
smarowania za pomocą specjalnych urządzeń określonych w instrukcji obsługi,

−

maszyny, u których uszkodzenia stwierdzono w czasie pracy, powinny być niezwłocznie
zatrzymane i odłączone od zasilania, wycofane z użytkowania oraz wyraźnie oznakowane
tablicami informacyjnymi i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie.
Wznowienie ich pracy bez usunięcia uszkodzenia jest niedopuszczalne,

−

maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie powinny być wycofane
z użytkowania oraz wyraźnie oznakowane tablicami informacyjnymi i zabezpieczone
w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie.

Prąd elektryczny, zarówno stały jak i zmienny stwarza dla człowieka zagrożenie porażenia.
Porażenie prądem elektrycznym następuje na skutek przepływu przez ciało człowieka. Skutki
porażenia mogą być dwojakiego rodzaju:

−

cieplne, powodujące uszkodzenia tkanek, takie jak: poparzenie, zwęglenie, pękanie
naczyń krwionośnych,

−

elektrolityczne, oddziałujące na układ nerwowy i wywołujące: skurcze mięśni, utratę
ś

wiadomości, zatrzymanie oddychania, zakłócenia lub zatrzymanie pracy serca, migotanie

komór sercowych.
Stopień porażenia zależy od natężenia prądu, czasu i drogi przepływu przez ciało

człowieka. Człowiek jest mniej wrażliwy na działanie prądu stałego niż zmiennego.
W praktyce uważa się, że natężenie prądu o wartości powyżej 15 mA jest niebezpieczne dla
człowieka. W zakresie wartości napięcia prądu za tzw. Bezpieczne przyjmuje się dla prądu
zmiennego 50 V a dla stałego 110 V.
Podstawowe zasady bezpiecznego użytkowania instalacji i urządzeń elektrycznych:

Wszelkie prace instalacyjne, remontowe, naprawy urządzeń i instalacji elektrycznych

wykonywać mogą wyłącznie elektrycy posiadający kwalifikacje. Użytkownik instalacji
elektrycznej może w niej samodzielnie:

−

wymieniać przepalony bezpiecznik,

−

wymieniać żarówki i świetlówki w oprawach oświetleniowych,

−

powtórnie

załączać

wyłączony

bezpiecznik

automatyczny

lub

wyłącznik

różnicowoprądowy,

−

sprawdzać napięcie w gniazdach wtykowych i urządzeniach do użytku domowego przy
pomocy specjalnych próbników,

−

czyścić żarówki, świetlówki i oprawy oświetleniowe.

Aby uniknąć porażenia prądem należy przestrzegać podstawowych zasad bezpieczeństwa:

−

utrzymywać instalację i urządzenia elektryczne w czystości i pełnej sprawności
technicznej,

−

przed przystąpieniem do prac przy urządzeniach elektrycznych odłączyć je od zasilania,

−

zapoznać się z instrukcją obsługi przed rozpoczęciem użytkowania urządzenia
elektrycznego i stosować się do jej zaleceń,

−

przed przystąpieniem do pracy z użyciem elektronarzędzi (wiertarki) sprawdzić stan ich
obudowy, izolacji przewodów zasilających, wtyczek i gniazd wtykowych,

−

podczas pracy z użyciem elektronarzędzi unikać klękania na przewodzącym podłożu
(betonie, ziemi), nie przytrzymywać się i nie opierać o uziemione metalowe przedmioty
(konstrukcje, rurociągi),

−

pracując urządzeniami pod napięciem należy używać butów na grubej, izolacyjnej
podeszwie,

−

nie dotykać mokrymi dłońmi jakichkolwiek części urządzeń elektrycznych będących lub
mogących być pod napięciem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

podczas wyłączania wtyki z gniazda nie szarpać za przewód, a trzymać za obudowę wtyki
i przytrzymywać obudowę gniazda wtykowego,

−

zabronione jest wykonywanie prowizorycznych połączeń przewodów przez skręcanie ich
końców i pozostawianie w stanie nie zaizolowanym,

−

nie zastawiać dostępu do rozdzielnic i wyłączników urządzeń elektrycznych,

−

przedłużacze ułożone na podłożu zabezpieczać przed uszkodzeniami mechanicznymi.

Prace na wysokości

W myśl przepisów bhp, za pracę na wysokości uważa się te, które są wykonywane 1 m

powyżej poziomu podłogi lub ziemi. Stanowiska pracy na wysokości powinny być
zabezpieczone balustradami z poręczą o wysokości 1,1 m, wyposażoną w deski
krawężnikowe o wysokości 0,15 m, a także poprzeczki w połowie wysokości pomiędzy
barierką a krawężnikiem. Jeżeli ustawienie balustrad jest niemożliwe lub nieuzasadnione (np.
przy pracach krótkotrwałych), należy stosować środki ochrony indywidualnej. Sprzęt
chroniący przed upadkiem z wysokości składa się z trzech podzespołów:

−

uprzęży, którą stanowią szelki bezpieczeństwa,

−

podzespołu amortyzującego (amortyzatory, urządzenia samohamowne, urządzenia
samozaciskowe),

−

podzespołu kotwiczącego (naczepy linkowe, statywy).

Pracujący na wysokości muszą mieć hełmy ochronne.
Charakterystyka czynników szkodliwych i uciążliwych
Hałas – to wszelkie niepożądane, nieprzyjemne lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na zmysł
i narząd słuchu a także na inne zmysły oraz części organizmu człowieka. Podobnie jak inne
dźwięki hałas to drgania wprawionych w ruch cząstek powietrza rozchodzące się w postaci fal
akustycznych. Jednostką określającą poziom hałasu (natężenie) jest decybel – dB. Może
oddziaływać jako czynnik szkodliwy, jeżeli osiąga poziom około 80–120 dB, powodując trwały
ubytek słuchu (chorobę zawodową). Staje się czynnikiem niebezpiecznym na poziomie
130–140 dB, gdyż może spowodować wówczas natychmiastowe, nieodwracalne uszkodzenie
słuchu. W granicach 75–80 dB traktowany jest jako czynnik uciążliwy, gdyż ogranicza zdolność
do koncentracji, utrudnia komunikację werbalną, zrozumiałość sygnałów. Negatywne
oddziaływanie hałasu zależy od jego natężenia oraz czasu trwania narażenia, czyli tzw. „dawki”
hałasu. Im wyższe jest natężenie i dłuższy czas narażenia, tym bardziej szkodliwy jest hałas.
Hałas jest jednym z najczęściej występujących w rolnictwie i przemyśle spożywczym
czynnikiem szkodliwym, powoduje wiele chorób zawodowych. Ubytek słuchu spowodowany
hałasem nie stwarza bólu, postępuje powoli, najczęściej niezauważalnie i objawia się niekiedy
dopiero po kilkunastu czy kilkudziesięciu latach narażenia. Źródła hałasu:

−

mechaniczne: maszyny, urządzenia i narzędzia o napędzie mechanicznym, elektrycznym,
pneumatycznym (ciągniki rolnicze – głownie te bez kabin, kombajny zbożowe,
młocarnie, śrutowniki, rozdrabniacze ziarna, dojarki, pilarki do drzewa, przecinarki do
metalu, szlifierki, agregaty sprężarkowe chłodnicze i powietrzne i wiele innych),

−

aerodynamiczne i hydrodynamiczne (ruch cieczy i gazów w rurociągach, wentylatorach,
dmuchawach do słomy, siana i ziarna),

−

technologiczne: towarzyszące obróbce materiałów (kruszenie, przesiewanie,
rozdrabnianie, mielenie).
Najczęściej występuje równoczesne narażenie na hałasu z kilku źródeł. Poziom emisji hałasu

przez urządzenie zależy od wielu czynników takich jak typ, moc, rodzaj wykonywanej czynności,
stopień zużycia. Przykładowe, przybliżone maksymalne wartości hałasu dla określonych grup
urządzeń: silniki spalinowe 125 dB, obrabiarki do metali 105 dB, piły tarczowe, strugarki do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

drewna 115 dB, pilarki łańcuchowe spalinowe 110 dB, ciągniki, kombajny zbożowe 110 dB.
Ograniczanie emisji hałasu do środowiska pracy możliwe jest poprzez:

−

zmianę technologii na mniej hałaśliwą,

−

wymianę maszyn i urządzeń powodujących nadmierny hałas,

−

stosowanie ekranów dźwiękochłonnych na stanowisku pracy,

−

wykładanie ścian i sufitów pomieszczeń materiałem dźwiękochłonnym,

−

stosowanie ochron słuchu: wkładek przeciwhałasowych, nauszników, hełmów
przeciwhałasowych. Prawidłowo dobrany ochronnik słuchu powinien zapewnić obniżenie
poziomu dźwięku do wartości mniejszych od 85 dB. Aby ochrona słuchu była skuteczna,
gdzie panuje nadmierny hałas ochronniki należy nosić cały czas. Istotne jest aby
ochronniki słuchu nie powodowały nadmiernego tłumienia dźwięku, może to być
przyczyną problemów z komunikacją dźwiękową lub odbieraniem sygnałów alarmowych.

Drgania mechaniczne (wibracje) – w zależności od drogi przenoszenia na człowieka
rozróżniamy drgania o oddziaływaniu:

−

przez kończyny górne, czyli drgania przenoszone przez ręce ze strony narzędzi, maszyn
wytwarzających drgania np. wiertarek, pilarek, młotów udarowych,

−

ogólnym, przenoszone na korpus człowieka przez plecy, boki, miednicę, nogi ze strony
podłoża, siedzisk operatorów maszyn, pojazdów np. ciągników rolniczych, maszyn
samobieżnych, walców drogowych itp.
Drgania powodują zmiany chorobowe (tzw. zespół wibracyjny – choroba zawodowa)

takie jak: zwyrodnienia stawów nadgarstkowych, łokciowych i kręgosłupa, torbiele kostne,
bielenie rąk, uszkodzenia i skurcze drobnych naczyń krwionośnych, obniżenie temperatury
skóry rąk, bóle rąk i nóg, zaburzenia czucia i wrażliwości. Szkodliwy wpływ drgań na
organizm człowieka zależy od ich parametrów (wartości przyśpieszeń), czasu narażenia,
a także temperatury otoczenia i wrażliwości osobniczej. W warunkach zimna nasila się
występowanie zmian chorobowych.

Metody eliminowania wpływu drgań:

−

dbałość o stan techniczny maszyn i narzędzi wywołujących drgania,

−

wymiana zużytych maszyn i narzędzi, powodujących nadmierne drgania,

−

stosowanie wibroizolacji maszyn i urządzeń,

−

używanie rękawic antywibracyjnych.

