Wydawca: Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.

Redakcja: Redaguje zespó∏

Adres redakcji: Gazeta o padaczce, Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.

ul. Domaniewska 41, 02-672 W-wa, tel. [phone], fax [phone]

www.padaczka.net

Epi

tafia

Lord Byron (1788-1824)

Lord Byron (1788-1824)

Wielkim lekarzom
i wielkim chorym przesz∏oÊci

Epi

zody towarzyskie

Czwartego marca tego roku

w Myszkowie odby∏o si´ walne
zebranie cz∏onków Oddzia∏u
Okr´gowego Polskiego Stowa-
rzyszenia Ludzi Cierpiàcych
na Padaczk´. Ta samopomo-
cowa organizacja skupia 124
cz∏onków, w tym 69 dzieci.

Na zebranie przyby∏ mi´dzy in-

nymi prezes Zarzàdu G∏ównego
PSLCP Tadeusz Zar´bski z Bia∏e-
gostoku. G∏ównym punktem progra-
mu by∏a mi∏a uroczystoÊç odzna-
czenia doktor B

Ba

arrb

ba

arry

y C

Ce

es

sa

arrz

z--M

Mo

otty

yll

Srebrnym Krzy˝em Zas∏ugi przyzna-
nym przez Prezydenta RP Aleksan-
dra KwaÊniewskiego. Uhonorowanie
Pani Doktor tak wysokim odznacze-
niem wynika z jej zas∏ug w pracy za-
wodowej, a przede wszystkim z wie-
loletniej dzia∏alnoÊci spo∏ecznej na
rzecz ludzi chorych na padaczk´.
Warto podkreÊliç, ˝e mimo skrom-

I có˝ w´drówka ta przynios∏a mi?

Nic – tylko lat tych trzydzieÊci i trzy. *

Czy cz∏owiek, którego posàdzano

o kazirodczy romans z siostrà, sk∏on-
noÊci biseksualne, alkoholizm i uza-
le˝nienie od opium, a nawet o bycie
wampirem, chorowa∏ na padaczk´?
Informacja o tym przewija si´ co jakiÊ
czas w literaturze i jego biografiach.
Podobno gdy w wieku 16 lat us∏ysza∏,
˝e jego ukochana ma poÊlubiç inne-
go, „pad∏ na ziemi´ w konwulsjach”
i, jak póêniej sam napisa∏, „niemal si´
zadusi∏”. Có˝, czytajàc ten opis, i wie-
dzàc o teatralnej, by nie rzec – histe-
rycznej osobowoÊci poety, wydaje si´
bardziej prawdopodobne, ˝e by∏ to na-
pad psychogenny...

Jednak w wiele lat póêniej Byron

mia∏ prawdopodobnie napad padaczko-
wy, opisany przez jednego ze swoich
przyjació∏. Wystàpi∏y wtedy drgawki,
po∏àczone z „wykrzywieniem twarzy
w jednà stron´”, wkrótce po wypiciu
„ponczu z koniaku i cydru”. Napad ten
móg∏ byç wynikiem zarówno nadu˝y-
wania alkoholu, wyniszczenia, jak
i pierwszà oznakà malarycznego za-
palenia opon mózgowych, które to wg
danych autopsyjnych sta∏o si´ przy-
czynà Êmierci poety w kilka miesi´cy
póêniej.

Có˝, wynika z tego, ˝e Lord Byron

nie mia∏ padaczki, a jedynie pojedyn-
cze napady prawdopodobnie o cha-
rakterze psychogennym oraz na krót-
ko przed Êmiercià napady przygodne
(objawowe). Zapewne rozpowszech-
nienie si´ informacji o jego chorobie
to jeszcze jeden element „czarnej le-
gendy” poety.

* Przek∏ad: Czes∏aw Jastrz´biec-Koz∏owski.

George Gordon, szósty baron By-

ron, angielski poeta i dramaturg zna-
ny powszechnie jako Lord Byron to
jeden z najwa˝niejszych twórców eu-
ropejskiego romantyzmu. Dzie∏a By-
rona – Korsarz (1814), Narzeczona

z Abydos (1813), Wi´zieƒ Chillonu

(1816), Mazeppa (1819) i Giaur (1813)
– to g∏ównie powieÊci poetyckie i po-
ematy dygresyjne. Wszystkie utwory
∏àczy orientalna sceneria i zawik∏ana
fabu∏a z gwa∏townymi zwrotami akcji.
Wspólny jest te˝ typ bohatera, zwane-
go póêniej bajronowskim – cierpiàcy,
zbuntowany przeciw Êwiatu samotny
mÊciciel. Byron stworzy∏ nie tylko typ
bohatera literackiego, lecz tak˝e wy-
kreowa∏ swoje ˝ycie, stajàc si´ sym-
bolem romantycznego, zbuntowane-
go poety, ekscentryka i dekadenta.
Zosta∏ jednym z pierwszych bohaterów
zbiorowej wyobraêni, których skanda-
lizujàca biografia przys∏ania twórczoÊç.
Przypomina w tym wspó∏czesnych
idoli. Sceny rozgrywajàce si´ na jego
pogrzebie jako ˝ywo przypominajà
opisy po˝egnaƒ Rudolfa Valentino,
Marylin Monroe, Jima Morissona czy
Kurta Cobaina. Gdy po Êmierci cia∏o
poety sprowadzono do Anglii, t∏um
wielbicielek zaatakowa∏ katedr´, rzu-
cajàc si´ na trumn´ i niemal uniemo˝-
liwiajàc pochówek.

Jak silne jest oddzia∏ywanie „czar-

nej” legendy Byrona, Êwiadczyç mo˝e
choçby tytu∏ poÊwi´conej mu niedaw-
no w Londynie biograficznej wystawy:
„Mad, Bad and Dangerous” – Sza-
lony, Z∏y i Niebezpieczny. Pewnie by∏-
by tym tytu∏em zachwycony, skoro
sam o sobie napisa∏ w 33. urodziny:

Przez nud´ ˝ycia, poprzez brud i grzech

Do lat dobrnà∏em trzydziestu i trzech.

nych Êrodków na dzia∏alnoÊç Pani
Doktor Barbara Cesarz-Motyl sku-
tecznie realizuje podstawowe zada-
nia Stowarzyszenia, jakimi sà pomoc
medyczna i rehabilitacyjna osobom
dotkni´tym epilepsjà.

Myszkowskie Stowarzyszenie jest

jednym z najaktywniejszych oddzia-
∏ów w kraju. Dzi´ki staraniom Pani
Doktor imprezy integrujàce Êrodowi-
sko chorych nale˝à do wa˝nych wy-
darzeƒ w ich ˝yciu. Do znaczàcych
sukcesów w dzia∏aniach Stowarzy-
szenia nale˝y zaliczyç: turnusy reha-
bilitacyjne, wycieczki turystyczne, za-
j´cia szkoleniowe i co najwa˝niejsze
w sytuacji pogarszajàcego si´ stanu
zdrowia – pomoc finansowà udziela-
nà w formie doraênej zapomogi naj-
bardziej potrzebujàcym epileptykom.
Prac´ Pani Doktor wysoko ocenia
zarówno Êrodowisko lekarskie, jak
i w∏adze miasta Myszków.

Serdecznie gratulujemy zaszczytne-

go wyró˝nienia, jakie otrzyma∏a Doktor

Barbara Cesarz-Motyl.

Wpisz has∏o:

Wyra˝am dobrowolnà zgod´ na przetwarzanie moich danych osobowych do celów marke-
tingowych przez firm´ S

Sa

an

no

offii--S

Sy

yn

ntth

he

ella

ab

bo

o S

Sp

p.. z

z o

o..o

o.. z siedzibà przy ul. Domaniewskiej 41,

02-672 Warszawa. JednoczeÊnie oÊwiadczam, ˝e jestem Êwiadomy/a faktu, ˝e przys∏uguje
mi prawo wglàdu do danych osobowych oraz ich poprawiania.

