fundusze pomocowe doświadczenia

FUNDUSZE POMOCOWE

UNII EUROPEJSKIEJ

– DOŚWIADCZENIA I PERSPEKTYWY

Redakcja

MAGDALENA SAPAŁA−GAZDA

Publikacja wspó³finansowana

ze œrodków Europejskiego Funduszu

Rozwoju Regionalnego

w ramach Programu Operacyjnego

Pomoc Techniczna

Wydawca:

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,

Departament Informacji i Promocji

ul. Wspólna 2/4, 00-926 Warszawa

www.funduszestrukturalne.gov.pl

ISBN 978-83-60916-03-2

Warszawa 2007 r.

Recenzent:

EWA MAŁUSZYŃSKA

S P I S T R E Ś C I

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Wdrażanie funduszy strukturalnych w Polsce − doświadczenia i perspektywy

Ida Musia³kowska Magdalena Sapa³a-Gazda
Wspó³praca sieciowa i niedopasowanie instytucjonalne w zarz¹dzaniu funduszami
strukturalnymi Unii Europejskiej w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

2. Jolanta Ciak, Emilia Marciniak

Wykorzystanie œrodków finansowych w ramach ZPORR w województwie kujawsko-pomorskim . . . . . . . . . . . . .21

3. Jan KaŸmierczak

Ocena wykorzystania unijnych funduszy w Polsce 2004-2005 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

4. Hanna Jahns

Za³o¿enia reformy polityki spójnoœci na lata 2007-2013 - implikacje dla systemu
wdra¿ania funduszy strukturalnych w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

II Fundusze pomocowe w sektorze MSP

5. Joanna D³ugosz

Œrodki unijne i porêczenia kredytowe jako instrumenty wspierania
ma³ej i œredniej przedsiêbiorczoœci na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55

6. Joanna Prystrom

Unijne dotacje jako motor rozwoju ma³ej i œredniej przedsiêbiorczoœci w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63

7. Danuta Rusiecka

Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa jako beneficjenci programów operacyjnych
Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69

8. Robert Wolañski

Rola ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w gospodarce regionów Polski
a proces wsparcia tych przedsiêbiorstw ze œrodków Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

III Rozwój gospodarczy i innowacje w regionach

Maciej Holko
Konwergencja gospodarcza w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99

10. Aleksandra Zakrzewska

Zale¿noœci miêdzy polityk¹ regionaln¹ a polityk¹ gospodarcz¹ i konkurencji
w Unii Europejskiej - sprzecznoœæ czy komplementarnoœæ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109

11. £ukasz Molenda

Wp³yw funduszy strukturalnych na wzrost gospodarczy w regionach Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123

12. Janina Kotliñska

Zagraniczne Ÿród³a finansowania inwestycji komunalnych w du¿ych miastach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131

13. Katarzyna Gawe³-Brudkiewicz

Kreowanie innowacyjnego rozwoju Wielkopolski poprzez realizacjê „miêkkich” projektów . . . . . . . . . . . . . . . . .141

14. Monika Kondratiuk-Nierodziñska

Instytucje wsparcia dzia³alnoœci innowacyjnej w procesie tworzenia regionalnego
systemu innowacji województwa podlaskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155

15. Mariusz Szuster

Ocena wp³ywu rozbudowy infrastruktury transportowej na lokalizacjê
nowych podmiotów gospodarczych w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .169

Wprowadzenie

Wœród najwa¿niejszych korzyœci wynikaj¹cych z cz³onkostwa Polski w Unii Europejskiej wymienia siê zwykle mo¿liwoœæ
korzystania ze wsparcia finansowego w ramach wspólnotowej polityki regionalnej i spójnoœci. Od ponad dwóch lat fundu-
sze pomocowe UE s¹ w centrum zainteresowania bardzo szerokiego krêgu potencjalnych beneficjentów, a tak¿e trosk¹
w³adz naszego kraju na ka¿dym szczeblu. Fundusze unijne sta³y siê ponadto jednym z wa¿nych tematów doniesieñ me-
diów. Nic wiêc dziwnego, ¿e to wieloaspektowe zagadnienie, zarówno w warstwie praktycznej jak i teoretycznej, budzi ro-
sn¹ce zainteresowanie wœród polskich badaczy, zw³aszcza ekonomistów. Ich badania koncentruj¹ siê wokó³ mechani-
zmów wdra¿ania, oceny doœwiadczeñ i stopnia wykorzystania œrodków, a wyniki analiz zwykle prezentowane s¹ w odnie-
sieniu do przedsiêbiorstw, organizacji pozarz¹dowych oraz jednostek szczebla regionalnego i lokalnego.

Niniejsza publikacja jest w³aœnie przejawem zainteresowañ badawczych tematem funduszy pomocowych UE. Jest to
zbiór opracowañ przygotowanych przez m³odych polskich ekonomistów - doktorantów i doktorów. Dostrzegaj¹ oni, ¿e ist-
nieje szczególna potrzeba dokonywania nowych i pog³êbionych analiz tego zagadnienia. Wnioski i wskazówki wynikaj¹-
ce z ich badañ i studiów s¹ wa¿ne, poniewa¿ w szybkim tempie zmieniaj¹ siê uwarunkowania, a wraz z nowym okresem
finansowym 2007-2013 wzrasta znaczenie funduszy strukturalnych dla polskiej gospodarki i pojawia siê koniecznoœæ oce-
ny doœwiadczeñ oraz wprowadzania zmian.

Materia³y sk³adaj¹ce siê na zawartoœæ ksi¹¿ki podzielono na trzy czêœci. Pierwsza przedstawia oceny dotychczasowych
doœwiadczeñ, wskazuje na problemy wdra¿ania i proponuje zmiany w systemie zarz¹dzania w nowym okresie finanso-
wym. Drug¹ czêœæ tworz¹ artyku³y, w których autorzy uwypuklaj¹ kwestie wsparcia unijnego dla sektora ma³ych i œrednich
przedsiêbiorstw. W trzeciej czêœci dominuje zagadnienie konwergencji i innowacyjnoœci w regionach.
Ka¿da informacja dotycz¹ca tego obszaru jest zawsze cennym Ÿród³em i uzupe³nieniem ju¿ posiadanej wiedzy. Mamy
nadziejê jednak, ¿e ksi¹¿ka ta, poza funkcj¹ informacyjn¹ stanie siê tak¿e inspiracj¹ do dalszych poszukiwañ i badañ
z zakresu funduszy pomocowych Unii Europejskiej.

Magdalena Sapa³a-Gazda

Wdrażanie

funduszy strukturalnych w Polsce

− doświadczenia i perspektywy

Wprowadzenie

Niniejszy artyku³ jest prób¹ odniesienia problemów wdra¿ania funduszy strukturalnych w Polsce do teoretycznej koncep-
cji wspó³pracy sieciowej oraz zjawiska niedopasowania instytucjonalno-organizacyjnego. Podstawowe zasady i regu³y
wdra¿ania funduszy strukturalnych w pañstwach cz³onkowskich s¹ okreœlone w rozporz¹dzeniach unijnych, zw³aszcza
w Rozporz¹dzeniu Rady UE 1260/99. Z przepisów tych oraz z wieloletnich doœwiadczeñ zarz¹dzania funduszami struk-
turalnymi w UE, wynika miêdzy innymi wymóg tworzenia na ka¿dym szczeblu wdra¿ania funduszy sieci wspó³pracy opar-
tych na zasadzie partnerstwa. Pañstwa cz³onkowskie s¹ wiêc zobowi¹zane do tworzenia warunków odpowiednich dla
rozwoju tzw. wspó³pracy sieciowej, w której wzajemnie zale¿ni od siebie uczestnicy wspó³dzia³aj¹ dla realizacji wspólne-
go celu.

Tak¿e w Polsce wraz z rozpoczêciem wspó³finansowania rozwoju ze œrodków UE, na uk³ad prawny, instytucjonalny i orga-
nizacyjny na³o¿one zosta³y nowe, szczególne wymogi w postaci zasad zawartych w rozporz¹dzeniach dotycz¹cych fun-
duszy strukturalnych. Tymczasem praktyka dwóch lat wykorzystywania œrodków unijnych pokazuje jak liczne i istotne s¹
jeszcze braki w uk³adzie instytucjonalno-organizacyjnym naszego kraju w stosunku do tych wymogów i jakie wynikaj¹
z tego problemy absorpcji. Pojawia siê nawet groŸba niewykorzystania pieniêdzy we w³aœciwym czasie. Obserwacja te-
go zjawiska na praktycznych przyk³adach pozwala wysun¹æ stwierdzenie o niedopasowaniu instytucjonalno-organizacyj-
nym, które istnieje pomiêdzy wymogami stawianymi przez regulacje wspólnotowe a uk³adem kszta³tuj¹cym siê wokó³ re-
alizacji funduszy UE w Polsce. W artykule niedopasowanie to zostanie zilustrowane licznymi przyk³adami problemów zi-
dentyfikowanych w trakcie dwuletniego okresu wdra¿ania funduszy w Polsce, w szczególnoœci w obszarze tworzenia
partnerstw publiczno-prywatnych i klastrów. Artyku³ mo¿e byæ przyczynkiem do pog³êbionych badañ nad instytucjonaln¹
adaptacj¹ i dostosowywaniem struktur w Polsce do wymogów unijnych w tzw. procesie europeizacji.

Wspó³praca sieciowa i niedopasowanie instytucjonalne

Polityka regionalna wraz ze swoimi instrumentami finansowymi nale¿y do najwa¿niejszych przedsiêwziêæ ukierunkowa-
nych na rozwój gospodarczy i spo³eczny w Unii Europejskiej. Tocz¹ siê jednak¿e spory o faktyczne jej oddzia³ywanie
i efekty ekonomiczne wydatkowanych z bud¿etu wspólnotowego œrodków na konwergencjê regionów Europy. Niektórzy
uwa¿aj¹, ¿e nie mo¿na okreœliæ i wyodrêbniæ dok³adnie wp³ywu tej polityki na rozwój regionalny oraz, ¿e wk³ad œrodków
wspólnotowych jest zbyt ma³y ¿eby faktycznie taki wp³yw wywieraæ i zmniejszaæ nierównoœci miêdzy regionami. Jedno-
czeœnie jednak wskazuje siê na inny, mniej kontrowersyjny obszar wp³ywu jaki wywiera polityka regionalna na funkcjono-
wanie regionów. Podkreœla siê bowiem czêsto, ¿e wspólnotowa polityka regionalna prowadzi do wielu zmian w sposobie
funkcjonowania krajowych instytucji i podmiotów, zw³aszcza dzia³aj¹cych na szczeblu regionalnym i lokalnym, a zwi¹za-
nych z rozwojem regionów. Uwa¿a siê, ¿e zasady systemu zarz¹dzania i wdra¿ania œrodków – zw³aszcza zasada pro-

Ida Musiałkowska, Magdalena Sapała−Gazda
Katedra Europeistyki
Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

Współpraca sieciowa

i niedopasowanie instytucjonalne

w zarządzaniu funduszami strukturalnymi

Unii Europejskiej w Polsce

gramowania i partnerstwa – s¹ silnym impulsem do zmian i dostosowañ w obszarze relacji pomiêdzy podmiotami krajo-
wymi, regionalnymi i lokalnymi, i to zarówno publicznymi jak i prywatnymi. Wskazuje siê, ¿e te podmioty dziêki konstruk-
cji i zasadom dzia³ania polityki regionalnej zosta³y zmobilizowane do wyj¹tkowej aktywnoœci. Publiczne i prywatne
podmioty - w³adze, przedsiêbiorstwa, organizacje pozarz¹dowe, uczelnie, grupy interesów itp., s¹ wa¿nymi uczestnikami
tworzonych sieci wspó³pracy w procesie przygotowania i realizacji strategii rozwoju i konkretnych projektów wspó³finan-
sowanych ze œrodków UE. W rezultacie, instrumenty i zasady wspólnotowej polityki regionalnej s¹ wa¿nym bodŸcem dla
rozwoju nowych form sieciowego i wieloszczeblowego zarz¹dzania zarówno na arenie europejskiej jak i w poszczegól-
nych krajach cz³onkowskich. Wspó³praca sieciowa tych podmiotów jest jedn¹ z wartoœci dodanych wynikaj¹cych z funk-
cjonowania wspólnotowej polityki regionalnej.

Wyniki badañ nad tym w³aœnie wymiarem wp³ywów polityki regionalnej zosta³y sformu³owane w literaturze w postaci ta-
kich teoretycznych koncepcji jak: zarz¹dzanie wieloszczeblowe (MLG - multi-level governance), wspó³praca sieciowa (po-
licy networks) i niedopasowanie instytucjonalne (institutional gap) (Sapa³a, 2006, s. 16-24). Koncepcja wspó³pracy siecio-
wej jest czêsto kojarzona z modelem zarz¹dzania wieloszczeblowego. Mówi siê w nim, ¿e integracja europejska wywo-
³a³a szczególne przesuniêcia w³adzy i kompetencji decyzyjnych pomiêdzy szczeblami rz¹dzenia – ponadpañstwowym,
pañstwowym i sub-centralnym. Model MLG opisuje rozproszenie w³adzy decyzyjnej pomiêdzy ró¿ne szczeble terytorial-
ne. Do g³ównych przes³anek modelu nale¿y to, ¿e kompetencje decyzyjne s¹ dzielone pomiêdzy aktorów ró¿nych szcze-
bli, a nie monopolizowane przez w³adzê pañstwow¹ (Risse-Kappen, 1996). Podstaw¹ funkcjonowania modelu MLG jest
wspó³praca sieciowa oparta na wzajemnej zale¿noœci od zasobów i charakteryzuj¹ca siê relacjami s³abo zhierarchizowa-
nymi. W sieciach tych wzajemna zale¿noœæ od zasobów wymusza ich wymianê dla osi¹gniêcia celów. S¹ to np.: informa-
cja, umiejêtnoœci, kompetencje, uprawnienia konstytucyjne, œrodki finansowe, itd.

Z kolei koncepcja wspó³pracy sieciowej jest narzêdziem opisuj¹cym relacje pomiêdzy uczestnikami modelu MLG, czyli
rozmaitymi aktorami szczebla ponadpañstwowego, pañstwowego i sub-centralnego. Aktorzy ci s¹ bardzo ró¿norodni, na-
le¿¹ do nich podmioty prywatne i publiczne, narodowe, ponadnarodowe, subcentralne, polityczne i administracyjne (Bom-
berg, Peterson, 1999, s.80).

Dziêki tej koncepcji mo¿na lepiej zrozumieæ ich zachowania jako uczestników procesu de-

cyzyjnego oraz zale¿noœci pomiêdzy nimi. Pojêcie wspó³pracy sieciowej oznacza wiêc wspó³pracê grupy aktorów,
z których ka¿dy ma swój interes lub udzia³ w danej polityce unijnej oraz mo¿e przyczyniæ siê do jej sukcesu lub pora¿ki.
Struktura sieci pojawia siê, gdy w danej sytuacji formalnie niezale¿ni aktorzy zaczynaj¹ dostrzegaæ wzajemne zale¿noœci
i decyduj¹ siê nawi¹zaæ wspó³pracê. Innymi s³owy rozpoznaj¹ w partnerach uczestników gry w danym obszarze polityki
wspólnotowej oraz uznaj¹, ¿e wspó³praca mo¿e byæ najlepszym œrodkiem do osi¹gniêcia optymalnej korzyœci (Rhodes
i in., 1996, s.368).

Podsumowuj¹c mo¿na powiedzieæ, ¿e pojêcie wspó³pracy sieciowej mo¿e byæ stosowane (Rhodes i in., 1996):

●

jako metafora opisuj¹ca ka¿d¹ sytuacjê, w której pojawiaj¹ siê interakcje pomiêdzy kilkoma aktorami lub instytucjami,

●

w odniesieniu do osobistych powi¹zañ i kontaktów decydentów,

●

w odniesieniu do kontaktów pomiêdzy organizacjami publicznymi oraz publicznymi i prywatnymi nawi¹zywanymi w ce-
lu implementacji polityki,

●

w odniesieniu do zbioru organizacji wzajemnie zale¿nych od siebie ze wzglêdu na zasoby.

Jak widaæ z powy¿szego, sieci s¹ uznawane za niezwykle korzystny sposób realizacji celów. Niew¹tpliwie bior¹c pod
uwagê znaczenie sieci we wspó³czesnych procesach integracji europejskiej mo¿na powiedzieæ, ¿e jesteœmy œwiadkami
integracji sieciowej (ang. network-led integration). Unia Europejska tworzy warunki cieplarniane dla rozwoju sieci, zarów-
no formalnych jak i nieformalnych. Tworz¹ siê one zazwyczaj wokó³ specyficznych sektorów, polityk i problemów. „Sieæ”
sta³a siê s³owem-kluczem charakteryzuj¹cym proces decyzyjny w UE, a w szczególnoœci proces wdra¿ania wielu polityk
wspólnotowych, w tym polityki regionalnej.

O roli wspó³pracy sieciowej w realizacji celów polityki regionalnej pisali m.in.: Conzelmann. (1995), Rhodes i in. (1996). Zagadnienie to

jest czêœci¹ szerszej dyskusji na temat europeizacji krajowych systemów decyzyjnych i organizacyjnych. Szerzej na temat europeizacji:
Bache, Marshall, 2004.

Wed³ug innych definicji wspó³praca sieciowa to „niehierarchiczne, zdecentralizowane i g³ównie nieformalne interakcje pomiêdzy akto-

rami (indywidualnymi i zorganizowanymi) tworzone dla rozwi¹zania wspólnych problemów” (Risse-Kappen, 1996, s. 60) lub te¿ „mecha-
nizmy mobilizacji œrodków politycznych w sytuacjach, kiedy mo¿liwoœci kszta³towania decyzji, formu³owania programu i implementacji s¹
szeroko rozproszone lub podzielone pomiêdzy aktorami publicznymi i prywatnymi” (Conzelmann, 1995, s. 139).

Wobec powy¿szego, powstaj¹ce w UE zale¿noœci pomiêdzy ró¿nymi szczeblami w³adzy mo¿na przyrównaæ do sytuacji w firmie,

w której elementy w sieci (systemie) wspó³dzia³aj¹ dla realizacji okreœlonego celu. W teorii zarz¹dzania firm¹ pojêcie „sieæ” u¿ywane mo-
¿e byæ zamiennie z „system” który oznacza zbiór funkcji lub czynnoœci (podprocesów, etapów – dalej nazwanych elementami) w firmie,
wspó³dzia³aj¹cych na rzecz osi¹gniêcia celów tej firmy (Blackwell, Grisby, 1985, s.1-4).

Istniej¹ uwarunkowania, które determinuj¹ rozwój sieci. Prawdopodobieñstwo pojawienia siê sieci jest tym wiêksze im
bardziej uk³ad polityczno-instytucjonalny jest pluralistyczny, im wyraŸniej oddzieleni s¹ w nim aktorzy prywatni i publicz-
ni. Sieci ³atwiej powstaj¹ wokó³ polityk skomplikowanych, których realizacja wymaga u¿ycia wielu rzadkich zasobów, które
z kolei nie s¹ w wy³¹cznym posiadaniu w³adz centralnych. Jeœli zasoby s¹ skoncentrowane w rêkach w³adz centralnych
sieci prawdopodobnie nie powstan¹. Powstaj¹, gdy konieczne jest sumowanie ró¿nych, rozdrobnionych interesów, gdy¿
pomagaj¹ je porz¹dkowaæ. Ponadto sieci najlepiej rozwijaj¹ siê w sektorach, w których rola Komisji Europejskiej jest wiêk-
sza, dzia³ania s¹ rutynowe i nale¿¹ do tzw. decyzji operacyjnych, a tak¿e nie s¹ wysoce upolitycznione. Uwa¿a siê po-
nadto, ¿e sama koordynacja wspó³pracy i krótkotrwa³a kooperacja nie oznaczaj¹ jeszcze powstania organizacji sieciowej.
Dla powstania trwa³ej sieci wa¿ne jest ukierunkowanie relacji miêdzy jej uczestnikami na realizacjê d³ugotrwa³ych celów.
W³aœnie ta d³ugotrwa³a perspektywa odró¿nia relacje sieciowe od innych krótkotrwa³ych interakcji.

Odnosz¹c powy¿sze rozwa¿ania na temat sieci do zasad realizacji polityki regionalnej UE mo¿na powiedzieæ, ¿e zgodnie
z zasad¹ partnerstwa, ta forma wspó³pracy i realizacji celów powinna rozwijaæ siê zarówno w uk³adzie pionowym jak i po-
ziomym. W uk³adzie pionowym, czyli pomiêdzy szczeblami w³adzy oraz w uk³adzie poziomym, czyli pomiêdzy podmiota-
mi spo³ecznymi i prywatnymi. Aby w toku realizacji celów polityki regionalnej i w procesie wykorzystywania funduszy
strukturalnych pojawi³y siê sieci i wspó³praca sieciowa, konieczne jest zaistnienie w pañstwie cz³onkowskim odpowiednich
warunków o charakterze organizacyjnym i instytucjonalnym. Tymczasem warunki te nie zawsze istniej¹, a jeœli siê poja-
wiaj¹, to nie zawsze z wystarczaj¹c¹ si³¹.

Sytuacjê tê zaobserwowa³a i opisa³a w jednym ze swoich artyku³ów w 1999r. T. A. Borzel.

Na przyk³adzie obserwacji

Wspólnot Autonomicznych Hiszpanii oraz Landów Niemiec skonstruowa³a model wewn¹trzkrajowej adaptacji instytucjo-
nalnej pod wp³ywem europeizacji. Przyjrza³a siê zmianom zachodz¹cym wewn¹trz pañstw w stosunkach w³adze central-
ne - w³adze subcentralne. Stwierdzi³a, ¿e integracja europejska oddzia³uje na uk³ady wewnêtrzne wszystkich pañstw
w ten sam sposób, lecz mo¿e prowadziæ do ró¿nych efektów. Kierunek rozwoju sytuacji jest uzale¿niony od wielu uwa-
runkowañ, zwi¹zanych zarówno z wymogami i mo¿liwoœciami tworzonymi przez legislacjê i instytucje wspólnotowe, jak
i od czynników wewnêtrznych, jak konstytucja, stosunki z rz¹dem centralnym, legitymizacja w³adzy, kapita³ spo³eczny
i przedsiêbiorczoœæ (Börzel, 1999).

W zwi¹zku z powy¿szym mo¿na za T. A. Borzel stwierdziæ, ¿e w³adze na ró¿nych szczeblach powinny ze sob¹ wspó³pra-
cowaæ sieciowo ze wzglêdu na istnienie, wczeœniej wspomnianej, wspó³zale¿noœci od zasobów. Tymczasem wspó³praca
ta jest utrudniona ze wzglêdu na brak kompatybilnoœci pomiêdzy zasadami i regulacjami unijnymi a instytucjonalnymi
strukturami w pañstwie cz³onkowskim. W rezultacie powstaje tzw. luka organizacyjno-instytucjonalna i zarazem pojawia
siê koniecznoœæ adaptacji do nowych warunków.

Tak okreœlona luka instytucjonalno-organizacyjna jest obserwowana w ró¿nych pañstwach cz³onkowskich, starych i no-
wych oraz w ró¿nych dziedzinach funkcjonowania tych pañstw w warunkach integracji europejskiej. Polska nie jest odo-
sobnionym przypadkiem na arenie europejskiej.

Koncepcja wspó³pracy sieciowej oraz problem niedopasowania instytu-

cjonalno-organizacyjnego odnosz¹ siê wyraŸnie do sytuacji i warunków wdra¿ania unijnych funduszy pomocowych w na-
szym kraju. Wspó³praca sieciowa napotyka nadal na wiele przeszkód. Sieci tworzone w tym procesie s¹ nadal s³abe, bar-
dziej realizowane ze wzglêdu na przymus ni¿ na faktyczn¹ potrzebê i œwiadomoœæ podmiotów w nich uczestnicz¹cych.
Rzeczywistoœæ organizacyjna i prawna, w której dzia³aj¹ rozmaite podmioty zwi¹zane z rozwojem regionalnym daleka jest
jeszcze od idea³u zarysowanego we wspólnotowych regu³ach zarz¹dzania œrodkami strukturalnymi. Mo¿na stwierdziæ, ¿e
pomiêdzy wymogami stawianymi w przepisach wspólnotowych a faktycznym uk³adem organizacyjnym i instytucjonalnym
w Polsce jest wyraŸne niedopasowanie. Ta sytuacja zostanie w kolejnej czêœci artyku³u zilustrowana przyk³adami z za-
kresu wdra¿ania polityki regionalnej, a konkretnie wdra¿ania funduszy strukturalnych. W tej dziedzinie bowiem niedopa-
sowanie organizacyjno-instytucjonalne jest najbardziej widoczne i ma swoje konsekwencje miêdzy innymi w stopniu wy-
korzystania œrodków wspólnotowych w naszym kraju.

Zagadnienie luki organizacyjno-instytucjonalnej, okreœlane te¿ jako „policy gaps” by³o poruszane tak¿e przez: Wallace H., Young A. R.