Mikroklimat – czyli środowisko termiczne miejsca pracy jest czynnikiem mającym wpływ na
samopoczucie, zdrowie i wydajność pracy. W zależności od układu takich parametrów jak:
temperatura, wilgotność względna, prędkość ruchu powietrza, promieniowania cieplnego
rozróżnia się:

−

mikroklimat zimny, występuje gdy temperatura powietrza nie przekracza +100°C,
ś

rodowisko to powoduje obniżenie temperatury ciała prowadzące do utraty świadomości,

zwolnienia i zatrzymania oddechu i w końcu zatrzymania krążenia. Ochrona osób przed
wpływem mikroklimatu zimnego polega głównie na: stosowaniu odzieży ciepłochronnej,
zapewnieniu pomieszczeń do ogrzania się w czasie przerw, dostarczaniu ciepłych
napojów i posiłków profilaktycznych,

−

mikroklimat gorący, praca w tych warunkach powoduje intensywne pocenie się, utratę
elektrolitów, zaburzenia w gospodarce energetycznej. Zdarzają się omdlenia cieplne,
wyczerpanie i udar. W warunkach mikroklimatu gorącego powinno się stosować,
wentylację i klimatyzację, nawilżacze powietrza, posiłki i napoje profilaktyczne,

−

mikroklimat umiarkowany, środowisko termiczne korzystne dla pracujących. Odczucie
zadowolenia przez pracownika pracującego w danym środowisku termicznym określone
jest jako tzw. komfort termiczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na równowagę cieplną ciała osoby pracującej oprócz parametrów powietrza mają wpływ:

wysiłek, metabolizm, izolacyjność cieplna odzieży roboczej. Większość prac w rolnictwie
wykonuje się na otwartej przestrzeni. Środowisko pracy na tych stanowiskach jest
kształtowane przez panujące warunki atmosferyczne, bardzo często niekorzystnie
oddziałujące na człowieka. Również warunki pracy w pomieszczeniach zamkniętych (obory,
chlewnie, spichrze, stodoły, piwnice, warsztaty) są kształtowane przez warunki
atmosferyczne, panujące na zewnątrz. Niektóre prace są wykonywane na przemian
w pomieszczeniach i na zewnątrz, co wzmaga niekorzystny wpływ środowiska termicznego
z powodu znacznego zróżnicowania temperatury i wilgotności.

W zakładach przetwórstwa spożywczego, z uwagi na wymagania technologiczne zachodzi

konieczność pracy w warunkach różnego mikroklimatu. Mikroklimat zimny występuje
w chłodniach i zamrażalniach zakładów mleczarskich, mięsnych, ubojniach, przetwórstwa
owoców i warzyw. Warunki mikroklimatu gorącego mogą panować w wydziałach obróbki
termicznej surowców spożywczych (mięsa, warzyw, owoców) na stanowiskach obsługi
kotłów warzelnych, oparzelników, wyparek, pieców piekarniczych.
Promieniowanie widzialne jest to promieniowanie optyczne zdolne do bezpośredniego
wywoływania wrażeń wzrokowych (zakres długości fal świetlnych 400–780 nm). Oświetlenie
miejsc i stanowisk pracy jest czynnikiem mającym istotny wpływ na wydajność i jakość pracy
oraz zdrowie pracowników. Najkorzystniejszym dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne
o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego. Przy braku odpowiedniego światła naturalnego
stosuje się oświetlenie elektryczne – ogólne pomieszczeń pracy i miejscowe stanowisk pracy
lub złożone czyli ogólne i miejscowe jednocześnie. Podstawowymi parametrami
określającymi prawidłowość oświetlenia jest natężenie i równomierność. Niewłaściwe
warunki oświetleniowe wywołują wiele niekorzystnych zmian i reakcji organizmu ludzkiego,
m.in. zmęczenie oczu i zmęczenie nerwowe objawiające się bólami głowy, łzawieniem
i zaczerwienieniem powiek i spojówek, zmniejszeniem ostrości widzenia, uczuciem niechęci,
nudności. Szczególnie niekorzystnie oddziałuje na wzrok efekt tzw. olśnienia świetlnego,
czyli krótkotrwałego błysku o bardzo dużym natężeniu.
Promieniowanie podczerwone (cieplne) jest rodzajem promieniowania optycznego
niewidzialnego dla oka ludzkiego (długość fal optycznych 780 nm – 1 mm). Promieniowanie
podczerwone emitowane jest m.in. podczas następujących prac: obsługa pieców hutniczych
i grzewczych, kucie metali na gorąco, spawanie, cięcie i stapianie metali. Promieniowanie
podczerwone w zależności od parametrów może działać jako:

−

czynnik niebezpieczny powodując: udar cieplny, zapaść serca, oparzenia skóry,

−

czynnik szkodliwy wywołując: zaćmę hutniczą, zapalenie spojówek, pigmentację skóry
a po latach nawet owrzodzenia i raka skóry,

−

czynnik uciążliwy, powoduje zmęczenie.

Ograniczanie wpływu promieniowania podczerwonego:

−

stosowanie izolacji termicznej urządzeń,

−

stosowanie przenośnych ekranów osłaniających pracowników,

−

wentylacja osłabiająca skutki promieniowania,

−

stosowanie środków ochrony indywidualnej.

Promieniowaniem ultrafioletowym (nadfioletowym) nazywamy promieniowanie optyczne
niewidzialne o zakresie długości fal od 100 nm do 400 nm. Najczęstszym
i najskuteczniejszym źródłem promieniowania ultrafioletowego są prace spawalnicze
z użyciem łuku elektrycznego. Szczególnie niebezpieczne są palniki plazmowe, w których
plazma osiąga temperaturę wielu tysięcy stopni. Promieniowanie ultrafioletowe może
stanowić zagrożenie dla oczu i skóry osoby narażonej. Nadmierne narażenie powoduje rumień

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

skóry, zaczerwienienie, obrzęk a nawet pęcherze. Skutki narażenia oczu to zapalenie
spojówek i rogówki objawiające się uczuciem piasku w oczach.

Ograniczanie szkodliwego wpływu promieniowania ultrafioletowego polega w głównej

mierze na stosowaniu stałych i przenośnych ścianek i parawanów, pomalowanych farbą
pochłaniającą promieniowanie, a także środków ochrony indywidualnej: okulary i gogle
ochronne, półsłony i osłony twarzy, przyłbice, tarcze.
Promieniowaniem elektromagnetycznym nazywamy emisję energii w postaci fal
elektromagnetycznych.

Strefę

występowania

promieniowanie

elektromagnetycznego

nazywamy polem elektromagnetycznym. Zawodowe narażenie na promieniowanie
elektromagnetyczne występuje przy użytkowaniu urządzeń elektromagnetycznych jak np.:
stacje transformatorowe, generatory prądu, silniki elektryczne, linie przesyłowe prądu. Pola
elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości powodują u człowieka różne dolegliwości:

−

subiektywne np. ogólne osłabienie, utrudnienie koncentracji, osłabienie pamięci, ospałość
w ciągu dnia, drażliwość nerwowa, bóle i zawroty głowy, nadmierna potliwość lub
suchość dłoni i stóp, dysfunkcja układu pokarmowego,

−

obiektywne: drżenie rąk, nerwice, obniżenie ciśnienia krwi, zwolnienie akcji serca.

W zasięgu źródeł pół elektromagnetycznych powinny być wyznaczone i oznakowane,

zgodnie z Polską Normą, strefy występowania silnych pół elektromagnetycznych: strefa
niebezpieczna, zagrożenia, pośrednia, bezpieczna. Metody techniczne ochrony przed
promieniowaniem to ekranowanie źródeł za pomocą siatek lub blach. Organizacyjne metody
unikanie przebywania w strefach ochronnych i prawidłowe rozmieszczanie urządzeń
emitujących promieniowanie.
Pyłem nazywamy zbiór cząstek stałych o wymiarach poniżej 300

m (mikrometrów), które

wyrzucone do powietrza atmosferycznego pozostają w nim przez pewien określony czas.
Najbardziej pyłotwórcze procesy technologiczne to: kruszenie, mielenie, przesiewanie
surowców, transport i mieszanie materiałów sypkich, czyszczenie, szlifowanie, polerowanie.
Pyły powstają przy obróbce materiałów pochodzenia mineralnego jak również roślinnego.
W rolnictwie występuje wiele procesów technologicznych związanych z emisją szkodliwych
pyłów pochodzenia roślinnego jak: zbiór siana i zbóż, czyszczenie ziarna, przygotowywanie
pasz treściwych. Narażenie na pyły występuje również w zakładach przetwórstwa
spożywczego, w szczególności zbożowo-młynarskich, kaszarniach. W zależności od sposobu
działania na organizm ludzki wyróżnia się pyły:

−

pylicotwórcze, to pyły o średnicy 1–3

m, które przedostają się do płuc, gdzie na skutek

nagromadzenia wywołują schorzenia zwane pylicami,

−

drażniące, powodują drażnienie zewnętrznych części ciała jak oczy, skóra, błony
ś

luzowe górnych dróg oddechowych,

−

alergiczne (uczulające), wywołują różne reakcje uczuleniowe organizmu, są to pyły
pochodzenia roślinnego: bawełny, wełny, lnu, pyłki kwiatowe,

−

toksyczne, pyły związków chemicznych powodujące zatrucia np. pyły związków miedzi,
ołowiu, cynku, manganu, niklu,

−

rakotwórcze, powodują powstanie chorób nowotworowych, pyły azbestu, z buku, dębu.
Ograniczenie lub likwidacja emisji pyłu odbywa się poprzez:

−

zmianę procesu technologicznego,

−

zmianę surowca na mniej pylący,

−

stosowanie urządzeń odpylających,

−

stosowanie urządzeń wentylacyjnych,

−

stosowanie środków ochrony dróg oddechowych: półmaski, maski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szkodliwe czynniki chemiczne
1. Substancje toksyczne – to pierwiastki i związki chemiczne o działaniu toksycznym na

organizm człowieka. Zalicza się do nich metale ciężkie i ich związki, np. kadmu, ołowiu
i rtęci.

2. Substancje drażniące – związki chemiczne, przeważnie w postaci gazowej wywołujące

drażnienie błon śluzowych i skóry. Należy do nich: amoniak, chlorowodór, chlor, fosgen,
tlenki azotowe, fluor, kleje i rozpuszczalniki.

3. Substancje uczulające – związki chemiczne wywołujące alergie (uczulenie) jako swoistą

reakcję organizmu np. stany zapalne skóry, rumień, wypryski. Do substancji tych należą
związki chromu, niklu, kobaltu, fenol.

4. Substancje rakotwórcze – związki chemiczne o udowodnionym działaniu

rakotwórczym, np. azbest, benzen, nikiel i związki niklu, smoły węglowe, chlorek
winylu.

5. Substancje mutagenne – związki chemiczne powodujące zmiany w genach

przekazywanych na następne pokolenia. Zalicza się do nich: formalinę, benzen, barwniki
azotowe, kwas azotowy.

6. Substancje upośledzające funkcje rozrodcze.

Chemiczne czynniki szkodliwe przedostają się do organizmu człowieka poprzez:

wchłaniane przez drogi oddechowe (w postaci par, gazów, dymów, aerozoli i pyłów)
przenikanie przez skórę (substancje rozpuszczalne w tłuszczach), wchłaniane przez przewód
pokarmowy (przeniesione rękami lub z pożywieniem, w czasie picia lub palenia papierosów).

Do charakterystycznych chemicznych substancji stwarzających zagrożenie w rolnictwie

zaliczamy: środki ochrony roślin (potocznie nazywane pestycydami), nawozy mineralne,
substancje i preparaty do dezynfekcji maszyn, urządzeń i pomieszczeń inwentarskich, paliwa,
oleje i smary. Duża toksyczność środków ochrony roślin i wciąż wzrastające ich zużycie
w produkcji rolniczej sprawia, że są one największym zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia
osób, które mają z nimi kontakt. Szczególnie niebezpieczne są prace z użyciem środków
bardzo toksycznych i toksycznych. Narażenie występuje podczas: przygotowywania cieczy
roboczych do oprysku, wykonywania oprysków i zaprawiania nasion, pracy w magazynach
ś

rodków, czyszczenia aparatury, utylizacji pustych opakowań. Szkodliwe działanie środków

ochrony roślin powoduje:

−

zatrucia ostre, wywołane jednorazowym wchłonięciem dużej dawki,

−

zatrucia przewlekłe, powstające na skutek odkładania się w organizmie i kumulacji
małych dawek środka przez dłuższy okres czasu,

−

skutki odległe, mogące ujawnić się po kilkunastu a nawet dopiero u następnych pokoleń.
W przypadku nawozów mineralnych duże zagrożenia są w czasie stosowania nawozów

pylistych, szczególnie wapna nawozowego. Przemysł przetwórstwa spożywczego zużywa
znaczne ilości chemicznych substancji i preparatów zaliczanych do niebezpiecznych
i szkodliwych dla ludzi, które stosowane są powszechnie w procesach mycia i dezynfekcji
maszyn, urządzeń i instalacji technologicznych: w mleczarniach, wytwórniach napojów,
masarniach, ubojniach, młynach i innych. Ograniczenie wpływu czynników chemicznych
uzyskuje się przez:

−

zastępowanie substancji toksycznych preparatami o mniejszej toksyczności,

−

hermetyzację procesów technologicznych,

−

ograniczanie substancji lotnych,

−

stosowanie wentylacji pomieszczeń,

−

stosowanie miejscowych odciągów,

−

izolowanie pracownika w szczelnych kabinach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

stosowanie

rodków

ochrony

indywidualnej:

odzieży

ochronnej

(rękawic,

kombinezonów), ochron dróg oddechowych.