Data i podpis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kupon krzy˝ówki

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .
nazwisko przedstawiciela Sanofi-Synthelabo

✂

✂

pieczàtka lekarza

Nr 19

maj / czerwiec 2003

ISSN 1509 - 4782

Przeciwpadaczkowe w∏aÊciwoÊci

kwasu walproinowego (VPA) zosta-
∏y odkryte przypadkiem w roku 1963
we Francji – VPA by∏ wówczas sto-
sowany jako organiczny rozpusz-
czalnik substancji testowanych jako

G A Z E T A

o padaczce

Rozwiàzywanie problemów w codziennej praktyce

∇

www.padaczka.net

Szanowni Paƒstwo!

Cieszymy si´ bardzo, ˝e zaproponowane przez nas poszerzenie „Gazety o padaczce” spotka∏o si´

z przychylnym przyj´ciem wÊród naszych Czytelników – szczególnie plakat uzyska∏ wysokie oceny

w pierwszych, na goràco formu∏owanych opiniach. Mamy nadziej´, ˝e kolejne nowe elementy

w tym wydaniu „Gazety o padaczce” – choçby debiutujàca u nas krzy˝ówka z nagrodà – równie˝

przypadnà Paƒstwu do gustu.

Numer ten u∏o˝y∏ si´ nam w cz´Êci prawie m∏odzie˝owo – wyjàtkowo du˝o mamy dziÊ materia∏ów

zwiàzanych z padaczkami wieku dzieci´cego i m∏odzieƒczego. Wynik∏o to ze zg∏aszanego nam

zapotrzebowania lekarzy na poruszanie tej w∏aÊnie tematyki. JesteÊmy zawsze otwarci na propo-

zycje i oczekiwania naszych Czytelników – przypominamy, ˝e wszystkie opublikowane dotychczas

przez nas artyku∏y znaleêç mo˝na na naszych stronach internetowych www.padaczka.net!

Zastosowanie pochodnych kwasu walproinowego
w psychiatrii

Dr n. med.

¸UKASZ ÂWI¢CICKI

jest psychiatrà,

adiunktem w II Klinice Psychiatrycznej Instytutu Psychiatrii
i Neurologii w Warszawie, redaktorem naczelnym „Nowinek
Psychiatrycznych”, autorem wielu prac poÊwi´conych zabu-
rzeniom afektywnym.

W tym numerze:

¸agodne padaczki wieku dzieci´cego • Zostaƒ Asem wywiadu
• Lord Byron • Zagadka z epikryzà • Krzy˝ówka!

potencjalne Êrodki przeciwdrgawko-
we (za Davis L. i wsp., 2000). W chwi-
li obecnej na rynku dost´pne sà pre-
paraty zawierajàce sól sodowà kwasu
walproinowego, amid kwasu walpro-
inowego oraz preparaty z∏o˝one za-
wierajàce zarówno sól sodowà, jak
i czysty kwas walproinowy.

Pierwsze obserwacje dotyczàce

psychotropowego dzia∏ania amidu
kwasu walproinowego opublikowali
Lambert i wsp. (1966). Autorzy obser-
wowali lecznicze dzia∏anie Êrodka w na-
wrotach oraz z∏agodzenie przebiegu
choroby afektywnej dwubiegunowej
przy d∏u˝szym stosowaniu, ich prace
nie zawiera∏y jednak dok∏adnej charak-
terystyki psychotropowego dzia∏ania
leku. Prace Lamberta i wsp. poczàt-
kowo nie zosta∏y zauwa˝one przez
klinicystów, systematyczne badania
dotyczàce profilaktycznego zastoso-
wania ró˝norodnych pochodnych kwa-
su walproinowego w zaburzeniach
nastroju zosta∏y podj´te dopiero w po-
∏owie lat 80. równolegle w Niemczech
(Emrich i wsp., 1984) i w Polsce (Pu-
˝yƒski i K∏osiewicz, 1984) (trzeba
przyznaç, ˝e ta „polska” cz´Êç histo-
rii kwasu walproinowego nie zawsze
jest zauwa˝ana przez autorów prac
przeglàdowych). By∏y to jednak na-
dal jedynie badania otwarte. Wyniki
pierwszych badaƒ kontrolowanych,
z wykorzystaniem podwójnie Êlepej
próby i losowym doborem do bada-
nych grup zosta∏y opublikowane do-
piero na poczàtku lat 90. (McElroy
i wsp., 1991; Bowden i wsp., 1994).
Tak wi´c lek „nieÊmia∏o” stosowany
w psychiatrii od ponad 30 lat ma sto-
sunkowo krótkà histori´ w pe∏ni udo-
kumentowanà.

Zaburzenia afektywne

dwubiegunowe

Najlepiej udokumentowano sku-

tecznoÊç VPA w leczeniu ostrej ma-

nii wyst´pujàcej w przebiegu zabu-
rzeƒ dwubiegunowych. Davis i wsp.
(2000) przytaczajà list´ pi´ciu badaƒ
kontrolowanych dotyczàcych stoso-
wania VPA w leczeniu ostrej manii.
Wyniki tych badaƒ wskazujà, ˝e sku-
tecznoÊç pochodnych kwasu walpro-
inowego jest w tym wskazaniu istotnie
wi´ksza ni˝ placebo i porównywalna
do soli litu. W dwóch badaniach
(Pope i wsp., 1991 oraz McElroy
i wsp., 1991) stwierdzono skutecz-
noÊç kwasu walproinowego w grupie
chorych opornych na leczenie sola-
mi litu. W roku 1995 Food and Drug
Administration zarejestrowa∏a kwas
walproinowy jako Êrodek w leczeniu
ostrej manii.

Znacznie trudniejsze jest prze-

prowadzenie poprawnych metodolo-
gicznie badaƒ dotyczàcych skutecz-
noÊci profilaktycznej VPA (dotyczy
to zresztà tak˝e innych leków sto-
sowanych w profilaktyce, m.in. ze
wzgl´du na koniecznoÊç prowadze-
nia ucià˝liwych d∏ugoterminowych
badaƒ prospektywnych). Liczne do-
niesienia (Davis i wsp. przytaczajà
szesnaÊcie publikacji) dotyczàce te-
go zastosowania leku obcià˝one sà
ró˝nego rodzaju b∏´dami metodolo-
gicznymi. W roku 2000 opublikowa-
no wyniki randomizowanego, kontro-
lowanego badania Bowdena i wsp.
dotyczàce skutecznoÊci dzia∏ania
diwalproinianu sodu i w´glanu litu
w profilaktyce zaburzeƒ afektywnych
dwubiegunowych. We wst´pie do
tej pracy autorzy zwracajà uwag´,
˝e kontrolowane badania kliniczne
profilaktycznego leczenia choroby afek-
tywnej dwubiegunowej nie by∏y pro-
wadzone od „ponad 25 lat” (!). Bada-
nia prowadzone we wczeÊniejszym
okresie mia∏y wyraêne ograniczenia
metodologiczne. Uzyskane dane nie
pozwoli∏y wprawdzie na stwierdze-
nie „wi´kszej skutecznoÊci diwal-
proinianu sodu w porównaniu z pla-
cebo lub litem w zapobieganiu
nawrotom manii (...), pojawieniu si´