(1996), The single market: a new approach to policy, [w:] Policy-Making in the European Union, Wallace H., Wallace W., (red.), Oxford
University Press, Oxford

Podobnie twierdz¹: Bache, Marshall (2004), Ward, Williams (1997) oraz Conzelmann (1995)

Dalej autorka w swoich rozwa¿aniach opisuje sposoby tej adaptacji, które zale¿¹ od stopnia kontroli w³adz pañstwowych oraz od obo-

wi¹zuj¹cej w danym pañstwie kultury instytucjonalnej (nieformalne poczucie zachowania odpowiedniego i nieodpowiedniego w danej for-
malnej strukturze). W zachowaniach w³adz regionalnych i lokalnych wyró¿nia siê strategiê kooperacyjn¹ i konfrontacyjn¹. Por.: Börzel T.
A. (1999)

Na przyk³ad w Wielkiej Brytanii pod wp³ywem unijnej polityki regionalnej musia³o zmieniæ siê podejœcie w³adz regionalnych i lokalnych

do wspó³pracy partnerskiej z innymi podmiotami spo³ecznymi i gospodarczymi (Martin, 1997, s.59). Podobne zjawisko zaobserwowano
w Szwecji (Six years..., 2001).

Stan wykorzystania œrodków z funduszy strukturalnych w Polsce

i zwi¹zane z tym problemy

Od momentu przyst¹pienia do Unii Europejskiej Polska korzysta z instrumentów polityki strukturalnej. W ramach funkcjo-
nowania czterech funduszy strukturalnych oraz funduszu spójnoœci dla Polski przewidziano 11,368 mld euro w latach
2004–2006. Zgodnie z zasad¹ dodatkowoœci, po uzupe³nieniu tych œrodków wk³adem krajowym ³¹cznie nasz kraj dyspo-
nuje kwot¹ 14,891 mld euro. Jedn¹ z podstawowych zasad wykorzystania œrodków z funduszy strukturalnych jest zasa-
da programowania, oznaczaj¹ca, i¿ œrodki pochodz¹ce z funduszy strukturalnych mog¹ finansowaæ tylko dzia³ania zawar-
te w ramach wieloletnich programów rozwoju. Wi¹¿e siê to z obowi¹zkiem przygotowania stosownych dokumentów tzw.
dokumentów programowych, które wystêpuj¹ w postaci programów lub planów rozwoju. Okreœlaj¹ m.in. cele i g³ówne kie-
runki wydatkowania œrodków na podstawie analizy aktualnej sytuacji i trendów rozwojowych danego obszaru lub sekto-
ra, kryteria i sposoby realizacji konkretnych projektów, osoby i instytucje odpowiedzialne za wykonanie okreœlonych za-
dañ oraz szacowan¹ wielkoœæ i rozbicie œrodków z uwzglêdnieniem wspó³finansowania ze wszystkich osi¹galnych Ÿróde³
bud¿etowych. Do tych dokumentów zaliczane s¹ Narodowy Plan Rozwoju (NPR), Podstawy Wsparcia Wspólnoty (PWW),
programy operacyjne (PO) i ich Uzupe³nienia (Musia³kowska, Sapa³a, 2005, s. 285-286).

Pierwsze niedostosowania do tych wymogów wi¹za³y siê ze zbyt opiesza³ym procesem przygotowania ww. dokumentów
programowych. Instytucje odpowiedzialne za przygotowanie dokumentów niezbyt dobrze oszacowa³y d³ugoœæ procesu le-
gislacyjnego w kraju oraz czasu negocjacji z instytucjami wspólnotowymi (g³ównie Komisj¹ Europejsk¹). W 2004 r., gdy
wiêkszoœæ dokumentów powinna byæ gotowa, wci¹¿ trwa³y negocjacje i dokonywane by³y rozstrzygniêcia. Dokumenty naj-
wa¿niejsze z punktu widzenia projektodawców (beneficjentów) - Uzupe³nienia Programów Operacyjnych - zmienia³y siê
ci¹gle uniemo¿liwiaj¹c przygotowanie jakichkolwiek projektów. Proces sprawnego przygotowania propozycji aktów pra-
wnych utrudnia³ dodatkowo fakt braku odpowiednio przygotowanej kadry w instytucjach zaanga¿owanych w proces za-
rz¹dzania i wdra¿ania dzia³añ wspó³finansowanych z funduszy strukturalnych. Wiêkszoœæ instytucji zarz¹dzaj¹cych œrod-
kami z funduszy strukturalnych nie skorzysta³a z doœwiadczeñ z wykorzystania funduszy przedakcesyjnych.

Wspomniane opóŸnienia realizacji procesu, które pojawi³y siê ju¿ na jego starcie wywo³ywa³y coraz wiêksze obawy o sto-
pieñ wykorzystania œrodków pomocowych. Pomimo stosunkowo du¿ej aktywnoœci niektórych grup beneficjentów, w tym
zw³aszcza jednostek samorz¹dowych oraz przedsiêbiorstw, coraz czêœciej wskazuje siê na niewystarczaj¹co sprawne
pozyskiwanie œrodków przez nasz kraj. Obawy te wynikaj¹ g³ównie z analizy zakontraktowanych i faktycznych wyp³at
œrodków unijnych. Wed³ug stanu na koniec stycznia 2006 r, a jest to ostatni rok, w którym zgodnie z zasad¹ N+2 mog¹
zostaæ podpisane umowy o dofinansowanie ró¿nych projektów, sytuacja by³a oceniana jako bardzo niezadowalaj¹ca.
Wszystkie dotychczasowe wydatki z funduszy strukturalnych wynios³y 2,706 mld z³, co wykorzystuje w 8,2% alokacjê
przyznan¹ na lata 2004-06. W poszczególnych programach operacyjnych sytuacja przedstawia³a siê w sposób zró¿nico-
wany (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2006).

W ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw (SPO WKP) wartoœæ podpi-
sanych umów o dofinansowanie w czêœci wspólnotowej wynios³a 2,7 mld z³, co stanowi 56% alokacji na lata 2004-2006

O du¿ej aktywnoœci beneficjentów œwiadczy wartoœæ z³o¿onych wniosków o dofinansowanie (ocenionych jako poprawne
pod wzglêdem formalnym), która osi¹gnê³a poziom 10,9 mld z³ i stanowi 227,4% alokacji na lata 2004-2006. Z pieniêdzy
z SPO WKP od czasu wejœcia Polski do UE skorzysta³o 4,7 tys. ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, zaœ o finansowanie
ubiega³o siê piêciokrotnie wiêcej – ok. 25 tys. Firm.

W styczniu 2006 r. mia³y miejsce znacz¹ce modyfikacje w systemie

instytucjonalnym SPO WKP. Na mocy zmienionych rozporz¹dzeñ wprowadzone zosta³y zmiany formalno-prawne, które
z za³o¿enia powinny usprawniæ proces zarz¹dzania œrodkami, jednak¿e pocz¹tkowo spowodowa³y opóŸnienia w przep³y-
wie œrodków i dokumentów.

Najs³abiej oceniana przez Komisjê Europejsk¹ jest realizacja Sektorowego Programu Operacyjnego Transport. Chocia¿
wartoœæ wnioskowanego wsparcia w projektach ocenionych pod wzglêdem formalnym od uruchomienia programu wynio-
s³a w relacji do ca³ej alokacji 137,7%, to z powodu zmian w systemie wdra¿ania programu wyp³acono z konta programo-
wego jedynie ok. 1,9 mln z³, z czego ponad 1,3 mln z³. w projektach pomocy technicznej. Jednym z powodów takiej sy-
tuacji s¹ problemy kadrowe w Ministerstwie Transportu, gdzie zlikwidowano departament europejski, zachodzi du¿a ro-
tacja pracowników i brakuje wykwalifikowanych osób, które by³yby odpowiedzialne za wykorzystywanie funduszy.

Œrodki w ramach funduszy przedakcesyjnych przyznano dla krajów kandyduj¹cych do cz³onkostwa w UE. Polska korzysta³a z fundu-

szu SAPARD, ISPA i koñczy obecnie podpisywanie umów z funduszu PHARE.

Wartoœæ wniosków o dofinansowanie i wartoœæ podpisanych umów – po uwzglêdnieniu korekt dokonanych przez instytucjê zarz¹dza-

j¹c¹; stopieñ wykorzystania alokacji œrodków wspólnotowych – po przeliczeniu wed³ug kursu 1 euro = 3,8365 z³

Na podstawie danych Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan www.prywatni.pl

W ramach SPO Rozwój zasobów ludzkich (SPO RZL) ³¹czna wartoœæ wniosków z³o¿onych od pocz¹tku uruchomienia
programu wynosi ponad 6,88 mld z³ i przekracza o 22,08% alokacjê na lata 2004-06. Na koniec stycznia 2006 r. wartoœæ
zawartych umów i decyzji wynios³a ponad 3,5 mld z³ (wzrost o 96 mln z³ w porównaniu z grudniem 2005 r.), co stanowi
62,3% alokacji na program na lata 2004-2006. Ze wzglêdu na zakres dofinansowania projektów spodziewano siê du¿e-
go zainteresowania organizacji pozarz¹dowych. Jednak¿e ze wzglêdu na przeszkody wewnêtrzne (a zw³aszcza brak wy-
kwalifikowanej kadry i bariery finansowe) tylko wiêksze organizacje ubiega³y siê o œrodki. Nie ma jednoznacznych danych
jaki jest odsetek organizacji realizuj¹cych projekty dofinansowane z ca³ego Europejskiego Funduszu Spo³ecznego.
W dzia³aniach podlegaj¹cych Ministerstwu Pracy i Polityki Spo³ecznej zdecydowano siê promowaæ nowopowstaj¹ce
organizacje pozarz¹dowe (NGO), ustalaj¹c dla nich pomocne wskazówki. Ministerstwo zadba³o te¿ o to, by wartoœci pro-
jektów i automatycznie zarz¹dzanie finansami w projekcie nie przekroczy³y mo¿liwoœci tych podmiotów

. W innych dzia-

³aniach jednak¿e, nawet du¿e organizacje borykaj¹ siê z problemami zwi¹zanymi z wygórowanymi wymogami dotycz¹-
cymi zabezpieczeñ i z tego powodu niektóre z nich wycofa³y siê z realizacji projektów.

Przytoczone przyk³ady i raporty Ministerstwa Rozwoju Regionalnego przeprowadzone po blisko dwóch latach cz³onko-
stwa w UE pokazuj¹, ¿e wartoœci podpisanych do stycznia umów mieszcz¹ siê w przedziale 50-60% dostêpnych dla Pol-
ski œrodków. Przyczyn tego stanu rzeczy upatruje siê w problemach wynikaj¹cych z procesu uczenia siê oraz tworzenia
nowego sposobu zarz¹dzania w sferze publicznej. W sferze tej nowe podejœcie do zarz¹dzania jest wymuszane przez
wymogi dotycz¹ce przyznawania i rozliczania œrodków z bud¿etu wspólnotowego. Niedostosowanie i brak w³aœciwego
przygotowania krajowego systemu instytucjonalno-organizacyjnego do tych wymogów zwi¹zane jest z dwoma kategoria-
mi problemów, które zostan¹ omówione w dalszej czêœci artyku³u.

S¹ to problemy pojawiaj¹ce siê po pierwsze na eta-

pie aplikowania o œrodki z funduszy, po drugie na etapie realizacji projektów.

Problemy wdra¿ania funduszy strukturalnych w Polsce

Wymienione wy¿ej dwie grupy problemów odnosz¹ siê do przytoczonych wczeœniej koncepcji wspó³pracy sieciowej i nie-
dopasowania instytucjonalno-organizacyjnego. Wskazuj¹ na koniecznoœæ uwzglêdnienia tych zagadnieñ w procesie za-
rz¹dzania funduszami przez w³adze regionalne i lokalne oraz inne podmioty publiczne czy prywatne.

a) Problemy na etapie aplikowania o œrodki z funduszy strukturalnych

Przeszkody zwi¹zane z aplikowaniem o fundusze wp³ywaj¹ce na tempo wykorzystania œrodków i jakoœæ obs³ugi procesu
le¿¹ zarówno po stronie uk³adu instytucjonalno-prawnego jak i po stronie samych aplikuj¹cych. Do pierwszych nale¿¹
zw³aszcza:

●

czêsto zmieniaj¹ce siê prawodawstwo w zakresie ubiegania siê o œrodki lub jego brak,

●

niedostosowanie zapisów dokumentów krajowych do prawa wspólnotowego oraz NPR, rozporz¹dzeñ, ustaw

●

wieloœæ interpretacji zastosowanych rozwi¹zañ prawnych w¹tpliwych sytuacjach,

●

opóŸnienia w odpowiedziach instytucji wdra¿aj¹cych wynikaj¹ce z braku podstaw prawnych oraz ró¿nej interpretacji
prawa,

●

uci¹¿liwe procedury konkursowe i nieuzasadniony merytorycznie formalizm oraz. tworzenie dodatkowych wytycznych
dla wnioskodawców. Jedn¹ z g³ównych barier jest sam wniosek konkursowy - zbyt d³ugi, z niezrozumia³¹ instrukcj¹ wy-
pe³nienia. Sama ocena wniosków jest te¿ odbierana negatywnie. Wiele firm nie rozumie przyczyn odrzucenia ich pro-
jektów, które czêsto nie s¹ merytoryczne, ale biurokratyczne, jak np. brak parafki na jednej ze stron wniosku,

●

zmieniaj¹ce siê techniczne zasady aplikowania. Utrudnienie stanowi³a nieustannie zmieniaj¹ca siê wersja aplikacji s³u-
¿¹ca wype³nianiu wniosków, tzw. generatora wniosków,

●

opóŸnienia oceny wniosków w przypadku konkursów otwartych, spowodowane niewystarczaj¹c¹ liczb¹ pracowników
danej instytucji oraz Komisji Oceny Projektów przy bardzo du¿ej liczbie nades³anych wniosków.

Przyk³adowo w Wytycznych dla Beneficjentów do dzia³ania 1.1., 1.5 czy 1.6. SPO RZL ustalono maksymaln¹ wartoœæ projektu dla no-

wopowsta³ych podmiotów na kwotê ok. 80 000 z³.

Zauwa¿yæ mo¿na sprzê¿enie zwrotne miêdzy niedopasowaniem instytucjonalnym, które powoduje problemy np. braki kadrowe, które

utrudnia³y proces oceny wniosków o dofinansowanie z funduszy strukturalnych; jak i fakt, i¿ problemy z wdra¿aniem projektów czy apli-
kowaniem pog³êbiaj¹ owo niedopasowanie.

Na podstawie informacji prasowych PAP, styczeñ-marzec 2006

Na przyk³ad w prawie podatkowym nie rozstrzygniêto niektórych kwestii dotycz¹cych podatków VAT, PIT i CIT. Innym przyk³adem jest

problem przekazywania stypendiów z EFS uczniom szkó³ podleg³ych Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Przepisy bowiem
zabraniaj¹, by jednostka ni¿szego rzêdu, jak¹ jest urz¹d marsza³kowski, przekazywa³a pieni¹dze jednostkom wy¿szego rzêdu, czyli mi-
nisterstwu.

Projektodawcy sami równie¿ nie ustrzegli siê potkniêæ w przygotowywaniu wniosków aplikacyjnych. Najczêœciej pope³nia-
ne przez nich b³êdy to:

●

niestosowanie w³aœciwego formularza (wersji generatora wniosków),

●

niew³aœciwe potwierdzanie dokumentów za zgodnoœæ orygina³em,

●

niedo³¹czanie wymaganych za³¹czników,

●

b³êdy rachunkowe,

●

nieuwzglêdnienie zasad horyzontalnych (równoœci szans, rozwoju zrównowa¿onego),

●

przeszacowania bud¿etu (zawy¿anie kwot poszczególnych pozycji kosztorysu),

●

nieuwzglêdnienie barier, na które napotykaj¹ uczestnicy/odbiorcy projektu i niewykazanie, ¿e projekt stanowi pozytyw-
n¹ reakcjê na problem,

●

nieustosunkowywanie siê do poprawek i kierunków zmian projektu zg³aszanych podczas konsultacji przez instytucje
wdra¿aj¹ce.

Czêœæ z wymienionych problemów wynika z nieznajomoœci t³a projektów, procesu integracyjnego oraz szerszych celów, które
stawia Komisja Europejska, a tak¿e k³opotów ze stosowaniem i w³aœciwym zaplanowaniem metodologii zarz¹dzania projek-
tami wymaganej przez Komisjê Europejsk¹.

Bardzo czêsto te¿ nie udaje siê spe³niæ takich istotnych wymogów stawianych

przez Komisjê Europejsk¹ jak zastosowanie innowacyjnoœci w polskich przedsiêbiorstwach z bran¿ tradycyjnych i mniej zaa-
wansowanych technologicznie. Niestety potrzeby aplikuj¹cych podmiotów zbyt rzadko s¹ zwi¹zane z zagadnieniem podno-
szenia rozwoju technologicznego i stopnia innowacyjnoœci. Ich potrzeby inwestycyjne zwykle maj¹ charakter bardziej podsta-
wowy. Wskazaæ tu zatem mo¿na niedopasowanie wynikaj¹ce z niezbyt dok³adnego rozeznania potrzeb i potencja³u, w tym
potencja³u finansowego przedsiêbiorstw, przez decydentów. Jest to tak¿e przyk³ad niedopasowania celów programów opera-
cyjnych oraz wymogów wspólnotowych do warunków panuj¹cych w pañstwach przechodz¹cych transformacjê ustrojow¹.

b) Problemy na etapie realizacji projektów

Czêsto cytuje siê stwierdzenie, ¿e zdobycie œrodków pomocowych jest dopiero pocz¹tkiem drogi. Najwa¿niejsze jest bo-
wiem zrealizowanie projektu, czyli osi¹gniêcie postawionych celów oraz rozliczenie samego projektu. W tej sekwencji naj-
czêœciej wskazywanymi barierami s¹ bariery systemowe, w tym zw³aszcza:

●

nieefektywny system rozliczeñ finansowych w ramach projektów. Wnioski o p³atnoœæ s¹ równie skomplikowane jak
wnioski konkursowe. Ich drobiazgowa analiza przez urzêdników powoduje natomiast bardzo du¿e opóŸnienia w prze-
p³ywach finansowych,

●

brak jednoznacznej interpretacji kwalifikowalnoœci niektórych wydatków, np. VAT,

●

przeregulowanie i ma³a elastycznoœæ systemu. Wprowadzenie uproszczeñ i poprawek, na przyk³ad w umowie o dofi-
nansowanie projektu, wymaga czasoch³onnej zmiany aktów prawnych,

●

zbyt restrykcyjne przepisy prawa utrudniaj¹ce sprawn¹ realizacjê projektów, np. Ustawa prawo zamówieñ publicznych.
Wiele problemów przedsiêbiorców powsta³o w zderzeniu logiki funduszy strukturalnych, gdzie miar¹ skutecznoœci jest
wykorzystanie pieniêdzy na dobre, generuj¹ce zyski (finansowe, spo³eczne, itd.) projekty, z logik¹ urzêdników skupio-
nych na przestrzeganiu procedur, które maj¹ ich uchroniæ przed wszelkimi nieprawid³owoœciami. Z kolei organizacji po-
zarz¹dowych czêsto nie staæ na kosztowne tryby postêpowania, co mo¿e zawa¿yæ na realizacji ca³ego projektu,

●

problemy z wykupem gruntów oraz przygotowaniem oceny wp³ywu inwestycji na œrodowisko, pojawiaj¹ce siê zw³a-
szcza w projektach du¿ych (infrastrukturalnych). Wymagania krajowe w tym zakresie czêsto s¹ wy¿sze ni¿ wspólno-
towe, a tym samym równie¿ bardziej kosztowne. Wp³ywaj¹ one na terminowoœæ i poprawnoœæ przygotowania doku-
mentów finansowych niezbêdnych do rozliczenia projektów,

●

jakoœæ informacji,

●

potencja³ wewnêtrzny projektodawców.

Ostatnie dwa wymienione tutaj zagadnienia odnosz¹ siê tak¿e do wczeœniej omówionej grupy problemów i do wszystkich
etapów wdra¿ania funduszy. Warto na nie zwróciæ szczególn¹ uwagê, poniewa¿ wp³ywaj¹ istotnie na realizacjê zasady
partnerstwa oraz wspó³pracy sieciowej. Brak dobrej informacji jest czêsto przyczyn¹ barier wdra¿ania œrodków wspólno-
towych. Choæ w dobie spo³eczeñstwa informacyjnego mo¿e siê to wydaæ bardzo dziwne, s¹ badania wskazuj¹ce, ¿e do
wielu beneficjentów w Polsce informacja o mo¿liwoœciach skorzystania ze œrodków wspólnotowych w ogóle nie dociera-
³a. Dotyczy³o to g³ównie mniejszych miejscowoœci oraz terenów wiejskich. St¹d te¿ czêsto nawet jednostki samorz¹dowe
nie zna³y w pe³ni zakresu dzia³añ, na które mo¿na uzyskaæ dofinansowanie. Problem ten dotyczy³ g³ównie sfery rozwoju
zasobów ludzkich.

W ocenie wielu podmiotów jakoœæ informacji jest wysoce niezadowalaj¹ca. Brakuje zw³aszcza syste-

Metodologia ta nosi nazwê PCM (ang. Project Cycle Management), inaczej Zarz¹dzanie Cyklem Projektu.

www.prywatni.pl, 18.01.2006

Na podstawie danych zawartych w wynikach badania przeprowadzonego przez Pentor: Stopieñ poinformowania spo³eczeñstwa

o mo¿liwoœciach wykorzystania funduszy strukturalnych, Research International, Pentor, listopad 2005

mu poradnictwa dla beneficjentów. Niew¹tpliwie jedn¹ z przyczyn takiego stanu rzeczy s¹ braki kadrowe w instytucjach
wdra¿aj¹cych. Czêsto zdarza siê, ¿e po prostu brakuje w nich dobrze merytorycznie przygotowanych pracowników, po-
trafi¹cych rozwi¹zywaæ specyficzne problemy projektodawców. W tej sytuacji jakoœæ wspó³pracy pomiêdzy beneficjenta-
mi a urzêdnikami uzale¿niona jest od indywidualnego nastawienia i wiedzy tych ostatnich.

Z badañ przeprowadzonych wœród w³adz regionalnych i lokalnych wy³ania siê równie¿ niepokoj¹cy obraz. Wiele z jedno-
stek samorz¹du terytorialnego, mimo informacji o koniecznoœci stawiania czo³a wyzwaniom wynikaj¹cym z integracji Pol-
ski z UE, nie zadba³a o wczeœniejsze przygotowanie pracowników do podejmowania zadañ zwi¹zanych z pozyskiwaniem
œrodków z bud¿etu wspólnotowego. Wyniki badañ przeprowadzonych w 2002 roku, a wiêc na dwa lata przed wst¹pie-
niem do UE, w urzêdach marsza³kowskich wskazywa³y, ¿e tylko nieliczne w³adze podejmowa³y skoordynowane i zapla-
nowane dzia³ania przygotowawcze i edukacyjne. Wiêkszoœæ dzia³a³a jeszcze chaotycznie i niejako czeka³a na dalszy roz-
wój wydarzeñ i prawdopodobnie na narzucenie im takich wymogów przez w³adze centralne (Sapa³a, 2005, s. 104-113).
Ponadto informacja czêsto jest rozproszona i nie zawsze spójna na poziomie ró¿nych szczebli systemu wdra¿ania. Przejawia
siê to czasem w stawianiu beneficjentom dodatkowych wymogów, nie wynikaj¹cych z zapisów umowy o realizacji projektu
(www.prywatni.pl, 09.01.2006). Wyj¹tek korzystnego rozwi¹zania systemowego w zakresie dostêpu do informacji stanowi sieæ
oœrodków doradczo-szkoleniowych krajowych (Krajowy Oœrodek Szkoleniowy Europejskiego Funduszu Spo³ecznego - KOSzE-
FS) i regionalnych (Regionalne Oœrodki Szkoleniowe Europejskiego Funduszu Spo³ecznego - ROSzEFS), informuj¹cych i szko-
l¹cych potencjalnych beneficjentów o Europejskim Funduszu Spo³ecznym. Trenerzy i doradcy tych oœrodków nieodp³atnie
œwiadcz¹ pomoc szkoleniow¹ oraz konsultingow¹ pocz¹wszy od przygotowania projektu po jego zakoñczenie. Innym, dobrym
sposobem zaradzania problemowi niewystarczaj¹cej informacji jest np. uruchomienie przez niektóre Instytucje Wdra¿aj¹ce (np.
Polska Agencja Rozwoju Przedsiêbiorczoœci) tzw. kwalifikatora projektów i listy najczêœciej pope³nianych b³êdów. Dziêki zasto-
sowaniu tych narzêdzi projektodawca mo¿e sprawdziæ czy jego pomys³ mo¿e byæ sfinansowany z danego funduszu.

Drug¹ wa¿n¹ barier¹ w³aœciwego wdra¿ania funduszy s¹ problemy wewnêtrzne projektodawców, które najbardziej uwi-
doczniaj¹ siê w projektach realizowanych ze wsparciem EFS. Projekty o nachyleniu spo³ecznym w du¿ej mierze skiero-
wane s¹ do organizacji pozarz¹dowych, które najlepiej znaj¹ potrzeby poszczególnych grup spo³ecznych. W Polsce jed-
nak¿e organizacje te s¹ niewielkie i bardzo czêsto s³abe instytucjonalnie. Nie dysponuj¹ te¿ wykwalifikowan¹ i wystarcza-
j¹c¹ kadr¹. Du¿¹ grupê pracowników tych organizacji stanowi¹ wolontariusze, co skazuje je na czêst¹ rotacjê i utratê
„know-how”. Organizacje te nie dysponuj¹ odpowiednim bud¿etem, co uniemo¿liwia im siêganie po œrodki wspólnotowe.
Podczas aplikowania instytucje wdra¿aj¹ce programy operacyjne oceniaj¹ sytuacjê finansow¹ projektodawców i w przy-
padku ma³ych obrotów uznaj¹ niezdolnoœæ instytucjonaln¹ do obs³ugi projektu, a tak¿e uzyskania stosownych zabezpie-
czeñ realizacji projektów. Wyj¹tkiem instytucji promuj¹cych organizacje pozarz¹dowe, w tym organizacje nowopowsta³e,
jest Ministerstwo Pracy i Polityki Spo³ecznej. W ca³ym kraju szacuje siê, ¿e wykorzystanie œrodków z funduszy struktural-
nych przez organizacje pozarz¹dowe siêga 2,3% wszystkich dostêpnych œrodków. Stanowi to tylko 5,6% œrodków dostêp-
nych dla sektora trzeciego, rozumianego tu jako sektor organizacji pozarz¹dowych.