Czynniki biologiczne to mikro- i makroorganizmy oraz substancje przez nie wytwarzane,
które wywierają szkodliwy wpływ na organizm człowieka i wywołują choroby. Wyróżnia się
trzy grupy biologicznych czynników szkodliwych:

−

mikroorganizmy pochodzenia zwierzęcego: bakterie, wirusy, grzyby i pierwotniaki,

−

alergeny i toksyny wytwarzane przez rośliny uprawne,

−

alergeny pochodzenia zwierzęcego.
Czynniki biologiczne występują powszechnie w środowisku rolniczym (przy obsłudze

zwierząt, produkcji pasz, zbiorze zbóż, siana) oraz przemyśle przetwórstwa spożywczego
(ubojniach, masarniach, mleczarniach, młynach, zakładach utylizacyjnych). Ich źródłami są
zwierzęta hodowlane (ich wydzieliny i wydaliny: krew, kał, ślina, mocz), produkty pochodzenia
zwierzęcego (mięso, jaja, przetwory mięsne, mleko, sierść, wełna, skóry), odpady z ubojni
i masarni, rośliny uprawne (cebula, sałata, rumianek, jęczmień) i produkty roślinne.

Do najczęstszych chorób zawodowych wywoływanych przez czynniki biologiczne wśród

rolników należą choroby alergiczne i immunotoksyczne układu oddechowego, skóry
i spojówek, a także zakaźne lub inwazyjne choroby odzwierzęce. Zarazki i pasożyty
wywołujące choroby odzwierzęce mogą wnikać do organizmu człowieka różnymi drogami:
drogą oddechową (zarazki gruźlicy, choroby ptasiej), pokarmową (zarazki salmonelloz,
włośnicy), przez skórę (zarazki różycy, wścieklizny, kleszczowego zapalenia mózgu) i błony
ś

luzowe (zarazki wąglika). Zarazki te mogą być przenoszone również przez stawonogi:

roztocza, owady, kleszcze. Substancje pochodzenia roślinnego wnikają drogą oddechową
i przez skórę. W wyniku procesu samozagrzewania się wilgotnych pasz (szczególnie siana)
rozwijają się bakterie – promieniowce, wdychanie których wywołuje groźną chorobę:
alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych (AZPP). Na składowanych surowcach roślinnych
i w zawilgoconych pomieszczeniach hodowlanych rozwijają się grzyby pleśniowe będące
przyczyną astmy oskrzelowej, grzybic płuc. Wdychanie pyłków kwiatowych drzew
owocowych i roślin uprawnych może skutkować chorobami układu oddechowego. Choroby
skóry wywołują rośliny uprawne (sałata, cebula, czosnek), zioła (rumianek), kwiaty (żonkile,
stokrotki). Aby uchronić się przed szkodliwymi czynnikami biologicznymi należy:

−

zapobiegać rozwojowi i niszczyć drobnoustroje,

−

przechowywać surowce roślinne w odpowiednich warunkach (niska temperatura
i wilgotność oraz dostęp powietrza) aby nie dopuścić do rozwoju drobnoustrojów,

−

stosować wentylację pomieszczeń inwentarskich (redukować zapylenie),

−

dbać o czystość pomieszczeń i higienę osobistą,

−

stosować środki ochrony indywidualnej: rękawice ochronne, maski przeciwpyłowe.

Czynniki psychofizyczne
Obciążenie fizyczne – związane jest z wykonywaniem określonych czynności na stanowisku
pracy i składa się z obciążenia rąk oraz obciążenia nóg. Obciążenie fizyczne można podzielić na:

−

statyczne – wynika z pozycji ciała, jaką pracujący utrzymuje przez dłuższy czas podczas
pracy, wymaga długotrwałych napięć mięśniowych i jest czynnikiem zwiększającym
uciążliwość pracy,

−

dynamiczne – wynikające z aktywności ruchowej podczas pracy.
Miarą obciążenia fizycznego jest wydatek energetyczny wyrażony w kilodżulach (kJ).

Wielkość wydatku energetycznego stanowi o ciężkości danej pracy: lekka, umiarkowana,
ciężka, bardzo ciężka. Prawidłowa organizacja pracy powinna minimalizować wysiłek
fizyczny, a w szczególności obciążenie statyczne, co osiąga się poprzez:

−

dobór prawidłowej pozycji pracy, zalecana siedząca, unikać pozycji wymuszonych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dostosowanie stanowiska roboczego do wymagań człowieka, w szczególności stosowanie
odpowiedniego siedziska,

−

przestrzeganie dopuszczalnych norm dźwigania ciężarów.

Obciążenie psychiczne – w trakcie wykonywania pracy, wynika ze sposobu i warunków
odbierania informacji, podejmowania decyzji i wykonywania czynności. Rozróżnia się trzy
stany obciążenia psychicznego:

−

przeciążenie psychiki – nadmierna aktywność całej psychiki,

−

niedociążenie psychiki – ograniczona aktywność psychiczna,

−

monotypia pracy – uciążliwość psychiczna wynikająca z jednostajności bodźców, działań
i niezmiennej sytuacji na stanowisku pracy.

Znaki bezpieczeństwa i higieny pracy

W celu informowania osób uczestniczących w procesie pracy o zagrożeniach informują

znaki i barwy bezpieczeństwa.

Znaki bezpieczeństwa powinny być umieszczone odpowiednio

do linii wzroku – w miejscu lub w najbliższym otoczeniu określonego zagrożenia,
a w przypadku ogólnego zagrożenia – przy wejściu na teren, na którym występuje
zagrożenie. Miejsce, w którym znajdują się znaki bezpieczeństwa, powinno być dobrze
oświetlone, łatwo dostępne i widoczne. W przypadku gdy znaki znajdują się w miejscu
o niedostatecznym poziomie oświetlenia dziennego, miejsce to powinno być oświetlone
ś

wiatłem elektrycznym albo powinny być zastosowane znaki wykonane z materiału

posiadającego zdolność emisji światła po usunięciu źródła wzbudzającego lub pokryte takim
materiałem. Znak bezpieczeństwa powinien być usunięty, gdy przestanie istnieć zagrożenie,
którego on dotyczy. Według Polskiej Normy, znaki zostały podzielone na cztery grupy:

−

znaki zakazu,

−

znaki nakazu,

−

znaki ostrzegawcze,

−

znaki informacyjne.

Znaki zakazu, ostrzegawcze, nakazu, ewakuacyjne i informacyjne powinny być stosowane

jako znaki stałe.

Pierwsza pomoc

Telefon awaryjny

Apteczka pierwszej pomocy

Punkt opatrunkowy

Rys. 1. Wybrane znaki z grupy znaków informacyjnych [15]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nieupoważnionym wstęp

wzbroniony

Zakaz uruchamiania maszyny

(urządzenia)

Nie dotykać

Zakaz używania telefonów

komórkowych

Nakaz stosowania ochrony oczu

Nakaz stosowania ochrony głowy

Nakaz stosowania ochrony słuchu

Nakaz stosowania ochrony twarzy

Rys. 2. Wybrane znaki z grupy znaków zakazu i nakazu [15]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ostrzeżenie przed

niebezpieczeństwem zatrucia

substancjami toksycznymi

Ostrzeżenie przed substancjami

radioaktywnymi

i promieniowaniem jonizującym

Ostrzeżenie przed promieniami

laserowymi

Ostrzeżenie przed porażeniem

prądem elektrycznym

Rys. 3. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [15]

Podstawowe zasady ergonomii

Ergonomia jest to dziedzina nauki wykorzystująca wiedzę o możliwościach

psychofizycznych użytkownika do odpowiedniego projektowania i korygowania wyrobów
użytkowych, maszyn, urządzeń, narzędzi, organizowania miejsca pracy w celu zapewnienia
odpowiedniej wydajności, komfortu, bezpieczeństwa i satysfakcji z pracy. Jako nauka
ergonomia zajmuje się osiąganiem optymalnych relacji człowieka z jego środowiskiem pracy.
Celem głównym ergonomii jest polepszanie warunków pracy człowieka, które obejmuje
dostosowanie warunków pracy do możliwości pracownika oraz właściwy dobór pracownika do
określonej pracy i jego edukację obejmującą specyfikę stanowiska. Wyróżnia się ergonomię
koncepcyjną (wprowadzanie zasad ergonomii podczas opracowania koncepcji oraz
projektowania) i ergonomię korekcyjną (korektę warunków pracy na drodze modernizacji już
funkcjonujących stanowisk pracy (maszyn, urządzeń). Istotą organizacji ergonomicznego
stanowiska pracy jest między innymi dostosowanie go do antropometrycznych cech pracownika.

Zasady ergonomii zalecają:

1) pracę w pozycji naturalnej, to znaczy z zachowaniem fizjologicznych krzywizn

kręgosłupa, unikanie nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym
kręgosłupa, łokcie i barki powinny być rozluźnione, nadgarstki w pozycji wyprostowanej.

2) pracę w pozycji siedzącej wyprostowanej, utrzymując kończyny górne zgięte w stawach

łokciowych pod kątem około 90°,

3) zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym poprzez takie rozmieszczenie elementów na

stanowisku pracy, aby wszystko było możliwie w zasięgu rąk, to znaczy często używane
przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”, a bardzo często używane przedmioty
powinny być w zasięgu przedramion.

4) aby stanowisko pracy:

−

nie wymuszało pracy w pozycjach niewygodnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

minimalizowało odległości między pracownikiem a przedmiotem pracy,

−

gwarantowało łatwy dostęp do narzędzi,

−

zapewniało łatwy dostęp do często wykorzystywanych materiałów, narzędzi
i elementów sterowania,

−

umożliwiało wykonywanie większości czynności na wysokości stawów łokciowych
(wyjątek – prace cięższe),

−

było dopasowane do indywidualnych cech antropometrycznych pracownika,

−

umożliwiało minimalizację liczby ruchów palców, nadgarstka, ramion i tułowia.

5) aby podczas podnoszenia paczek, cięższych przedmiotów należy zwracać uwagę na

prawidłowe ułożenie kręgosłupa, tak aby nie powodować jednostronnych nacisków na
dyski międzykręgowe w obszarze lędźwiowym.

6) aby organizacja pracy:

−

minimalizowała zmęczenie i obciążenia statyczne,

−

sprzyjała zmianom pozycji pracy,

−

pozwalała na unikanie ucisku miejscowego na tkanki, poprzez stosowanie podkładek
elastycznych w miejscach narażonych na ucisk,

−

sprzyjała utrzymywaniu porządku w miejscu pracy – przestrzeń do pracy powinna
umożliwiać utrzymanie czystości i porządku (ładu organizacyjnego),

−

umożliwiała stosowanie przerw w pracy, rotacje pracy.