epizodu depresyjnego lub dowolnego
rodzaju pierwszego epizodu zabu-
rzeƒ nastroju”, jednak pod wzgl´dem
kilku innych wa˝nych parametrów
VPA okaza∏ si´ istotnie skuteczniej-
szy zarówno od placebo, jak i soli li-
tu. W grupie chorych przyjmujàcych
diwalproinian istotnie mniejsza by∏a
zw∏aszcza cz´stoÊç wyst´powania
nawrotów zaburzeƒ afektywnych
o nasileniu tak du˝ym, aby by∏y one
przyczynà rezygnacji z dalszego ba-
dania. Diwalproinian sodu by∏ tak˝e
nieco skuteczniejszy od litu w zapo-
bieganiu wyst´powaniu podprogo-
wych objawów depresji. Bowden
i wsp. stwierdzili tak˝e, ˝e VPA mo˝e
∏agodziç nasilenie zaburzeƒ depresyj-
nych wyst´pujàcych w przebiegu za-
burzeƒ afektywnych dwubieguno-
wych, natomiast lit mia∏by nasilenie
tych zaburzeƒ zwi´kszaç. Zdaniem
Posta i Speera (2002), specyficzny
dobór badanej grupy móg∏ wywrzeç
wp∏yw na uzyskanie takiego wyniku.
Algorytmy leczenia profilaktycznego
choroby afektywnej dwubiegunowej,
opracowane przez American Psychia-
tric Association (APA), wymieniajà
pochodne VPA jako leki pierwszego
rzutu zarówno w leczeniu ostrej ma-
nii, jak i w profilaktyce tego zabu-
rzenia. Podobnà pozycj´ ma VPA
w przygotowywanych do druku pol-
skich standardach leczenia zaburzeƒ
afektywnych.

Prowadzono tak˝e badanie doty-

czàce skutecznoÊci VPA stosowane-
go jako element kuracji skojarzonej
u osób z chorobà afektywnà dwubie-
gunowà typu I opornych na dotych-
czas prowadzone leczenie profilak-
tyczne (Denicoff i wsp.). Grupa osób
uczestniczàcych w tym badaniu by∏a
niewielka, a metodologia nie w pe∏ni
poprawna, autorzy odnotowali jed-
nak korzystny efekt dodania walpro-
inianów do prowadzonej terapii pro-
filaktycznej.

Podsumowujàc – najwi´ksza

liczba badaƒ dotyczy stosowania
VPA w leczeniu ostrej manii, w tym
wskazaniu skutecznoÊç leku jest
dobrze udowodniona. Wyniki badaƒ
dotyczàcych skutecznoÊci profilak-
tycznej walproinianów sà znacznie
mniej jednoznaczne, co cz´Êciowo
mo˝e mieç zwiàzek z trudnoÊciami
metodologicznymi, na które natra-
fiajà autorzy tego typu badaƒ. Poje-
dyncze doniesienia (Davis i wsp.,
2000) wskazujà na korzystny wp∏yw
VPA w leczeniu depresji w przebie-
gu zaburzeƒ afektywnych dwubie-
gunowych.

Zaburzenia depresyjne

nawracajàce

Opublikowano wyniki kilku ba-

daƒ otwartych i obserwacji kazu-
istycznych wskazujàcych na mo˝li-
woÊç skutecznego leczenia depresji
nawracajàcej przy u˝yciu VPA (zw∏a-
szcza jeÊli chodzi o zmniejszenie
nasilenia niepokoju w depresji agi-
towanej). Zgodnie z wynikami sys-
tematycznego (otwartego) badania

Davisa i wsp. (2000), dobrà reakcj´
na VPA (definiowanà jako przynaj-
mniej 50% redukcja liczby punktów
w Skali Oceny Depresji Hamiltona)
stwierdzono u 86% chorych, którzy
ukoƒczyli badanie (u 66%, jeÊli w ana-
lizie uwzgl´dniono wszystkich zakwa-
lifikowanych do badania).

Zaburzenia l´kowe

Opublikowano kilka doniesieƒ ka-

zuistycznych, trzy badania otwarte
i jedno badanie kontrolowane (Lum
i wsp.) dotyczàce stosowania VPA
w leczeniu zespo∏u l´ku napadowe-
go. Wyniki tych badaƒ wyraênie wska-
zujà na skutecznoÊç walproinianów
w leczeniu l´ku napadowego. W ce-
lu potwierdzenia skutecznoÊci VPA
w leczeniu tych zaburzeƒ konieczne
jest przeprowadzenie badaƒ kontro-
lowanych z udzia∏em wi´kszej grupy
badanych.

Kilka doniesieƒ kazuistycznych

i jedno badanie otwarte (Fesler i wsp.)
dotyczy∏o mo˝liwoÊci stosowania
VPA w leczeniu zespo∏u stresu po-
urazowego (PTSD). Wiadomo, ˝e
jest to zaburzenie l´kowe o z∏ym ro-
kowaniu – dotychczas stosowane
metody leczenia przynoszà popraw´
jedynie u niewielu chorych. W grupie
14 chorych (weteranów z Wietnamu)
leczonych przez Feslera przy pomo-
cy VPA u ˝adnego nie stwierdzono
pe∏nego ustàpienia objawów PTSD
(zw∏aszcza ponownego prze˝ywania
traumatycznych wydarzeƒ), obser-
wowano jednak istotnà popraw´ ja-
koÊci snu oraz zmniejszenie nasile-
nia nadmiernej pobudliwoÊci.

Opublikowano dwa doniesienia

dotyczàce stosowania walproinia-
nów w leczeniu zespo∏u obsesyjno-
-kompulsyjnego (OCD). Deltito i wsp.
opisali korzystny wp∏yw VPA u 8 z 10
chorych z OCD, którzy êle reagowa-
li na wczeÊniejsze próby leczenia.
Cora-Locatelli i wsp. przedstawili
przypadek chorego z OCD, który êle
tolerowa∏ leczenie fluoksetynà i by∏
skutecznie leczony VPA stosowa-
nym w monoterapii.

Inne zaburzenia

psychiczne

Wielu autorów ocenia∏o mo˝li-

woÊç stosowania VPA w leczeniu al-
koholowych i benzodiazepinowych
zespo∏ów abstynencyjnych. Wyniki
tych badaƒ z regu∏y wskazujà na ko-
rzystne dzia∏anie walproinianów.

VPA bywa niekiedy stosowany

jako lek uzupe∏niajàcy w terapii prze-
wlek∏ej schizofrenii s∏abo reagujà-
cej na leczenie. Opisywano popraw´
w zakresie objawów pozytywnych,
zmniejszenie nasilenia niepokoju,
pobudzenia, agresji. Jednak wyniki
przeprowadzonego ostatnio badania
(Dose i wsp.) z wykorzystaniem po-
dwójnie Êlepej próby i kontroli place-
bo nie potwierdzi∏y przeciwpsycho-

tycznego dzia∏ania VPA stosowane-
go jako terapia uzupe∏niajàca u 22
chorych z przewlek∏à schizofrenià.
Oceniano skutecznoÊç VPA w lecze-
niu póênych dyskinez (TD) u cho-
rych na schizofreni´. Cz´Êç autorów
obserwowa∏a skutecznoÊç leku, ale
w badaniach uczestniczy∏a niewiel-
ka grupa osób, a metodologia tych
badaƒ jest kwestionowana.

Podsumowanie

Udowodniono skutecznoÊç VPA

w leczeniu ostrej manii w przebie-
gu choroby afektywnej dwubiegu-
nowej. Pochodne VPA uwa˝ane sà
tak˝e za leki z wyboru w profilak-
tyce zaburzeƒ dwubiegunowych,
choç do chwili obecnej brak w pe∏-
ni poprawnego metodologicznie
potwierdzenia takiego dzia∏ania.
Wyniki cz´Êci badaƒ i obserwacji
klinicznych wskazujà na mo˝liwoÊç
skutecznego stosowania walpro-
inianów w leczeniu zaburzeƒ de-
presyjnych nawracajàcych (tak˝e
w monoterapii). Jednak w tym wy-
padku równie˝ konieczne jest pro-
wadzenie dalszych badaƒ kontro-
lowanych. Wst´pne wyniki badaƒ
wskazujà na mo˝liwoÊç stosowa-
nia walproinianów w farmakotera-
pii zespo∏u l´ku napadowego, za-
burzeƒ obsesyjno-kompulsyjnych,
zespo∏u stresu pourazowego oraz
agitacji wyst´pujàcej w innych za-
burzeniach psychiatrycznych.

