CZYNNIKI ABIOTYCZNE - PRELEKCJA
Prawo minimum Liebiega
Zasada tolerancji Shelforda
Standardy jakości dla związków chemicznych obecnych w żywności:
ADI (Acceptable Daily Income) dopuszczalne dzienne spożycie, które nie wywoła niepożądanych efektów. Wyrażone w mg/kg masy. Wyznacza się w czasie długoterminowych testów na zwierzętach
NOEL (No Observed Effect Level) ilość, która może być spożyta cadziennie przez zwierzęta bez narażania (używane do wyznaczania ADI)
MGO - maksymalne granice obecności - dla różnych związkach w różnych artykułach żywnościowych
Temperatura
„Zero biologiczne” - temperatura, w której dochodzi do zatrzymania metabolizmu (np dla limfocytów 6oC, neurony 5-12oC)
U zwierząt heterotermów (zmiennocieplne) intensywność metabolizmu wzrasta wraz z temperaturą (reguła van't Hoffa - dwa, trzy razy na każde 10oC)
Procesy ograniczające wzrost mikroorganizmów:
STERYLIZACJA
Niszczy wszystkie drobnoustroje, zarodniki i przetrwalniki.
Opalanie
Suche, gorące powietrze 140-180oC przez 1-3h (np wyjaławianie szkła)
Autoklawienie - para wodna 120-130oC, ciśnienie 150 hPa (1,5 atm) przez 30 min
Tyndalizacja
Filtracja - filtry z azotanu lub octanu celulozy o śr porów 0,1 - 0,2 µm
Promieniowanie
Czynniki chemiczne - tlenek etylenu (wyroby plastikowe), aldehyd glutarowy i jego pochodne
DEZYNFEKCJA
Niszczy tylko formy wegetatywne (bez zarodników i przetrwalników)
Pasteryzacja - podgrzewanie przez kilka sekund w temp 60-100oC przez 30 min
Gotowanie w wodzie o temp 100oC przez 15-30 min
Czynniki chemiczne - chloramina, chlorheksadyna, etanol, czwartorzędowe związki amoniowe, aldehydy, jodofor
Odwodnienie powoduje:
Śmierć
Anabioza (vita minima) - gdy nie następuje naruszenie struktury koloidalnej związków białkowych; często obserwowana u pierwotniaków (Protozoa), niesporczaków (Tardigrada), wrotków (Rotatoria)
Liofilizacja (freeze dying) - szybkie zamrożenie w -30f - -70oC przy obniżonym ciśnieniu, a następnie odwodnienie poprzez sublimację. Umożliwia długotrwałe przechowywanie bez utraty właściwości (kosmonauci)
Niesporczaki (Tardigrada)
Nieustalona pozycja w systematyce
Zwane niedźwiedziami wodnymi (water bears)
Rozpoznano ok 800 gatunków; zyją w mchu, glebie, wodzie słodkiej i słonej
Rozpoznaje się je przez rzeźbione jaja
Teratologia/Dysmorfologia
Teratos(gr) - potwór
Wada rozwojowa - trwałe zmiany w budowie narządów, które prowadzą do zaburzeń funkcjonalnych (aplazja - brak narządu, hipoplazja - niedorozwój narządu, hipotropia - zmiana masy, gigantyzm - zwiększenie długości ciała)
Zmiany rozwojowe mogą powodować:
Czynniki genetyczne
Czynniki środowiskowe
Czynniki inne
Wady wrodzone występuja u ok 7% urodzonych dzieci
Ok 2% wad jest spowodowanych przez promieniowanie, związki chemiczne(leki), czynniki zakaźne (różyczka - Rubella virus; Cytomegalovirus)
Promieniowanie mutuje komórki rozrodcze męskie i żeńskie.
Czynniki chemiczne - alkohol, leki (np Talidomid)
Różyczka powoduje wrodzoną zaćmę, niedorozwój gałek ocznych, głuchotę
Efekt teratogenny zależy od rodzaju czynnika, dawki, wrażliwości organizmu i jego stadium rozwojowego:
Przed różnicowaniem listków zarodkowych - proliferacja komórek
Organogeneza (3-8 tydz) - największa wrażliwość
Stadium płodu - mniejsza wrażliwość, ale mogą pojawić się zmiany w funkcji narządów, opóźnienia w ich wzroście, śmierć
Niektóre wady rozwojowe:
Polidaktylia - wielopalczastość
Fokomelia - brak części bliższych kończyn
Ektrodaktylia - brak palców
Amelia - Brak kończyn
Syrenomelia - fuzja kończyn dolnych
Maceracja - złuszczenie i zaczerwienienie skóry
Syndaktylia - zlanie 2 lub więcej palców
Aneucefalia - wada cewy nerwowej. Zażywanie kwasu foliowego pomaga jej zapobiegać
Exencefalia - niekompletne sklepienie czaszki; mózg występuje na zewnątrz