Ergonomia zaleca stworzenie warunków do wykonywania regularnych ćwiczeń

fizycznych w szczególności przy pracach, w których występuje monotypia, a jeżeli to możliwe
takie organizowanie pracy, aby urozmaicać jej rodzaj. Stosowanie zasad ergonomii poprawia
pracownikom jakość życia zawodowego, zwiększa zaangażowanie w czynności wykonywane
w pracy, chroni swoje zdrowie.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka jest klasyfikacja zagrożeń występujących w środowisku pracy?
2. Czy prąd elektryczny jest zagrożeniem niebezpiecznym, szkodliwym, czy uciążliwym?
3. Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
4. Źródłem jakich zagrożeń mogą być zwierzęta w gospodarstwie?
5. Jakie mogą być skutki niewłaściwego oświetlenia?
6. Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
7. W jaki sposób ograniczamy wpływ mikroklimatu zimnego i gorącego w środowisku

pracy?

8. Co rozumiemy pod pojęciem komfortu termicznego?
9. Jaki wpływ na organizm człowieka mają drgania mechaniczne?
10. Jakie są najważniejsze przyczyny drgań i hałasu w środowisku pracy?
11. Jakie są rodzaje znaków bezpieczeństwa i higieny pracy?
12. Co to są środki ochrony indywidualnej?
13. Co oznacza znak CE umieszczany na maszynach i urządzeniach?
14. Jakie są główne źródła szkodliwych czynników biologicznych w przemyśle spożywczym?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz w odpowiednie miejsce w tabeli wymienione poniżej czynniki występujące

w środowisku pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Hałas, obciążenie emocjonalne, prąd elektryczny, tlenek węgla, obciążenie statyczne,

mikroklimat, pył drzewny, chrom, bakterie, drgania mechaniczne, benzen, promieniowanie
podczerwone, kwas azotowy, wirusy, rozpuszczalniki.

Czynniki

Rodzaj czynnika

biologiczne

chemiczne

fizyczne

psychofizyczne

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować jakie czynniki mają wpływ na pracę,
2) zakwalifikować wymienione czynniki do odpowiednich kategorii,
3) opracować tabelę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zidentyfikuj czynniki niebezpieczne, szkodliwe, uciążliwe, które mogą wystąpić na

fermie trzody chlewnej, podczas produkcji w cyklu zamkniętym. Obserwacji dokonaj podczas
wycieczki dydaktycznej do pobliskiej fermy lub gospodarstwa specjalistycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować technologię produkcji,
2) określić czynniki, które występują w określonej technologii produkcji,
3) dokonać klasyfikacji zidentyfikowanych czynników,
4) sporządzić notatkę w formie tabeli z podziałem na poszczególne grupy czynników.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opisy technologii produkcji,

−

przepisy bhp dotyczące prac w rolnictwie,

−

arkusze papieru i pisaki.

Ćwiczenie 3

Zidentyfikuj zagrożenia dla człowieka, jakie mogą wystąpić podczas prowadzenia skupu

i transportu zwierząt rzeźnych: bydła, koni, trzody chlewnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rodzaje i zakres poszczególnych prac,
2) określić czynniki, które mogą wystąpić i ewentualne skutki dla pracowników,
3) dokonać klasyfikacji czynników,
4) ustalić sposoby zapobiegania,
5) sporządzić notatkę w formie tabeli z podziałem na poszczególne grupy czynników,

uwzględniając: źródło, czynnik i sposób zapobiegania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 4

Zidentyfikuj zagrożenia dla człowieka, jakie mogą wystąpić w przedsiębiorstwie

prowadzącym handel środkami i artykułami do produkcji ogrodniczej z uwzględnieniem
maszyn i narzędzi rolniczych, urządzeń technicznych, nawozów mineralnych i środków
ochrony roślin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uwzględniając: źródło, czynnik i sposób zapobiegania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.2.4. Sprawdzian postępów

C Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w pracy technika

agrobiznesu?

2) rozpoznać zagrożenia występujące podczas wykonywanej pracy?

3) określić skutki oddziaływania czynników w środowisku pracy?

4) dobrać środki ochrony indywidualnej?

5) rozpoznać znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.3.1. Materiał nauczania

rodowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi,

łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz,
znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconym w wyniku
działalności człowieka.

Prawo ochrony środowiska tworzą akty prawne o różnej randze. Konstytucja

Rzeczpospolitej Polskiej zapewnia każdemu obywatelowi prawo do korzystania ze
ś

rodowiska, ale jednocześnie zobowiązuje wszystkich do jego ochrony. Szczegółowe przepisy

ochrony środowiska zawarte są w różnych ustawach i rozporządzeniach wykonawczych.
Podstawowe w ochronie środowiska ustawy to: Prawo ochrony środowiska, Prawo wodne,
Ustawa o odpadach. Szczególna odpowiedzialność za ochronę środowiska przypada rolnictwu
i związanemu z nim przemysłowi przetwórstwa spożywczego. Produkcja w gospodarstwie
rolnym odbywa się w oparciu o naturalne zasoby środowiska, na które składają się woda,
gleba, powietrze i krajobraz z jego bioróżnorodnością. Rolnicy zobowiązani są chronić
ś

rodowisko minimalizując oddziaływanie produkcji rolnej.

Stosowanie i przechowywanie nawozów

Nawozy naturalne (odchody zwierząt, obornik, gnojowica, gnojówka) i mineralne mogą

uwalniać związki azotu (azotany), fosforu, które z łatwością przemieszczają się do wód
i pogarszają jakość wody pitnej oraz niekorzystnie zmieniają siedlisko organizmów wodnych.
Aby temu zapobiegać nawozy naturalne w postaci stałej (obornik) powinny być gromadzone
i przechowywane w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych płytach
gnojowych ze ścianami bocznymi, posiadającymi odprowadzenie wycieków do szczelnych
zbiorników. Nawozy naturalne w postaci płynnej (gnojowica, gnojówka) należy
przechowywać w szczelnych zbiornikach.

Nawozy mineralne należy przechowywać w zamkniętym magazynach, ewentualnie pod

zadaszeniem lub na nieprzepuszczalnym podłożu, pod nieprzemakalnym przykryciem.

Nawozy naturalne w postaci stałej i płynnej mogą być stosowane na pola tylko w okresie

od 1 marca do 30 listopada. Nawozy naturalne nie mogą być stosowane w sąsiedztwie strefy
ochronnej źródeł wody, ujęć wody, brzegu wód, kąpielisk w odległości mniejszej niż 20 m od
tych obiektów. Nawozy mineralne w postaci stałej stosuje się przy użyciu rozsiewaczy
i siewników nawozowych, a w pasie 20 m od strefy ochronnej źródeł i ujęć wody oraz brzegu
zbiorników i cieków wód powierzchniowych można je stosować tylko ręcznie. Zabrania się
stosowania nawozów:

−

naturalnych w postaci płynnej oraz azotowych na glebach bez okrywy roślinnej
o nachyleniu większym niż 20%,

−

naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin przeznaczonych do
bezpośredniego spożycia,

−

naturalnych i mineralnych na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem lub
zamarzniętych.
Stosowanie nawozów w sposób niedozwolony sprzyja przedostawaniu się większości

składników do zbiorników wodnych, co prowadzi do zakwitu glonów i śnięcia ryb.
Środki ochrony roślin stosowane niezgodnie z instrukcją zawartą na opakowaniu, mogą
stanowić zagrożenie dla środowiska przyrodniczego, zdrowia ludzi i zwierząt. Rolnik może
stosować wyłącznie środki dopuszczone do obrotu i stosowania. Zabiegi chemicznej ochrony
powinny być wykonywane sprzętem sprawnym technicznie, przez osoby posiadające
zaświadczenie o przeszkoleniu w tym zakresie. Na terenie otwartym środki ochrony roślin

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

można stosować w miejscach oddalonych o co najmniej 5 m od dróg publicznych i 20 m od
budynków mieszkalnych i zabudowań inwentarskich, pasiek, upraw zielarskich, ogrodów
działkowych, rezerwatów przyrody, wód powierzchniowych, stref ochronnych źródeł i ujęć
wody. Puste opakowania po zużytych środkach ochrony roślin stanowią odpady
niebezpieczne, które należy przekazywać uprawnionym odbiorcom w celu utylizacji.
Ścieki bytowe z gospodarstwa domowego i innych części gospodarstwa rolnego stanowią
zagrożenie dla zasobów wodnych. Ścieki te nie mogą być odprowadzane bezpośrednio do
wód powierzchniowych lub do ziemi. Najlepszym rozwiązaniem z punktu ochrony
ś

rodowiska jest przyłączenie gospodarstwa do zewnętrznej sieci kanalizacyjnej. Gospodarstwa

nie podłączone do kanalizacji musza być wyposażone w urządzenia do gromadzenia ścieków
(szamba), które powinny mieć dno i ściany nieprzepuszczalne oraz szczelne przykrycie
z zamykanym otworem do usuwania nieczystości.
Erozja gleby polega na niszczeniu wierzchniej warstwy gleby i przemieszczaniu cząstek
glebowych wraz ze składnikami mineralnymi zawartymi w glebie do wód powierzchniowych
lub z prądem powietrza, w inne miejsce. Rozróżnia się erozję wodną i powietrzną. Gleba
zniszczona erozją traci zdolność magazynowania wody i składników mineralnych oraz
stopniowo zamiera w niej życie biologiczne. Przeciwdziałanie zjawisku polega na:

−

trwałym zadarnieniu gruntów na stokach o nachyleniu ponad 20%,

−

stosowaniu płodozmianu przeciwerozyjnego i techniki uprawy w poprzek stoku,

−

zakładaniu śródpolnych pasów zadrzewień, hamujących erozję wietrzną.

Wypalanie roślinności stanowi zagrożenie niekontrolowanego rozszerzania się ognia,
jednocześnie zabija wiele drobnych, pożytecznych zwierząt żyjących na tym terenie.
Obowiązuje całkowity zakaz wypalania roślinności na łąkach, pastwiskach, nieużytkach,
rowach, pasach przydrożnych. Zakaz dotyczy również miedz, ściernisk i słomy.

Gospodarstwo rolne poza spełnianiem funkcji produkcyjnych jest elementem otaczającej

je przyrody i krajobrazu. Rolnicy zobowiązani są do utrzymywania czystości i porządku
w obrębie zagrody oraz do posiadania urządzeń do gromadzenia odpadów komunalnych
wytworzonych na terenie gospodarstwa. Zagospodarowanie przestrzenne zagrody powinno
być przyporządkowane wymaganiom ochrony środowiska. W gospodarstwie powinny być
urządzenia, zbiorniki do gromadzenia powstających odpadów i opakowań po środkach
produkcji. Odpady komunalne powinny być odbierane przez jednostkę posiadającą
zezwolenie na takie usługi.

Zagadnienia ochrony środowiska w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego dotyczą

przede wszystkim gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami ze szczególnym
uwzględnieniem odpadów organicznych, ochronę powietrza przed zanieczyszczeniami,
ochronę gleby oraz ochronę przed hałasem. Przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczego
charakteryzują się: znacznym zużyciem wody na jednostkę produktu, uciążliwymi ściekami,
wytwarzaniem różnorodnych odpadów, hałasem emitowanym przez urządzenia.

Większość przedsiębiorstw przetwórstwa żywności charakteryzuje się sezonowością

produkcji, która uwarunkowana jest dostępnością surowców co wpływa na zmienność
obciążeń środowiska w ciągu roku. Dotyczy to głównie branży owocowo-warzywnej,
cukrowniczej oraz skrobiowej. Największa skala problemów związanych z ochroną
ś

rodowiska, dotyczy zakładów przetwórstwa mięsa i drobiu oraz powiązanych z nimi

zakładów utylizacyjnych. Problemy te dotyczą zarówno gospodarki wodno-ściekowej,
odpadowej a także emisji zanieczyszczeń do atmosfery.