PiÊmiennictwo:

Davis L. L., Ryan W., Adinoff B., Pet-

ty F.: Comprehensive review of the psy-
chiatric uses of valproate. J. Clin. Psycho-
pharmacol. 2000; 20 (1 suppl. 1): 1-13.

Lambert P. A., Carraz G., Borselli S.,

Carbel S.: Action neuropsychotrope d’un
nouvel antiepileptique: le Depamide. Ann.
Med. Psychol. 1966; 124: 707-710.

Emrich H. M., Dose M., von Zerssen

D.: Action of sodium-valproate and of
oxcarbazepine in patients with affective
disorders. W: Emrich i wsp. (red.): Anti-
convulsants in Affective Disorders. Excerp-
ta Medica, Amsterdam 1984: 45-55.

Pu˝yƒski S., K∏osiewicz ¸.: Valproic

acid amide as a prophylactic agent in af-
fective and schizoaffective disorders. Psy-
chopharmacol. Bull. 1984; 20: 151-159.

McElroy S. L., Keck P. E., Pope H.

G., Hudson J. I., Morris D.: Correlates of
antimanic response to valproate. Psycho-
pharmacol. Bull. 1991; 27: 127-133.

Bowden C. L., Brugger A. M., Swann

A. C., Calabrese J. R., Janicak P. G., Pet-
ty F., Dilsaver S. C., Davis J. M., Rush A.
J., Small J. G. i wsp.: Efficacy of divalpro-
ex vs lithium and placebo in the treatment
of mania. J. Am. Med. Assoc. 1994; 271:
918-924.

Bowden C. L., Calabrese J. R., McEl-

roy S. L., Gyulai L., Wassef A., Petty F.,
Pope H. G. Jr, Chou J. C., Keck P. E. Jr,
Rhodes L. J., Swann A. C., Hirschfeld R.
M., Wozniak P. J.: A randomized, place-
bo-controlled 12-month trial of divalpro-
ex and lithium in treatment of outpatients
with bipolar I disorder. Arch. Gen. Psy-
chiatry 2000; 57: 481-489.

Post R. M., Speer A.: A brief history

of anticonvulsant use in affective disor-
ders. W: Trimble M. R., Schmitz B. (red.):
Seizures, Affective Disorders and Anti-
convulsant drugs. Guilford, 2002, Clarius
Press Ltd.: 53-73.

∇

Zostaƒ
Asem wywiadu

(2)

Rozmow´ z doros∏ym pacjentem

na temat mo˝liwej przyczyny, która
doprowadzi∏a do wystàpienia pierw-
szego w ˝yciu napadu, znacznie u∏a-
twia ÊwiadomoÊç, ˝e przyczyny pa-
daczki u doros∏ych zwykle sà inne ni˝
u dzieci. Chcàc przybli˝yç mo˝liwà etio-
logi´, pytaç warto o wyst´powanie
u chorego innych, nienapadowych ob-
jawów neurologicznych oraz o prze-
byte przez niego choroby.

Przebyte urazy g∏owy – uraz g∏o-

wy zdarzyç si´ mo˝e ka˝demu, w ka˝-
dym wieku, cz´Êciej jednak bywa przy-
czynà napadów padaczkowych u osób
doros∏ych. Padaczka pourazowa wià-
zaç si´ mo˝e z nadu˝ywaniem alko-
holu i licznymi u osób uzale˝nionych
urazami g∏owy. Warto zawsze pytaç
o ci´˝koÊç urazu, gdy˝ ryzyko napa-
dów wynikajàcych z przebytego urazu,
zarówno wczesnych, jak i póênych,
znacznie wzrasta, w przypadkach, gdy
dosz∏o np. do z∏amania i wgniecenia
koÊci pokrywy czaszki czy powstania
pourazowego krwiaka przymózgowe-
go lub Êródmózgowego.

Choroby, w szczególnoÊci scho-

rzenia uk∏adu sercowo-naczyniowego,
b´dàce czynnikami ryzyka naczynio-
pochodnego uszkodzenia mózgu; mo-

˝liwoÊç przebytego udaru mózgowe-
go to kolejna przyczyna padaczki.

Ogniskowe napady objawowe

na pod∏o˝u zmian w mózgu o etiologii
naczyniopochodnej zdarzajà si´ na
ogó∏ wÊród osób w podesz∏ym wieku.
Wystàpienie pierwszego w ˝yciu na-
padu u osoby starszej ka˝e zatem
myÊleç o takiej etiologii. Dane o istnie-
jàcych u pacjenta chorobach uk∏adu
krà˝enia, w szczególnoÊci przebytych
w przesz∏oÊci udarach mózgowych,
mogà u∏atwiç rozpoznanie. Rozstrzy-
gajàcych informacji dostarcza na ogó∏
tomografia komputerowa g∏owy.

Guzy oÊrodkowego uk∏adu ner-

wowego to inna mo˝liwa przyczyna
napadów objawowych w ró˝nych gru-
pach wiekowych, ale tak˝e cz´Êciej
wÊród doros∏ych. Pytania winny doty-
czyç bólów g∏owy (w tym szczególnie
bólów nocnych), zmian w zachowaniu
chorego, zmian charakterologicznych
czy pojawienia si´ objawów neurolo-
gicznych w zakresie nerwów czaszko-
wych, niedow∏adów koƒczyn, zabu-
rzeƒ czucia. Objawy zazwyczaj majà
charakter stopniowo nasilajàcy si´,
niekiedy bardzo powoli. Tutaj dodat-
kowà wskazówkà jest oczywiÊcie wy-
nik badania neurologicznego.

O co najcz´Êciej pyta pacjent?

Czy padaczka jest przeciwwskazaniem do posiadania

potomstwa?

Padaczka nie jest w ˝adnym razie przeciwwskazaniem do posiadania
dzieci. Pami´taç jednak trzeba, ˝e padaczka i stosowane leki mogà mieç
wp∏yw na przebieg cià˝y, porodu, a tak˝e na p∏ód.
Pod tym wzgl´dem najbardziej niebezpiecznym okresem dla dziecka sà
pierwsze 3 miesiàce cià˝y. Cià˝a kobiety chorej na padaczk´ nie mo˝e byç
zatem zaskoczeniem – musi byç zaplanowana i omówiona z lekarzem przed
podj´ciem decyzji o zajÊciu w cià˝´. JeÊli tylko jest to mo˝liwe, kobieta chora
na padaczk´ bezpoÊrednio przed cià˝à i w jej trakcie powinna byç leczona
jednym lekiem. Nie ma leku idealnego i o wyborze odpowiedniego preparatu
dla kobiety w cià˝y powinien zdecydowaç lekarz neurolog.
Wszystkie kobiety planujàce cià˝´ powinny przyjmowaç dodatkowo kwas
foliowy.

Czy kobieta z padaczkà mo˝e rodziç si∏ami natury?

Poród u chorej na padaczk´ nie odbiega od porodu wg przyj´tych
zasad wspó∏czesnego po∏o˝nictwa. Sam fakt wspó∏wyst´powania cià˝y
i padaczki nie jest w najmniejszym stopniu wskazaniem do zast´powania
porodu fizjologicznego porodem przez cesarskie ci´cie. O sposobie ukoƒ-
czenia cià˝y czy porodu decydujà przede wszystkim warunki i wskazania
po∏o˝nicze, a tak˝e stan neurologiczny, a nie samo stwierdzenie faktu, ˝e
matka jest chora na padaczk´.

