piegus©

Page 1 of 3

PRELEKCJA I
czynniki abiotyczne

1. Prawo minimum Liebiga (1840) – czynnik ograniczający wzrost organizmu

znajduje się w minimalnym stężeniu (dolny punkt krytyczny), czyli czynnik,
którego jest najwięcej w środowisku działa ograniczająco na organizm

2. Zasada tolerancji Shelforda (1910) – organizm toleruje zakres czynnika

pomiędzy natężeniem minimalnym i maksymalnym (niższe lub wyższe
natężenie powoduje śmierć lub negatywne oddziaływanie)

3. eurobionty to organizmy o dużym zakresie tolerancji, a stenobionty wąskim
4. Standardy jakości dla związków chemicznych obecnych w żywności:

a) ADI – dopuszczalne dzienne pobranie, wartość wyrażona w mg/kg

masy człowieka, niewielka różnica między dawką leczniczą a szkodliwą
np. selenu; doświadczenia prowadzone na zwierzętach i wynik ten
dzielony przez 100; dopiero to jest dawką bezpieczną dla człowieka

b) NOEL – taka ilość substancji, która przyjmowana przez zwierzęta

codziennie jest bez działania ubocznego. Na podstawie NOEL ustala
się ADI.

c) MGO – maksymalne granice obecności, odnoszą się do zawartości

substancji chemicznych niebezpiecznych, podawane na produktach
spożywczych

5. Temperatura jako czynnik ograniczający

a) zero biologiczne – temperatura, w której dany proces biologiczny

przestaje zachodzić (np. dla limfocytów 6

o

C, neuronów 5-12

o

C)

b) reguła van’t Hoffa – dotyczy niższych kręgowców i bezkręgowców, u

heterotermów intensywność metabolizmu wzrasta wraz ze wzrostem
temperatury (o 10

o

C – metabolizm wzrasta dwukrotnie)

c) eliminowanie mikroorganizmów z otoczenia

 sterylizacja – proces niszczenia form wegetatywnych i

przetrwanych form drobnoustrojów

o

opalanie = wyżarzanie: skalpele, igły, wzierniki, pincety

o

autoklawienie (wysoka temp. 120

o

C, p=1050kPa w czasie

30 minut) stosowane w stomatologii

o

tyndalizacja – trzykrotna pasteryzacja w odstępie co 24 h

o

filtracja – filtry, których pory są mniejsze niż drobnoustroje

(0,1 – 0,2 μm) z azotanu celulozy lub octanu celulozy

o

promieniowanie jonizujące, UV

o

ultradźwięki

o

czynniki chemiczne – tlenek etylenu, aldehyd glutarowy

 dezynfekcja – wyłącznie niszczone formy wegetatywne

o

pasteryzacja – jednokrotne, krótkotrwałe ogrzanie do

temperatury 60-100

o

C przez kilka sekund (max 30 min.)

o

gotowanie w temp 100

o

C w wodzie przez 15-30 min.

o

czynniki chemiczne – działają powierzchniowo:

chloramina, etanol, IV-rzędowe związki aminowe,
aldehydy, chlorheksydyna, jodoform

6. Odwodnienie – bariera nawodnienia

a) anabioza (vita minima) – odwodnienie i przejście w stan życia

utajonego przez organizm; stan, w którym odwodnienie następuje bez
naruszenia struktury koloidalnej organizmu; dotyczy bezkręgowców:
pierwotniaki (orzęski), płazińce (wypławki), ncienie i wrotki

piegus©

Page 2 of 3

b) ekstremofile – organizmy przystosowane do trudnych warunków
c) śmierć – zniszczenie struktury koloidalnej białek
d) człowiek jest bardzo wrażliwy na odwodnienie (utrata 5% wody

powoduje poważne uszkodzenia)

e) liofilizacja – odwodnienie przez sublimację (od -30

o

C do -70

o

C) w

obniżonym ciśnieniu zamrażanie, uniknięcie powstawania lodu, woda
wyparowuje; nie niszczy struktury białek; podaje się w tej formie leki,
białka i peptydy (m.in. hormony);

 wrotki (Rotatoria) – do obleńców, tkankowce, nóżka do

poruszania, obecny otwór gębowy

f) Niesporczaki (Tardigrada)

 nieustalona pozycja systematyczna
 około 800 gatunków żyjących w mchu, glebie, wodzie słodkiej i

słonej

 różnicowanie na podstawie charakterystycznie rzeźbionych jaj
 „niedźwiedzie wodne”
 zdolne do anabiozy

Czynniki środowiskowe są teratogenne w zależności od dawki, czasu ekspozycji i
wrażliwości organizmu. Skutek może być mutagenny, karcynogenny lub teratogenny.

TERATOLOGIA/DYSMORFOLOGIA

 w języku greckim teratos oznacza po prostu potwór
a) zaburzenia rozwoju embrionalnego spowodowane czynnikami genetycznymi,

środowiskowymi lub nieokreślonymi

b) powodują leki, promieniowanie, toksyny
c) ok. 7% urodzonych dzieci wykazuje wady
d) ok. 2% wszystkich wad – działanie promieniowania, związków chemicznych

(leki), czynników zakaźnych (wirus różyczki Rubella virus – głuchota,
zaburzenia widzenia, niewidzenie)

e) efekt teratogenny zależy od rodzaju czynnika, dawki, wrażliwości organizmu i

stadium rozwojowego, np. Toxoplasma gondii jest bardzo szkodliwa w
pierwszym trymestrze, w kolejnych skutki mogą być nawet niezauważalne

f) stadia rozwojowe:

o

przed różnicowaniem listków zarodkowych – proliferacja komórek (2

tyg. po zapłodnieniu) śmierć lub normalny rozwój

o

organogenezy (3-8 tydzień) największa wrażliwość

o

płodu (9 tydzień rozwoju) – mniejsza wrażliwość, może jednak pojawić

się zmiana funkcji, opóźnienie wzrostu i śmierć

g) działanie czynników teratogennych rozciągnięte w czasie – ośrodkowy układ

nerwowy jako pierwszy, a ostatnie narządy płciowe

1. embriopatia alkoholowa – nadmierne spożywanie alkoholu przez kobietę w

ciąży

a) nisko osadzony nos
b) wygładzona rynienka nosowa
c) krótkie szczeliny powiekowe
d) cienka warga górna
e) mniejsza zdolność koncentracji

2. anencefalia – wada cewy nerwowej, mózg wynicowany na zewnątrz,

obniżenie występowania tej wady → dieta z wit. B

11

(kwas foliowy)

piegus©

Page 3 of 3

3. przepuklina pierścienia pępkowego
4. przepuklina bocznej części jamy brzusznej (gastroschisis)
5. przepuklina rdzeniowo-oponowo-śródpiersiowa
6. rozszczep wargi i podniebienia – wady kosmetycznie regenerowane
7. wodogłowie – płyn nagromadzony w głowie
8. polidaktylia – więcej palców
9. syndaktylia – zrost palców
10. ektrodaktylia – brak i zniekształcenie palców (szczypce homara)
11. arachnodaktylia – szczupłe, wydłużone palce (pająkowatość palców)
12. fokomelia – brak bliższych części kończyn (taki skutek dawało przyjmowanie

Talidomidu)

13. amelia – brak kończyn
14. syrenomelia – zrastanie się kończyn u dołu