Przedsiębiorstwa przemysłu spożywczego zobligowane są przez odpowiednie przepisy do

uzyskiwania pozwoleń na korzystanie z różnych zasobów środowiska naturalnego:

−

gospodarka wodno-ściekowa, np. pozwolenie wodnoprawne na korzystanie z wód
powierzchniowych lub podziemnych oraz odprowadzanie ścieków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ochrona powietrza przed emisją zanieczyszczeń, decyzja o dopuszczalnym poziomie
emisji zanieczyszczeń do atmosfery,

−

gospodarka odpadami, pozwolenie na wytwarzanie odpadów, pozwolenie na usuwanie
odpadów, transport oraz ich wykorzystywanie lub unieszkodliwianie,

−

ochrona przed hałasem, pozwolenie na emisję hałasu przekraczającego dopuszczalny
przepisami poziom.
Podstawowym

zadaniem

zakresie

ochrony

rodowiska

stojącym

przed

przedsiębiorstwami przetwórstwa spożywczego jest eliminacja bądź ograniczenie poboru
i wprowadzania ścieków, wprowadzania substancji zanieczyszczających do powietrza oraz
wytwarzania i składowania odpadów. Zakłady przemysłu spożywczego zużywają znaczne
ilości wody co przekłada się na wytwarzanie ogromnych ilości ścieków. Największa ilość
wody zużywania jest do mycia surowców w przemyśle owocowo – warzywnym, buraków
cukrowych, ziemniaków (do 50 % ogólnego zużycia wody). Najważniejszym problemem są
ś

cieki pochodzące z przetwórstwa spożywczego a ich ilość i rodzaj zależą od rodzaju

produkcji, technologii oraz ilości zużywanej wody. Szczególnie uciążliwe są ścieki
pochodzące z zakładów mleczarskich i przetwórstwa mięsnego, gdyż zawierają tłuszcze
odpadowe, obciążające ścieki i utrudniające ich transport.

Odpady w przetwórstwie spożywczym w największych ilościach wytwarzane są

w zakładach mięsnych, owocowo – warzywnych, cukrowniach, browarach, gorzelniach. Są to
głównie odpady organiczne pochodzenia zwierzęcego i roślinnego a także odpady
opakowaniowe. Należy zaznaczyć, iż blisko 90 % tych odpadów jest zagospodarowywana do
produkcji pasz, nawozów, kompostu. Największe problemy sprawiają odpady z przetwórstwa
mięsnego i drobiarskiego. W myśl wymogów prawnych rozróżnia się odpady szczególnego
oraz wysokiego ryzyka. Obowiązują ścisłe procedury segregacji, transportu oraz utylizacji
w/w odpadów w wyspecjalizowanych zakładach utylizacyjnych.

Przemysł spożywczy oprócz odpadów organicznych generuje odpady opakowaniowe.

Ocenia się, że do pakowania żywności zużywanych jest około 70% produkowanych
materiałów opakowaniowych. Według szacunków zużyte opakowania z tworzyw sztucznych
tylko w około 5% odzyskiwane są jako surowce wtórne, pozostałe stanowią śmieci wywożone
na wysypisko. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego przez zakłady przetwórstwa
spożywczego powodowane jest przez pyły i gazy przemysłowe. Głównym źródłem są
kotłownie węglowe emitujące dwutlenek węgla i siarki oraz pyły. Do szczególnie uciążliwych
zalicza się zakłady utylizacji odpadów z przemysłu mięsnego, które oprócz zanieczyszczeń
gazowych i pyłów emitują odory nieprzyjemne dla ludności. Przedsiębiorstwa wytwarzające
odpady mają prawny obowiązek do ewidencjonowania na kartach odpadów ich rodzaju oraz
ilości a następnie przekazywanie uprawnionym odbiorcom, co także musi być
dokumentowane na karcie przekazania odpadu.

Prawo ochrony środowiska nakłada na przedsiębiorstwa obowiązek wnoszenia opłat za

różne formy korzystania ze środowiska: za wprowadzanie gazów lub pyłów do atmosfery, za
wprowadzanie ścieków do wód, za pobór wód, składowanie odpadów. Za przekroczenie lub
naruszenie warunków korzystania ze środowiska mogą być nakładane dotkliwe kary
pieniężne. W świetle powyższego przedsiębiorstwa winny prowadzić kompleksową analizę
procesów produkcyjnych obejmującą zużycie surowców, energii, ilość wytwarzanych
ś

cieków, odpadów oraz emisji zanieczyszczeń do atmosfery. W zakresie gospodarki wodno-

-ściekowej, zakłady przemysłu spożywczego, powinny dążyć do zmniejszenia zużycia ilości
wody, poprzez wprowadzanie zamkniętych obiegów wody przez co zmniejszy się ilość
wytwarzanych ścieków. W gospodarce odpadami zakłady winny poprzez racjonalne
wykorzystywanie surowców dążyć do ograniczania i zapobiegania powstawania odpadów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Problem zużytych opakowań po produktach żywnościowych może być w znacznym

stopniu rozwiązany przez biologiczny recykling tzn. stosowanie opakowań nieszkodliwych
dla środowiska, wykonanych z polimerów biodegradowalnych, które można utylizować
poprzez kompostowanie.

W zakresie ochrony powietrza na pierwszy plan wysuwa się konieczność redukcji emisji

dwutlenku siarki i dwutlenku węgla a także odorów.

Ograniczenie emisji hałasu może być osiągnięte poprzez modernizację lub wymianę

wyeksploatowanych maszyn, urządzeń i linii produkcyjnych, instalowaniem ekranów
dźwiękochłonnych.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem środowiska?
2. W oparciu, o które zasoby środowiska prowadzona jest rolnicza działalność produkcyjna?
3. Na czym polega zagrożenie dla środowiska wynikające ze stosowania nawozów

naturalnych i jak je ograniczać?

4. W jakich miejscach zabronione jest stosowanie nawozów naturalnych?
5. Gdzie wymaga się ręcznego stosowania nawozów mineralnych w postaci stałej?
6. Jakie są metody przeciwdziałania erozji gleby?
7. Dlaczego wprowadzony jest zakaz wypalania roślinności?
8. Który z zasobów środowiska naturalnego zużywany jest w największym stopniu

i dlaczego przez zakłady przetwórstwa owocowo – warzywnego?

9. Jakie zanieczyszczenia powietrza wytwarza przemysł przetwórstwa spożywczego?
10. W których zakładach przetwórstwa spożywczego powstają odpady szczególnego

i wysokiego ryzyka i jak się z nimi postępuje?

11. Czy korzystanie z zasobów środowiska jest bezpłatne?
12. Jakiego rodzaju opakowania produktów spożywczych są najmniej szkodliwe dla

rodowiska?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przyporządkuj w tabeli, w których zasobach środowiska gromadzą się następujące

substancje: nawozy mineralne, środki ochrony roślin, dwutlenek węgla, dwutlenek siarki,
odory?

Woda

Powietrze

Gleba

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w zespole,
2) zastanowić się, jakie substancje gromadzą się w określonych zasobach,
3) przyporządkować i zapisać w tabeli substancje,
4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum całej grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki i tablica flipchart.

Ćwiczenie 2

Ustal na podstawie przepisów prawnych dotyczących ochrony środowiska, jak powinno

się postępować z foliowymi workami po nawozach mineralnych?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w zespole,
2) zastanowić się, jakie są sposoby postępowania z workami po nawozach,
3) przyporządkować i zapisać na arkuszu propozycje,
4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum całej grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

stanowisko z dostępem do Internetu lub akty prawne dotyczące ochrony środowiska,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 3

Posługując się przepisami ochrony środowiska określ, jakie odpady niebezpieczne

wytwarzane są w rolnictwie i przetwórstwie spożywczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykonać zadanie samodzielnie,
2) zrobić notatki z informacji odnalezionych poprzez sieć Internet,
3) zaprezentować efekty swojej pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do sieci Internetu,

−

papier i pisaki.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić akty prawne regulujące zasady ochrony środowiska?

2) określić które zasoby środowiska wykorzystuje działalność rolnicza?

3) określić zagrożenia powodowane stosowaniem nawozów oraz

rodków ochrony roślin?

4) określić na czym polega ochrona gleby przed erozją?

5) określić główne obciążenia dla środowiska ze strony zakładów

przetwórstwa spożywczego?

6) określić jakie zezwolenia prawne związane z ochroną środowiska

dotyczą zakładów przetwórstwa spożywczego?

7) określić, w jaki sposób zmniejszyć powstającą ilość odpadów

z tworzyw sztucznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadku

przy pracy

4.4.1. Materiał nauczania

Pierwsza pomoc przedmedyczna

W sytuacji gdy zdarzy się wypadek, udzielenie pierwszej pomocy ofiarom wypadku jest

obowiązkiem każdego znajdującego się na miejscu wydarzenia. Do podstawowych zasad przy
udzielaniu pierwszej pomocy przedmedycznej należą:

−

ocena sytuacji, ilości i stanu poszkodowanych oraz ewentualne usunięcie ich z miejsca
wypadku (jeżeli niebezpieczeństwo zagraża im w dalszym ciągu) lub przerwanie
szkodliwego działania czynnika (jeżeli takie postępowanie jest możliwe),

−

obejrzenie poszkodowanych i kontrola czynności życiowych: oddechu, krwawienia
i stanu przytomności. Gdy poszkodowany jest nieprzytomny to należy zapewnić:
A – drożność dróg oddechowych,
B – oddychanie,
C – krążenie.

−

wezwanie pomocy: 999 – Pogotowie Ratunkowe lub 112 – Ratownictwo,

−

udzielenie pomocy zależnej od objawów do czasu przybycia pomocy kwalifikowanej,

−

zabezpieczenie miejsca wypadku.

Tamowanie krwotoków i opatrywanie ran

Z krwawieniem mam do czynienia przy niewielkich uszkodzeniach naczyń

krwionośnych. Krwawienie ustanie po nałożeniu opatrunku uciskowego, mocowanego
przylepcem lub bandażem. Uraz może spowodować uszkodzenie tętnic lub żył, a także silnie
ukrwionych narządów wewnętrznych. Przy ciężkich wypadkach oba rodzaje krwotoków
(zewnętrzny i wewnętrzny) mogą występować równocześnie. Do zatrzymania krwotoku
zewnętrznego stosuje się następujące sposoby (pamiętając o założeniu rękawiczek):

−

ucisk krwawiącego naczynia (zwykle ręką),

−

opatrunek z gazy, bandaża, czystej tkaniny,

−

uniesienie kończyny lub części ciała ku górze.
W przypadku najmniejszego podejrzenia krwotoku wewnętrznego lub tętniczego (po

udzieleniu pierwszej pomocy) należy poszkodowanego przewieźć do szpitala. Podczas
krwawienia z nosa chorego układa się z głową uniesioną, na kark kładzie się zimny okład
i przyciska skrzydełko nosa do przegrody.
Oparzenia

Postępowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy w przypadku oparzeń zależy od stopnia

oparzenia:

−

oparzenie pierwszego stopnia (silne przekrwienie skóry)wymaga polewania strumieniem
czystej wody i zabezpieczenia wyjałowionym opatrunkiem,

−

oparzenie drugiego stopnia (pojawiają się pęcherze) wymaga wyłącznie nałożenia
wyjałowionego opatrunku i skierowania do lekarza,

−

oparzenie trzeciego stopnia (martwica skóry i ciemne zwęglone strupy) wymaga
natychmiastowej interwencji lekarza.
Oparzeń nie wolno dotykać rękami ani smarować maściami. Nie wolno również rozcinać

pęcherzy, usuwać z ran ciał obcych, zdzierać części ubrania przylegających do ran ani
polewać spirytusem.