. Najbardziej aktywne w pozyskiwa-

niu dotacji s¹ fundacje (119 projektów) i stowarzyszenia (98 projektów), które wykorzysta³y ³¹cznie 77% pieniêdzy rozdy-
sponowanych miêdzy wszystkie organizacje pozarz¹dowe. Organizacje korzysta³y g³ównie z dotacji Inicjatywy Wspólno-
towej Equal, Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego oraz Sektorowego Programu Operacyjne-
go Rozwój Zasobów Ludzkich. Najskuteczniej o œrodki z funduszy strukturalnych ubiegaj¹ siê organizacje z wojewódz-
twa mazowieckiego oraz wielkopolskiego oraz lubelskiego. W dwóch pierwszych województwach zrealizowano projekty
o najwiêkszej ³¹cznej wartoœci, podczas gdy najwiêcej projektów zrealizowano w województwie lubelskim. Najs³absze wy-
niki osi¹gaj¹ organizacje w województwach: œwiêtokrzyskim, kujawsko-pomorskim oraz podlaskim. W ka¿dym z tych wo-
jewództw wykorzystano najmniej (poni¿ej 1%) wszystkich œrodków przyznanych organizacjom w skali kraju.

W zwi¹zku ze wskazanymi problemami postuluje siê zastosowanie œrodków zaradczych. Dotycz¹ one najczêœciej komple-
ksowych u³atwieñ w ubieganiu siê o œrodki unijne i w ich rozliczeniu, przede wszystkim zlikwidowania zbêdnych formalno-
œci i biurokracji oraz zmiany zbyt restrykcyjnych przepisów prawa. Do lepszego wykorzystania unijnych dotacji przyczyni-
³oby siê np. uproszczenie obowi¹zków sprawozdawczych i dokumentacyjnych firm realizuj¹cych projekty wspó³finansowa-
ne ze œrodków UE. Chodzi m.in. o zniesienie koniecznoœci dokumentowania wszystkich wydatków fakturami i wprowadze-
nie mo¿liwoœci rozliczania rycza³tem czêœci poniesionych kosztów projektów (np. kosztów administracyjnych) oraz wyd³u-
¿enie okresów sprawozdawczych. W obecnej sytuacji czêœæ, zw³aszcza ma³ych, podmiotów przerzuci³a ciê¿ar swej aktyw-

Do koñca 2005 organizacje pozarz¹dowe zrealizowa³y 280 projektów finansowanych z funduszy strukturalnych na ³¹czn¹ kwotê wy-

nosz¹c¹ ponad 750 mln z³, co stanowi wspomniane 5,6 % wszystkich œrodków, o które móg³ siê ubiegaæ trzeci sektor. Organizacje pod-
pisywa³y umowy na œrednio 2,8 mln z³. Szacuje siê, ¿e do koñca 2006 roku organizacje pozarz¹dowe podpisz¹ umowy jeszcze na su-
mê 158 mln z³. Wiêkszoœæ wniosków dotyczy³a zatrudnienia (ponad 85%). Projekty organizacji pozarz¹dowych maj¹ g³ównie charakter
szkoleniowy i doradczy.

Na podstawie analizy: „Strumienie finansowania NGO. Fundusze Strukturalne”, przygotowanej przez Bank Inicjatyw Spo³eczno-Eko-

nomicznych w ramach projektu „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii spo³ecznej”, finansowanego ze œrodków IW Equal., 2006

noœci na dzia³ania techniczne zwi¹zane z obs³ug¹ projektów, w mniejszym stopniu koncentruj¹c siê na dzia³alnoœci w³aœci-
wej. Wp³ywa to niekorzystnie na ich rozwój i efektywnoœæ. Postuluje siê tak¿e usprawnienie i systematyzacjê wspó³pracy
beneficjentów z Instytucjami Wdra¿aj¹cymi. Dotyczy to zw³aszcza wsparcia merytorycznego na ka¿dym etapie realizacji
projektu i szybkiego reagowania na pojawiaj¹ce siê problemy, przekazywania precyzyjnej i jasnej informacji dotycz¹cej wy-
mogów proceduralnych i finansowych zwi¹zanych z wdra¿aniem projektów wspó³finansowanych z funduszy strukturalnych.

Czêœæ tych postulatów Ministerstwo Rozwoju Regionalnego uwzglêdni³o przygotowuj¹c „Program naprawczy zwiêkszaj¹-
cy absorpcjê funduszy strukturalnych w ramach NPR 2004-2006”

, który zacz¹³ obowi¹zywaæ w niektórych programach

operacyjnych

od pocz¹tku 2006 r. W trakcie prac nad programem naprawczym podkreœlono fakt, ¿e Polska jest jedynym

krajem w UE, w którym zasady wykorzystywania funduszy unijnych regulowane s¹ w sposób tak skomplikowany tj. w dro-
dze licznych rozporz¹dzeñ. Okazuje siê jednak, ¿e czasami taka sytuacja jest wygodna dla urzêdników. Minister Rozwoju
Regionalnego Gra¿yna Gêsicka przyzna³a nawet, ¿e propozycje uchylania rozporz¹dzeñ do Narodowego Planu Rozwoju
napotka³y na opór administracji, bo rozporz¹dzenia w pewnym sensie pozwalaj¹ zas³oniæ siê przepisem i zdejmuj¹ z urzê-
dników odpowiedzialnoœæ (PAP, 18.01.2006). W ramach Programu Naprawczego formu³uje siê tak¿e zalecenia dla czêœci
instytucji wdra¿aj¹cych programy operacyjne. Poniewa¿ najwiêcej trudnoœci nastrêcza wykorzystanie pieniêdzy w SPO
Transport oraz w ramach Inicjatywy Interreg postuluje siê podjêcie zdecydowanych kroków przez wszystkie instytucje za-
anga¿owane w ich wdra¿anie, celem przyspieszenia realizacji projektów i nastêpnie wzrostu p³atnoœci.

W zwi¹zku z ma-

³¹ wartoœci¹ zawartych umów oraz znikomymi p³atnoœciami, specjalne wskazówki naprawcze skierowano tak¿e do Mini-
sterstwa Edukacji i Nauki (dla dzia³ania 1.4 Wzmocnienie wspó³pracy miêdzy sfer¹ badawczo-rozwojow¹ a gospodark¹
w SPO WKP), Ministerstwa Pracy i Polityki Spo³ecznej (dla dzia³ania 1.6 Integracja i reintegracja zawodowa kobiet w SPO
RZL) oraz Ministerstwa Œrodowiska (dla dzia³ania 2.4 Wsparcie dla przedsiêwziêæ w zakresie dostosowania przedsiê-
biorstw do wymogów ochrony œrodowiska w SPO WKP) (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2006).

Niedopasowanie instytucjonalno-organizacyjne i wspó³praca sieciowa

na przyk³adzie partnerstwa publiczno-prywatnego i klastrów

Jak wspomniano w pierwszej czêœci niniejszego artyku³u, jedn¹ z podstawowych zasad polityki regionalnej jest zasada
partnerstwa. Wspó³praca oparta na tej zasadzie jest wymagana i jednoczeœnie promowana przez UE. Wyró¿nia siê naj-
czêœciej dwa typy partnerstwa: pionowe i poziome. W pierwszym z nich zak³ada siê wspó³pracê instytucji poszczególnych
szczebli administracji krajowej oraz wspólnotowej. Drugi typ opiera siê na wspó³pracy na tym samym poziomie poszcze-
gólnych grup podmiotów np. jednostek samorz¹du terytorialnego, przedsiêbiorstw, organizacji pozarz¹dowych, grup inte-
resów, instytucji dialogu spo³ecznego itp. Oba typy partnerstwa maj¹ znaczenie dla realizacji polityki regionalnej. Partner-
stwo pionowe dla procesu dobrego tworzenia dokumentów oraz aktów prawnych (czyli tzw. programowania), zaœ partner-
stwo poziome, poprzez wspó³pracê wielu podmiotów pe³ni¹cych ró¿ne funkcje, umo¿liwia na szersz¹ skalê realizacjê
dzia³añ, uwzglêdniaj¹cych interesy ró¿nych podmiotów i s³u¿¹cych w du¿o wiêkszym stopniu rozwojowi gospodarczemu
i spo³ecznemu danego terytorium.

Doœwiadczenia dwóch lat wdra¿ania funduszy strukturalnych w Polsce pokazuje, ¿e partnerstwo pionowe powoli zaczy-
na funkcjonowaæ, chocia¿ instytucje ni¿szego szczebla wskazuj¹ na czêsty fakt m.in. wykreœlania ustalonych wspólnie
zapisów w ostatecznych wersjach dokumentów. W³adze na szczeblu regionalnym i lokalnym nawo³uj¹ do decentralizacji
procesu decyzyjnego i uporz¹dkowania kompetencji.

Tymczasem drugi typ partnerstwa – partnerstwo poziome - jest

nadal bardzo s³abo realizowane. Uwa¿a siê, ¿e jedn¹ z g³ównych przeszkód dla tworzenia efektywnych grup wspó³pracy
partnerskiej jest brak definicji „konsorcjum” w prawie polskim. Niedogodnoœæ ta sprawia, ¿e ka¿da grupa chc¹cych wspó³-
pracowaæ ze sob¹ podmiotów sama musi ustaliæ miêdzy sob¹ zasady wspó³pracy i jednoczeœnie staraæ siê rozwik³aæ pro-
blemy prawne i finansowe.

Trudno zatem zachêcaæ do tworzenia grup, w których pojawiaj¹ siê k³opoty z rozliczeniem

œrodków i rozdzia³em odpowiedzialnoœci.

Dokument ten zosta³ przyjêty przez Radê Ministrów RP 06.12.2005 r.

Szczególn¹ uwagê zwracano na SPO WKP, SPO Transport, Inicjatywê Wspólnotow¹ Interreg.

Postuluje siê zw³aszcza, aby wyodrêbniæ w Ministerstwie Transportu i Budownictwa strukturê organizacyjn¹ wykonuj¹c¹ zadania in-

stytucji poœrednicz¹cej dla Programu Operacyjnego Transport oraz rozstrzygn¹æ kwestiê zabezpieczenia wspó³finansowania krajowego
dla najwiêkszego projektu Modernizacja linii kolejowej Warszawa – £ódŸ Fabryczna. Etap I – odcinek Skierniewice – £ódŸ Widzew. W In-
cjatywie Interreg nale¿y zaœ podpisaæ porozumienia miêdzyrz¹dowe z partnerem litewskim oraz podj¹æ kroki dyscyplinuj¹ce instytucje
odpowiedzialne po stronie polskiej za wdra¿anie programu Polska – Saksonia tj. dolnoœl¹ski urz¹d wojewódzki i marsza³kowski. Patrz:
Program Naprawczy zwiêkszaj¹cy absorpcjê funduszy strukturalnych w ramach NPR 2004-2006”, Rada Ministrów RP 06.12. 2005

Uwagi z dyskusji podczas konferencji podsumowuj¹cych wykorzystanie œrodków w poszczególnych programach operacyjnych (2005-206)

Poprzez brak jednego podmiotu – konsorcjum - ka¿dy z partnerów traktowany jest jako niezale¿ny podmiot. Do tej pory nie ustalono

jak nale¿a³oby traktowaæ przep³yw pieniêdzy pomiêdzy nimi. Ustalono, ¿e partnerzy rozliczaj¹ siê ka¿dy osobno z instytucj¹ wdra¿aj¹-
c¹, natomiast gdyby mia³o miejsce tzw. refakturowanie wówczas œrodki z funduszy strukturalnych dodatkowo podlega³yby opodatkowa-
niu. Bardzo wiele podmiotów przepisy te zniechêci³y do wchodzenia we wspó³pracê.

Szeroko wykorzystywanym w UE sposobem na wspieranie tworzenia konsorcjów i form¹, która stymuluje wykorzystywa-
nie œrodków wspólnotowych na wiêksz¹ skalê jest tworzenie tzw. partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP).

Partnerstwo

miêdzy sektorem publicznym i prywatnym jest form¹ wspó³pracy, w której œrodki finansowe prywatne oraz ekspertyzy s³u-
¿¹ i pomagaj¹ w œwiadczeniu us³ug publicznych. Opiera siê ono na podziale ryzyka i pracy pomiêdzy partnerów. Ka¿dy
z nich robi to, co potrafi najlepiej. PPP pozwala realizowaæ przedsiêwziêcia du¿e, zgodnie z zasad¹ „value for money”,
anga¿uj¹c œrodki prywatne a jednoczeœnie dyscyplinuj¹c podmioty publiczne w kwestii racjonalnego wydatkowania œrod-
ków. Zachêt¹ dla podmiotów prywatnych dzia³aj¹cych w PPP jest osi¹gniêcie zysku, poprzez uzyskiwanie nowych zleceñ
w ramach du¿ych i d³ugotrwa³ych przedsiêwziêæ. Wa¿nym warunkiem dzia³ania dla podmiotu prywatnego jest jednak
osi¹ganie za³o¿onych przez podmioty publiczne celów, a zatem tak¿e znajomoœæ polityk lokalnych, krajowych i wspólno-
towych. W ramach PPP dzia³ania prowadzone s¹ najczêœciej przez jeden podmiot tzw. specjalnego przeznaczenia,
w sk³ad którego wchodz¹ partnerzy publiczni i prywatni. Forma ta okreœlona jest w ustawodawstwie ka¿dego pañstwa.
Zalet¹ PPP w skali ca³ej UE jest ró¿norodnoœæ rozwi¹zañ w zale¿noœci od uwarunkowañ spo³eczno-gospodarczych pro-
jektu i woli partnerów objêtych kontraktem (umow¹).

Przyk³adem zastosowania PPP mog¹ byæ rozwi¹zania w obszarze infrastruktury telekomunikacyjnej i pocztowej. Partner
publiczny, np. gmina, która jest w³aœcicielem b¹dŸ wspó³w³aœcicielem infrastruktury powierza œwiadczenie us³ug partne-
rowi prywatnemu. Partner prywatny buduje lub modernizuje infrastrukturê, któr¹ póŸniej przekazuje partnerowi publiczne-
mu. Dokonywana jest zatem wspólna inwestycja i podzia³ zadañ w zakresie obs³ugi projektu. Trzeba pamiêtaæ o tym, ¿e
Komisja Europejska dopuszczaj¹c mo¿liwoœæ stosowania tej formy inwestowania jednoczeœnie bardzo œciœle kontroluje
postêpowanie w ramach PPP. Wed³ug Komisji niezwykle istotne jest dbanie o przejrzystoœæ procedur zamówieñ publicz-
nych i nienaruszanie zasad wolnej konkurencji, bêd¹cej jedn¹ z podstaw Wspólnego Rynku. Wa¿ne by oferenci ze wszy-
stkich pañstw cz³onkowskich mieli równy dostêp do postêpowañ i aby nie stosowano ¿adnych form dyskryminacji.(Com-
mission 2004). Zainteresowanie Komisji Europejskiej dzia³aniem partnerstw jest uzasadnione faktem wspó³finansowanie
zadañ w ramach PPP z funduszy strukturalnych czy Funduszu Spójnoœci.

Rozwi¹zanie to stosowane z doœæ du¿ym powodzeniem w wielu pañstwach cz³onkowskich (Wielka Brytania, Irlandia, Ho-
landia czy nawet Grecja), doczeka³o siê uregulowania w prawie polskim w postaci „Ustawy o partnerstwie Publiczno-Pry-
watnym” z paŸdziernika 2005 r. Ustawa wiêc pojawi³a siê stosunkowo póŸno (wzi¹wszy pod uwagê fakt, ¿e fundusze
strukturalne s¹ dostêpne od 2004r.), a ponadto od pocz¹tku by³a szeroko krytykowana.

Ustawa o PPP dopuszcza two-

rzenie partnerstwa publiczno-prywatnego dla m.in.: projektowania lub budowy (rozbudowy, przebudowy) wraz z eksploa-
tacj¹ i utrzymaniem lub zarz¹dzaniem wybudowanym sk³adnikiem maj¹tkowym, lub œwiadczenia us³ug publicznych opar-
tych na wybudowanych sk³adnikach maj¹tkowych oraz œwiadczenia us³ug publicznych wraz z eksploatacj¹, utrzymaniem
lub zarz¹dzaniem istniej¹cym (niewybudowanym w ramach umowy PPP) sk³adnikiem maj¹tkowym. W za³o¿eniach ma
ona pomóc g³ównie rozwojowi infrastruktury krajowej, w tym autostrad, których budowa ma byæ finansowana z Funduszu
Spójnoœci.

Ustawa o PPP nie jest wolna od b³êdów i ju¿ teraz wskazuje siê na kilka powa¿nych uchybieñ, które ponownie mog¹ za-
hamowaæ rozwój tej formy wspó³pracy. Wœród najpowa¿niejszych b³êdów wymienia siê (Tworzenie…2004, s. 47-65):

●

brak precyzji w sformu³owaniach i nie do koñca przemyœlane definicje (art. 4 ustawy),

●

zawê¿one mo¿liwoœci kontraktów PPP,

●

niejasne okreœlenie czy przedsiêwziêcie jest obowi¹zkiem wy³¹cznie partnera prywatnego (art. 2 ust. 1 ustawy), czy
te¿ mo¿e byæ zadaniem wspólnym (art. 15 ust. 1 pkt 1), oraz czy partner prywatny musi, czy te¿ mo¿e finansowaæ in-
frastrukturê. Ustawa przes¹dza, w art. 9 ust. 1 (sprzeda¿ z zastrze¿eniem odkupu) i art. 25, i¿ partner prywatny nie
mo¿e byæ w³aœcicielem mienia bêd¹cego przedmiotem umowy PPP po zakoñczeniu jej trwania,

●

ograniczenie form wspó³pracy, gdy¿ spoœród wielu rozwi¹zañ przewidzianych w kodeksie spó³ek handlowych, dotycz¹-
cych stosunków handlowych, ustawa wybiera tylko jedno - zawi¹zanie spó³ki kapita³owej, ograniczonej ponadto w ce-
lu i dzia³alnoœci do zakresu okreœlonego umow¹ PPP (art. 19 ustawy). Ustawa uniemo¿liwia przeprowadzenie nastê-
puj¹cych operacji przewidzianych kodeksem spó³ek handlowych: ³¹czenie i podzia³ spó³ek, tworzenie grup kapita³o-
wych spó³ek; prywatyzacje spó³ek poprzez sprzeda¿ udzia³ów lub akcji; prywatyzacje spó³ek poprzez podnoszenie ich

Zasady wspó³pracy w ramach PPP uregulowa³a Komisja Europejska w „Wytycznych dotycz¹cych udanego partnerstwa publiczno-pry-

watnego”, DG Regio, KE, styczeñ 2003

Najwiêcej zastrze¿eñ wnosili przedsiêbiorcy obawiaj¹c siê ograniczonej liczby form dzia³ania (rodzajów spó³ek) i zagro¿enia wyp³ywa-

j¹cego z nieprzejrzystoœci procedur zamówieñ publicznych w Polsce. Zastrze¿enia i postulaty zebra³a Polska Konfederacja Pracodaw-
ców Prywatnych „Lewiatan”.

Ju¿ wczeœnie wspomniano, ¿e to w³aœnie SPO Transport jest najgorzej realizowany ze wszystkich programów operacyjnych, a k³opo-

ty wyp³ywaj¹ce z braków ustawy o PPP stanowi¹ dodatkowe utrudnienie.

kapita³u w celu objêcia podwy¿szonego kapita³u przez partnera prywatnego; zawieranie umów miêdzy spó³kami, jeœli
jedna z nich jest podmiotem publicznym.

Bior¹c pod uwagê powy¿sze mo¿na stwierdziæ, ¿e w¹tpliwe jest pozytywne oddzia³ywanie tej ustawy na tworzenie PPP,
tak¿e w ramach korzystania z funduszy strukturalnych. Tym niemniej w Polsce, nawet bez specjalnych u³atwieñ i rozwi¹-
zañ prawnych ju¿ obecnie prowadzi siê wspó³pracê bazuj¹c¹ na za³o¿eniach PPP. Przyk³adem swoistego partnerstwa pu-
bliczno-prywatnego s¹ na przyk³ad konsorcja realizuj¹ce inwestycje:

●

o charakterze infrastrukturalnym - oczyszczalnia œcieków w Gdañsku, od 1992r. (bazuj¹ca na joint venture prywatyzo-
wanej firmy gdañskiej z udzia³em francuskiej firmy SAUR ), budowa drogi A2 i A4 - BOT’ koncesje, 1997 / 2000, sy-
stem oœwietlenia ulic w Krakowie, 1998, strategia rozwoju miasta P³ock, metro warszawskie.

●

o charakterze spo³ecznym - projekty w ramach partnerstwa spo³ecznego Urzêdu Miasta w Poznaniu (np. na rzecz bez-
robotnych).

Konsorcja te s¹ jednak nieliczne, a sami konsorcjanci podkreœlaj¹ k³opoty organizacyjne przy realizowanych projektach.
Konflikty wynika³y zarówno z luk prawnych jak i z samej kultury organizacyjnej ró¿nych podmiotów i braku tradycji wspó³-
pracy w Polsce. Zagro¿eniem rozwoju tej formy wspó³pracy mog¹ staæ siê istniej¹ce uchybienia prawne oraz brak infor-
mowania i rozpowszechniania tego modelu wspó³dzia³ania. Do chwili nowelizacji ustawy przepisy definicyjne oraz prze-
pisy sprzeczne nale¿y interpretowaæ tak, aby daæ jak najwiêksz¹ swobodê wszystkim stronom maj¹cym wolê wprowa-
dzenia w ¿ycie projektów infrastrukturalnych opartych na koncepcji PPP.

Inn¹, popularn¹ w UE form¹ wspó³dzia³ania i wspó³pracy sieciowej jest tworzenie klastrów – ang. clusters (inaczej gron
lub skupieñ). Gospodarka oparta na wiedzy bazuje na nowopowsta³ych rozwi¹zaniach technologicznych, które wdra¿a-
ne przez przedsiêbiorstwa, przyczyniaj¹ siê do wzrostu konkurencyjnoœci produktowej i wzrostu gospodarczego. Istot¹
klastrów jest wspó³dzia³anie jednostek badawczo-rozwojowych, uczelni, przedsiêbiorstw oraz instytucji szkoleniowych czy
jednostek samorz¹du terytorialnego. Tworzy siê w nich wiedza, która dziêki skupieniu w jednym miejscu mo¿e byæ wyko-
rzystywana szybciej i ni¿szym kosztem przez przedsiêbiorstwa danej bran¿y czy ga³êzi przemys³owej. Przedsiêbiorstwa
te maj¹ jednoczeœnie szansê na zwiêkszenie swej konkurencyjnoœci i zwiêkszenie wolumenu obrotów (w tym dziêki eks-
portowi swoich produktów).

Pomimo, ¿e klastry nie musz¹ powstawaæ wy³¹cznie ze œrodków publicznych

, Unia Europejska coraz wiêksz¹ wagê

przywi¹zuje do powstawania tego typu form organizacyjnych. Nacisk na rozwój badañ naukowych s³u¿¹cych gospodar-
ce jest wynikiem swoistego „wyœcigu” UE ze Stanami Zjednoczonymi. Zosta³ on zalegalizowany w postaci zapisów Stra-
tegii Lizboñskiej i pochodnych aktów prawnych. Przeznacza siê te¿ coraz wiêksza pulê œrodków w ramach funduszy
strukturalnych, formu³uje siê zapisy strategii rozwojowych i programów operacyjnych tak, by móc realizowaæ Strategiê li-
zboñsk¹. Mo¿na zatem uznaæ, ¿e zapisy oraz dostêpne œrodki finansowe wymuszaj¹ niejako tê formê wspó³pracy.

Zal¹¿kiem tworzenia klastrów w Polsce sta³y siê parki naukowe i technologiczne, centra doskona³oœci czy inkubatory
przedsiêbiorczoœci których utworzenie sta³o siê mo¿liwe dziêki SPO WKP i ZPORR. Najwiêcej tego typu rozwi¹zañ po-
wstaje w okolicach Wroc³awia, Trójmiasta, Krakowa, Warszawy oraz Poznania – czyli du¿ych oœrodków aglomeracyjnych
i naukowych.