Czy kobieta z padaczkà mo˝e karmiç dziecko piersià?

Wszystkie leki przeciwpadaczkowe przenikajà do gruczo∏u sutkowego i sà
wydzielane z mlekiem matki. Jednak ich st´˝enie w mleku jest znacznie
ni˝sze ni˝ w surowicy krwi karmiàcej pacjentki. Nie ma koniecznoÊci,
a zazwyczaj tak˝e i potrzeby odstawiania noworodka od karmienia
piersià przez matk´ przyjmujàcà leki przeciwpadaczkowe. Zaniechanie
karmienia piersià nara˝a noworodka na wystàpienie zespo∏u abstynen-
cyjnego, co jest groêniejsze ni˝ utrzymanie karmienia przez matk´ przyj-
mujàcà leki przeciwpadaczkowe. Objawy sedacji u noworodka mogà
wystàpiç w przypadkach podawania matce wysokich dawek fenobarbitalu,
prymidonu i benzodwuazepin. W takich przypadkach nale˝y wziàç pod
uwag´ mo˝liwoÊç zahamowania laktacji.

Sk∏ad: Tabletki powlekane zawierajà substancj´ czynnà: odpowiednio 5 mg, 10 mg lub 15 mg tiagabiny (w postaci chlorowodorku). Wskazania: Leczenie skojarzone z innymi lekami
przeciwpadaczkowymi napadów cz´Êciowych lub cz´Êciowych wtórnie uogólnionych, które nie poddawa∏y si´ leczeniu po zastosowaniu innych leków przeciwpadaczkowych.
Przeciwwskazania: Nie stosowaç w nadwra˝liwoÊci na tiagabin´, ci´˝kiej niewydolnoÊci wàtroby, w napadach uogólnionych, szczególnie w padaczce idiopatycznej z napadami typu
absence, w zespo∏ach specyficznych np. Lennoxa-Gastauta, u dzieci do lat 12. Ârodki ostro˝noÊci: Przy odstawianiu leku zalecane jest stopniowe zmniejszanie dawki w ciàgu
2-3 tygodni. Ostro˝noÊç nakazuje nie stosowaç tiagabiny w okresie cià˝y i karmienia piersià. Tiagabina mo˝e wp∏ynàç na zdolnoÊç prowadzenia pojazdów i obs∏ugiwania urzàdzeƒ
mechanicznych. Interakcje: Fenytoina, karbamazepina, fenobarbital i prymidon, indukujàc enzymy wàtrobowe, przyspieszajà metabolizm tiagabiny. Dawkowanie: Podawaç doustnie,
razem z posi∏kami, trzy razy dziennie. Zazwyczaj dawka poczàtkowa wynosi 7,5-15 mg/dob´, zwi´kszana co tydzieƒ o 5-15 mg/dob´. Dawka podtrzymujàca wynosi zwykle
30-50 mg/dob´ u chorych przyjmujàcych leki indukujàce enzymy wàtrobowe. Dawki do 70 mg/dob´ sà dobrze tolerowane. U chorych nie przyjmujàcych leków indukujàcych enzymy
wàtrobowe dawk´ podtrzymujàcà nale˝y wst´pnie zmniejszyç do 15-30 mg/dob´. W przypadku upoÊledzenia czynnoÊci wàtroby, dawk´ nale˝y zmniejszyç. Przedawkowanie:
Zaleca si´ leczenie objawowe. Dzia∏ania niepo˝àdane: Sà ∏agodne lub umiarkowanie nasilone. Wi´kszoÊç dzia∏aƒ niepo˝àdanych pojawia si´ w okresie leczenia poczàtkowego
i zwykle przemija. Najcz´Êciej obserwowanymi dzia∏aniami niepo˝àdanymi sà: zawroty g∏owy, uczucie zm´czenia i nadmierna sennoÊç. Rzadziej wyst´pujà: niepokój, dr˝enia, zaburze-
nia koncentracji, biegunka, obni˝enie nastroju i labilnoÊç emocjonalna oraz wybroczyny. Opakowanie: 1 opakowanie zawiera 100 tabletek po 5 mg, 10 mg lub 15 mg tiagabiny. Tabletki
preparatu Gabitril sà podzielne. Informacji udziela: Sanofi~Synthelabo Sp. z o.o.; ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa; tel. [phone], fax [phone].

●

Kiedy klasyczny lek – bloker kana∏u sodowego zawodzi,

mo˝e warto dodaç lek o zupe∏nie innym mechanizmie dzia∏ania.

●

Gabitril jest wybiórczym inhibitorem wychwytu GABA,

dzia∏a zatem w inny sposób ni˝ blokery kana∏u sodowego.

●

Badania udowodni∏y wysokà skutecznoÊç Gabitrilu w terapii dodanej.

●

Nast´pnym razem, gdy pacjent potrzebuje terapii dodanej,

warto dodaç coÊ rzeczywiÊcie innego.

●

Jest wiele leków przeciwpadaczkowych…

…jeden selektywny inhibitor wychwytu GABA

Ogromnym problemem dla pa-

cjentów chorych na padaczk´, za-
równo dzieci, jak i m∏odzie˝y jest
nauka w szkole. Wià˝e si´ to z pe-
wnà zmiennoÊcià osobniczà na
przyjmowane leki przeciwpadacz-
kowe, nieÊwiadomoÊcià istnienia
choroby, przyjmowaniem nieodpo-
wiednich leków w nieodpowied-
nich dawkach lub niew∏aÊciwych
porach dnia. Problemy z naukà wy-
st´pujà zw∏aszcza u m∏odych ludzi
przyjmujàcych neuroleptyki, leki
przeciwdepresyjne, a tak˝e w poli-
terapii padaczek opornych, kiedy
synergizm lub antagonizm oddzia-
∏ujàcych na siebie leków jest trud-
ny do oceny i przewidzenia, o czym
lekarze bardzo cz´sto zapominajà.

Na nauk´ dziecka ma wp∏yw do-

bór odpowiedniej dawki terapeutycz-
nej leku, zaÊ monitoring st´˝enia le-
ku przeciwpadaczkowego we krwi
pozwala nam oceniç okno terapeu-
tyczne leku oraz uniknàç przedawko-
wania. Z innymi trudnoÊciami boryka-
jà si´ pacjenci przyjmujàcy leki na
schorzenia przewlek∏e ogólne, ze
wzgl´du na interakcje z lekami prze-
ciwpadaczkowymi.

Objawy niepo˝àdane ze strony

oÊrodkowego uk∏adu nerwowego jako
skutek dzia∏ania leków przeciwpadacz-
kowych to: sennoÊç, m´czliwoÊç, se-
dacja, depresja, psychozy, zawroty
g∏owy, bóle g∏owy, zaburzenia pami´-
ci, zaburzenia funkcji poznawczych,
zaburzenia widzenia, ataksja, zabu-
rzenia mowy, dyskinezy. Dyskretnie
wyra˝one mogà byç trudne do uchwy-
cenia przez rodziców.

Rola rodziców sprowadza si´

do zaakceptowania faktu, ˝e dziec-
ko jest chore na padaczk´. Wskaza-
ne jest podj´cie wspó∏pracy z leka-
rzem prowadzàcym w celu okreÊlenia
jak najefektywniejszego leczenia. Cz´-
sto zdarza si´, ˝e z∏e wyniki w nauce
dziecka mogà byç sygna∏em dla ro-
dziców o potrzebie zg∏oszenia si´ do
specjalisty neurologa. Zdarza si´, ˝e
rodzice z dzieçmi przypadkowo trafia-
jà do lekarzy neurologów z powodu
innych schorzeƒ. Poruszyç nale˝y rów-
nie˝ problem du˝ej pob∏a˝liwoÊci ma-
tek wobec swoich dzieci. Matki te sta-
wiajà mniejsze wymagania w kwestii
nauki, co dzieci automatycznie wyko-
rzystujà w szkole.