Przy oparzeniach związkami chemicznymi (np. kwasami, ługami, niegaszonym wapnem)

miejsca oparzone trzeba natychmiast przemywać strumieniem bieżącej wody przez około

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15 minut. W przypadku oparzenia oka łukiem elektrycznym należy nałożyć zimny okład
z kwasu bornego i skierować poszkodowanego do lekarza.
Omdlenia

Omdlenie jest nagłą i krótkotrwałą utratą przytomności spowodowaną strachem, dusznym

klimatem w pomieszczeniu, gwałtownymi zmianami ciśnienia itp. Pierwsza pomoc przy
omdleniach polega na wygodnym ułożeniu zemdlonego (z głową nisko), rozluźnieniu części
ubrania, skropieniu twarzy zimną wodą i zapewnieniu dopływu świeżego powietrza.
Zemdlonemu nie należy podawać płynów do picia.
Zatrucia gazami

Gazy i pary mogą być wchłaniane przez drogi oddechowe, przewód pokarmowy i skórę.

Jeżeli zatrucie nastąpiło wskutek wchłonięcia szkodliwych gazów i par przez drogi
oddechowe, należy wynieść poszkodowanego na świeże powietrze, rozluźnić ubranie
i przykryć kocem, zapewniając spokój i bezruch.

Przy zatruciach przez przewód pokarmowy (przez wypicie trucizny, jedzenie niemytymi

rękami) podstawowym zabiegiem jest wywołanie wymiotów i podawanie odtrutek ogólnych:
letniej wody, węgla aktywnego lub mleka. Mleka nie należy podawać przy zatruciach
ś

rodkami rozpuszczalnymi w tłuszczach.

W przypadku wchłonięcia trucizny przez skórę należy:

−

zdjąć z poszkodowanego skażoną odzież (ostrożnie, najlepiej przez rozcięcie),

−

skażoną powierzchnię obmyć bieżącą wodą bez mydła (bez używania ręczników, gąbek,
tkanin),

−

skażone części ciała przykryć jałową gazą.

Złamania kończyn

Pierwsza pomoc przy złamaniach i zwichnięciach kończyn polega na uruchomieniu

kończyny (dla uniknięcia dodatkowych uszkodzeń tkanek i przemieszczeń uszkodzonych
kości). Uszkodzone kończyny dolne unieruchamia się za pomocą szyny, deseczki, kija itp.
w taki sposób, aby jeden koniec usztywnienia zachodził na miednicę, a drugi do pięty. Szynę
należy zakładać bez podnoszenia nogi i przywiązywać opaską. Pierwsza pomoc przy
złamaniach kończyn górnych polega na założeniu na rękę łubki i zawieszeniu ręki na
temblaku. W przypadku złamania kości palców u ręki należy do ręki przymocować bandażem
deseczkę o szerokości dłoni, podkładając uprzednio watę.
Inne złamania

Przy otwartych złamaniach kończyn z równoczesnym krwawieniem w miejscu

przerwanej skóry należy założyć sterylny opatrunek, a następnie zabandażować,
unieruchamiając złamaną kość w istniejącym położeniu. Przy złamaniu obojczyka należy do
dołu pachowego włożyć zwitek gazy, rękę zgiętą pod katem prostym przymocować do
tułowia, a na uszkodzone miejsce nałożyć zimny okład. Przy podejrzeniu złamania kręgosłupa
(np. przy upadku z wysokości) należy z zachowaniem szczególnej ostrożności podsunąć pod
poszkodowanego deskę o długości większej niż wzrost. Przy złamaniu żeber pierwsza pomoc
polega na mocnym obandażowaniu klatki piersiowej podczas wydechu.
Udar cieplny i słoneczny

Podczas udaru cieplnego poszkodowanego należy wynieść z pomieszczenia, rozebrać, na

głowę położyć zimny kompres, całe ciało obmywać chłodna wodą. Podobnie należy
postępować w przypadku udaru słonecznego, ewentualnie podając do picia chłodne napoje.
Udzielanie pomocy przedlekarskiej osobom porażonym prądem elektrycznym

Uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego należy dokonać poprzez:

a) wyłączenie napięcia obwodu elektrycznego,
b) odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,
c) odizolowanie porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bezpośrednio po uwolnieniu porażonego spod napięcia należy udzielić mu pomocy

przedlekarskiej. Nie wolno odstępować osoby poszkodowanej oraz przerywać akcji
ratowniczej do chwili przybycia personelu lekarskiego. Każdy porażony prądem elektrycznym
winien być zbadany przez lekarza, chociażby oględziny zewnętrzne nie wskazywały na taką
potrzebę. Pomoc przedlekarska powinna polegać na wykonaniu następujących czynności:
a) gdy porażony krwawi – zatrzymać krwawienie,
b) sprawdzić, czy nie posiada w jamie ustnej ciał obcych,
c) w zależności od stanu porażonego zdecydować o zakresie i sposobie udzielania pomocy

doraźnej.

Porażony przytomny: należy rozluźnić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha.
Ułożyć poszkodowanego w wygodnej pozycji. Do chwili przybycia lekarza powinien on
pozostawać w pozycji leżącej.
Porażony nieprzytomny – oddycha: porażony nie może, nawet na bardzo krótko,
pozostawać w pozycji „na wznak”. Należy ułożyć go w tzw. pozycji bocznej ustalonej.
Porażonego należy stale obserwować (oddech może się zatrzymać). Jeżeli przybycie lekarza
przedłuża się, poszkodowanego należy po upływie ok. 2 godz. obrócić na drugi bok.
Porażony nieprzytomny nie oddycha, nie ma oznak krążenia: natychmiast zastosować
reanimację oddychania i krążenia. Ratujący powinien swoim oddechem doprowadzić tlen do
płuc poszkodowanego, a przez uciskanie serca – krew z tlenem do mózgu. Kolejne etapy:
1. Ułożenie porażonego na wznak.
2. Zapewnienie drożności dróg oddechowych.
3. Wykonanie sztucznego oddychania metodą usta-usta, lub usta-usta/nos z częstotliwością

10–12/minutę; użycie w tym celu środków ochrony osobistej.

4. Wykonanie zewnętrznego uciskania mostka w jego dolnej części w tempie 100/minutę na

głębokość 3,5–5 cm (u osoby dorosłej).

Zabiegi wymienione powyżej nazywa się podstawowym podtrzymywaniem życia (PPś)

i wykonuje je jeden ratownik; najpierw 2 wdechy, potem 15 uciśnięć mostka.
Padaczka

Przy udzielaniu pierwszej pomocy należy:

−

zachować spokój, większość napadów mija samoistnie po 2–3 minutach,

−

zabezpieczyć chorego przed dodatkowymi urazami, odsunąć ruchome przedmioty
z otoczenia,

−

nie wkładać niczego do ust, nie podawać nic do picia,

−

w razie wymiotów odchylić głowę na bok, a gdy atak trwa dłużej wezwać pomoc.

Obowiązki pracodawcy w razie wypadku

W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany:

−

zabezpieczyć miejsce wypadku,

−

zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

−

podjąć niezbędne środki eliminujące lub ograniczające zagrożenie,

−

niezwłocznie zawiadomić inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub
zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał
wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy
pracy,

−

niezwłocznie ustalić okoliczności i przyczyny wypadku,

−

zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom,

−

sporządzić właściwą dokumentację wypadku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Miejsce wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn

wypadku w sposób wykluczający:

−

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

−

uruchomienie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały
wstrzymane,

−

dokonywanie zmiany ich położenia, jak również zmiany położenia innych przedmiotów,
które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy (przedmedycznej) ofiarom

wypadku?

2. Jaki jest numer telefonu pogotowia ratunkowego i zespołu ratownictwa?
3. Jakie powinny być etapy postępowania, gdy poszkodowany w wypadku nie oddycha?
4. Jakie są czynności uwalniania porażonego spod działania prądu elektrycznego?
5. Na czym polega pomoc przedmedyczna osobom porażonym prądem elektrycznym?
6. Jaki jest sposób postępowania w sytuacji, gdy porażony jest nieprzytomny?
7. Jakie podejmiesz działanie podczas napadu padaczki?
8. Jakie powinno być postępowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy w przypadku

oparzenia pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia?

9. Jak postępujemy przy zatruciu gazami?
10. Na czym polega pierwsza pomoc przy złamaniu kończyn dolnych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw razem z kolegą metodą inscenizacji, zgodnie z obowiązującymi przepisami,

udzielanie pierwszej pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować inscenizacje według scenariusza ustalonego w 1 etapie wykonywania

wiczenia,

2) Uporządkować (przez wpisanie cyfr od 1 do 9) informacje podane w poniższych

punktach tak, by ich kolejność była zgodna z obowiązującymi zasadami udzielania
pierwszej pomocy osobie porażonej prądem w sytuacji, gdy porażony jest nieprzytomny,
nie oddycha, nie ma oznak krążenia:

−

odizolowanie porażonego uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało,

−

sprawdzenie, czy porażony nie posiada w jamie ustnej ciał obcych,

−

wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,

−

gdy porażony krwawi – zatrzymanie krwawienia,

−

odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,

−

wykonanie

sztucznego

oddychania

metodą

usta-usta

lub

usta-usta/nos

z częstotliwością 10-12/minutę, użycie w tym celu środków ochrony osobistej,

−

ułożenie porażonego na wznak,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapewnienie drożności dróg oddechowych,

−

wykonanie zewnętrznego uciskania mostka w jego dolnej części w tempie
100/minutę na głębokość 3,5–5 cm (u osoby dorosłej).

3) wykonać inscenizację.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

scenariusz inscenizacji,

−

wytyczne udzielania pierwszej pomocy osobie porażonej prądem.

Ćwiczenie 2

Wykonaj sztuczne oddychanie na fantomie, zgodnie z obowiązującymi zasadami

z użyciem środków ochrony osobistej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować zasady wykonywania sztucznego oddychania,
2) dobrać środki ochrony osobistej,
3) wykonać pokaz sztucznego oddychania na fantomie metodą usta-usta, z częstotliwością

10–12/minutę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wytyczne wykonywania sztucznego oddychania,

−

fantom,

−

rodki ochrony osobistej.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać najważniejsze zasady kształtowania bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy?

2) określić jakie są działania profilaktyczne zapobiegające wypadkom?

3) wskazać ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy w warunkach

zagrożenia zdrowia i życia?

4) udzielić pierwszej pomocy w przypadku porażenia prądem osobie, która

jest nieprzytomna, nie oddycha i nie ma oznak krążenia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zagrożenia pożarowe. Zasady ochrony przeciwpożarowej

4.5.1. Materiał nauczania

Pożar jest to niekontrolowany proces spalania, w miejscu do tego nie przeznaczonym.
Otaczające nas materiały można podzielić na materiały palne i niepalne. Palenie (spalanie) jest
procesem fizykochemicznym, polegającym na intensywnej reakcji łączenia się materiału
palnego z tlenem. Aby proces spalania mógł nastąpić, materiał palny musi być nagrzany do
temperatury zapalenia (zapłonu). Tlen jest niezbędnikiem w procesie spalania. Spalanie
materiałów palnych ustaje, jeżeli zawartość tlenu w powietrzu obniży się poniżej 16%. Przy
braku dostatecznej ilości tlenu powstaje tlenek węgla – czad – gaz palny, trujący. Barwa
płomienia zależy od jego temperatury: ciemnoczerwony – około 500°C, jasnoczerwony – około
800°C, żółtopomarańczowy – około 1000°C, jasnożółty – około 1200°C, biały powyżej 1500°C.