Nale¿y odnotowaæ tu spore zainteresowanie projektodawców prywatnych. Niektóre podmioty publiczne

maj¹ k³opoty z utworzeniem parków czy inkubatorów ze wzglêdu na np. brak planu zagospodarowania przestrzennego
czy nieuregulowane kwestie w³asnoœci. Niewystarczaj¹ca wydaje siê te¿ rola administracji regionalnej w promowaniu te-
go typu rozwi¹zañ, które w najwiêkszym stopniu przyczyniaj¹ siê do podniesienia konkurencyjnoœci regionów. Wskazy-
waæ to mo¿e na nisk¹ œwiadomoœæ i znajomoœæ zasad funkcjonowania wspó³czesnej gospodarki w naszym kraju oraz nie-
chêæ do konkurowania na skalê europejska czy œwiatow¹. W ju¿ powsta³ych centrach zauwa¿a siê te¿ pocz¹tkow¹ nie-
chêæ i obawy samych przedsiêbiorców przed wspó³prac¹ z konkurentami. Stosunkowo niska jest te¿ chêæ czêœci przed-
siêbiorców do udzia³u w wyjazdach na misje czy targi organizowane przez projektodawców tworz¹cych klastry. U Ÿród³a
tych problemów mo¿e le¿eæ fakt braku dotychczasowych doœwiadczeñ w stosowaniu tego typu rozwi¹zañ oraz brak sze-

Ponadto stron¹ umowy PPP nie mo¿e byæ pañstwowa i samorz¹dowa spó³ka handlowa (art. 4 ust. 3 ustawy). Ustawa nie daje rów-

nie¿ mo¿liwoœci tworzenia tzw. spó³ek maj¹tkowych jako podmiotów publicznych bêd¹cych w³aœcicielem maj¹tku infrastrukturalnego,
a zarazem stron¹ umowy PPP. Ze wzglêdu na ustawowe ograniczenia nale¿y przyj¹æ, i¿ wszelkie krajowe umowy PPP wykraczaj¹ce
poza zakres ustawy, bêd¹ oparte na przepisach ogólnych prawa europejskiego i polskiego, szczególnie prawa cywilnego i prawa spó³-
ek (Dziarski, 2005).

Dane pochodz¹ z informacji Ministerstwa Infrastruktury z grudnia 2005 www.mi.gov.pl oraz rozmów prowadzonych z pracownikami

Urzêdu Miasta Poznania w styczniu 2006 r.

Przyk³adem mog¹ byæ tu klastry powstaj¹ce choæby w USA.

Informacje zebrane z raportów i informacji Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Rozwoju Regionalnego z lat 2005-2006 (www.fun-

duszestrukturalne.gov.pl oraz www.mrr.gov.pl )

rokich umiejêtnoœci nawi¹zywania wspó³pracy przez polskie podmioty publiczne i prywatne, a tak¿e nak³adaj¹ce siê sta-
le problemy transformacji ustrojowej.

Obie opisane wy¿ej formy wspó³pracy partnerskiej, sieciowej - partnerstwo publiczno-prywatne i skupienia/ klastry, zdaj¹
siê wskazywaæ pewien kierunek rozwoju, który powinien byæ kontynuowany. Pozwalaj¹ one na wiêksze wykorzystanie
mo¿liwoœci i uzyskanie efektu synergii w wyniku wspó³pracy. Aby mog³y byæ efektywne wymagaj¹ jednak¿e dostosowa-
nia prawa oraz w miarê prostych procedur, które nie stan¹ siê hamulcem, jak mia³o to miejsce w procesie wykorzystania
funduszy strukturalnych w latach 2004-2006.

Wnioski

Podjêty w artykule temat jest czêœci¹ szerszego zagadnienia dostosowañ kraju cz³onkowskiego do wymogów stawianych
przez regulacje i zasady wspólnotowe, co jest zwykle okreœlane mianem „europeizacja”. Zarysowano teoretyczne i prak-
tyczne aspekty problemu niedopasowania instytucjonalno-organizacyjnego polskich struktur w ramach wspó³pracy siecio-
wej i partnerskiej przy wdra¿aniu funduszy strukturalnych UE. Z analizy problemów pojawiaj¹cych siê w trakcie wdra¿a-
nia funduszy unijnych w Polsce wynika, ¿e krajowe relacje i struktury oraz style wspó³pracy nie by³y jeszcze w momen-
cie uruchomienia procedur, a czêsto i dzisiaj nie s¹, gotowe do dzia³ania zgodnie z wymogami rozporz¹dzeñ unijnych.
W Polsce nadal brakuje w³aœciwych przepisów u³atwiaj¹cych zawieranie partnerstw publiczno-prywatnych, a aktywnoœæ
sektora organizacji pozarz¹dowych, sektora prywatnego i najmniejszych jednostek samorz¹dowych pozostawia wiele do
¿yczenia i utrudnia w³aœciw¹ i sprawn¹ absorpcjê œrodków wspólnotowych.
Nale¿y niew¹tpliwie obserwowaæ rozwój dalszych wydarzeñ w tym zakresie i próbowaæ szukaæ odpowiedzi na pojawia-
j¹ce siê pytania: Jak bêd¹ zachowywaæ siê podmioty lokalne sk³aniane przez regulacje funduszowe do wspó³dzia³ania?
Jak bêdzie budowana prawna podstawa tej wspó³pracy na szczeblu pañstwowym? Innymi s³owy, jak i czy bêdzie redu-
kowana luka instytucjonalna opisana w niniejszym artykule? Oraz, czy w procesie zmian i dostosowañ krajowego prawa,
struktur i systemów odnosz¹cych siê do wdra¿ania funduszy pomiêdzy podmiotami ró¿nych szczebli bêdzie wiêcej koo-
peracji czy konfrontacji?

BIBLIOGRAFIA:

Bache I., Marshall A. (2004), Europeanisation and Domestic Change: A Governance Approach to Institutional Adaptation
in Britain, Queen’s Papers on Europeanisation No 5/2004

Bollen F., Hartwig I., Nicolaides P. (2000), EU Structural funds beyond Agenda 2000. Reform and implications for current
and future member states, European Institute of Public Administration, Amsterdam

Bomberg E., Peterson J. (1999), Decision–making in the European Union, The European Union Series, MacMillan Press
Ltd, New York.

Börzel T. A. (1999), Towards Convergence in Europe? Institutional Adaptation to Europeization in Germany and Spain,
Journal of Common Market Studies Vol. 37, No. 4

Conzelmann T. (1995), Networking and the politics of EU regional policy: lessons from North Rhine-Westphalia, Nord-Pas
de Calais and North West England, Regional&Federal Studies V. 5 no 2

Dziarski G. (1005), Partnerstwo buduje, do Rzeczpospolitej (Prawo co dnia – dodatek) 25.11.2005

Furmankiewicz M (2002), Funkcjonalno-przestrzenne sieci wspó³pracy samorz¹dów lokalnych, Studia Regionalne i Lo-
kalne Nr 1(8).

Martin S. (1997), The Effects of EU Regional Policy on Local Institutional Structures and Policies, [w:] The coherence of
EU regional policy: contrasting perspectives on the structural funds, Bachtler, J. and Turok, I. (eds), London; Bristol: J.
Kingsley; London: Regional Studies Association

Musia³kowska I., Sapa³a M. (2005), Procedury pozyskiwania œrodków pomocowych [w:] Kompendium wiedzy o UE, PWN,
Warszawa

Rhodes R. A. W., Bache I., George S. (1996), Policy Networks and Policy-Making in the European Union: A Critical Ap-
praisal, [w:] Cohesion Policy and European Integration: Building Multi-Level Governance, Hooghe L. (red.), Clarendon
Press, Oxford

Risse-Kappen T. (1996), Exploring the nature of the beast: International Relations Theory and Comparative Policy Ana-
lysis meet the European Union. Journal of Common Market Studies V 34, no 1.

Sapa³a M. (2005), Rola w³adz terytorialnych w Unii Europejskiej. Formy reprezentacji interesów na forum europejskim,
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznañ

Ward S., Williams R. (1997), From hierarchy to networks? Sub-central government and EU urban environment policy, Jo-
urnal of Common Market Studies V. 35, No 3

DOKUMENTY

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (2006) Informacja o stanie realizacji programów operacyjnych wspó³finansowanych
z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, www.funduszestrukturalne.gov.pl, styczeñ 2006

Commission (2004) Green Paper on Public-Private Partnership and Community Law on Public Contracts and Conces-
sions, Brussels, 30.04.2004 (COM 2004) 327

Tworzenie podstaw dla PPP, ECORYS Research and Consulting, 2004

Six Years in the EU – the consequences for Sweden’s municipalities, county councils and regions 1995-2000 (2001),
Swedish Association of Local Authorities, Stockholm

Jolanta Ciak, Emilia Marciniak
Urząd Marszałkowski
Województwa Kujawsko−Pomorskiego

Wykorzystanie środków finansowych

w ramach ZPORR

w województwie kujawsko−pomorskim

Wprowadzenie

Cz³onkostwo Polski w Unii Europejskiej daje mo¿liwoœæ uzyskania dodatkowych œrodków pieniê¿nych stanowi¹cych ze-
wnêtrzne Ÿród³o finansowania wielu zadañ i inwestycji. Nale¿a³oby zatem wykorzystaæ jak najlepiej przys³uguj¹ce nam
œrodki, tym bardziej, ze cz³onkostwo to równie¿ koniecznoœæ wp³aty okreœlonych sk³adek do bud¿etu Unii.
W obecnym okresie, objêtym programowaniem w „Narodowym Planie Rozwoju” i „Podstawach Wsparcia Wspólnoty na
lata 2004-2006”, w Polsce w ramach polityki strukturalnej przyjêtych zosta³o siedem programów operacyjnych. Wœród
nich podstawowe znaczenie dla rozwoju regionalnego ma Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego
(ZPORR). ZPORR jest bardzo wa¿nym instrumentem realizacyjnym strategii gospodarczej Rz¹du „Przedsiêbiorczoœæ –
Rozwój – Praca”, w której polityka regionalna jest jednym z g³ównych obszarów oddzia³ywania pañstwa, zarówno w sfe-
rze inwestycyjnej, jak i dalszego umacniania na drodze prawnej i finansowej procesów decentralizacji zarz¹dzania pañ-
stwem.

Celem opracowania jest:
1) analiza wykorzystania œrodków ZPORR w województwie kujawsko-pomorskim, pod k¹tem rodzajów i jakoœci projek-

tów;

2) analiza stopy absorpcji funduszy strukturalnych;
3) ocena dostêpnoœci funduszy strukturalnych na podstawie ankiety przeprowadzonej wœród beneficjentów.

Analizê wykorzystania œrodków ZPORR przeprowadzono na podstawie informacji Urzêdu Marsza³kowskiego w Toruniu
o naborze wniosków o dofinansowanie projektów w ramach dzia³añ ZPORR oraz dokumentów programowych. Oceny po-
strzegania przez Beneficjentów dostêpnoœci œrodków funduszy strukturalnych dokonano na podstawie interpretacji ankie-
ty przeprowadzonej wœród losowo wybranych, którzy otrzymali dofinansowanie w ramach ZPORR.

ZPORR jako instrument realizacji polityki regionalnej

Fundusze strukturalne s¹ podstawowym instrumentem polityki regionalnej Unii Europejskiej. Jednak¿e polityka ta nie na-
le¿y do wy³¹cznych kompetencji Wspólnoty, tylko pozostaje w gestii w³adz krajów cz³onkowskich, które staj¹ siê, tym sa-
mym, odpowiedzialne za harmonijny rozwój lokalny. Polityka regionalna realizowana na szczeblu narodowym sprowadza
siê do zmniejszania ró¿nic w rozwoju poszczególnych regionów (Orêziak, 2004, 149).

Polityka regionalna pañstwa poprzez realizacjê ZPORR powinna zmierzaæ do osi¹gniêcia wyznaczonych celów stawia-
nych przed ca³¹ gospodark¹ polsk¹, a przede wszystkim oddzia³ywaæ na wzrost i maksymalizacjê wzrostu gospodarcze-
go. Ponadto, zadaniem programu jest podejmowanie realizacji programów restrukturyzacyjnych adresowanych do obsza-
rów wiejskich, obszarów wystêpowania przemys³ów tradycyjnych oraz miast trac¹cych dotychczasowe podstawy rozwo-
ju w celu minimalizowania zagro¿eñ wynikaj¹cych z koncentracji przestrzennej zjawisk marginalizacji i degradacji spo-

³ecznej i gospodarczej. Chodzi zatem, o tworzenie warunków wzrostu konkurencyjnoœci regionów

oraz przeciwdzia³anie

marginalizacji

niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjaæ d³ugofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego

spójnoœci ekonomicznej, spo³ecznej i terytorialnej oraz integracji z Uni¹ Europejsk¹.

Koniecznoœæ wspó³finansowania projektów zwi¹zana jest ze specyfik¹ finansowania polityki regionalnej. Projekty w zna-
komitej wiêkszoœci nie s¹ finansowane w ca³oœci ze œrodków unijnych. Œrodki te musz¹ zostaæ uzupe³nione tzw. krajo-
wym wk³adem publicznym oraz w przypadku okreœlonych beneficjentów równie¿ tzw. wk³adem prywatnym. Nale¿y jednak
pamiêtaæ, i¿ œrodków funduszy strukturalnych nie mo¿na traktowaæ jako instrumentu finansowania bie¿¹cych potrzeb.
Fundusze te maj¹ bowiem na celu kreowanie warunków do szybkiego i efektywniejszego rozwoju, a nie zastêpowaæ kra-
jowe œrodki finansowe kierowane na za³atwianie bie¿¹cych potrzeb (Ciak, 2004, s. 4). Dlatego najczêœciej podstawowym
wymogiem ubiegania siê o œrodki w programach unijnych jest zarówno zgodnoœæ projektu ze strategi¹ gminy i wojewódz-
twa, jak równie¿ opracowanie dokumentów planistycznych obejmuj¹cych okres kilku najbli¿szych lat, w których projekto-
wane dzia³anie bêdzie stanowi³o spójny element cz¹stkowy za³o¿onego kierunku rozwoju.

Definicja stopy absorpcji funduszy strukturalnych

Stopa absorpcji to iloraz poziomu p³atnoœci w stosunku do wysokoœci zobowi¹zañ. P³atnoœci to efektywnie wp³acone œrod-
ki pomocowe w danym okresie programowania na rzecz kraju cz³onkowskiego. Zobowi¹zania to maksymalny pu³ap œrod-
ków pomocowych, które zosta³y dla danego kraju przewidziane w danym okresie programowania i o które ma prawo ubie-
gaæ siê kraj cz³onkowski po spe³nieniu okreœlonych warunków o charakterze formalnym, prawnym i finansowym (Ciak,
2005, s. 4).

Bior¹c pod uwagê dotychczasowe doœwiadczenia pañstw cz³onkowskich, Komisja Europejska dosz³a do konkluzji, i¿ pañ-
stwa cz³onkowskie posiadaj¹ ograniczon¹ zdolnoœæ do efektywnej absorpcji zewnêtrznego wsparcia finansowego. Po-
wy¿sza granica zosta³a generalnie zdefiniowana jako 4% PKB poszczególnego pañstwa. St¹d te¿ mo¿na spotkaæ defini-
cjê absorpcji – jako stopnia, do którego pañstwo cz³onkowskie jest w stanie w pe³ni wydaæ w efektywny i wydajny sposób
przydzielone œrodki finansowe pochodz¹ce z funduszy strukturalnych. Osi¹gniêcie 100 % wskaŸnika absorpcji oznacza,
i¿ wszystkie œrodki, jakie zosta³y przydzielone danemu krajowi zosta³y w pe³ni wykorzystane. Niestety, wysoka efektyw-
noœæ wykorzystania œrodków nie jest z góry zagwarantowana. Zale¿y ona od wielu ró¿nych czynników.

Niska stopa absorpcji pomocy unijnej przez Polskê w obecnym okresie programowania (2004 - 2006) mo¿e pozbawiæ ar-
gumentów zwolenników zacieœnienia wspó³pracy europejskiej w ramach polityki regionalnej i wesprze frakcjê opowiada-
j¹c¹ siê za przeniesieniem ciê¿aru realizowania i finansowania polityki regionalnej w wiêkszym zakresie na rz¹dy po-
szczególnych krajów cz³onkowskich (Barrot, 2004, s.2).

Ju¿ obecnie zarówno teoretycy, jak i praktycy z zakresu finansów zastanawiaj¹ siê jakie czynniki mog¹ mieæ ogranicza-
j¹cy wp³yw na zdolnoœci absorpcji. W zasadzie wymienia siê cztery g³ówne czynniki, a mianowicie (Adamowicz, 2004,
s. 171):

●

s³aby dostêp do informacji o mo¿liwych Ÿród³ach dofinansowania;

●

skomplikowane procedury ubiegania siê o fundusze strukturalne;

●

brak organizacji zrzeszaj¹cych przedsiêbiorców - na szczeblu lokalnym i regionalnym.

Bior¹c powy¿sze pod uwagê koniecznym staje siê stworzenie sieci organizacji poœrednicz¹cych pomiêdzy potencjalnymi
beneficjentami, a instytucjami dysponuj¹cymi œrodkami finansowymi. Organizacje takie mog³yby dokonywaæ wstêpnej
oceny ekonomicznej wniosków potencjalnych beneficjentów, po to aby chroniæ wnioskodawców przed podejmowaniem
nieuzasadnionego ryzyka. Rol¹ tych organizacji by³oby udzielenie wsparcia beneficjentom w d¹¿eniu do pozyskania fi-
nansowania okreœlonych dzia³añ z funduszy strukturalnych.

Pojêcie konkurencyjnoœci regionów oznacza oddzia³ywanie na zmiany struktury gospodarczej i poprawê sytuacji wszystkich regionów

w Polsce wzglêdem regionów europejskich w zakresie produktywnoœci gospodarki, wykszta³cenia mieszkañców, dochodowoœci ludno-
œci oraz iloœci i jakoœci infrastruktury technicznej, jak równie¿ wydajnoœci pracy, tworzenia i absorpcji innowacji.

Przeciwdzia³anie marginalizacji niektórych obszarów oznacza podjêcie okreœlonych dzia³añ interwencyjnych w ograniczonej liczebnie

i przestrzennie grupie obszarów. Chodzi tu zarówno o obszary wiejskie, obszary koncentracji przemys³ów tradycyjnych, ale równie¿ o de-
gradacjê spo³eczno – ekonomicznej przestrzeni miejskiej, powojskowej i poprzemys³owej. Du¿e znaczenia ma równie¿ bezpoœrednia po-
moc finansowa oraz szkoleniowo – doradcza dla przedsiêbiorstw objêtych programami restrukturyzacyjnymi, pomoc w dywersyfikacji
dzia³alnoœci gospodarczej na terenach wiejskich oraz pomoc dla renowacji i zmiany przeznaczenia zdegradowanych œrodowiskowo
i urbanistycznie miast oraz obszarów powojskowych i poprzemys³owych. Przeciwdzia³anie marginalizacji to te¿ zwiêkszenie mobilnoœci
zawodowej i przestrzennej bezrobotnych i potencjalnie bezrobotnych poprzez dostarczanie systemu szkoleñ, przekwalifikowañ i gran-
tów na rozpoczêcie dzia³alnoœci gospodarczej.

Wœród czynników wp³ywaj¹cych na stopê absorpcji funduszy unijnych wymienia siê (Maækiewicz, 2003, s. 171):
1. rozwiniêty system informacji o mo¿liwych Ÿród³ach dofinansowania;
2. sprawny system wdra¿ania pomocy na ka¿dym szczeblu administracji publicznej;
3. procedury ubiegania siê o fundusze strukturalne;
4. wygospodarowanie œrodków krajowych w ramach wspó³finansowania projektów;
5. zapewnienie odpowiedniej liczby, a przede wszystkim jakoœci projektów, które spe³ni¹ okreœlone kryteria selekcji, pod

k¹tem wytycznych Unii Europejskiej.

Wzrost absorpcji œrodków funduszy strukturalnych zale¿y zatem, przede wszystkim, od umiejêtnoœci przygotowania apli-
kacji, zgodnoœci projektów z programami operacyjnymi i mo¿liwoœci wspó³finansowania (tak¿e ze œrodków w³asnych be-
neficjenta) oraz partnerstwa spo³ecznego realizowanego w przedsiêwziêciach.

Uwarunkowania rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego

Wstêpna identyfikacja przestrzennych uwarunkowañ rozwoju w odniesieniu do ca³okszta³tu jego stymulatorów i ograni-
czeñ w województwie kujawsko-pomorskim na najbli¿sze lata przedstawia siê nastêpuj¹co.

Do g³ównych gospodarczych stymulatorów rozwoju województwa zaliczyæ nale¿y m.in.: wielofunkcyjny charakter gospo-
darki, dobre wyposa¿enie oœrodków sto³ecznych w instytucje otoczenia biznesu, znacz¹c¹ pozycjê rynkow¹ i eksporto-
w¹ niektórych przedsiêbiorstw, otwartoœæ regionu dla inwestycji zagranicznych, aktywnoœæ w miêdzynarodowej i miêdzy-
regionalnej wspó³pracy, umacnianie wiêzi gospodarczych z krajami Europy Wschodniej.

Du¿e znaczenie w stymulowaniu rozwoju gospodarczego ma równie¿ upowszechnianie w województwie tendencji roz-
woju gospodarki opartej na wiedzy. Atutami s¹ tak¿e: m³odoœæ spo³ecznoœci regionu, proedukacyjne postawy spo³eczeñ-
stwa regionu, rozwiniête szkolnictwo wy¿sze, w tym dwa silne oœrodki kszta³cenia akademickiego Toruñ i Bydgoszcz, ak-
tywny sektor organizacji pozarz¹dowych, szerokie wykorzystanie i zastosowanie nowych Ÿróde³ i instrumentów wsparcia
rozwoju zasobów ludzkich ze œrodków UE.

Powa¿ne ograniczenia gospodarczego rozwoju stanowiæ mog¹ natomiast: niedorozwój otoczenia instytucjonalnego bizne-
su w oœrodkach powiatowych, niska kreatywnoœæ i promocja innowacji oœrodków badawczo-rozwojowych, s³abe powi¹za-
nia sektora badawczo-rozwojowego z gospodark¹, niskie nak³ady na dzia³alnoœæ badawczo-rozwojow¹, niska aktywnoœæ
rozwojowa wiêkszoœci ma³ych i œrednich firm, s³abe przygotowanie dla lokalizacji inwestycji w regionie (planistyczne i infra-
strukturalne), niedostateczne wykorzystanie zasobów i walorów œrodowiska przyrodniczego i kulturowego dla sektora go-
spodarki turystycznej, niewystarczaj¹co wypromowana i zbyt s³abo zró¿nicowana oferta turystyczna, s³aba dostêpnoœæ do
atrakcyjnych Ÿróde³ finansowania inwestycji rozwojowych firm, brak postêpu w realizacji zadañ infrastruktury technicznej,
g³ównie transportowej, w³¹czaj¹cych region w przestrzeñ europejsk¹, niedorozwój publicznego transportu pasa¿erskiego,
niezadowalaj¹cy stan techniczny zabudowy mieszkaniowej komunalnej, tak¿e zabytkowej architektury, wystêpuj¹ce dys-
proporcje przestrzenne w poziomie rozwoju spo³eczno-gospodarczego, zainwestowaniu infrastrukturalnym.

Spo³eczeñstwo województwa wykazuje równie¿ s³abe strony, które mog¹ mieæ istotny wp³yw na stopê absorpcji œrodków ZPORR.
S¹ to przede wszystkim: ma³o aktywne postawy obywatelskie mieszkañców, utrzymuj¹ce siê wysokie bezrobocie strukturalne,
technologiczne oraz ukryte na obszarach wiejskich, rosn¹ce bezrobocie wœród m³odzie¿y i absolwentów, wadliwa struktura kwali-
fikacji zawodowych przy du¿ej inercji zmian kierunków kszta³cenia do potrzeb rynku pracy. Prowadzona obecnie polityka spo³ecz-
na równie¿ nie jest satysfakcjonuj¹ca, oferta us³ug publicznych jest niedostosowana do zmieniaj¹cej siê struktury demograficznej,
dostêpnoœæ Internetu dla gospodarstw domowych i podmiotów gospodarczych, g³ównie na terenach wiejskich jest zbyt niska.

Powa¿ne zagro¿enia stanowi¹ tak¿e ogólnokrajowe przekszta³cenia w gospodarce powoduj¹ce mniejsze zapotrzebowa-
nie na pracê, utrzymywanie tendencji niskiej reprodukcji ludnoœci, emigracja poza województwo osób m³odych, wykszta³-
conych, przedsiêbiorczych, wzrost kosztów kszta³cenia (Zarz¹d Województwa Kujawsko-Pomorskiego, 2005, s.17-19).

Przeznaczenie œrodków ZPORR

w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2004-2005

Unia Europejska wyasygnowa³a dla Polski œrodki funduszy strukturalnych w ramach realizowanej polityki regionalnej.
Uwzglêdniaj¹c bie¿¹ce ceny Polska ma szansê na transfery z tytu³u realizowania polityki regionalnej w wysokoœci prawie
13 mld euro (chodzi o okres programowania 2004-2006)

Alokacja œrodków zosta³a oficjalnie potwierdzona ze strony Komisji Europejskiej w Artykule 2, Decyzji Komisji z dnia 22/VI/2004

Bior¹c pod uwagê wartoœciowe ujêcie œrodków Unii Europejskiej, które zosta³y przydzielone poszczególnym wojewódz-
twom, województwo kujawsko-pomorskie zajmuje 11 pozycjê z przyznan¹ kwot¹ 141.913.022 euro. Na realizacjê dzia³añ
Priorytetu I Rozbudowa i modernizacja infrastruktury s³u¿¹cej wzmacnianiu konkurencyjnoœci regionów przyznano 81,6
mln euro, na Priorytet II Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach: 23,1 mln euro, natomiast na Priorytet III
Rozwój Lokalny: 37,2 mln euro.