Rola lekarza sprowadza si´ do

dog∏´bnej analizy przypadków. Po-
stawienie prawid∏owej diagnozy wy-
maga odpowiednich badaƒ diagno-
stycznych oraz zebrania wywiadu
Êrodowiskowego i oceny dziecka przez
psychologa.

Przypadek 1.

Pacjentka lat 19. Zdaje na studia

wy˝sze w Warszawie i dostaje si´ za
pierwszym razem. Choruje na pa-
daczk´ od 10 lat, przyczyna niezna-
na. Badanie CT mózgu w normie.

Napady cz´Êciowe z∏o˝one 3-4

w ciàgu szeÊciu miesi´cy.

Badanie EEG – zmiany w okolicy

tylno-skroniowo-potylicznej pod po-
stacià fal ostrych i pojedynczych iglic.

Przyjmuje nast´pujàce leki: CBZ

1200 mg na dob´, TPM 150 mg na
dob´.

Pacjentka dobrze si´ czuje, zbli-

˝a si´ sesja zimowa na uczelni. Dwa
egzaminy semestralne oraz obowiàz-
kowe zaliczenia – nie zaliczone.

Po rozmowie z pacjentkà okazu-

je si´, ˝e po przyj´ciu CBZ dziewczy-
na nie jest w stanie si´ skoncentro-
waç na nauce, czuje si´ senna i nic
z przerobionego materia∏u nie pami´-
ta. Podj´to decyzj´ o odstawieniu
CBZ i zaordynowano VPA w dawce
800 mg na dob´. Nast´pne podej-
Êcie do egzaminów, po trzech tygo-
dniach od zmiany leków, by∏o ju˝
pozytywne. Pacjentka nadal studiu-
je i przyjmuje leki przeciwpadacz-
kowe.

Przypadek 2.

Ch∏opiec lat 10, rozwijajàcy si´

prawid∏owo, bez wi´kszych komplika-
cji zdrowotnych.

Wedle przeprowadzonego wywia-

du w szkole wyniki ch∏opca w nauce
by∏y s∏abe, nauczycielka by∏a z∏ej
opinii o aktywnoÊci pacjenta – dzie-
cko nie uwa˝a na lekcjach, nie s∏ucha
poleceƒ, jest stale jakby zamyÊlone.
Matka zg∏osi∏a si´ z dzieckiem do Po-
radni Neurologicznej z powodu urazu
g∏owy oraz nast´pczego zas∏abni´cia,
nie widzàc innych wskazaƒ do bada-
nia neurologicznego. Badanie fizy-
kalne w granicach normy. W trakcie
zbierania wywiadu matka mówi∏a, ˝e
nauczycielki sygnalizowa∏y u dziecka
mruganie, ale „tak by∏o zawsze” i jà by-
najmniej ta przypad∏oÊç nie niepokoi.

Badanie EEG wykaza∏o zapis

o prawid∏owej czynnoÊci podstawo-
wej, na tle której rejestruje si´ wy∏a-
dowania zespo∏ów iglica-fala 3.

Rozpoznano u ch∏opca dzieci´-

cà padaczk´ z napadami nieÊwia-
domoÊci.

Zastosowano leczenie VPA w daw-

ce 20 mg/kg/dob´. Po czterech tygo-
dniach napadów nie by∏o. Przez wszyst-
kich zauwa˝one zosta∏y post´py dziecka
w nauce.

★

Leczenie padaczki jest sztukà

lekarskà trudnà, wymagajàcà du˝ej
wiedzy i odpowiedniego podejÊcia
ze strony lekarza leczàcego. Spra-
wa wyników pacjenta w nauce jest
cz´sto pomijana przez lekarzy w roz-
mowie z pacjentem lub jego rodzinà,
przez co problemy wymagajàce roz-
wiàzania pozostajà wcià˝ nierozwià-
zane.

Pacjent, którego
pami´tam...

Lek. med. Roman Chwedorowicz

Instytut Medycyny Wsi w Lublinie

1

2

5

6

7

8

9

10

11

12

13

3

4

V

I

VI

II

IV

III

Rozwià˝
krzy˝ówk´!

PIONOWO: 1. Zwrot lub uczucie, 2. Gaz
z dziurà, 3. Nie tak dawno bardzo wa˝ne imi´,
6. ˚elazna zapora, 8. Zaloty derkacza, 10. Bez
niego nie ma zabawy, 12. Pierwsze s∏owo.
POZIOMO: 4. Gazeta o niej, 5. Nie maniak,
7. Puls, 9. Scena igrzysk, 11. Wyjad∏a mózg
Lindy, 13. W zasadzie maszyna liczàca.

Liczàce 6 liter rozwiàzanie
wpisz w kupon na na-
st´pnej stronie i wyÊlij
do nas do 15.06.2003,
by wziàç udzia∏ w lo-
sowaniu nagród!

Charakterystyczne uogólnione wy-

∏adowania synchronicznych zespo∏ów

iglica-fala 3 Hz rozpoczynajàce si´ na-

gle wobu pó∏kulach na tle prawid∏owej

czynnoÊci podstawowej itrwajàce kilka

sekund sà typowe dla Êródnapadowych

zmian elektroencefalograficznych wn

a-

padach nieÊwiadomoÊci. Te pierwotnie

uogólnione napady wyst´pujà wk

ilku

zespo∏ach padaczkowych, mi´dzy in-

nymi wdzieci´cej padaczce napadów

nieÊwiadomoÊci. Zespó∏ ten, dawniej

nazywany te˝ pyknolepsjà, wyst´puje

udzieci w

wieku szkolnym, stanowiàc

ok. 8% padaczek wt

ym wieku. Zaczy-

na si´ mi´dzy 3.a

13. rokiem ˝ycia, ale

najwi´cej zachorowaƒ odnotowuje si´

u dzieci wwieku 6-7 lat. Cz´Êciej cho-

rujà dziewczynki (60-70%). Wzespole

Siedmioletnia dziewczynka zosta-

∏a przyprowadzona do poradni przez
rodziców, którzy podawali, ˝e od kilku
miesi´cy z ma∏à dzieje si´ coÊ dziw-
nego. Poczàtkowo nie zwracali na to
uwagi, a˝ do chwili, kiedy zorientowali
si´, ˝e dziewczynka jakby „wy∏àcza
si´”, np. nie odpowiada od razu na py-
tania, które trzeba kilkakrotnie powta-
rzaç. Zdarza∏o si´ to wielokrotnie w cià-
gu dnia. Rodzice przypuszczali, ˝e byç
mo˝e dziewczynka nie potrafi si´ skon-

Zagadka z epikryzà

centrowaç i stàd problem, jednak le-
karz rodzinny, do którego si´ zwrócili,
po zbadaniu ma∏ej da∏ skierowanie do
neurologa. Pacjentka by∏a dotychczas
zdrowo rozwijajàcym si´ dzieckiem.
Rodzice zapytani o mo˝liwoÊç wystà-
pienia u ma∏ej drgawek, w tym tak˝e
w trakcie infekcji, i wysokiej goràczki,
stanowczo zaprzeczyli. Przypominali
sobie natomiast, ˝e brat matki odwie-
dza∏ w m∏odoÊci neurologa i mimo ˝e
nie bra∏ leków, mia∏ kilkakrotnie wyko-
nywane EEG, w którym stwierdzano
jakieÊ zmiany. W czasie wizyty wystà-
pi∏ u dziewczynki incydent, trwajàcy le-
dwie kilka sekund, kiedy to przerwa∏a

tym szczególnie widoczna jest pre-

dyspozycja genetyczna – wywiady po-

twierdzajà wyst´powanie napadów lub

zmian napadowych wzapisach EEG

ukrewnych jednej trzeciej pacjentów.