W procesie spalania można wskazać cztery metody gaszenia ognia:

−

ochładzanie – odbieranie ciepła od źródła ognia,

−

obniżanie zawartości tlenu w powietrzu,

−

izolowanie substancji biorących udział w procesie palenia,

−

usuwanie materiału palnego.

−

Zagrożenie pożarowe występuje tam, gdzie:

−

jest duże nagromadzenie materiałów łatwopalnych,

−

stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,

−

stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,

−

występuje proces samonagrzewania się materiałów,

−

używane są narzędzia iskrzące,

−

istnieją możliwości wyładowania elektryczności statycznej,

−

wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,

−

nie zachowane są odległości materiałów i wyposażenia od elementów oświetlenia
(żarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki),

−

występują reakcje egzotermiczne,

−

nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje,

−

pozostawione są bez nadzoru odpady łatwopalne,

−

oraz w innych przypadkach braku właściwej ostrożności w postępowaniu z ogniem.

Proces spalania jest reakcją chemiczną. Spalanie może zachodzić przy spełnieniu czterech

warunków:

−

obecności paliwa,

−

obecności utleniacza,

−

obecności źródła ciepła,

−

obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość
spalania.
Dla ochrony zdrowia i życia szczególne znaczenie ma zabezpieczenie przeciwpożarowe

budynków. W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie
czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
1) używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących

zainicjować zapłon materiałów:
– w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych

przepisach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,
– w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez właściciela

lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,

2) garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych

do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu,

3) rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości

mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego
z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na
dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze,

4) wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu

umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

5) przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

– urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do

temperatury przekraczającej 100°C,

– linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz przewodów

odprowadzających,

– instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej,

6) użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu

palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez
producenta,

7) stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów

trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od żarówki,

8) instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:

wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich
konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem,

9) składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji,
10) ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających

ewakuację,

11) zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,
12) uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

– urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze

i zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno-alarmowe,
hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne, klapy
przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

– urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz

innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu,

– wyjść ewakuacyjnych,
– wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów gazu.

Właściwe obchodzenie się z materiałami niebezpiecznymi pożarowo jest jednym

z podstawowych warunków bezpieczeństwa pożarowego w każdym obiekcie. Pracownicy
powinni też wiedzieć, w jakie urządzenia przeciwpożarowe wyposażony jest obiekt, w którym
są zatrudnieni i umieć je uruchomić w razie konieczności. W obiektach i pomieszczeniach
pracy powinny znajdować się instrukcje bezpieczeństwa pożarowego oraz instrukcja
postępowania na wypadek pożaru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

INSTRUKCJA POSTĘPOWANIA NA WYPADEK POWSTANIA POśARU

I. Alarmowanie

Każdy, kto zauważy pożar lub inne zagrożenie lub uzyskał informację o pożarze /innym

zagrożeniu/ obowiązany jest zachować spokój i nie dopuszczając do paniki, niezwłocznie
podjąć czynności, które wymieniono poniżej.
1. Należy zawiadomić:

−

osoby znajdujące się w strefie zagrożenia,

−

wcisnąć najbliższy przycisk alarmu pożarowego (jeżeli obiekt jest wyposażony
w instalację sygnalizacji pożaru),

−

STRAś POśARNĄ tel. 998,

−

właściciela lub zarządcę obiektu, tel…………………………………………………

2. Po uzyskaniu telefonicznego połączenia ze strażą pożarną, należy wyraźnie podać:

a) gdzie powstało zdarzenie – dokładny adres, nazwa obiektu, instytucji, piętro,
b) co się pali lub jaki jest inne zagrożenie,
c) czy istnieje zagrożenie życia ludzi, czy są osoby ranne lub poszkodowane,
d) numer telefonu, z którego się dzwoni oraz swoje imię i nazwisko.
UWAGA! Odłożyć słuchawkę dopiero po otrzymaniu odpowiedzi, że straż pożarna
przyjęła zgłoszenie. Odczekać chwilę przy teflonie na ewentualne sprawdzenie
zgłoszenia.

3. W razie potrzeby (nieszczęśliwy wypadek lub awaria) alarmować:

POGOTOWIE RATUNKOWE

tel. 999

POLICJĘ

tel. 997

POGOTOWIE GAZOWE

tel. 992

POGOTOWIE ENERGETYCZNE

tel. ………….

POGOTOWIE WODNO-KANALIZACYJNE

tel……….......

STRAś MIEJSKĄ

tel.…………..

II. Akcja ratowniczo-gaśnicza
1. Równocześnie z alarmowaniem straży pożarnej należy w miarę możliwości przystąpić do

akcji ratowniczo-gaśniczej, przy pomocy znajdującego się w pobliżu podręcznego sprzętu
gaśniczego lub innych urządzeń przeciwpożarowych, np. hydrantów wewnętrznych.

2. Do czasu przybycia straży pożarnej kierownictwo akcją obejmuje właściciel, zarządca,

osoby do tego celu wyznaczone lub najbardziej energiczne i opanowane.

3. Każda osoba powinna podporządkować się poleceniom kierującego akcją ratowniczo-

- gaśniczą.

4. każdy przystępujący do akcji ratowniczo-gaśniczej powinien pamiętać, że:

a) w pierwszej kolejności należy przeprowadzić ratowanie zagrożonego życia ludzi,
b) należy przeciwdziałać panice wśród ludzi przebywających obiekcie, wzywając do

zachowania spokoju i informując o drogach ewakuacji oraz otaczać opieką osoby
potrzebujące pomocy,

c) wchodząc do pomieszczeń i stref zadymionych przyjmować pozycję pochylną (jak

najbliżej podłogi) oraz w miarę możliwości zabezpieczyć drogi oddechowe prostymi
ś

rodkami (np. zwilżoną wodą chusteczką),

d) należy wyłączyć dopływ elektrycznego, gazu itp. Do pomieszczeń i stref objętych

pożarem (nie wolno gasić wodą instalacji i urządzeń elektrycznych będących pod
napięciem),

e) usunąć z zasięgu ognia wszystkie materiały palne, a w szczególności butle z gazami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

palnymi i sprężonymi, naczynia z płynami łatwo palnymi, cenne maszyny,
urządzenia i ważne dokumenty,

f) nie otwierać bez koniecznej potrzeby drzwi i okien do pomieszczeń, w których

powstał pożar, ponieważ dopływ powietrza sprzyja rozprzestrzenianiu się ognia,

g) szybkie i prawidłowe użycie podręcznego sprzętu gaśniczego umożliwia gaszenie

pożaru w pierwszej fazie jego rozwoju.

III. Zasady postępowania w przypadku powstania pożaru dla osób przebywających

(postronnych) w obiekcie.

1. W przypadku zaistnienia pożaru w obiekcie należy bezwzględnie podporządkować się

poleceniom kierującego akcją ewakuacyjną lub innych osób obsługujących akcję.

2. Wyjść z pomieszczeń i zgodnie z kierunkiem ewakuacji udać się do najbliższego wyjścia

ewakuacyjnego prowadzącego na zewnątrz obiektu.

3. W razie braku możliwości opuszczenia pomieszczenia należy szczelnie zamknąć

drzwi i wyraźnie sygnalizować o miejscu przebywania do czasu przybycia ratowników.

4. Zachować spokój i nie wywoływać paniki.
5. Udzielić pomocy osobom poszkodowanym.

Środki gaśnicze

rodki gaśnicze stosuje się zależnie od rodzaju pożaru tzn., że nie każdy środek jest

przydatny do gaszenia każdego pożaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień,
można go podsycić, spowodować większe straty, odnieść ciężkie obrażenia.
Woda oraz wodne roztwory środków zwilżających. Te ostatnie charakteryzują się większymi
zdolnościami penetracyjnymi materiałów o szczególnie rozwiniętej powierzchni, np. słomy,
siana, pyłu drzewnego lub węglowego. Woda jest całkowicie niepalna, pobiera z palącego się
ciała ogromne ilości ciepła, oziębiając palące się ciało do temperatury uniemożliwiającej
dalsze palenie się. W zetknięciu się z ogniem zamienia się w parę wodną, która wypiera z
ogniska pożaru powietrze (tlen), hamując proces palenia się. W określonych przypadkach
użycie wody nie jest wskazane, ponieważ zetknięcie się z nią np. sodu, potasu, karbidu
powoduje wydzielanie się z nich gazów palnych, a wapna palonego – wzrost jego
temperatury, co również przyczynia się do rozszerzenia pożaru. Wodą nie można gasić
płynów łatwo palnych lżejszych od wody, ponieważ opada ona na dno, powodując przelanie
lub rozbryzgi palącej się substancji. Wodą nie wolno gasić instalacji elektrycznych pod
napięciem. Również niekorzystne jest oziębianie wodą nagrzanych maszyn lub żelaznych
konstrukcji, które mogą ulec deformacji, powodując m.in. zawalenie się stropów.
Piasek, którego właściwości polegają na odcinaniu dostępu powietrza od ogniska pożaru,
zmniejszeniu promieniowania ciepła oraz zapobieganiu rozpryskom. Nadaje się on głównie
do gaszenia niewielkich zarzewi ognia i małych bomb zapalających. Nie należy go stosować
do gaszenia płynów łatwo palnych w zbiornikach, maszyn, aparatury precyzyjnej.
Piana gaśnicza, wytwarzana przez mechaniczne zmieszanie wody ze środkiem
pianotwórczym i powietrzem albo w wyniku reakcji chemicznej przebiegającej pomiędzy
wodnymi roztworami środków zasadowych z kwasami. Właściwości gaśnicze polegają na
działaniu tłumiącym i izolującym palące się ciało od powietrza oraz działaniu chłodzącym,
ponieważ piana zawiera dość duży procent wody.
Dwutlenek węgla, właściwości gaśnicze tego środka polegają na oziębianiu palącego się ciała
i odizolowaniu go od powietrza. Dwutlenek węgla nadaje się do gaszenia wielu rodzajów
pożaru, szczególnie cieczy palnych (farb, lakierów, rozpuszczalników) i gazów, ponieważ nie
zwilża gaszonych materiałów. Dwutlenek węgla nie przewodzi prądu elektrycznego, może

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

więc być użyty do gaszenia instalacji elektrycznych pod napięciem. Nie powoduje on żadnych
zniszczeń materiału palnego.
Proszki gaśnicze – zmielone niepalne sole nieorganiczne. Nadają się do gaszenia materiałów
palących się w wysokiej temperaturze, płynów łatwo palnych, substancji gazowych i metali
lekkich. Można je stosować do gaszenia instalacji elektrycznych pod napięciem (kabli, muf,
tablic rozdzielczych) i pożarów w archiwach, bibliotekach, muzeach, ponieważ nie powodują
zniszczeń.