W poni¿szych tabelach przedstawiono rezultaty og³oszonych w latach 2004-2005 konkursów.

Tabela 1. Wykorzystanie œrodków ZPORR w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2004-2005 w ramach
Priorytetu I Rozbudowa i modernizacja infrastruktury s³u¿¹cej wzmacnianiu konkurencyjnoœci regionów

PRIORYTET I

Dzia³./Poddzia³.

Liczba projektów

Wartoœæ ca³kowita

Wartoœæ dofinansowania

projektu (mln z³)

w ramach ZPORR (mln z³)

1.1.1

214,4

148,4

1.1.2

14,4

8,0

1.2

74,1

48,0

1.3.1

51,0

37,9

1.3.2

33,4

24,8

1.4

55,7

39,4

1.5

85,5

53,8

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych Urzêdu Marsza³kowskiego w Toruniu.

Analizuj¹c powy¿sze dane mo¿na stwierdziæ, i¿ najwiêcej wniosków zosta³o przyjêtych do wspó³finansowania w trzech
dzia³aniach, a mianowicie w dzia³aniu 1.3.2 „Regionalna infrastruktura ochrony zdrowia” (11 wniosków), 1.1.1
„Infrastruktura drogowa” (10 wniosków), 1.2 „Infrastruktura ochrony œrodowiska” (8 wniosków). Bior¹c pod uwagê wartoœæ
wybranych do wspó³finansowania wniosków przoduje dzia³anie 1.1.1, w ramach którego projekty opiewaj¹ na wartoœæ
oko³o 214,4 mln z³. Ponadto, pomimo mniejszej liczby wybranych do wspó³finansowania wniosków, wysok¹ absorpcj¹
œrodków charakteryzuje siê dzia³anie 1.5 „Infrastruktura spo³eczeñstwa informacyjnego”, w ramach którego ³¹czna
wartoœæ projektów wynios³a 85,5 mln z³.

Tabela 2. Wykorzystanie œrodków ZPORR w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2004-2005 w ramach
Priorytetu II Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach

PRIORYTET II

Dzia³./Poddzia³.

Liczba projektów

Wartoœæ ca³kowita

Œrodki wyp³acone

projektu (mln z³)

beneficjentom

2.2

17,1

10,9

2.5

4,2

0,1

2.6

3,7

1,1

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych Urzêdu Marsza³kowskiego w Toruniu

Bior¹c pod uwagê dane zawarte w tabeli 2 mo¿na stwierdziæ, i¿ najwiêcej wniosków z³o¿onych zosta³o w dzia³aniu 2.6
„Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy” (10 wniosków), wartoœciowo jednak najwy¿sz¹ pozycjê zajmuj¹
wnioski z³o¿one w ramach dzia³ania 2.2 „Wyrównywanie szans edukacyjnych poprzez programy stypendialne”

Tabela 3. Wykorzystanie œrodków ZPORR w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2004-2005 w ramach
Priorytetu III Rozwój lokalny

PRIORYTET III

Dzia³./Poddzia³.

Liczba projektów

Wartoœæ ca³kowita

Wartoœæ dofinansowania

projektu (mln z³)

w ramach ZPORR (mln z³)

3.1

114,3

70,8

3.2

54,7

25,1

3.3.1

18,6

10,6

3.3.2

8,2

6,0

3.5.1

26,1

13,9

3.5.2

11,9

8,1

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych Urzêdu Marsza³kowskiego w Toruniu.

Jak ³atwo zauwa¿yæ analizuj¹c dane zawarte w tabeli 3, najwiêkszym powodzeniem cieszy³o siê dzia³anie 3.1 „Obszary
wiejskie”, w ramach którego 93 wnioski otrzyma³y dofinansowanie. Kolejnym pod wzglêdem zainteresowania by³o
dzia³anie 3.2 „Obszary podlegaj¹ce restrukturyzacji”, w ramach którego z³o¿ono 23 wnioski. W ramach dzia³ania 3.5
„Lokalna infrastruktura spo³eczna” najwiêcej wniosków otrzyma³o dofinansowanie w zakresie infrastruktury ochrony
zdrowia (16 wniosków) na ³¹czn¹ wartoœæ ca³kowit¹ projektów 11,9 mln z³, natomiast w ramach dzia³ania 3.5.1 „Lokalna
infrastruktura edukacyjna i sportowa” dofinansowanie otrzyma³o 11 wniosków, a ich wartoœæ wynios³a 26,1 mld z³.

Porównanie dostêpnej w województwie kujawsko-pomorskim alokacji w ramach poszczególnych dzia³añ oraz ca³ego pro-
gramu ZPORR w podziale na zakontraktowane œrodki (podpisane umowy) i kwot refundacji w PLN zosta³y przedstawione
na poni¿szym wykresie.

Wykres 1. Wykorzystanie alokacji w ramach I i III Priorytetu (stan na 30.10.2005 r.) (wartoœæ w mln z³)

ród³o: Na podstawie danych Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Kujawsko-pomorskiego w Toruniu.

160
140
120
100

80
60
40
20

miliony

Dzia³anie 1.1

Dzia³anie 1.2.

Dzia³anie 1.3.1.

Dzia³anie 1.3.2.

Dzia³anie 1.4.

Dzia³anie 1.5.

Dzia³anie 3.1.

Dzia³anie 3.2.

Dzia³anie 3.3.

Dzia³anie 3.5.1.

Dzia³anie 3.5.2.

Dzia³ania ZPORR

Alokacja œrodków 2004-2006

P³atnoœci do 30.1.05

Zakontraktowanie œrodków

Bior¹c pod uwagê powy¿szy wykres zauwa¿alne jest, i¿ w pewnych dzia³aniach zakontraktowano wiêcej œrodków, ani¿eli
przypada³a alokacja na lata 2004 – 2006. Przyk³adem s¹ Dzia³ania 1.2 „Infrastruktura ochrony œrodowiska”, 1.3.1
„Regionalna infrastruktura edukacyjna”, 1.3.2 „Regionalna infrastruktura ochrony zdrowia”, 1.4 „Rozwój turystyki i kultu-
ry” i 1.5 „Infrastruktura spo³eczeñstwa informacyjnego”. Oznacza to zatem, i¿ zg³oszono wiêksze zapotrzebowanie na
œrodki finansowe w tych dzia³aniach (reprezentuj¹cych ró¿ne dziedziny gospodarki), ani¿eli by³y mo¿liwoœci. Tym bar-
dziej, ¿e potrzeby finansowe w poszczególnych dziedzinach gospodarki w województwie s¹ bardzo du¿e. Œrodki finan-
sowe pozostaj¹ce w dyspozycji województwa s¹ niestety nie wystarczaj¹ce na pokrycie bie¿¹cych potrzeb, a co za tym
idzie, niewiele z tych œrodków pozostaje na ró¿norodne inwestycje, które powinny byæ realizowane, aby widoczny by³ je-
go rozwój. Dlatego te¿ wysoki popyt na zewnêtrzne Ÿród³o finansowe, jakim s¹ fundusze strukturalne uwidoczni³o siê we
wskaŸnikach dotycz¹cych absorpcji tych œrodków.

Stopieñ wykorzystania alokacji na lata 2004–2006 na koniec 2005 roku wyniós³ 79,62% (na podstawie podpisanych
umów). Z kolei stopieñ wykorzystania alokacji na podstawie dokonanych p³atnoœci wynosi 17,3%. Dawa³o to wojewódz-
twu drugie miejsce, po województwie ma³opolskim, w którym pierwszy wskaŸnik jest nieco ni¿szy (77,95%), drugi stano-
wi 19,68%. Obecnie lepsze wskaŸniki osi¹gnê³y jeszcze dwa województwa, st¹d te¿ województwo zajmuje czwarte miej-
sce bior¹c pod uwagê w/w wskaŸniki. Do koñca pierwszego pó³rocza br. w ramach ZPORR wydatkowano ponad 2,2 mld.
z³, co stanowi 19 % ca³oœci œrodków wspólnotowych przewidzianych na lata 2004 – 2006.

Pomimo wczeœniejszych obaw o to, ¿e nie uda siê wykorzystaæ udostêpnionych przez UE œrodków finansowych, z jednej
strony mimo pewnych trudnoœci w przygotowaniu procedur przez Instytucje Zarz¹dzaj¹c¹ ZPORR, samorz¹d wojewódz-
twa i samorz¹dy lokalne potrafi³y wykonaæ na³o¿one na nie zadania, z drugiej zaœ beneficjenci województwa kujawsko –
pomorskiego udowodnili, ¿e s¹ przygotowani do realizacji zadañ. Potwierdza to wiele zakoñczonych inwestycji, na sfinan-
sowanie których do beneficjentów trafi³y ju¿ w ramach refundacji 34 miliony z³otych.

Bior¹c pod uwagê rodzaje projektów, najwiêkszym zainteresowaniem cieszy³y siê projekty dotycz¹ce budowy oraz mo-
dernizacji infrastruktury technicznej i spo³ecznej (inwestycje drogowe, budowa kanalizacji, wodoci¹gów, oczyszczalni,
szkó³, obiektów sportowych oraz oœrodków zdrowia). Te w³aœnie inwestycje by³y bol¹czk¹ od wielu lat. Œrodki finansowe
z funduszy strukturalnych pomog³y i pomagaj¹ nadal, gdy¿ wiele z tych inwestycji jest nadal kontynuowanych, tym sa-
mym ca³oœæ infrastruktury drogowej, kanalizacyjnej, s³u¿by zdrowia czy edukacyjnej uleg³a poprawie.

Szczególnie wa¿nym ze spo³ecznego punktu widzenia projektem jest projekt pt. „Telemedycyna w województwie kujaw-
sko-pomorskim”. Mieszkañcy regionu mog¹ ju¿ korzystaæ miêdzy innym z karetek pogotowia wyposa¿onych w specjali-
styczne defibrylatory z modu³em umo¿liwiaj¹cym pod³¹czenie do sieci teleinformacyjnej. Dziêki temu lekarz z karetki mo-
¿e b³yskawicznie skonsultowaæ stan zdrowia pacjenta z najlepszymi oœrodkami diagnostycznymi w województwie i w kra-
ju. Kolejnym wa¿nym i realizowanym projektem jest „Budowa regionalnej szerokopasmowej sieci teleinformacyjnej w wo-
jewództwie kujawsko-pomorskim”. Jest to niezwykle interesuj¹ce, a zarazem pilota¿owe przedsiêwziêcie, zarówno w ska-
li kraju, jak i w skali europejskiej. Zak³ada ono stworzenie mo¿liwoœci korzystania ze œwiat³owodowej sieci informatycznej
o bardzo wysokiej przepustowoœci. Sieæ ma oplataæ ca³e województwo, co prowadziæ bêdzie w konsekwencji do komple-
ksowej informatyzacji ró¿nych dziedzin ¿ycia spo³eczno – gospodarczego. Dziêki temu mo¿liwe bêdzie na przyk³ad za-
siêganie konsultacji medycznych na odleg³oœæ, nauczanie na odleg³oœæ, korzystanie z odleg³ych zbiorów bibliotecznych
i muzealnych.

Ponadto dziêki funduszom pozyskanym z UE w ramach ZPORR zmodernizowane zostanie m.in. Muzeum w Biskupinie
oraz dokonana zostanie rewitalizacja starówki w Golubiu - Dobrzyniu.

Bardzo wa¿nym dla regionu projektem jest projekt Centrum Sztuki Wspó³czesnej, który ma powstaæ na toruñskich Jor-
dankach. Projekt ten powinien przyczyniæ siê do wzrostu znaczenia kultury w regionie, wyd³u¿yæ czas pobytu turystów
w mieœcie, co poœrednio powinno wp³yn¹æ na wzrost zatrudnienia w sektorze us³ug kulturalno – turystycznych.

Ponadto w ramach funduszy strukturalnych mo¿liwe jest wsparcie finansowe w postaci stypendiów. W ramach Dzia³ania
2.2 „Wyrównywanie szans edukacyjnych poprzez programy stypendialne” mo¿liwe sta³o siê wsparcie rozwoju edukacyj-
nego m³odzie¿y wiejskiej, jak równie¿ wsparcie rozwoju edukacyjnego studentów. W odniesieniu do uczniów, chodzi o ich
wsparcie materialne, gdy¿ w wielu przypadkach napotykaj¹ oni na bariery utrudniaj¹ce naukê na poziomie ponadgimna-
zjalnym. Najczêstsza form¹ wsparcia staj¹ siê stypendia na zakup podrêczników, dofinansowania ich zakwaterowania
i wy¿ywienia np. w bursach. Z kolei jeœli chodzi o studentów, stypendia daj¹ im mo¿liwoœæ kontynuacji nauki, gdy¿ w prze-
ciwnym razie, ze wzglêdu na sytuacjê materialn¹ napotykaj¹ na bariery w dostêpie do kszta³cenia siê na poziomie wy-
¿szym. Do koñca czerwca 2006 roku oko³o 10 tys. uczniów i ponad 1 tys. studentów uzyska³o stypendia z powy¿szego
dzia³ania.

Nale¿y dodaæ, i¿ podstawowym kryterium decyduj¹cym o wyborze danego projektu do wspó³finansowania by³a zgodnoœæ
ze strategi¹ województwa oraz z Programem Rozwoju Województwa do roku 2010 (dla projektów w ramach Priorytetu I),
jak równie¿ zgodnoœæ z Planami Rozwoju Lokalnego w odniesieniu do projektów w ramach Priorytetu III.

Ocena dostêpnoœci œrodków funduszy strukturalnych na podstawie ankiety

Dla potrzeb niniejszego artyku³u rozes³ana zosta³a do beneficjentów, którzy otrzymali dofinansowanie w ramach ZPORR,
w ró¿nych priorytetach, dzia³aniach i poddzia³aniach, ankieta nt „Oceny postrzegania przez beneficjentów dostêpnoœci
œrodków w ramach dzia³añ Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego na lata 2004 – 2006”. Ce-
lem badania na podstawie ankiet by³o dokonanie oceny dostêpnoœci œrodków unijnych z punktu widzenia beneficjentów,
którzy z³o¿yli swoje aplikacje projektowe i otrzymali dofinansowanie.

W szczególnoœci ankieta mia³a na celu sprawdzenie:
1. stopnia dostêpnoœci do informacji poszczególnych beneficjentów o mo¿liwoœciach wspó³finansowania z funduszy

strukturalnych;

2. stopnia z³o¿onoœci procedur ubiegania siê o œrodki finansowe w ramach funduszy Unii Europejskiej;
3. mo¿liwoœci wygospodarowania œrodków krajowych w ramach wspó³finansowania projektów.

Badanie przeprowadzono w I kwartale br. roku. Losowo wybrano 30% wniosków z grupy 208 wniosków aplikacyjnych,
które otrzyma³y dofinansowanie w ramach ZPORR w latach 2004 i 2005 (umowy podpisane w okresie od 1 stycznia 2005
do 31 grudnia 2005), co stanowi 63 rozes³ane ankiety. W wyznaczonym czasie odes³ane zosta³y 34 ankiety, co stanowi
54% zwrotnoœæ. Na ankietê z³o¿y³o siê 14 pytañ o ró¿nej formie odpowiedzi, dodatkowo w niektórych pytaniach istnia³a
mo¿liwoœæ uzupe³nienia odpowiedzi. Wielu beneficjentów skorzysta³o z tej mo¿liwoœci, co da³o dodatkowe informacje nt.
badanej problematyki.

W odpowiedzi na pytanie o formê uzyskania informacji o mo¿liwoœci otrzymania pomocy w ramach ZPORR, wiêkszoœæ
ankietowanych (85%) wskazywa³a na informacje uzyskane od Instytucji Wdra¿aj¹cej ZPORR (Urz¹d Marsza³kowski wo-
jewództwa kujawsko - pomorskiego) oraz strony internetowe tej instytucji, co mo¿e oznaczaæ, i¿ prowadzona by³a sku-
teczna kampania informacyjno – promocyjna w tym zakresie.

W kwestii zwi¹zanej z okresem jaki min¹³ od momentu uzyskania informacji do daty naboru wniosków do przygotowania
aplikacji, po³owa ankietowanych stwierdzi³a, i¿ czas ten mieœci³ siê w przedziale od 1 miesi¹ca do 2 miesiêcy, 26,5% an-
kietowanych odpowiedzia³o, i¿ czas ten waha³ siê w granicach od 2 miesiêcy do pó³ roku lub od 2 tygodni do 1 miesi¹ca.
Jedynie 17,6% ankietowanych odpowiedzia³o, ¿e dysponowali czasem na przygotowanie swojej aplikacji przekraczaj¹-
cym pó³ roku.

Wiêkszoœæ ankietowanych (ponad 85%) stwierdzi³a, i¿ nie mieli wiêkszych trudnoœci z uzyskaniem formularza wniosku.
Pozosta³a czêœæ (nieca³e 15%) napotka³a pewne trudnoœci w tym wzglêdzie. Najczêœciej ankietowani wymieniali: niepra-
wid³owe otwieranie siê wniosku aplikacyjnego, przesuniêcia tekstów i tabel, problemy z wpisywaniem tekstu i liczb, po-
nadto problem stanowi³ fakt, ¿e czêstym modyfikacjom formularzy nie towarzyszy³a informacja jaki formularz do jakiego
dzia³ania by³ aktualnie obowi¹zuj¹cy. Problemy wynika³y równie¿ z braku odpowiedniej jakoœci sprzêtu komputerowego
i po³¹czenia z Internetem na stanowiskach pracy osób, które zajmowa³y siê przygotowaniem wniosków.

Na pytanie dotycz¹ce trudnoœci w dostêpie do szczegó³owych wytycznych odnoœnie przygotowania aplikacji 56% ankie-
towanych odpowiedzia³o, ¿e nie mia³o wiêkszych trudnoœci, z kolei 44% badanych odpowiedzia³o, i¿ na pewne trudnoœci
napotykali. Niejednokrotnie stwierdzali, i¿ wytyczne wprawdzie by³y dostêpne, ale nie w pe³ni pozwala³y ustrzec siê b³ê-
dów (np. nie by³o informacji, ¿e koszt zabezpieczeñ realizacji projektu mo¿e byæ w³¹czony do bud¿etu projektu jako koszt
kwalifikowany, nie by³o jasne, jak wpisywaæ VAT, czy w osobnych pozycjach, czy ³¹cznie z ka¿dym wydatkiem, czy glo-
balnie dla wszystkich wydatków projektu). Ponadto ankietowani stwierdzili, ¿e wytyczne by³y sformu³owane niejasno, czê-
sto z pominiêciem obowi¹zuj¹cych przepisów, ulega³y ci¹g³ym zmianom i rozbie¿nym interpretacjom.

Jeœli chodzi o stopieñ trudnoœci przygotowania samego wniosku aplikacyjnego 47% ankietowanych stwierdzi³o, i¿ wnio-
sek posiada³ œredni stopieñ trudnoœci, 38% okreœli³o go jako wysoki, z kolei oko³o 15% stwierdzi³o, ¿e wniosek by³ bardzo
trudny do przygotowania.

Odnosz¹c siê do liczby wymaganych za³¹czników wiêkszoœæ ankietowanych (ponad 85%) stwierdzi³o, i¿ liczba tych za-
³¹czników jest za du¿a. Pozostali uznali tê iloœæ za adekwatn¹ do stopnia trudnoœci przygotowania projektu.

Na pytanie dotycz¹ce d³ugoœci trwania procedury weryfikacji wniosku od momentu z³o¿enia aplikacji do uzyskania infor-
macji o przyznaniu dofinansowania lub odrzuceniu wniosku, ponad 91% ankietowanych odpowiedzia³o, ¿e jest ona za
d³uga, co oznacza, i¿ w przysz³ym okresie programowania nale¿a³oby pomyœleæ nad jej skróceniem. Najprawdopodobniej
uzale¿nione to by by³o od zatrudnienia wiêkszej liczby osób, które zajmowa³yby siê weryfikacj¹ na poszczególnych eta-
pach oceny wniosku.

Jeœli chodzi o kwestiê prawdopodobieñstwa uzyskania dofinansowania w ramach dzia³añ ZPORR przez ankietowanych
47% oceni³a, ¿e prawdopodobieñstwo to wynosi³o 50/50, 41% - wskaza³o odpowiedŸ „niskie prawdopodobieñstwo”, 12%
- „bardzo niskie”. Wi¹za³o siê to zapewne z niedostateczn¹ iloœci¹ œrodków finansowych dostêpnych w ramach poszcze-
gólnych priorytetów i dzia³añ w porównaniu do iloœci i wartoœci sk³adanych aplikacji projektowych. Bior¹c pod uwagê iloœæ
sk³adanych wniosków aplikacyjnych oraz iloœæ tych wniosków, które otrzyma³y dofinansowanie ze œrodków unijnych w ra-
mach ZPORR, mo¿na stwierdziæ, i¿ to zapotrzebowanie jest bardzo wysokie.

Podobne wyniki w ankiecie dotyczy³y prawdopodobieñstwa uzyskania dofinansowania ze œrodków UE w odniesieniu do
innych programów wspó³finansowanych przez UE.

Na pocz¹tku procesu przygotowania wniosku o dofinansowanie projektów w ramach ZPORR najwa¿niejszym by³ pierw-
szy kontakt z w³aœciwym Urzêdem Marsza³kowskim oraz dok³adne zapoznanie siê z Uzupe³nieniem ZPORR. Wszelkich
informacji dotycz¹cych programu oraz wype³niania wniosku udzielali pracownicy Departamentu Wdra¿ania Programów
Regionalnych w Urzêdzie Marsza³kowskim w Toruniu. Kwestia ta zosta³a podkreœlona w ankiecie. Wiêkszoœæ z ankieto-
wanych (ponad 91%) potwierdzi³a, ¿e istnia³a mo¿liwoœæ skorzystania z konsultacji przedkonkursowych. Ponad 85% an-
kietowanych skorzysta³o z takich konsultacji. Stwierdzono, i¿ by³y one pomocne przy póŸniejszym samodzielnym wype³-
nianiu wniosków aplikacyjnych. Znalaz³o to odzwierciedlenie w mniejszej iloœci uwag po ocenie formalnej wniosku. Wie-
le z takich wniosków przechodzi³o bez uwag do kolejnego etapu oceny wniosków.

Ostatnie pytanie w ankiecie dotyczy³o uwag, jakie otrzymywali poszczególni ankietowani po ocenie formalnej ich wniosku
o dofinansowanie w ramach ZPORR. Bior¹c pod uwagê informacje zawarte w odpowiedziach na to pytanie mo¿na stwier-
dziæ, i¿ najczêœciej pojawiaj¹cymi siê uwagami, które otrzymywali ankietowani (beneficjenci) by³y:

●

b³êdy w harmonogramie rzeczowo – finansowym;

●

b³êdy w konstrukcji tabeli bud¿etowej;

●

niewystarczaj¹cy opis zadania (co ma byæ przedmiotem projektu);

●

brak sposobu monitorowania wskaŸników, które zostan¹ osi¹gniête dziêki realizacji projektu;

●

brak za³¹czników, których iloœæ uzale¿niona by³a od typu projektu;

●

brak Ÿróde³ pozyskiwania informacji do monitorowania realizacji projektu;

●

brak sposobów i Ÿróde³ finansowania promocji projektu;

●

inne, np.: koniecznoœæ uzupe³nienia Studium Wykonalnoœci, skorygowanie rozbie¿noœci pomiêdzy wskaŸnikami wska-
zanymi we wniosku aplikacyjnym, a Studium Wykonalnoœci, uzupe³nienie informacji w za³¹cznikach.

Wnioski

Podsumowuj¹c nale¿y stwierdziæ, ¿e w województwie kujawsko-pomorskim wszystkie powiaty odpowiedzia³y prawid³owo
na og³aszane konkursy, zg³aszaj¹c swoje propozycje projektowe. Jak wynika zarówno z danych tabelarycznych, jak i wy-
kresów, nie wszystkie z³o¿one wnioski aplikacyjne, stanowi¹ce dobrze przygotowane projekty, zosta³y zakwalifikowane
do wspó³finansowania ze œrodków funduszy strukturalnych.
Z³o¿one wnioski by³y trafione, jeœli chodzi o potrzeby regionu i jego rozwój. Poœrednio uwzglêdnione zosta³y zatem uwa-
runkowania absorpcji œrodków ZPORR w województwie kujawsko-pomorskim. Projekty nawi¹zywa³y do s³abych stron wo-
jewództwa kujawsko-pomorskiego i wykorzystywa³y potencja³, którym dysponuje województwo.
Starania o fundusze podejmowa³y i podejmuj¹ instytucje, samorz¹dy oraz niektórzy przedsiêbiorcy. A zatem wiêkszoœæ
mieszkañców danego regionu ma mo¿liwoœæ skorzystania z dobrodziejstw nap³ywu zewnêtrznego kapita³u. Wykorzysta-
nie tych œrodków mo¿liwe jest jednak, tylko wówczas, gdy na terenie ich gminy czy powiatu wystêpuj¹ aktywne jednost-
ki, które podejmuj¹ tego typu dzia³ania. Œrodowiska o s³abym poziomie „przywództwa”, mog¹ byæ w tym zakresie margi-
nalizowane. Mo¿e zatem nast¹piæ polaryzacja okreœlonych terenów, nie tylko w sensie poziomu rozwoju gminy czy po-
wiatu, ale tak¿e odbioru spo³ecznego tego faktu, co mo¿e przyczyniæ siê do pog³êbienia napiêæ w œrodowiskach. Dlate-
go te¿ koniecznym staje siê wspó³praca pomiêdzy jednostkami (podmiotami, instytucjami) w celu ³¹czenia si³ s³abych
podmiotów, które nie s¹ w stanie uczestniczyæ w programach pomocowych.
Województwo kujawsko – pomorskie mo¿e siê poszczyciæ realizacj¹ wielu dobrych projektów. Niektóre z nich zosta³y ju¿
zakoñczone.