Napady majà charakter krótkich epizo-

dów polegajàcych na przerwaniu wyko-

nywanej czynnoÊci, znieruchomieniu

ibraku reaktywnoÊci z

natychmiasto-

wym powrotem do aktywnoÊci po za-

koƒczeniu napadu. Nie wyst´puje faza

ponapadowego splàtania. Tylko cz´Êç

napadów przebiega wy∏àcznie zzabu-

rzeniami ÊwiadomoÊci, wwi´kszoÊci

przypadków towarzyszy im komponen-

ta kloniczna (klonie powiek), toniczna

(toniczny zwrot ga∏ek ocznych ku gó-

rze), sk∏adowa atoniczna (zmniejszenie

napi´cia wobr´bie tu∏owia), automaty-

zmy lub objawy autonomiczne. Wz

e-

spole dzieci´cej padaczki zn

apadami

nieÊwiadomoÊci zaburzenia Êwiadomo-

Êci podczas napadu sà g∏´bokie iw

y-

st´pujà od poczàtku do koƒca wy∏a-

dowaƒ wzapisie EEG, napady trwajà

5-10 sekund imogà powtarzaç si´ na-

wet kilkadziesiàt razy na dob´, apróba

g∏´bokiego oddychania nasila napady.

MyÊlàc orozpoznaniu ró˝nicowym, na-

le˝y wziàç pod uwag´ atypowe napady

nieÊwiadomoÊci izespo∏y padaczkowe

zobjawowymi napadami, miokloniczne

napady nieÊwiadomoÊci, krótkie napa-

dy ogniskowe przebiegajàce zdominu-

jàcym zaburzeniem ÊwiadomoÊci oraz

zespó∏ nieuwagi izaburzenia koncen-

tracji, np. udzieci nadruchliwych.

Powszechnie znane zespo∏y pa-

daczkowe, mimo swoich ÊciÊle okre-
Êlonych cech, wyznaczajàcych sposób
leczenia i mo˝liwe rokowanie, majà
wcià˝ swoje tajemnice. W aktualnym
piÊmiennictwie znaleêç mo˝na kilka
artyku∏ów poÊwi´conych nowym spo-
strze˝eniom na temat jednej z ∏agod-
nych padaczek wieku dzieci´cego.

★

¸agodna padaczka z iglicami w okoli-
cy centralno-skroniowej, znana pod
nazwà padaczki rolandycznej, w an-
gielskiej literaturze okreÊlana skrótem
BECTS, stanowi ok. 15% wszystkich
padaczek u dzieci przed 15. rokiem
˝ycia. Zgodnie z dotychczasowà wie-
dzà oraz definicjà zespo∏ów idiopa-
tycznych, uwa˝a si´, ˝e nie istniejà
inne, ni˝ prawdopodobna predyspo-
zycja genetyczna przyczyny tej cho-
roby. Kierujàc si´ prostym wniosko-
waniem mo˝na przyjàç, ˝e badania
neuroobrazujàce b´dà mia∏y mniejszà
wartoÊç w diagnostyce tego zespo∏u.
RzeczywiÊcie, postawienie rozpozna-
nia padaczki rolandycznej u pacjenta
z typowym wywiadem dotyczàcym
morfologii napadów oraz z charakte-
rystycznymi zmianami w zapisie EEG
nie wymaga potwierdzenia metodami
obrazujàcymi. Okazuje si´ jednak, jak
czytamy w jednym z artyku∏ów [„Epi-
lepsia” 2003; 44 (3): 372-378], ˝e
u cz´Êci dzieci z padaczkà rolandycznà
badania neuroobrazujàce wypadajà
nieprawid∏owo. Autorzy podajà wyniki
w∏asnych analiz, przeprowadzonych
w grupie liczàcej 71 pacjentów z tym
rozpoznaniem, u których wykonywano
badanie rezonansu magnetycznego
lub badanie tomografii komputerowej
g∏owy. Nieprawid∏owe wyniki stwier-

dzono u 10 osób (14,8%). Zmiany
strukturalne nie dotyczy∏y rejonów
w sàsiedztwie bruzdy Rolanda, z wy-
jàtkiem jednego przypadku, w którym
by∏y to cechy polimikrogyrii stwierdza-
ne obustronnie wokó∏ szczeliny Syl-
wiusza. W po∏owie przypadków zmiany
obejmowa∏y poszerzenie komór bocz-
nych, ∏àcznie ze stwierdzanym wodo-
g∏owiem komunikujàcym u 2 chorych.
W pozosta∏ych pojedynczych przypad-
kach stwierdzano: powi´kszenie jednej
komory lub jednostronne poszerzenie
rogu skroniowego komory bocznej, za-
nik prawego hipokampu, polimikro-
gyri´ w obr´bie wieczka wyspy, ja-
m´ przegrody przezroczystej, zmian´
o charakterze cysty w przysadce
i agenezj´ cia∏a modzelowatego. Wy-
niki te potwierdzajà fakt, ˝e rozpozna-
nie padaczki rolandycznej jest mo˝liwe
u pacjentów majàcych zmiany w struk-
turach oun niekoniecznie b´dàce êró-
d∏em objawów klinicznych, pod wa-
runkiem spe∏nienia podstawowych
kryteriów klinicznych i elektroencefa-
lograficznych zespo∏u. Co najwa˝niej-
sze jednak, z praktycznego punktu wi-
dzenia, obecnoÊç nieprawid∏owoÊci
stwierdzanych za pomocà neuroobra-
zowania nie zmienia ∏agodnego cha-
rakteru zespo∏u i nie wp∏ywa na ro-
kowanie – czyli mo˝liwe ustàpienie
napadów w wieku dojrzewania.

★★

Inni autorzy [„Epilepsia” 2003; 44 (2):
205-210] podj´li prób´ oceny struktur
hipokampów u pacjentów z rozpozna-

niem padaczki rolandycznej. W tym
celu wykorzystali metod´ spektrosko-
pii rezonansu magnetycznego, która
ich zdaniem w ostatnich latach sta∏a
si´ bardzo wa˝nym narz´dziem wyko-
rzystywanym w diagnostyce padacz-
ki, szczególnie p∏ata skroniowego,
a znacznie rzadziej w idiopatycznych
zespo∏ach padaczek cz´Êciowych.
Badanie przeprowadzono w grupie 13
pacjentów z padaczkà rolandycznà
i w grupie kontrolnej 13 zdrowych
dzieci. Ocena metabolizmu w tkan-
kach hipokampów obejmowa∏a pomia-
ry metabolizmu kilku neurotransmi-
terów, w tym acetyloasparaginianu,
glutaminy, glutaminianu choliny i kre-
atyny. Najistotniejszy okaza∏ si´ sto-
sunek st´˝eƒ acetyloasparaginianu
do kreatyny (tNAA/Cr), poniewa˝
stwierdzono jego wyraênà asymetri´
w regionach hipokampów u dzieci
z padaczkà rolandycznà w przeci-
wieƒstwie do grupy kontrolnej. Pomia-
ry wielkoÊci hipokampów w badaniu
rezonansu wykaza∏y ich asymetri´
u 4 osób z 13, zarówno w grupie dzie-
ci z padaczkà, jak i w grupie dzieci
zdrowych, ale u pacjentów z padacz-
kà asymetria ta by∏a wi´ksza – mniej-
szy okaza∏ si´ lewy hipokamp. Stwier-
dzono istotne statystycznie ró˝nice
w asymetrii wskaênika tNAA/Cr. In-
deksy jego asymetrii by∏y wi´ksze
u osób chorych ni˝ u zdrowych dzie-
ci. U 7 pacjentów z padaczkà warto-
Êci tNAA/Cr by∏y zmniejszone w le-
wym hipokampie (wÊród tych osób