Hydrant wewnętrzny

Gaśnica

Kierunek do miejsca

rozmieszczenia sprzętu

pożarowego lub urządzenia

ostrzegawczego

Zestaw sprzętu pożarowego

Rys. 4. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [15]

Podręczny sprzęt gaśniczy – jest to sprzęt gaśniczy uruchamiany ręcznie służący do
zwalczania pożarów w początkowej fazie (w zarodku):

−

hydronetka – przenośny pojemnik wyposażony w zbiornik, pompkę tłoczną i wężyk
z prądowniczką. Zawiera około 15 l wody,

−

gaśnica pianowa – należy wbić zbijak i odwrócić do góry dnem. Działania gaśnicy nie
można przerwać. Gasimy pożary grupy A i B,

−

gaśnica śniegowa – zawiera skroplony CO2. Uruchamiamy przez odkręcenie kurka,
a gaśnica jest koloru srebrnego. Podczas gaszenia gaśnica staje się bardzo zimna, dlatego
należy trzymać za uchwyty,

−

gaśnica halonowa – wypełniona cieczą o bardzo niskiej temperaturze parowania.
W trakcie gaszenia wydzielają się gazy, które są szkodliwe dla zdrowia. Obecnie
wycofuje się z użycia gaśnice halonowe,

−

gaśnica proszkowa – zawiera proszek gaśniczy pod stałym ciśnieniem np. azot lub gaz.
Znajduje się on w dodatkowym zbiorniku. Gaśnice proszkowe są obecnie
najpowszechniej stosowane. Oznakowanie gaśnicy proszkowej składa się z szeregu
symboli, na przykład GP-6z ABC oznacza, że jest to gaśnica proszkowa (GP),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyposażona w nabój

gazowy (wyrzutnik-z), którą można gasić pożary typu A, B i C

(patrz: tabela 1),

−

koc gaśniczy – wykonany z tkaniny niepalnej o powierzchni ok. 2 m

. Kocem okrywamy

ródło ognia, a obrzeża dokładnie dociskamy do podłoża, dzięki czemu ograniczamy

dostęp tlenu do palącego się materiału,

−

agregat gaśniczy – sprzęt gaśniczy mający zapas środków w ilości większej niż 20 kg (od
25 kg do 750 kg). Są wyposażone w kółka. Dzielimy na agregaty: pianowe, halonowe,
proszkowe i śniegowe.
Metody i szczegółowe sposoby ochrony przeciwpożarowej ustalają przepisy ustawy

o ochronie przeciwpożarowej, przepisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów,
przepisy techniczno-budowlane oraz określone w polskich normach (PN) warunki techniczne
ś

rodków zabezpieczenia przeciwpożarowego, a także inne przepisy szczególne. Grupy oraz

rodzaje podręcznych środków gaśniczych są zestawione w tabeli 1.

Tabela 1. Grupy pożarów oraz środki gaśnicze [1]

Grupa pożarów

Rodzaj płonącego materiału

Podręczne środki gaśnicze

Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy

spalaniu których występuje zjawisko żarzenia

(drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne)

woda, gaśnica pianowa, gaśnica

niegowa, gaśnica proszkowa

Ciecze palne i substancje stałe topiące się

wskutek wytworzonego przy pożarze ciepła

(benzyna, nafta, parafina, pak, naftalen, itp.)

gaśnica pianowa, gaśnica śniegowa,

gaśnica halonowa, gaśnica

proszkowa

Gazy (metan, aceton, propan, butan)

proszki gaśnicze, gaśnica halonowa

Metale (magnez, sód, uran)

specjalne gaśnice proszkowe

Pożary grupy A–D występujące w obrębie

urządzeń elektrycznych pod napięciem

gaśnica śniegowa, gaśnica

halonowa, gaśnica proszkowa

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem zagrożenia ogniowego?
2. Gdzie występuje zagrożenie ogniowe?
3. Jakie cztery warunki są konieczne, aby zachodził proces spalania?
4. Czy znasz numer telefonu do straży pożarnej?
5. Co to są materiały niebezpieczne pożarowo?
6. Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów?
7. Jak zapobiegamy pożarom?
8. Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą służyć?
9. Co można gasić gaśnicą proszkową z proszkiem typu ABC?
10. Jakich pożarów nie wolno gasić wodą?
11. Dlaczego nie należy otwierać okien w przypadku podejrzenia lub powstania pożaru

w pomieszczeniu zamkniętym?

12. Jakie znasz środki gaśnicze?
13. Jakie pożary należy gasić wodą?
14. Co należy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, jakie zagrożenia pożarowe mogą wystąpić w magazynie paliw i smarów oraz

jakie należy zastosować środki bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w zespole,
2) zastanowić się i wskazać, co w magazynie paliw i smarów może stanowić zagrożenie

pożarowe,

3) określić, jakie działania powinny być podjęte, aby uniknąć wskazanych zagrożeń

pożarowych,

4) zapisać wyniki pracy grupy na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy,
5) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 2

W czasie wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych w pracowni zauważyłeś ogień

wydobywający się z urządzenia elektrycznego podłączonego do sieci 230 V. Jak się
zachowasz w takiej sytuacji?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei wykonać,
2) dokonać wyboru właściwego sprzętu gaśniczego,
3) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy i porównać z opracowaniami kolegów,
4) uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 3

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać instrukcje przeciwpożarowe oraz instrukcje stosowania sprzętu i środków

gaśniczych,

2) określić rodzaj pożaru,
3) zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze,
4) scharakteryzować krótko je.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z wykazem w poradniku.

Ćwiczenie 4

Wykonaj symulację polegającą na zastosowaniu podręcznego sprzętu i środków

gaśniczych do gaszenia pożaru

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu pożaru,
2) wyjaśnić sposób użycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,
3) omówić najczęściej popełniane błędy podczas stosowania dobranych środków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z wykazem w poradniku.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zareagować

przypadku

zagrożenia

pożarowego

zgodnie

z instrukcją ochrony przeciwpożarowej?

2) wymienić najczęstsze przyczyny pożarów?

3) scharakteryzować środki gaśnicze?

4) dobrać środki gaśnicze do palącego się materiału?

5) określić zagrożenia pożarowe w magazynie paliw i smarów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Test składa się z 20 zadań, do każdego masz 4 możliwości wyboru. Na karcie odpowiedzi

przy odpowiednim zadaniu postaw X, w razie pomyłki zaznacz kółeczkiem błędną
odpowiedź, następnie zaznacz odpowiedź prawidłową.

4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
6. Pracuj samodzielnie, będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie masz 45 minut.

Powodzenia !

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Ustawa Kodeks pracy określa

a) rodzaje prac wzbronionych młodocianym i kobietom.
b) kody prac i zawodów pracowników i pracodawców.
c) kody i przepisy systemu ochrony pracy.
d) prawa i obowiązki pracodawców i pracowników.

2. Obowiązek dostarczania pracownikowi odzieży i obuwia roboczego spoczywa na

a) pracowniku i na jego koszt.
b) pracodawcy i na jego koszt.
c) pracodawcy a na koszt służby bhp.
d) pracowniku.

3. Pracowników młodocianych nie wolno zatrudniać

a) na terenach otwartych.
b) na terenach otwartych w zimie.
c) w godzinach nadliczbowych.
d) w pomieszczeniach zamkniętych.

4. Równe traktowanie kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu oznacza

a) pracę zarobkową przez tyle samo godzin na dobę i tydzień.
b) równe normy dźwigania ciężarów przy pracach transportowych.
c) równe urlopy wypoczynkowe.
d) niedyskryminowanie w jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Urzędem, który nie jest organem nadzoru i kontroli nad warunkami pracy jest

a) Państwowa Inspekcja Sanitarna.
b) Państwowa Inspekcja Ochrony Pracy.
c) Państwowa Inspekcja Pracy.
d) Urząd Dozoru Technicznego.

6. Hałas jest czynnikiem niebezpiecznym, gdy

a) przekracza poziom 130 dB.
b) przekracza poziom 85 dB.
c) przekracza poziom 75 dB.
d) jest tylko czynnikiem szkodliwym.

7. Oprócz nauszników przeciwhałasowych do indywidualnych ochron słuchu zaliczamy

a) tulejki rozdźwiękowe.
b) opaski naddźwiękowe.
c) maty dźwiękochłonne.
d) douszne wkładki przeciwhałasowe.

8. Znak CE na maszynach rolniczych oznacza, że

a) maszyna jest skonstruowana w Unii Europejskiej.
b) spełniania wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy.
c) maszyna zarejestrowana w Centrum Europejskim.
d) maszyna jest do Codziennej Eksploatacji.

9. Rękawice antywibracyjne chronią człowieka przed szkodliwym działaniem

a) drgań mechanicznych przenoszonych przez kończyny górne.
b) porażenia prądem w spawarkach wirowych.
c) wibracji wywołanych prądami impulsowymi.
d) wibracji o działaniu ogólnym maszyn drgających.

10. Podczas spawania elektrycznego występuje szkodliwe promieniowanie

a) laserowe.
b) jonizujące.
c) podczerwone i ultrafioletowe.
d) rentgenowskie.

11. Prąd elektryczny poraża układ

a) komórkowy i sercowy.
b) nerwowy.
c) krwionośny.
d) krwionośny i komórkowy jednocześnie.

12. Źródłem szkodliwych czynników biologicznych mogą być

a) kwaśne deszcze.
b) chemiczne środki roślin.
c) konserwanty żywności.
d) rośliny uprawne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Nawóz naturalny, jakim jest obornik może zanieczyszczać środowisko, gdyż

a) jest to nawóz naturalny, ekologiczny.
b) uwalnia związki azotu azotany i fosforu.
c) ulega całkowitemu rozkładowi na próchnicę.
d) zawiera pozostałości środków ochrony roślin.

14. Biologiczny recykling opakowań po produktach spożywczych oznacza

a) powtórną degradację biologicznych zasobów środowiska.
b) powtórne wykorzystanie ich do produkcji opakowań.
c) utylizację tych opakowań na drodze kompostowania.
d) że takie opakowania nie podlegają recyklingowi.

15. Erozja gleby jest to

a) niszczenie jej przez działanie wody i powietrza.
b) zwiększanie zasobności w składniki.
c) wysuszanie promieniami słonecznymi.
d) skażenie środkami ochrony roślin i nawozami.

16. Puste opakowania po zużytych środkach ochrony roślin powinny być

a) spalone na polu a popiół rozsypany na powierzchni pola.
b) przyorane najpóźniej jesienią.
c) traktowane jako odpady niebezpieczne i przekazane uprawnionym jednostkom do

utylizacji.

d) spalone najlepiej w piecu z wysokim kominem.

17. Oparzenie pierwszego stopnia wystarczy

a) obmyć zimną wodą i założyć jałowy opatrunek.
b) obmyć zimną wodą i posmarować masłem.
c) natychmiast zgłosić się do lekarza.
d) obmyć spirytusem a następnie obandażować.

18. Przy udzielaniu pierwszej pomocy zemdlonego nie należy

a) wynosić nagle na świeże powietrze.
b) skrapiać nagle twarzy zimną wodą.
c) podawać płynów do picia.
d) układać z głową nisko.

19. Podręcznym sprzętem gaśniczym jest

a) prysznic bezpieczeństwa.
b) koc gaśniczy.
c) armatka śnieżna.
d) kurtyna wodna.

20. Instalacja elektryczna budynku objętego pożarem powinna być

a) natychmiast wyłączona spod napięcia.
b) bez przerwy pod napięciem aby oświetlać akcję gaśniczą.
c) ognioodporna wg przepisów unijnych.
d) przełączona na zasilanie prądem bezpiecznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji

bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997

2. Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1993
3. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. (Dz. U. Nr 21, poz. 94)
4. Korczak C. (red.): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997
5. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1999
6. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. KOWEZ
Warszawa, 2002

7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Dz. U. Nr 129, poz. 844)

8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17.09.1999 r. w sprawie bezpieczeństwa

i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz. U. Nr 80, poz. 912)

9. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860)

10. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627)
11. Winnicki Z., Borgul A., Surjak R.: ABC ochrony przeciwpożarowej: ODDK, Gdańsk 1999
12. www.gaśnice.waw.pl
13. www.bhpwfirmie.pl
14. www.mikrofirmabhp.pl
15. www.ebkp.pl