Przeprowadzona ankieta potwierdzi³a du¿¹ rolê Instytucji Wdra¿aj¹cej w procesie aplikowania o œrodki z UE, zarówno na
etapie informowania o mo¿liwoœciach uzyskania dofinansowania ze œrodków strukturalnych, jak i w pomocy w wype³nia-
niu wniosków aplikacyjnych w procedurze przedkonkursowej oraz obs³udze aplikacji od czasu z³o¿enia wniosku aplika-
cyjnego wraz z kompletem wymaganych za³¹czników do momentu wyboru danego projektu do wspó³finansowania.
W wielu przypadkach wymogi proceduralne uniemo¿liwia³y skrócenie czasu oceny formalnej, b¹dŸ merytorycznej (doko-
nywanej przez Panel Ekspertów), co zosta³o zauwa¿one przez ankietowanych (stwierdzili oni, ¿e procedura ta jest zbyt
d³uga). Pomimo tego, i¿ wielu beneficjentom zarówno wype³nienie wniosku aplikacyjnego nastrêcza³o pewnych trudno-
œci, podobnie by³o z kwesti¹ skompletowania za³¹czników, w ostatecznoœci wyniki tych dzia³añ by³y pomyœlne dla zainte-
resowanych stron. Równie¿ wczeœniejsze obawy o to, ¿e nie uda siê wykorzystaæ udostêpnionych przez UE œrodków fi-
nansowych dla województwa kujawsko-pomorskiego okaza³y siê nieuzasadnione, gdy¿ beneficjenci udowodnili, i¿ s¹ do-
brze przygotowani do realizacji zadañ z ró¿nego zakresu, o czym œwiadcz¹ projekty realizowane w ka¿dym z Priorytetów
i Dzia³añ ZPORR. Wymienione w artykule b³êdy, z którymi spotykali siê ankietowani beneficjenci, by³y najczêœciej poja-
wiaj¹cymi siê uwagami Instytucji Wdra¿aj¹cej w odniesieniu do sk³adanych przez nich wniosków aplikacyjnych (poten-
cjalnych projektów) (Ciak, 2005, 65-66).
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego odpowiedzialne za nadzór nad realizacja ZPORR w poszczególnych wojewódz-
twach opublikowa³o dane na temat postêpów w wykorzystaniu œrodków z Unii Europejskiej w do koñca I kwarta³u 2006
roku. Przedstawione przez ministerstwo dane potwierdzaj¹ dobr¹ pozycjê województwa kujawsko-pomorskiego na tle in-
nych regionów Polski.

BIBLIOGRAFIA

Adamowicz M., (2004), Rola projektów europejskich w rozwoju regionalnym i lokalnym, Wydawnictwo SGGW, Warsza-
wa.

Barrot J., (2004) Wzór dla innych, Goœæ Rzeczpospolitej, „Rzeczpospolita” nr 172 (6855).

Bilans pozytywny, Biuletyn Informacyjny ZPORR województwa kujawsko-pomorskiego, (2005) nr 4 (5)

Ciak J., B³êdy pope³niane przez beneficjentów funduszy strukturalnych przy wype³nianiu wniosków aplikacyjnych,
Sekretariat i Organizacja Urzêdu, nr 5 (22)

Ciak J., (2005), Polska w Unii Europejskiej – mo¿liwoœci absorpcji funduszy strukturalnych, Sekretarz i Organizacja urzê-
du, nr 2 (19).

Ciak J., (2004), Œrodki funduszy strukturalnych szans¹ rozwoju polskich regionów w Unii Europejskiej, Fundacja
Wspó³czesne Zarz¹dzanie, nr 2, Bia³ystok

Decyzji Komisji z dnia 22/VI/2004 r. zatwierdzaj¹ca Podstawy Wsparcia Wspólnoty dla pomocy strukturalnej Wspólnoty
dla regionów spe³niaj¹cych kryteria Celu 1 w Polsce, Bruksela, 22/VI/2004, C (2004) 2092 final.

Maækiewicz M., (2003), Finansowe skutki przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej, Instytut Badañ nad Gospodarka
Rynkow¹, Warszawa – Gdañsk.

Orêziak L., (2004), Finanse Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Zarz¹d Województwa Kujawsko-Pomorskiego, (2005) Strategia Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata
2007 – 2020, Toruñ.

Jan Kaźmierczak
Instytut Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw
Uniwersytet Szczeciński

Ocena wykorzystania unijnych funduszy

w Polsce 2004−2005

Wprowadzenie

Fakt przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej jest uwieñczeniem wysoce zaawansowanego procesu transformacji gospo-
darczej kraju, a zmaganie siê z przysz³ymi problemami w ramach Zjednoczonej Europy stanowi pocz¹tek nowych wy-
zwañ. Przyst¹pienie Polski do UE, umo¿liwi³o uzyskanie wspólnotowego wsparcia z zasobów unijnych funduszy struktu-
ralnych i Funduszu Spójnoœci, przeznaczonych wy³¹cznie dla krajów cz³onkowskich UE. Pozyskiwanie ich w du¿ym stop-
niu zale¿y od zdolnoœci danego kraju do ich absorpcji

. Fundusze te zast¹pi³y œrodki przyznawane w ramach funduszy

przedakcesyjnych PHARE, ISPA oraz SAPARD.

Celem artyku³u jest ocena wykorzystania unijnych œrodków finansowych w ramach funduszy strukturalnych, zestawienie
danych statystycznych dotycz¹cych wykorzystanych œrodków finansowych oraz analiza zagadnieñ zwi¹zanych z ich wy-
korzystaniem. Pragnê pokazaæ jak chêtnie Polacy korzystaj¹ z mo¿liwoœci ubiegania siê o wszelkie dofinansowania unij-
ne w pe³ni przys³uguj¹ce im po 01.05 2004 r. oraz trudnoœci jakie napotykaj¹ do chwili otrzymania œrodków finansowych.

Dzia³ania Unii Europejskiej skierowane s¹ przede wszystkim na niwelowanie ró¿nic w poziomie rozwoju gospodarczo-
spo³ecznego miêdzy regionami Wspólnoty. Suma tych dzia³añ tworzy unijn¹ politykê regionaln¹, bêd¹c¹ w œcis³ym
zwi¹zku z polityk¹ strukturaln¹ oraz z politykê spójnoœci. Aby zapobiec nadmiernym ró¿nicom os³abiaj¹cym poten-
cja³ gospodarczy Unii Europejskiej, w³adze Wspólnoty realizuj¹ politykê strukturaln¹, a zwiêkszenie spójnoœci gospodar-
czej i spo³ecznej by³o jednym z celów wprowadzenia przez Traktat Rzymski ustanawiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹
w 1957 r. (Skrzypek J., „Jak korzystaæ z funduszy strukturalnych”, 2004, str.19).

Polityka regionalna Unii Europejskiej – cele i zasady

Unia Europejska zalicza siê do jednego z najbogatszych regionów œwiata. Produkt krajowy brutto przypadaj¹cy na jed-
nego mieszkañca Piêtnastki w 2002 r. wynosi³ ok. 24 tys. euro i przewy¿sza³ œredni¹ œwiatow¹ o ponad 400%. W tym sa-
mym roku poziom bezrobocia kszta³towa³ siê na poziomie ok. 9% (Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej, 2005, str.15).
Nie wszystkie jednak obszary Unii Europejskiej mog¹ wykazaæ siê równie wysokim poziomem rozwoju gospodarczego.
Na terytorium Wspólnoty wystêpuj¹ znacz¹ce ró¿nice w standardzie ¿ycia mieszkañców, wynikaj¹ce z istotnych dyspro-
porcji w poziomie rozwoju i bogactwa poszczególnych regionów. Najlepszym tego przyk³adem s¹ ró¿nice w produkcie kra-
jowym brutto (PKB), przypadaj¹cym na jednego mieszkañca. W najbogatszych regionach Unii Europejskiej wskaŸnik ten
jest kilkakrotnie wy¿szy ni¿ w regionach najmniej rozwiniêtych. Wœród przyczyn s³abego rozwoju istotne s¹ m.in. peryfe-
ryjne po³o¿enie, niekorzystne warunki klimatyczne, niski poziom gêstoœci zaludnienia, upadaj¹ce ga³êzie przemys³u albo
niedostatecznie rozwiniêta infrastruktura komunikacji i transportu. W wielu przypadkach s¹ to wiêc czynniki o charakte-
rze strukturalnym. Pozbawiaj¹ one regiony nimi dotkniête mo¿liwoœci konkurowania z regionami zamo¿niejszymi i odno-
szenia korzyœci gospodarczych. Stawiaj¹c sobie za cel zapewnienie spójnoœci spo³ecznej i gospodarczej, Wspólnota zo-
bowi¹za³a siê prowadziæ dzia³ania zmierzaj¹ce do wyrównywania ró¿nic pomiêdzy poszczególnymi regionami. Skupiaj¹

Szerzej na temat czynników warunkuj¹cych zdolnoœæ absorpcyjn¹ patrz ..., „Wspólnoty Europejskie”,(6/2006)

siê one w szczególnoœci na eliminacji zacofania obszarów najmniej rozwiniêtych, do których zaliczono wyspy i tereny rol-
nicze (art. 158 Traktatu) (Jankowska A., Kierzkowski T., Knopik R., Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej, 2005, str.15).
Jednym z wa¿niejszych celów UE jest zapewnienie bezpieczeñstwa, postêpu gospodarczego i spo³ecznego oraz ochro-
na wolnoœci praw i interesów obywateli, respektuj¹c przy tym to¿samoœæ narodow¹ pañstw cz³onkowskich, ich historiê
tradycjê i kulturê. Proces identyfikacji Polski z UE jest procesem d³ugotrwa³ym. Cel ogólny by³ uszczegó³owiany w po-
szczególnych okresach bud¿etowych, poprzez wyznaczenie konkretnych celów wraz z zapewnieniem odpowiednich
œrodków dla ich realizacji. Do priorytetów obowi¹zuj¹cych na lata 2000-2006 zaliczono trzy cele szczegó³owe.

Cel 1 o charakterze terytorialnym – wspieranie rozwoju i niezbêdnych dostosowañ w regionach zacofanych. Za³o¿ono
w nim wyrównywanie dysproporcji w rozwoju regionów UE przyjmuj¹c za punkt wyjœciowy poziom produktu krajowego
brutto (PKB) na jednego mieszkañca a tak¿e gêstoœæ zaludnienia regionu. Wsparciu finansowemu dla realizacji tego ce-
lu podlegaj¹ regiony, w których poziom miernika PKB kszta³tuje siê poni¿ej 75% œredniej unijnej w przeliczeniu na 1 mie-
szkañca, lub zaludnienie na 1 km kw. wynosi poni¿ej 8 osób. Przewidziano w bud¿ecie na lata 2000-2006 œrodki w wy-
sokoœci 127,5 mld euro. W sumie, w ramach Celu 1 obecnie pomoc otrzymuj¹ w zró¿nicowanej wysokoœci wszystkie pañ-
stwa cz³onkowskie UE, z wyj¹tkiem Belgii, Danii, Holandii i Luxemburga. Region objêty wsparciem z Celu 1, nie mo¿e
staraæ siê o pomoc w ramach innego celu.

Cel 2 o charakterze terytorialnym – wspomaganie ekonomicznej i spo³ecznej konwergencji regionów prze¿ywaj¹cych
trudnoœci strukturalne. Pomoc otrzymuj¹ regiony prze¿ywaj¹ce problemy strukturalne oraz te, które dokonuj¹ przeobra-
¿eñ. Mog¹ to byæ przyk³adowo obszary o tzw. schy³kowym przemyœle, regiony wiejskie o zacofanej strukturze rolnictwa
i nadmiernym zatrudnieniu w tym sektorze, a tak¿e obszary prze¿ywaj¹ce kryzys, np. nadmiernie uzale¿nione od rybo-
³ówstwa. Obowi¹zuj¹ nastêpuj¹ce kryteria przyznawania pomocy:
A/ W miastach:

●

œrednia stopa bezrobocia w ci¹gu ostatnich 3 lat wy¿sza od œredniej dla UE

●

udzia³ zatrudnienia w przemyœle, w zatrudnieniu ogó³em równy lub wy¿szy od œredniej dla UE, w jakimkolwiek roku
w okresie po 1985 r.

●

spadek zatrudnienia w przemyœle, w porównaniu z wybranym rokiem w okresie po 1985 r.

B/ Na terenach wiejskich:

●

gêstoœæ zaludnienia mniejsza ni¿ 100 osób na 1 km kw. lub procentowy udzia³ zatrudnienia w rolnictwie- w porówna-
niu do zatrudnienia ogó³em - równy lub wy¿szy od dwukrotnej œredniej w UE, w jakimkolwiek roku w okresie po 1985 r.

●

stopa bezrobocia w ci¹gu ostatnich 3 lat wy¿sza od œredniej dla UE, lub zmniejszenie liczby mieszkañców po 1985 r.

Cel 3 o charakterze horyzontalnym – walka z bezrobociem, pomoc na rzecz adaptacji systemów oœwiaty, kszta³cenia za-
wodowego i zatrudnienia. Ze œrodków s³u¿¹cych realizacji Celu 3 finansuje siê modernizacjê systemów oœwiaty i wszel-
kie dzia³ania na rzecz zatrudnienia, ze szczególnym uwzglêdnieniem równoœci szans w dostêpie do rynku pracy. Pomo-
c¹ t¹ jest objêty ca³y obszar UE, z wyj¹tkiem regionów otrzymuj¹cych œrodki w ramach Celu 1, w którym uwzglêdnia siê
podobne priorytety, w ramach programów wspomagaj¹cych rozwój gospodarczy (Patiopa M., Kaliszuk A., Biuletyn dla
ma³ych i œrednich firm, Gdy chodzi o pieni¹dze, „Unijne fundusze” 2002,str. 48).

Unijna polityka strukturalna kieruje siê nastêpuj¹cymi zasadami:

●

partnerstwa – œcis³ej wspó³pracy Komisji Europejskiej z w³adzami kraju oraz w ramach kraju – wspó³pracy w³adz sa-
morz¹dów i obywateli;

●

zgodnoœci programów objêtych wsparciem unijnym z kompleksowymi koncepcjami rozwoju regionu i kraju oraz z za-
³o¿eniami i przepisami unijnej polityki wspierania rozwoju gospodarek pañstw cz³onkowskich;

●

koncentracji œrodków i dzia³añ na precyzyjnie zdefiniowanych obszarach, uznanych za kwalifikuj¹ce siê do udzie-
lenia pomocy w ramach osi¹gania celów funduszy strukturalnych;

●

wspó³finansowanie - œrodki z funduszy unijnych nie mog¹ zastêpowaæ œrodków w³asnych kraju/regionu, maj¹ one
byæ jedynie uzupe³nieniem umo¿liwiaj¹cym realizacjê przedsiêwziêcia;

●

programowania – polega ona na planowaniu perspektywicznych programów trwa³ego rozwi¹zania problemów
wybranych regionów lub ga³êzi gospodarki poprzez tworzenie wieloletnich planów rozwoju i powi¹zanych z nimi pro-
gramów operacyjnych (Por. Unia Europejska. „Problemy prawne i ekonomiczne”, Gawlikowska-Hueckel K., 1998).

Instrumenty finansowe polityki regionalnej

Aby mo¿liwe by³o skuteczne realizowanie zadañ, polityka Unii Europejskiej opiera siê obecnie na czterech Funduszach
Strukturalnych, a wiêc instrumentach finansowych o zasiêgu regionalnym, wspieraj¹cych restrukturyzacjê i modernizacjê
gospodarek i spo³eczeñstw pañstw cz³onkowskich Unii. Podejmuj¹c siê charakterystyki wymienionych poni¿ej instrumen-

tów, w pierwszej kolejnoœci nale¿y zwróciæ uwagê na wspóln¹ genezê Funduszy Strukturalnych, która wi¹¿e siê œciœle
z rozwojem polityki regionalnej. Fakt, ¿e Fundusze Strukturalne maj¹ charakter zregionalizowany, jest jednym z podsta-
wowych kryteriów, które pozwalaj¹ odró¿niæ je od Funduszu Spójnoœci.

●

Europejski Fundusz Spo³eczny (European Social Fund – ESF) – powsta³ w1957 r., dziêki niemu realizowane s¹
m.in. projekty szkoleniowe dla przedsiêbiorstw oraz osób bezrobotnych, wspiera dzia³ania zmierzaj¹ce do utrzymania
istniej¹cych miejsc pracy oraz rozwoju zasobów ludzkich. Finansuje piêæ obszarów wsparcia: aktywizacja zawodowa
bezrobotnych i zagro¿onych utrat¹ pracy, przeciwdzia³anie wykluczeniu spo³ecznemu, kszta³cenie ustawiczne, dosko-
nalenie kadr gospodarki i rozwój przedsiêbiorczoœci, aktywizacja zawodowa kobiet.

●

Europejski Fundusz Orientacji i Gospodarki Rolnej (European Agriculture Guidance and Guarantee Fund –
EAGGF) – powsta³ w 1964 r., charakter funduszu strukturalnego ma tylko Sekcja Orientacji – umo¿liwia realizacjê pro-
jektów inwestycyjnych w zak³adach przemys³u rolno-spo¿ywczego oraz gospodarstw rolnych,

●

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regional Development Fund – ERDF) – powsta³ w roku
1975, jest najwiêkszym pod wzglêdem bud¿etu funduszem strukturalnym, finansuje projekty infrastrukturalne, dorad-
cze i inwestycyjne przedsiêbiorstw, projekty dla instytucji wspieraj¹cych firmy,

●

Finansowy Instrument Orientacji Rybo³ówstwa (Financial Instrument of Fisheries Guidance – FIFG) – powsta³
w 1993 r., wspiera projekty w sektorze rybo³ówstwa i przetwórstwa rybnego, owoców morza oraz utrzymania równo-
wagi w œrodowisku morskim.

Tabela 1. Pochodzenie œrodków strukturalnych w obrêbie celów priorytetowych

Cel 1

Cel 2

Cel 3

Wsparcie

rybo³ówstwa poza Celem 1

EFS

FIWR

EFRR

Sekcja Orientacji EFOiGR

FIWR

ród³o: rozporz¹dzenie Nr 1260/99/WE wprowadzaj¹ce ogólne przepisy dotycz¹ce funduszy strukturalnych

W ramach istniej¹cych Funduszy Strukturalnych finansowane s¹ równie¿ tzw. Inicjatywy Wspólnoty tj. programy inicjowa-
ne przez Komisjê Europejsk¹ i dotycz¹ce ca³ej UE. W okresie 2000-2006 przeznaczono kwotê 10,44 mld euro. Do pro-
gramów tych nale¿¹:

●

INTERREG III – zajmuje siê wzmacnianiem wspó³pracy transgranicznej, miêdzyregionalnej i miêdzynarodowej. Finan-
sowany przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego;

●

URBAN – koncentruje siê na wspieraniu nowych strategii na rzecz ekonomicznej i spo³ecznej odnowy obszarów miej-
skich zagro¿onych lub dotkniêtych zjawiskami bezrobocia strukturalnego i przejawami patologii spo³ecznej;

●

LEADER+ - wspomaga wdra¿anie nowoczesnych strategii terenów wiejskich. Finansowany ze œrodków Sekcji Orien-
tacji Europejskiego Funduszu Orientacji I Gwarancji Rolnej;

●

EQUAL – promuje i wspomaga miêdzynarodow¹ wspó³pracê, prowadz¹c¹ do eliminacji dyskryminacji oraz wszelkich
barier utrudniaj¹cych dostêp do rynku pracy (Patiopa M., Kaliszuk A., Biuletyn dla ma³ych i œrednich firm, Gdy chodzi
o pieni¹dze, „Unijne fundusze” 2002,str. 49).

Wczeœniej wspomniany Fundusz Spójnoœci, nie maj¹cy statusu funduszu strukturalnego, jest instrumentem finansowym
dla krajów cz³onkowskich UE, dla których PKB nie przekracza œredniej krajowej unijnej, oraz w których opracowany zo-
sta³ program zmierzaj¹cy do spe³nienia kryteriów konwergencji. Projekty z dziedziny transportu maj¹ na celu rozwój sie-
ci transeuropejskich: drogowych, kolejowych i lotniczych. Projekty œrodowiskowe maj¹ przyczyniaæ siê do rozwi¹zywania
problemów w zakresie gospodarki wodno-œciekowej, gospodarki odpadami, ochrony powietrza i produkcji energii. Cha-
rakterystyczn¹ cech¹ funduszu jest fakt, ¿e do otrzymania pomocy uprawnione s¹ nie poszczególne regiony, lecz ca³e
kraje.

Fundusz ten ró¿ni siê od funduszy strukturalnych równie¿ okresem, w którym dzia³a. Pocz¹tkowo wsparcie dla wybra-
nych cz³onków UE zaplanowano na lata 1993-1999, jednak na szczycie w Berlinie w 1999 r. jego dzia³ania przed³u¿ono
do 2006 roku. Fundusz Spójnoœci, którego odpowiednikiem krajów kandyduj¹cych do Unii Europejskiej by³ program ISPA,
finansuje projekty w zakresie ochrony œrodowiska, oraz transportu o wartoœci powy¿ej 10 milionów euro. Finansowanie
projektów u³atwiaj¹ te¿ instrumenty finansowe uruchamiane przez Europejski Bank Inwestycyjny.

Programowanie i wdra¿anie funduszy strukturalnych

Zgodnie z zasad¹ programowania, pozyskanie Funduszy Strukturalnych wymaga przygotowania szeregu tzw. dokumen-
tów programowych w postaci planu rozwoju oraz Podstaw Wsparcia Wspólnoty i programów operacyjnych lub jednolitych
dokumentów programowych.

Procedura programowania polega na opracowaniu, konsultowaniu i negocjowaniu d³ugookresowych planów rozwoju
okreœlaj¹cych wspólne dzia³ania Komisji i kraju cz³onkowskiego w zakresie wspierania rozwoju spo³eczno-gospodarcze-
go regionów.

W procesie programowania powstaj¹:

●

Narodowy Plan Rozwoju - strategiczny plan dla poszczególnych regionów, wsparty zaanga¿owaniem pañstwa, przy-
gotowany przez ka¿de z pañstw UE przedstawiony Komisji Europejskiej w celu analizy pod k¹tem potrzeb i celów,
zgodnoœci danych, oczekiwañ i kosztów wspierania, zawieraj¹cy analizê warunków ekonomicznych i spo³ecznych,
orientacyjne cele wykorzystania œrodków funduszy strukturalnych oraz dzia³ania jakie nale¿y podj¹æ w celu osi¹gniê-
cia spójnoœci spo³eczno-gospodarczej i harmonijnego rozwoju regionalnego (Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006,
www. wrotamalopolski.pl/NR).

●

Wspólnotowe Ramy Wsparcia - dokument bêd¹cy wynikiem kompromisu zawartego pomiêdzy Komisj¹ Europejsk¹
a w³adzami pañstwa ubiegaj¹cego siê o pomoc zawiera analizê sytuacji w œwietle celów polityki regionalne, strategiê
rozwoju, priorytety dzia³añ i g³ówne cele, ocenê wstêpn¹ (ex-ante), orientacyjne Ÿród³a finansowania i wspó³finanso-
wania, analizê warunków realizacyjnych, prowadzenia monitoringu i oceny.

●

Programy Operacyjne - horyzontalne, regionalne, zintegrowane, sektorowe lub programowe zawieraj¹:
- opis poszczególnych priorytetów oraz wstêpn¹ ocenê ich oddzia³ywania
- opis dzia³añ s³u¿¹cych wdra¿aniu priorytetów
- plan finansowy, z wyszczególnieniem alokacji finansowej na ka¿dy priorytet i poszczególne lata
- wsparcia (w tym podzia³ na œrodki wspólnotowe i krajowe)zapisy dotycz¹ce wdra¿ania programu operacyjnego.

●

Uzupe³nienie Programu - za³¹cznik do programu operacyjnego zawieraj¹cy opis szczegó³owej realizacji strategii i ce-
lów priorytetowych z uwzglêdnieniem m.in. oceny przed realizacj¹ programu, wskaŸników s³u¿¹cych monitorowaniu
programu, planu finansowania ka¿dej operacji, systemu instytucjonalnego oraz kampanii informacyjnej. Ponadto
w Uzupe³nieniu okreœlone s¹ rodzaje projektów mo¿liwe do wspó³finansowania, limity wsparcia, kategorie beneficjen-
tów, itp.

Kolejnoœæ wymienionych wy¿ej dokumentów jest istotna, bowiem ka¿dy nastêpny wynika z poprzedniego, tzn. Podstawy
Wsparcia Wspólnoty s¹ wynikiem zapisów Narodowego Planu Rozwoju, programy operacyjne z Podstaw Wsparcia
Wspólnoty, zaœ uzupe³nienia programów operacyjnych z zapisów programów operacyjnych.