by∏y 3, u których stwierdzano zanik le-
wego hipokampa), a u pozosta∏ych
6 chorych by∏y one mniejsze w pra-
wym. Dodatkowo analizowano jeszcze
korelacj´ opisanych zmian z mi´dzyna-
padowymi wy∏adowaniami obecnymi
w zapisach EEG u pacjentów z pa-
daczkà rolandycznà. ZgodnoÊç strony,
po której stwierdzano obni˝one wska-
êniki tNAA/Cr, ze stronà wy∏adowaƒ
elektroencefalograficznych wykazano
w 10 przypadkach. Teoretycznie mo-
g∏oby to wskazywaç na istnienie jakie-
goÊ, nie poznanego jeszcze, mecha-
nizmu projekcji mi´dzy jednostronnym
ogniskiem padaczkorodnym w korze
a to˝stronnym obszarem hipokampa.
Wyniki te, dotyczàce oceny zaburzeƒ
metabolizmu w obszarze hipokampów,
a w∏aÊciwie ró˝nic pó∏kulowych u cho-
rych z padaczkà rolandycznà, wskazu-
jà na rodzaj nierównowagi, byç mo˝e
uwarunkowanej genetycznie. Autorzy
przypuszczajà, ˝e u cz´Êci chorych
mo˝e byç to powodem deficytów funk-
cji poznawczych, mo˝liwych do skory-
gowania w czasie dojrzewania mózgu.

★★

Zmiany w zapisie EEG majàce postaç
iglic w okolicy centralno-skroniowej sà
obrazem charakterystycznym, a na-
wet patognomonicznym dla pacjentów
z padaczkà Rolanda. Znacznie rza-
dziej, niemniej tak˝e sà one spotykane
w zapisach EEG u zdrowych dzieci.
O rolandycznych iglicach wywo∏ywa-
nych bodêcami dotykowymi piszà ko-
lejni badacze [„Epilepsia” 2003; 44

Epi

centrum wiadomoÊci

ona oglàdanie ksià˝eczki, wystàpi∏o
dyskretne uniesienie g∏owy i zwrot
oczu do góry, po czym wróci∏a do oglà-
dania obrazków. Po przyj´ciu pa-
cjentki do szpitala w celu wykonania
diagnostyki incydenty zarejestrowa-
ne zosta∏y na kasecie razem z zapi-
sem EEG.

(2): 221-227]. Wyodr´bniajà oni iglice
o tej lokalizacji obecne w zapisach
osób nie majàcych napadów, nasila-
ne przez bodêce dotykowe lub iglice
wy∏àcznie wywo∏ywane przez tego
rodzaju stymulacj´. Wydaje si´, ˝e
wywo∏ywane bodêcami dotykowymi
iglice rolandyczne stanowià a˝ 38%
wszystkich wy∏adowaƒ w okolicy bruz-
dy Rolanda. Ciekawà kwestià jest ich
znaczenie kliniczne, jeÊli rejestrowa-
ne sà jako jedyna nieprawid∏owoÊç
w zapisach zdrowych osób. Iglice ta-
kie majà charakterystyczny wyglàd,
w zapisie rejestruje si´ pozytywne wy-
chylenie o bardzo krótkim czasie trwa-
nia, po którym bezpoÊrednio nast´pu-
je ujemna iglica. Zmiany te mo˝na
wywo∏aç poprzez wykonywanie szyb-
kich ruchów prostowania dystalnych
paliczków palców ràk lub stóp. Odpo-
wiedzià na bodziec jest opisana iglica
w przeciwstronnej okolicy centralnej
lub ciemieniowej zapisu. Zmiany te
znacznie ∏atwiej wywo∏aç u pacjenta
w czasie snu lub b´dàcego w stanie
pe∏nego relaksu. Autorzy artyku∏u po-
dajà, ˝e rolandyczne iglice prowoko-
wane bodêcami dotykowymi mogà
wyst´powaç ju˝ u 3-miesi´cznych
niemowlàt, ale najcz´Êciej stwierdza-
ne sà w wieku ok. 7 lat, równie cz´-
sto u obu p∏ci, i stopniowo coraz rza-
dziej w wieku dojrzewania (najstarsza
osoba w analizowanej grupie mia∏a
18 lat). Ostatecznie autorzy docho-
dzà do wniosku, ˝e rolandyczne igli-
ce nasilane lub wywo∏ywane bodê-
cami dotykowymi sà zjawiskiem
zale˝nym od wieku, a ich ∏agodny
charakter oznacza, ˝e nie stanowià
zapowiedzi wyst´powania napadów
w przysz∏oÊci.

Odwróç gazet´!

Z jakim zespo∏em mamy naj-

prawdopodobniej do czynienia
i jakie inne rozpoznania nale˝y
wziàç pod uwag´?

Odwróç gazet´!

Wybrane elementy

nieprawid∏owego zapisu EEG

Zmiany czynnoÊci

podstawowej

Zmiany czynnoÊci podstawowej – mogà
dotyczyç zakresu cz´stotliwoÊci fal i od-
setka podstawowych rytmów, zmiany
amplitudy fal, stopnia symetrii, reaktyw-
noÊci. Uogólnione zwolnienie czynnoÊci
podstawowej z przewagà wyst´powania
fal theta 4-6 Hz, s∏abo zaznaczone zró˝-
nicowanie przestrzenne.

Zmiany zlokalizowane

Zmiany zlokalizowane w postaci fal wol-
nych z wyraênà lateralizacjà – w odpro-
wadzeniach lewopó∏kulowych widoczne
liczne nieregularne fale wolne theta i po-
jedyncze delta powodujàce utrat´ pod-
stawowego rytmu.

Zmiany ogniskowe

Zmiany ogniskowe o charakterze wy∏ado-
waƒ fal ostrych i zespo∏ów fala ostra – fa-
la wolna w lewej okolicy centralno-skro-
niowej, z opozycjà faz nad elektrodà T7.

Zmiany uogólnione

napadowe

Zmiany uogólnione napadowe w postaci
wy∏adowaƒ fal wolnych delta wysokona-
pi´ciowych z przewagà amplitudy w od-
prowadzeniach czo∏owych.

Zmiany uogólnione

napadowe

Zmiany uogólnione napadowe o charak-
terze wy∏adowaƒ polirytmicznych zespo-
∏ów iglica-fala na tle prawid∏owej czynno-
Êci podstawowej. Przewaga amplitudy
zmian w okolicy czo∏owo-centralnej.

Iglica

Iglica – ma postaç dwukierunkowego
wychylenia o krótkim czasie trwania 40-
-80 ms. Cz´sto wyst´puje razem z na-
st´pujàcà bezpoÊrednio po niej falà wol-
nà, powstaje wtedy zespó∏ iglica-fala.

Fala ostra

Fala ostra – od iglicy ró˝ni si´ nieco d∏u˝-
szym czasem trwania, który wynosi 80-
-200 ms. Równie˝ cz´sto tworzy zespo-
∏y fali ostrej z falà wolnà.

FP1-F3

F3-C3

C3-P3

P3-O1

FP2-F4

F4-C4

C4-P4

P4-O2

FP1-F7

F7-T7

T7-P7

P7-O1

FP2-F8

F8-T8

F8-P8

P8-O2

FP1-F3

F3-C3

C3-P3

P3-O1

FP2-F4

F4-C4

C4-P4

P4-O2

FZ-CZ

CZ-PZ

FP1-F7

F7-D7

T7-P7

P7-O1

FP2-F8

F8-T8

T8-P8

P8-O2

F4-F8

A1-T7

T7-C3

C3-CZ

C3-CZ