Polska tak jak inne kraje cz³onkowskie musia³a równie¿ przygotowaæ Narodowy Plan Rozwoju na bazie Podstaw Wspar-
cia Wspólnoty, który mia³ stanowiæ punkt wyjœcia dla opracowania programów operacyjnych i dwóch Inicjatyw Wspólno-
ty: INTERREG III oraz EQUAL, jak równie¿ strategii wykorzystania œrodków z Funduszu Spójnoœci. Ka¿dy kraj cz³onkow-
ski ma dowolnoœæ w ustalaniu programów operacyjnych. Za ka¿dy program operacyjny tj. jego programowanie, wdra¿a-
nie, kontrolê odpowiada inne ministerstwo.

Na lata 2004-2006 Polska przygotowa³a siedem programów operacyjnych, a do ka¿dego z nich równie¿ odpowiednie uzu-
pe³nienia. Nazwy wiêkszoœci programów sygnalizuj¹, jakiego rodzaju projekty mog¹ byæ finansowane w ramach ka¿de-
go z nich:

●

Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw” (finansowany z Europejskiego
Funduszu Rozwoju Regionalnego), znany tak¿e pod nazw¹ „Unia dla przedsiêbiorczych” wykorzystuj¹c zasoby strefy
naukowo-badawczej oraz korzyœci ze stosowania nowoczesnych technologii informacyjnych oraz technologii wspiera-
j¹cych ochronê œrodowiska okreœla cele, priorytety dotycz¹ce realizacji polityki w zakresie przedsiêbiorczoœci i inno-
wacyjnoœci, ze szczególnym uwzglêdnieniem sektora ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw.

●

Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ¿ywnoœciowego oraz rozwój ob-
szarów wiejskich” (finansowany z Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej) - g³ówny-
mi celami programu operacyjnego jest poprawa konkurencyjnoœci gospodarki rolno-¿ywnoœciowej oraz zrównowa¿o-
ny rozwój obszarów wiejskich.

●

Sektorowy Program Operacyjny „Transport” (finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego) -
ma za zadanie zwiêkszenie spójnoœci transportowej kraju oraz polepszenie dostêpnoœci przestrzennej miasta, obsza-
rów i regionów w uk³adzie Unii Europejskiej.

●

Sektorowy Program Operacyjny „Rozwój Zasobów Ludzkich” – jego strategicznym celem jest budowa opartego na
wiedzy spo³eczeñstwa poprzez zapewnienie warunków do rozwoju zasobów ludzkich w drodze kszta³cenia, szkolenia
i pracy. Cel ten jest zgodny z celem strategicznym UE przyjêtym w 2000 r. podczas szczytu Lizboñskiego Rady Europej-
skiej, zgodnie z którym UE powinna staæ siê najbardziej konkurencyjn¹, dynamiczn¹ i opart¹ na wiedzy gospodark¹ œwia-
tow¹, zdoln¹ do sta³ego wzrostu gospodarczego z wiêksz¹ iloœci¹ lepszych miejsc pracy i wiêksz¹ spójnoœci¹ spo³eczn¹.

●

Sektorowy Program Operacyjny „Rybo³ówstwo i Przetwórstwo Ryb” (wspierany z Finansowego Instrumentu
Wspierania Rybo³ówstwa) nastawiony jest na racjonaln¹ gospodarkê zasobami wód i poprawê efektywnoœci sektora
rybackiego oraz podniesienie konkurencyjnoœci polskiego rybo³ówstwa i przetwórstwa rybnego.

●

Program Operacyjny „Pomoc Techniczna” (finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego) ma na ce-
lu zapewnienie na poziomie krajowym wsparcia zarz¹dzania, monitorowania, oceny i kontroli Podstaw Wsparcia Wspólno-
ty. Ponadto dostarcza on œrodki i narzêdzia dla zaspokojenia potrzeb Instytucji Zarz¹dzaj¹cej i Instytucji P³atniczej, jako jed-
nostek koordynuj¹cych zadania pozosta³ych oœrodków zaanga¿owanych we wdra¿anie funduszy strukturalnych.

●

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (wspierany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Re-
gionalnego oraz Europejskiego Funduszu Spo³ecznego), którego celem strategicznym jest tworzenie warunków wzro-
stu konkurencyjnoœci regionów oraz przeciwdzia³anie marginalizacji niektórych obszarów, w taki sposób, aby sprzyja-
j¹c d³ugofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójnoœci ekonomicznej, spo³ecznej i terytorialnej oraz inte-
gracji z Uni¹ Europejsk¹. (Fundusze Strukturalne/ Jaki fundusz? http//www.fs.ngo.pl).

Poza rozwojem regionalnym, wa¿nym aspektem s¹ te¿ dzia³ania horyzontalne podejmowane na terenie ca³ego kraju,
a które to wi¹¿¹ siê ze wzrostem zatrudnienia, restrukturyzacj¹ rolnictwa (w tym rozwoju obszarów wiejskich), rybo³ówstwa,
ochrony œrodowiska i transportu (Por. Unia Europejska. Problemy prawne i ekonomiczne, K. Gawlikowska-Hueckel (1998).

Wykorzystanie funduszy strukturalnych w Polsce

Polska, aby skorzystaæ z funduszy pomocowych musia³a spe³niæ dwa podstawowe warunki: po pierwsze, opracowaæ od-
powiednie dokumenty s³u¿¹ce do zagospodarowania pomocy, po drugie, przygotowaæ odpowiednie instytucje na szcze-
blu krajowym i regionalnym dla efektywnego wdra¿ania przekazywanych przez Uniê Europejsk¹ œrodków. Odpowiedzial-
noœæ za odpowiednie wdro¿enie programów strukturalnych spoczywa przede wszystkim na kraju którego pomoc dotyczy.

Œrodki z funduszy strukturalnych uzupe³nione s¹ o œrodki z bud¿etu krajowego (w stosunku 70-80% do 30-20%). W nie-
których dzia³aniach beneficjenci musz¹ dodatkowo wykazaæ siê wk³adem w³asnym. W sumie w latach 2004-2006 z fun-
duszy strukturalnych UE Polska mo¿e uzyskaæ 8,631 mld euro (35,5 mld z³, bez Funduszu Spójnoœci. Kwota ta zosta³a
uzupe³niona œrodkami krajowymi: publicznymi – w wysokoœci 3,181 mld euro oraz prywatnymi w wysokoœci ok. 2,461 mld
euro („Wspólnoty Europejskie” 7/8 2005, W³odyniak-Bujnowska, str. 4)

Wykres 2. Wartoœæ wniosków, podpisanych umów i p³atnoœci w ramach poszczególnych programów operacyj-
nych i Inicjatyw Wspólnotowych wzglêdem ³¹cznej alokacji 2004-2006

ród³o: Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego

250%

200%

150%

100%

50%

SPO R

SPO T

SPO ROL

SPO WKP

SPO RZL

ZPORR

PO PT

IW EQUAL

IW INTERREG

III A

OGÓ£EM

Wnioski

Umowy

P³atnoœci

55,6

45,6

26,7

62,6

137,7

98,2

56,0

4,52

6,1

62,3

122,1

71,6

9,80

86,6

143,9

182,3

168,2

65,5

19,5

62,6

0,05

8,22

2,15

71,6

7,51

227,4

215,0

56,4

17,53

0,0

Na ZPORR w latach 2004-2006 przewidziano ok. 2,5 mld euro z EFRR oraz 438 mln euro z EFS co stanowi ok. 36% wszy-
stkich funduszy strukturalnych przyznanych Polsce. Œrodki z ZPORR podzielone s¹ na alokacje wojewódzkie a sposób ich
podzia³u uwzglêdnia nastêpuj¹ce kryteria: poziom zaludnienia, wielkoœci PKB na mieszkañca oraz stopy bezrobocia.

Dane na temat wykorzystania œrodków z Funduszy Strukturalnych zbierane s¹ za pomoc¹ systemu monitorowania Naro-
dowego Programu Rozwoju/Podstawy Wsparcia Wspólnoty. Analizuje siê z³o¿one i ocenione poprawnie pod wzglêdem
formalnym wnioski o dofinansowanie aby stwierdziæ zapotrzebowanie na œrodki UE. Analizuje siê równie¿ ró¿nice w kwo-
tach przeznaczonych na realizacjê umów podpisanych z beneficjentami i p³atnoœci faktycznie zrealizowane. Dane te po-
równuje siê z wartoœci¹ œrodków dostêpnych w latach 2004-2006 (tzw. alokacja).

W styczniu 2006 roku, podobnie jak w grudniu 2005 roku, wnioski o najwiêkszej wartoœci zosta³y z³o¿one w ramach Zin-
tegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) i Sektorowego Programu Operacyjnego Re-
strukturyzacja i Modernizacja Sektora ¯ywnoœciowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich (SPO ROL). Wnioski o najwiêk-
szej ³¹cznej wartoœci w stosunku do alokacji na lata 2004-2006 z³o¿ono natomiast w ramach Sektorowego Programu
Operacyjnego Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw (SPO WKP) – 227,37% alokacji, a tak¿e w ramach ZPORR –
215% alokacji. Najmniejsze zainteresowanie beneficjentów oferowan¹ pomoc¹ UE obserwuje siê w dalszym ci¹gu w ra-
mach Sektorowego Programu Operacyjnego Rybo³ówstwo i Przetwórstwo Ryb (SPO RYB) – dotychczas zosta³y z³o¿one
i ocenione jako poprawne pod wzglêdem formalnym wnioski o wartoœci 55,58% alokacji na lata 2004-2006.

W grudniu 2005 r. najpopularniejsze by³y dzia³ania:

●

Zdegradowane obszary miejskie, poprzemys³owe i powojskowe (3.3), rozwój turystyki i kultury (1.4) oraz infrastruktu-
ra ochrona œrodowiska (1.2) – ZPORR;

●

Poprawa przetwórstwa i marketingu artyku³ów rolnych (1.5) – SPO ROL;

●

Wzmocnienie wspó³pracy pomiêdzy sfer¹ badawczo rozwojow¹ i gospodark¹ (1.4) oraz poprawa dostêpnoœci do ze-
wnêtrznego finansowania inwestycji przedsiêbiorstw (1.2) – SPO WKP.

W ramach Inicjatyw Wspólnoty INTERREG III A wnioski o najwiêkszej wartoœci z³o¿ono do projektów wspieraj¹cych wspó³-
pracê Polska – Bia³oruœ – Ukraina, Polska – Brandenburgia i Polska – Mekleburgia – Pomorze Przednie/Brandenburgia.

Wykres 3. Wartoœæ wniosków, podpisanych umów i p³atnoœci w ramach programów operacyjnych i Inicjatyw
Wspólnotowych wzglêdem alokacji na lata 2004-2006

ród³o: Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego

180%

160%

140%

120%

100%

80%

60%

40%

20%

kwi

maj

cze

lip

sie

wrz

paŸ

lis

gru

sty

113,11%

27,31%

23,85%

0,53%

0,90%

1,40%

1,84%

2,56%

3,36%

4,42%

5,21%

7,55%

8,22%

34,57%

38,35%

41,60%

46,79%

51,53%

54,78%

59,46%

62,63%

115,71%

125,10%

134,73%

140.20%

148,71%

154,04%

160,94%

165,02%

168,24%

Wnioski

Umowy

P³atnoœci

Stan realizacji Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego na dzieñ 30 czerwca 2005 r. – dostêpne œrodki prze-

widziane wed³ug kursu 1 = 4,0521 z³

W okresie dziesiêciu miesiêcy tj. od kwietnia 2005 roku do stycznia 2006 roku liczba wniosków systematycznie ros³a
w przedziale od 113,11% do 168,24%. W kwietniu wnioski z³o¿one na ³¹czn¹ wartoœæ przewy¿szaj¹ o 13% wielkoœæ
œrodków przypadaj¹cych w ramach funduszy strukturalnych. Na koniec kwietnia wartoœæ podpisanych umów z benefi-
cjentami wynios³a 2,58 mld euro, co stanowi 23,85% a w styczniu 2006 roku podpisano umowy na realizacjê projektów,
które zostan¹ dofinansowane œrodkami UE o wartoœci blisko 1 mld z³otych. Od rozpoczêcia realizacji programów pod-
pisano umowy o wartoœci 20,6 mld z³, co stanowi 62,6 % alokacji na lata 2004-2006. W ramach poszczególnych progra-
mów PWW zakontraktowano ju¿ oko³o 50-70% œrodków. (http://www.funduszestrukturalne.gov.pl - stan na dzieñ
28.02.2006).

Umowy o najwiêkszej wartoœci podpisano w styczniu 2006 roku w ramach w Inicjatyw Wspólnoty EQUAL, co zwi¹zane
jest z przejœciem do realizacji drugiego etapu tego programu. Wzrost wyniós³ blisko 25 pkt. proc.
Umowy o najwiêkszej wartoœci w stosunku do alokacji na lata 2004-2006 podpisano dotychczas w ramach:

●

Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna (PO PT) – 71,63% alokacji,

●

ZPORR – 71,6% alokacji,

●

Sektorowego Programu Operacyjnego Transport (SPO T) – 62,64% alokacji.

Niski jest równie¿ poziom p³atnoœci z kont programowych. Mimo, i¿ na koniec kwietnia 2005 r. wyniós³ on 45,7 mln euro,
co stanowi³o 0,53% œrodków do wykorzystania w latach 2004-2006, to daje siê zauwa¿yæ wyraŸn¹ tendencjê wzrostow¹
od paŸdziernika 2005r. W styczniu 2006 roku zrefundowano z kont programowych wydatki o wartoœci 213 mln z³, czyli na
kwotê trzykrotnie mniejsz¹ ni¿ w rekordowym grudniu 2005 r. Od pocz¹tku wdra¿ania programów wydano w Polsce ³¹cz-
nie blisko 2,7 mld z³ ze œrodków funduszy strukturalnych UE, czyli 8,2% alokacji na lata 2004-2006.

Najwiêkszych ³¹cznych wydatków w stosunku do alokacji na program dokonano w ramach SPO RYB i SPO ROL (odpo-
wiednio – 26,65% i 17,53%). Najwiêksze p³atnoœci w styczniu zrealizowano natomiast w ramach ZPORR i Sektorowego
Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL).

W styczniu instytucje p³atnicze nie przekazywa³a wniosków p³atniczych do Komisji Europejskiej, natomiast komisja zre-
fundowa³a wydatki w kwocie blisko 1,5 mln euro (w ramach PO PT). Do tej pory Polska wyst¹pi³a do komisji o refunda-
cjê wydatków o wartoœci blisko 347 mln euro, tj. 4,04% alokacji na rok 2004-2006. Z Komisji Europejskiej na konto insty-
tucji p³atniczej wp³ynê³o do koñca stycznia 263,16 mln euro. W kontekœcie zasady n+2

, aby unikn¹æ utraty œrodków z alo-

kacji na 2004 r., do 31 paŸdziernika 2006 r. Polska powinna wydatkowaæ 153,5 mln euro miesiêcznie (tj. 631,36 mln z³).
Z powy¿szych danych wynika, ¿e chêæ pozyskiwania œrodków z funduszy unijnych jest bardzo du¿a, co obrazuje iloœæ
sk³adanych wniosków, projektów, zaœ przyczyny w powolnym ich realizowaniu nale¿y dopatrywaæ siê gdzie indziej. Na
pewno wiele do ¿yczenia pozostawiaj¹ kompetencje pracowników urzêdu przyjmuj¹cych wnioski.

Wykorzystanie w pe³ni funduszy strukturalnych wymaga rzetelnych informacji dla beneficjentów. Przestrzeganie procedur
przez urzêdników i beneficjentów podczas realizacji zadañ, merytorycznej znajomoœci zagadnieñ realizowanych w ra-
mach projektu (pomys³u), wykwalifikowanej kadry posiadaj¹cej umiejêtnoœci pisania wniosków, fachowej pomocy benefi-
cjentom indywidualnym (np. rolnikom) przy pisaniu wniosków.

Wa¿niejsza ni¿ wielkoœæ œrodków przeznaczonych z unijnego bud¿etu (zobowi¹zania), jest wielkoœæ sum wykorzystanych
(p³atnoœci). Czêœci œrodków potencjalni beneficjenci nie s¹ bowiem w stanie wykorzystaæ, np. ze wzglêdu na opóŸnienia
w przygotowaniu niezbêdnej dokumentacji, niespe³nienie formalnych warunków, brak œrodków w³asnych itd.

Problemem EFS w Polsce jest jakoœæ projektów spo³ecznych. Czêœæ projektów, realizowanych przez doœwiadczone in-
stytucje i organizacje (czêsto prywatne, pozarz¹dowe) zosta³a przygotowana bardzo profesjonalnie i z pewnoœci¹ przy-
czyni siê do osi¹gniêcia zak³adanych rezultatów, a byæ mo¿e tak¿e do w³¹czenia wyników projektów w g³ówny nurt pro-
wadzonej polityki spo³ecznej na poziomie lokalnym lub regionalnym (w duchu mainstreaming

). Niestety du¿a czêœæ wnio-

sków to projekty s³abe, przygotowane w poœpiechu, bez znajomoœci metodologii projektowych i logicznej spójnoœci.
W niektórych dzia³aniach, tam gdzie nie ma silnej konkurencji, takie projekty zostaj¹ po kilku rundach poprawiania (for-
malnego i merytorycznego) akceptowane i otrzymuj¹ œrodki finansowe. Przyczyny niskiej jakoœci projektów tkwi¹ w bra-

Zgodnie z zasad¹ n+2 fundusze strukturalne z roku „n” (np. 2004)nie mog¹ byæ wyp³acone póŸniej, ni¿ do koñca roku n+2 (czyli 2006).

W praktyce œrodki z roku 2004 nie powinny byæ zg³oszone do p³atnoœci póŸniej ni¿ do 31 paŸdziernika 2006 r. Niezg³oszenie do p³atno-
œci w terminie n+2 oznacza utratê p³atnoœci. Celem stosowania omawianego zabiegu jest motywowanie pañstw cz³onkowskich do spraw-
nego wydatkowania alokowanych œrodków pomocowych.

Mainstreaming – „w³¹czanie w g³ówny nurt”. Zasada ta oznacza, ¿e wszelkie dzia³ania w³adz pañstwowych i lokalnych np. w kwestii

osób niepe³nosprawnych czy równouprawnienia p³ci, powinny byæ œciœle powi¹zane i zintegrowane z innymi dzia³aniami.

ku podejœcia projektowego u projektodawców i innych potencjalnych beneficjentów, nieznajomoœci metod i narzêdzi po-
mocnych do podjêcia z³o¿onych przedsiêwziêæ spo³ecznych, zbytnim poœpiechu w pisaniu wniosków, a tak¿e w braku mo-
tywacji finansowej (zw³aszcza w przypadku podmiotów publicznych – jednostek samorz¹du terytorialnego i ich jednostek
organizacyjnych) (Por. „Wspólnoty Europejskie” Nr 6/2006, 7/8/2005, str. 20).

Wnioski

Obecny rz¹d zak³ada wydatkowanie do koñca 2006r. ponad 40%, czyli13,6 mld z³ funduszy wspólnotowych dostêpnych
na lata 2004-2006. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego zamierza dyscyplinowaæ resorty i agencje, by szybciej wykorzy-
stywa³y pieni¹dze.

Z uwagi na powszechnie panuj¹c¹ opiniê, ¿e absorpcja funduszy strukturalnych jest niedostateczna, nowo powsta³e Mi-
nisterstwo Rozwoju Regionalnego zosta³o zobligowane do wdro¿enia programu naprawczego. Powsta³ specjalny plan
okreœlaj¹cy, jakie kwoty ministerstwa i instytucje odpowiedzialne za przyznawanie funduszy musz¹ w danym roku zaab-
sorbowaæ. Je¿eli nie dojdzie do realizacji planu w danym roku, to prawdopodobnie nie wykorzystane œrodki przepadn¹
w latach nastêpnych.

W diagnozie obecnej sytuacji znalaz³y siê m.in. nastêpuj¹ce sformu³owania:
„Analiza problemów absorpcji prowadzi do wniosku, ¿e jedn¹ z g³ównych przyczyn ich wystêpowania nie s¹ regulacje
unijne, ale prawodawstwo polskie. Po pierwsze, system realizacji programów jest zbyt skomplikowany i ma³o elastyczny,
poniewa¿ regulowany jest przez akty prawne w randze rozporz¹dzeñ. Zawiera zapisy w podrêcznikach procedur i poro-
zumieniach zawieranych pomiêdzy poszczególnymi resortami, które powinny zostaæ zmienione. Po drugie, zamówienia
publiczne obejmuj¹ zbyt szeroki kr¹g podmiotów (tak¿e podmioty sektora prywatnego) oraz realizowane s¹ w sposób
znacznie bardziej rygorystyczny ani¿eli wymaga tego prawo unijne.

Istotn¹ przyczyna braku absorpcji jest specyficzna “filozofia” dzia³ania polskiej administracji, która nastawiona jest nie tyle
na realizacjê celu (w tym przypadku uzyskanie konkretnych efektów wdro¿enia programów), co na sam proces administro-
wania: tworzenie i przestrzeganie procedur, obieg dokumentów, zabezpieczanie siê przed mo¿liwymi nieprawid³owoœciami
itd. Postawa taka jest szczególnie szkodliwa w przypadku realizacji programów finansowanych z funduszy strukturalnych,
gdzie wa¿ne jest osi¹gniêcie wymiernych rezultatów w okreœlonym czasie”. (Program naprawczy, 2005, s. 2).

Aby usprawniæ ten obszar zostan¹ podjête takie dzia³ania, jak:

●

Wzmocnienie nadzoru poszczególnych ministrów nad instytucjami wdra¿aj¹cymi programy operacyjne i dzia³anie w ra-
mach tych programów.

●

Zwiêkszenie efektywnoœci rozliczeñ i szybsz¹ transformacjê faktur beneficjentów we wnioski p³atnicze.

●

Uproszczenie procedur i ograniczenie iloœci za³¹czników przy sk³adaniu wniosków.

●

Wprowadzenie nowego kryterium „dojrza³oœæ projektów”, jako jednego z podstawowych w procesie wyboru projektów
do dofinansowania.

●

Ustabilizowanie i podniesienie jakoœci kadr realizuj¹cych programy

Okres niespe³na dwu lat jaki up³yn¹³ od chwili przyst¹pienia Polski do UE okaza³ siê bardziej pomyœlny ani¿eli przewidy-
wali to eurosceptycy, jeszcze w okresie przedakcesyjnym. Uwa¿ali oni, i¿ Polska bêdzie musia³a nie tylko dop³acaæ do
swego cz³onkostwa, ale i polski rynek zostanie zarzucony konkurencyjnym unijnym towarem. Obawy te by³y jednak chy-
bione, gdy¿ po dwudziestu miesi¹cach zauwa¿alny jest znacz¹cy wzrost zainteresowania. Œwiadczy o tym 50% wzrost
z³o¿onych wniosków. Jednoczeœnie nast¹pi³ du¿y wzrost podpisywanych umów, bo a¿ prawie trzykrotnie tj. z 23,85% na
62,63%. Mimo, i¿ od samego pocz¹tku najwiêkszym problemem by³ z p³atnoœci¹ (niska), to jednak na koniec badanego
okresu, tj. w miesi¹cu kwietniu zdecydowany wzrost.

Na powy¿szy wzrost na pewno du¿y wp³yw ma co raz wiêksze doœwiadczenie w przygotowywaniu wniosków, mo¿liwoœci
edukacyjne (ró¿norodne szkolenia), du¿a mobilizacja potencjalnych beneficjentów. Fakt przyjêcia przez Polskê unijnych
zasad polityki spójnoœci sprawi³, i¿ pojawi³a siê mo¿liwoœæ zwiêkszenia œrodków na podstawowe czynniki produkcji, tzn.
inwestowanie w kapita³ ludzki i œrodki trwa³e.

BIBLIOGRAFIA:

Europejski Fundusz Spo³eczny, 2006, http//efs.gov.pl/SPO+RZL+podstawowe+ informacje
Fundusze pomocnicze,2004-2006, http//www.pliki.bph.pl/cp/clocs/on/ue_korzyœci. pdf

Fundusze Strukturalne, 2006 http://www.bph.pl/commonPages/pi/html/druk?pageId=10033&label=CONTENT_...

fundusze strukturalne/Jaki fundusz?, http://www.fs.ngo.pl

Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej, 2006, http://www.efs.wp_katowice.pl/index.php?option=com/content&task

Fundusz Spójnoœci, 2006 http://www.bph.pl/commonPages/pi/html/druk?pageId=10033&label=CONTENT_...

Gawlikowska-Hueckel K. (red.) Polska - Unia Europejska. Problemy prawne i ekonomiczne, Fundacja Rozwoju UG,
Gdañsk 1998.

Jankowska A., Kierzkowski T., Knopik R., „Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej”, Warszawa 2005.

Kwestionariusz dotycz¹cy postêpu w realizacji projektów i programów wspó³finansowanych z funduszy strukturalnych
w Polsce, 2005, http://www.funduszestrukturalne. gov.pl/PODSTAWY+WSPARCIA+WSPOLNOTY/Stan+realiza-
cji+PWW/ (stan na dzieñ 28.02.2006)

Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006, http://www.zporr.silesia-regin.pl/zalaczniki/ 2006/03/15/1142433883.doc

Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006, http://www.wrotamalopolski.pl/NR/rdonlyres/

Patiopa M., Kaliszuk A., Euro Info – „Unijne fundusze” – Gdy chodzi o pieni¹dze, Numer specjalny, EIC, Warszawa 2003

Program naprawczy zwiêkszaj¹cy absorpcjê funduszy strukturalnych w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006,
(2005), http://funduszestrukturalne.gov.pl /Wiadomosci/ Wdrazanie+funduszy+strukturalnych/ Program+poprawy+wyko-
rzystania+funduszy+unij- nych.html (stan na dzieñ 28.02.2006)

Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw 2004-2006 (SPO WKP), 2006, http://www.mr-
bank.com.pl/view.php?_pageid=296/

Skrzypek J., „Jak korzystaæ z funduszy strukturalnych”, Warszawa 2004

Unia Europejska, 2006, http://www.siedlce/um/gov.pl/ue/jak_zdobyæ_pieni¹dze/2.cfm

Wdro¿enie programu naprawczego, 2005, http://tworzywa.pl/pl/208,208/208/strona1/

Hanna Jahns
Wydział Polityki Regionalnej i Spójności
w Stałym Przedstawicielstwie RP przy UE w Brukseli

Założenia reformy polityki spójności

na lata 2007–2013

– implikacje dla systemu wdrażania

funduszy strukturalnych w Polsce

Debata na temat kszta³tu polityki spójnoœci w latach 2007-2013 toczy siê w Unii Europejskiej od momentu publikacji
w 2001 r. II raportu Komisji Europejskiej nt. spójnoœci spo³ecznej i gospodarczej. Pocz¹tkowo mia³a ona charakter wymia-
ny pogl¹dów i stanowisk poszczególnych pañstw cz³onkowskich, g³ównie podczas organizowanych w tym celu forów ko-
hezyjnych, które odbywa³y siê w Brukseli oraz nieformalnych spotkañ ministrów ds. polityki regionalnej, organizowanych
przez kolejne Prezydencje. Bardziej wyrazistego charakteru dyskusja ta nabra³a dopiero na pocz¹tku 2004 r., wraz z opu-
blikowaniem przez Komisjê Europejsk¹ Komunikatu w sprawie nowej perspektywy finansowej (10.02.2004 r.) oraz III Ra-
portu nt. spójnoœci spo³ecznej i gospodarczej (18.02.2004 r.). Zaprezentowane przez Komisjê dokumenty okreœli³y w spo-
sób szczegó³owy zakres i zasiêg proponowanych zmian w zasadach wdra¿ania funduszy oraz wielkoœæ pakietu finanso-
wego, który jest - zdaniem Komisji - niezbêdny do zrealizowania celów rozwojowych Unii Europejskiej. W kontekœcie za-
sad programowania i wdra¿ania œrodków wspólnotowych wstêpne propozycje Komisji znalaz³y swoje odzwierciedlenie
w projektach piêciu Rozporz¹dzeñ dotycz¹cych funkcjonowania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójnoœci w latach
2007-2013, które opublikowano 14 lipca 2004 r.:

1. Projekt rozporz¹dzenia Rady wprowadzaj¹cego ogólne przepisy dotycz¹ce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regio-

nalnego, Europejskiego Funduszu Spo³ecznego i Funduszu Spójnoœci, COM(2004) 492 final,

2. Projekt rozporz¹dzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,

COM(2004) 495 final,

3. Projekt rozporz¹dzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Spo³ecznego,

COM(2004) 493 final,

4. Projekt rozporz¹dzenia Rady ustanawiaj¹cego Fundusz Spójnoœci, COM(2004) 494 final,
5. Projekt Rozporz¹dzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiaj¹cego Europejskie Grupy Wspó³pracy Transgra-

nicznej (EGWT), COM(2004) 496 final,

Niniejszy artyku³ stanowi uaktualnienie opublikowanego przez autorkê w sierpniu 2005 r. artyku³u nt. Reformy polityki spójnoœci w la-

tach 2007-2013 - wstêpna analiza implikacji dla systemu wdra¿ania funduszy strukturalnych w Polsce, Wspólnoty Europejskie, Nr 7/8
2005, IKCHZ, Warszawa. Poniewa¿ dyskusja nad ostatecznym kszta³tem rozporz¹dzeñ dot. polityki spójnoœci jeszcze siê toczy, do mo-
mentu druku informacje zawarte w artykule mog¹ ulec zmianie

Rozporz¹dzenie ogólne oraz rozporz¹dzenie dot. Funduszu Spójnoœci bêd¹ przyjmowane zgodnie z procedur¹ jednomyœlnoœci, pozo-

sta³e rozporz¹dzenia - wiêkszoœci¹ kwalifikowan¹, co implikuje procedurê wspó³decydowania z Parlamentem Europejskim i oczywiœcie
bezpoœredni wp³yw Parlamentu na zapisy i kszta³t poszczególnych artyku³ów. 14 lipca br. Komisja opublikowa³a równie¿ pakiet wszyst-
kich rozporz¹dzeñ reguluj¹cych wydatkowanie œrodków UE w ramach Nowej Perspektywy Finansowej 2007-2013, w tym projekty doty-
cz¹ce Europejskiego Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Rybo³ówstwa. Nale¿y podkreœliæ, ¿e zgo-
dnie z proponowanymi przez Komisjê zmianami, instrumenty te wy³¹czone zosta³y poza ramy polityki spójnoœci.

Pakiet ten stanowi podstawê dla w³aœciwej debaty nad kszta³tem polityki spójnoœci, która odbywa siê w Radzie UE, w ra-
mach zbieraj¹cej siê przynajmniej raz w tygodniu grupy roboczej ds. œrodków strukturalnych oraz w Parlamencie Euro-
pejskim, w ramach Komisji ds. Rozwoju Regionalnego.

Podstawowe za³o¿enia reformy

Utrzymanie dotychczasowej wagi i bud¿etu polityki spójnoœci

Ju¿ w III Raporcie nt. spójnoœci spo³ecznej i gospodarczej UE z 2004 r. Komisja Europejska potwierdzi³a, ¿e polityka spój-
noœci jest jednym z filarów integracji europejskiej oraz instrumentem eliminuj¹cym ró¿nice w poziomie rozwoju spo³ecz-
nego i gospodarczego regionów. Za pomoc¹ polityki spójnoœci wyrównywane s¹ obszarom s³abiej rozwiniêtym negatyw-
ne konsekwencje pog³êbiania integracji europejskiej. Dotychczasowa waga polityki spójnoœci zosta³a tak¿e potwierdzona
poprzez utrzymanie jej ukierunkowania na wszystkie kraje cz³onkowskie. Bezpoœrednim odzwierciedleniem takiego
podejœcia by³y: po pierwsze za³o¿enia dotycz¹ce wielkoœci bud¿etu przedstawione w Komunikacie w sprawie nowej per-
spektywy finansowej

, po drugie zawarte w rozporz¹dzeniach zapisy dotycz¹ce zakresu i zasad interwencji funduszy

strukturalnych i Funduszu Spójnoœci.

Koncentracja dzia³añ na trzech nowych celach powi¹zanych z priorytetami Strategii Li-
zboñskiej

W propozycjach przed³o¿onych przez Komisjê znalaz³y siê modyfikacjê dotycz¹ce systemu podstawowych celów polity-
ki spójnoœci. Generalnie nale¿y podkreœliæ, ¿e:

●

Cel 1 - Konwergencja (Wspieranie wzrostu i tworzenie nowych miejsc pracy w pañstwach i regionach najbiedniejszych
oraz regionach tzw. efektu statystycznego) - choæ jego nazwa siê zmieni³a, zakres pozosta³ zasadniczo ten sam. Cel
ten jest zorientowany na obszary o niskim poziomie rozwoju spo³eczno-ekonomicznego. Priorytetem pozosta³ wzrost
gospodarczy i tworzenie miejsc pracy, nie uleg³o tak¿e zmianie kryterium wyboru obszarów bêd¹cych beneficjentami
tych dzia³añ, tj. PKB na mieszkañca nie przekraczaj¹ce 75% œredniej UE w regionach poziomu NUTS II (odpowiada-
j¹cych polskim województwom).

●

Cel 2 - Regionalna konkurencyjnoœæ i zatrudnienie (Wspieranie zmian strukturalnych w regionach nie kwalifikuj¹cych
siê do uzyskiwania pomocy w ramach celu 1 ze wzglêdu na przekroczenie wskaŸnika 75% PKB per capita UE oraz
wspieranie zmian na rynku pracy) - jest w za³o¿eniach zaproponowanego przez Komisjê pakietu nowym celem i obej-
muje dzia³ania zorientowane na regionaln¹ konkurencyjnoœæ i zatrudnienie. Jego podstawowym zadaniem jest umo¿-
liwienie realizacji Strategii Lizboñskiej. Komisja zak³ada tutaj zasadnicze przesuniêcie aktywnoœci z restrukturyzacji re-

W ramach struktur Rady UE pracami nad projektami nowych rozporz¹dzeñ dot. funduszy strukturalnych i Funduszu Spójnoœci w latach

2007-2013 kieruje Prezydencja. G³ówna czêœæ dyskusji nad pakietem rozporz¹dzeñ (dotycz¹ca zasad wdra¿ania funduszy struktural-
nych i Funduszu Spójnoœci) odbywa siê w ramach Grupy roboczej Rady UE ds. œrodków strukturalnych (Structural Actions Working Par-
ty). Pocz¹wszy od wrzeœnia 2004 r. posiedzenia Grupy roboczej odbywaj¹ siê co tydzieñ. Uczestnicz¹ w nich przed wszystkim eksper-
ci z Ministerstwa Rozwoju Regionalnego oraz innych resortów odpowiedzialnych obecnie za wdra¿anie œrodków strukturalnych. Kwestie
finansowe oddzielono wyraŸnie od kwestii technicznych zwi¹zanych z wdra¿aniem funduszy, czego wyrazem by³a prowadzona równo-
legle (do momentu podjêcia przez szefów rz¹dów i pañstw cz³onkowskich podczas grudniowej Rady Europejskiej decyzji w sprawie per-
spektywy finansowej na lata 2007-2013) dyskusja nad zagadnieniami horyzontalnymi zwi¹zanymi z now¹ perspektyw¹ finansow¹ (w ra-
mach Grupy ds. nowej perspektywy finansowej o charakterze grupy ad hoc / Friends of Presidency, zgodnie z mandatem okreœlonym
przez COREPER II).

Komisja Europejska zaproponowa³a, aby bud¿et polityki spójnoœci zosta³ utrzymany na wysokim poziomie, czyli stanowi³ oko³o 0,41%

PKB Wspólnoty (obecnie stanowi 0,34% PKB dla 15 krajów cz³onkowskich oraz 0,035% na pomoc przedcz³onkowsk¹). Po uwzglêdnie-
niu przesuniêcia dzia³añ i œrodków zwi¹zanych z rozwojem obszarów wiejskich i rolnictwa oraz rybo³ówstwem mia³a wynieœæ w sumie
oko³o 0,46% PKB Wspólnoty. By³a to odpowiedŸ na priorytet Komisji, jakim jest utrzymanie wysokiej rangi polityki spójnoœci przy jedno-
czesnym skutecznym wype³nieniu wyzwañ wynikaj¹cych z rozszerzenia. Podejœcie takie by³o oczywiœcie krytykowane przez grupê
pañstw-p³atników netto do wspólnotowego bud¿etu, które w skrajnym przypadku (Wielka Brytania) proponowa³y ograniczenie polityki
spójnoœci jedynie do nowych pañstw cz³onkowskich. Wed³ug ich opinii bud¿et UE na lata 2007-2013 nie powinna by³a byæ wiêksza ni¿
1% wspólnotowego PNB (co sprawia, i¿ skala wydatków polityki spójnoœci w Unii Europejskiej nie przekracza³aby 0,30% PKB Unii Eu-
ropejskiej). Komisja w swoich za³o¿eniach pozostawi³a tak¿e maksymalny pu³ap wsparcia jaki mo¿e otrzymaæ pañstwo cz³onkowskie (4%
PKB), niezale¿nie od ogólnej wielkoœci bud¿etu polityki spójnoœci Unii Europejskiej. Oczywiœcie wszystkie te za³o¿enia i propozycje zo-
sta³y zasadniczo zmodyfikowane podczas grudniowej Rady Europejskiej, gdzie szefowie rz¹dów i pañstw podjêli decyzje ws. perspek-
tywy finansowej, Por. Building our common future - Policy challenges and budgetary means of the enlarged Union 2007-2013. Komuni-
kat Komisji Europejskiej ws. nowej perspektywy finansowej, Bruksela, COM (2004) 101 final, 10.02.2004 r.

Strategia Lizboñska przyjêta w marcu 2000 roku na Szczycie Unii Europejskiej, uzupe³niona na Szczycie w Goeteborgu w 2001 roku,

zak³ada przekszta³cenie Unii Europejskiej w najbardziej konkurencyjn¹ gospodarkê œwiatow¹ w ci¹gu zaledwie dziesiêciu lat. Podstaw¹
maj¹ byæ dzia³ania s³u¿¹ce zbudowaniu spo³eczeñstwa i gospodarki opartych na wiedzy.

gionalnej (jak to jest obecnie w regionach objêtych celem 2) na konkurencyjnoœæ regionaln¹, oraz, ¿e jego beneficjen-
tami mog¹ byæ wszystkie regiony UE, a nie tylko regiony problemowe.

●

Cel 3 - Europejska wspó³praca terytorialna (Wspieranie terytorialnej konkurencyjnoœci oraz promowanie harmonijnego
i zrównowa¿onego rozwoju terytorium Unii) - jest tak¿e nowym celem i obejmuje wspó³pracê transgraniczn¹, ponad-
narodow¹ i miêdzyregionaln¹.

Komisja Europejska uzna³a, ¿e jest to sfera interwencji o bardzo wysokiej wartoœci do-

danej i dlatego zamiast, jak dotychczas, stanowiæ jedn¹ z Inicjatyw Wspólnoty, powinna siê znaleŸæ w g³ównym nurcie
finansowania (w tzw. mainstreaming). Dzia³ania w ramach tego celu bêd¹ finansowane z Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego.

Nale¿y podkreœliæ, i¿ tak przeformu³owane cele polityki spójnoœci wspieraæ maj¹ podstawowy cel, jakim jest realizacja
priorytetów Strategii Lizboñskiej. Zak³adane poszerzenie dotychczasowej polityki spójnoœci o rozwi¹zania pozwalaj¹ce na
realizacjê tej Strategii (co widaæ przede wszystkim w³aœnie w nowym uk³adzie jej celów) oznacza jakoœciow¹ zmianê
w polityce spójnoœci Unii Europejskiej. Bêdzie ona w znacznie mniejszym stopniu polityk¹ pasywnej redystrybucji zaso-
bów z obszarów bogatych na rzecz terenów biednych, a w znacznie wiêkszym ni¿ dot¹d zakresie staje siê dzia³alnoœci¹
zorientowan¹ na konkurencyjnoœæ regionów.

Ograniczenie liczby funduszy finansuj¹cych politykê spójnoœci

Komisja Europejska przewiduje, ¿e w latach 2007-2013 dzia³ania w ramach polityki spójnoœci finansowane bêd¹ z dwóch
instrumentów strukturalnych Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Spo³eczne-
go, które wspieraæ bêdzie Fundusz Spójnoœci jako instrument uruchamiany, tak jak dotychczas, na podstawie wielkoœci
produktu narodowego brutto na poziomie pañstw cz³onkowskich. Z bezpoœredniego finansowania polityki spójnoœci wy-
³¹czne zosta³y fundusze wspieraj¹ce rolnictwo i rybo³ówstwo. Podejœcie takie wynika zapewne czêœciowo ze wspomnia-
nego wczeœniej priorytetu koncentracji dzia³añ UE na Strategii Lizboñskiej, jednak jego podstawow¹ przes³ank¹ jest ko-
niecznoœæ koordynacji instrumentów finansowych ukierunkowanych na sektor rolnictwa i rybo³ówstwa - w latach 2000-
2006 finansowanie dzia³añ rozwojowych odbywa siê w oparciu o Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa za-
równo w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (Sekcji Gwarancji tego funduszu tworz¹cej podstawê finansowania w ramach
drugiego filaru WPR) oraz w ramach polityki spójnoœci (Sekcja Orientacji). Z tego wzglêdu w obecnym okresie programo-
wania pañstwa cz³onkowskie zobowi¹zane s¹ przygotowaæ dwa ró¿ne dokumenty programowe w dwóch ró¿nych syste-
mach polityk Wspólnoty. Dlatego Komisja Europejska podjê³a decyzjê o przesuniêciu ca³oœci finansowania rozwoju rol-
nictwa i obszarów wiejskich do Wspólnej Polityki Rolnej. Dla finansowania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich ma po-
wstaæ nowy instrument w ramach WPR nazywany Funduszem Rozwoju Rolnictwa. W przypadku finansowania rybo³ów-
stwa, które jest tak¿e obszarem wspólnej polityki Wspólnoty, zdecydowano o przesuniêciu ca³oœci finansowania dotycz¹-
cego tego sektora poza obszar nowej polityki spójnoœci.

Rezygnacja z kontynuacji Inicjatyw Wspólnotowych

Kolejnym krokiem maj¹cym zapewniæ wiêksz¹ koordynacjê dzia³añ w ramach polityki spójnoœci jest rezygnacja Komisji
Europejskiej z kontynuacji Inicjatyw Wspólnotowych i wprowadzenie zakresu ich interwencji do tzw. programów g³ówne-

Zgodnie z propozycj¹ Komisji, wspó³praca przygraniczna dotyczy³aby zasadniczo wszystkich regionów (okreœlonych na poziomie

NUTS III) zlokalizowanych przy granicach wewnêtrznych i zewnêtrznych, l¹dowych jak i morskich. Celem by³oby tu propagowanie wspól-
nych rozwi¹zañ, odnosz¹cych siê do wspólnych problemów, podejmowanych przez s¹siaduj¹ce ze sob¹ organy w³adz, takie jak zaga-
dnienia zwi¹zane z rozwojem miast, wsi, obszarów przybrze¿nych, czy te¿ rozwój stosunków gospodarczych i wspó³praca ma³ych i œre-
dnich przedsiêbiorstw. W tym kontekœcie zamiarem Komisji jest zaproponowanie nowego instrumentu prawnego (Europejskie Grupy
Wspó³pracy Transgranicznej), który pozwoli³by Pañstwom Cz³onkowskim, w³adzom regionalnym i lokalnym zajmowaæ siê, zarówno w ra-
mach programów wspólnotowych, jak i poza ich obrêbem, tradycyjnymi problemami natury prawnej i administracyjnej, na które napoty-
ka siê przy kierowaniu programami i projektami ponadgranicznymi. Jeœli chodzi o wspó³pracê ponadnarodow¹ to odbywa³aby siê ona
wokó³ strategicznych priorytetów o charakterze ponadnarodowym, takich jak badania i rozwój, spo³eczeñstwo informacyjne, ochrona œro-
dowiska, zapobieganie powstawaniu ryzyka, czy te¿ zintegrowana zarz¹dzanie zasobami wodnymi. Komisja proponuje równie¿, aby re-
giony w przysz³oœci w³¹czy³y w swoje dzia³ania w ramach wspó³pracy miêdzyregionalnej do swoich regionalnych programów. Aby tak siê
sta³o, konieczne by³oby poœwiêcenie w ramach regionalnych programów okreœlonej iloœci œrodków czy zasobów na potrzeby wymiany,
wspó³pracy i wspó³dzia³ania z regionami w innych Pañstwach Cz³onkowskich. Ponadto Komisja stara³aby siê ze swej strony u³atwiæ wy-
mianê doœwiadczeñ i dobrych praktyk na skalê europejsk¹, poprzez organizowanie sieci z udzia³em regionów i miast. Por. III Raport nt.
spójnoœci spo³ecznej i gospodarczej w Unii Europejskiej ½Nowe partnerstwo dla spójnoœci. Konwergencja, konkurencyjnoœæ, wspó³pra-
ca½, Komisja Europejska, Bruksela, 18.02.2004 r.

Por. Jacek Szlachta, Wnioski dla Polski wynikaj¹ce z raportu kohezyjnego Komisji Europejskiej „Nowe partnerstwo dla spójnoœci. Kon-

wergencja, konkurencyjnoœæ, wspó³praca. Trzeci raport na temat spójnoœci gospodarczej i spo³ecznej”, Luksemburg 2004, Ekspertyza
dla Ministerstwa Gospodarki i Pracy, Warszawa maj 2004 r., http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/PODSTAWY+WSPARCIA+WSPOL-
NOTY/Polityka+spojnosci/

Ibidem.

go nurtu (mainstreaming). Nie oznacza to, i¿ Komisja nie docenia wartoœci dodanej tych inicjatyw, wrêcz przeciwnie - za-
k³ada, i¿ ich wp³yw na spo³eczn¹ i gospodarcz¹ spójnoœæ jest na tyle istotny, ¿e zakres ich oddzia³ywania powinien byæ
w³¹czony do podstawowych dokumentów programuj¹cych œrodki strukturalne (tj. programów operacyjnych). Za³o¿ono, ¿e
dzia³ania finansowane dotychczas w ramach najwa¿niejszej Inicjatywy Wspólnoty INTERREG zostan¹ przejête przez no-
wy Cel 3, a dzia³ania realizowane w ramach trzech innych inicjatyw URBAN, EQUAL i LEADER powinny byæ podejmo-
wane tak¿e w nowym systemie finansowania, czego konsekwencj¹ by³o zaproponowane przez Komisjê zintegrowane
podejœcie do elementów terytorialnych polityki spójnoœci. Chodzi tutaj przede wszystkim o:

●

najbardziej zewnêtrzne i oddalone od centrum regiony Unii, szeregu wysp, obszarów wyspiarskich i obszarów o ni-
skim zaludnieniu na dalekiej pó³nocy Unii.

●

dzia³ania na rzecz obszarów miejskich oraz rolê, jak¹ odgrywaj¹ miasta na ca³ym obszarze Unii jako oœrodki rozwoju
gospodarczego, mimo ¿e i one stoj¹ w obliczu okreœlonych problemów, zwi¹zanych z presj¹ œrodowiska naturalnego,
wykluczeniem spo³ecznym czy restrukturyzacj¹ gospodarki.

●

rewitalizacjê obszarów wiejskich, która zale¿na jest od zró¿nicowania dzia³alnoœci gospodarczej, jak równie¿ od
umocnienia zwi¹zków ³¹cz¹cych ich z obszarami miejskimi.

Uproszczenie systemu wdra¿ania

Decyduj¹ce znaczenie dla skutecznoœci polityki spójnoœci ma system wdra¿ania funduszy strukturalnych. W swoich propo-
zycjach Komisja wyraŸnie zmierza ku uproszczeniu tego systemu, choæ oczywiœcie podstawowe zasady pozostaj¹ niezmie-
nione. Chodzi tutaj przede wszystkim o wieloletniego programowanie, partnerstwo, wspó³finansowanie i ewaluacjê. Komisja
Europejska zaproponowa³a utrzymanie dotychczasowego siedmioletniego okresu programowania zarówno w odniesie-
niu do bud¿etu, jak i polityk Wspólnoty, co dotyczy tak¿e polityki spójnoœci.

Pozwala to na zachowanie przewidywalnoœci,

która jest niezbêdna dla realizacji najwa¿niejszych inwestycji. Programowanie odbywa siê w oparciu o zintegrowane plany
(programy) rozwoju, ³¹cz¹ce w ramach jednolitej i spójnej struktury, precyzyjnie ukierunkowane inwestycje w sprzêt, infra-
strukturê, innowacje i zasoby ludzkie - uwzglêdniaj¹c specyficzne uwarunkowania poszczególnych regionów. Zasada part-
nerstwa pozosta³a kluczow¹ zasad¹, w ramach której programowane i zarz¹dzane s¹ œrodki, propaguj¹c silniej ni¿ dotych-
czas partnerstwo publiczno-prywatne. Nadal te¿ œrodki wspólnotowe, zgodnie z zasad¹ dodatkowoœci, uzupe³niaj¹ jedynie
przeznaczone przez pañstwo cz³onkowskie œrodki na rozwój regionów (stanowi¹c odpowiednie wspó³finansowanie), a ich
efektywnoœæ jest przedmiotem oceny zarówno przed, w trakcie, jak i po zakoñczeniu wdra¿ania funduszy.

Propozycje Rozporz¹dzeñ wprowadzaj¹ jednak do systemu wdra¿ania nowe rozwi¹zania dotycz¹ce systemu programo-
wania, zasad kwalifikowalnoœci wydatków, zarz¹dzania finansowego i kontroli (patrz. poni¿ej), które - zdaniem Komisji -
maj¹ niwelowaæ problemy zwi¹zane z ich absorpcj¹. Zmiany te maj¹ na celu przede wszystkim:

●

przyjêcie bardziej strategicznego podejœcia do programowania; opartego na priorytetach (nie dzia³aniach) wytyczaj¹-
cych najwa¿niejsze kierunki wydatkowania œrodków;

●

wprowadzenie dalszej decentralizacji odpowiedzialnoœci, przekazywanej partnerom spo³ecznym w pañstwach cz³on-
kowskich, regionach i na szczeblu w³adz lokalnych;

●

polepszanie jakoœci i wyników osi¹ganych przez programy wspó³finansowanie ze œrodków strukturalnych poprzez kla-
rowne i bardziej rygorystyczne mechanizmy monitorowania;

●

uproszczenie mechanizmu zarz¹dzania, poprzez wiêksz¹ przejrzystoœæ stosowanych zasad, przy równoczesnym za-
gwarantowaniu prawid³owego zarz¹dzania finansami (sound financial management).

Komisja Europejska proponuje tak¿e uzupe³nienie zasad dotycz¹cych funduszy o zasadê proporcjonalnoœci. Oznacza
to, ¿e zakres wymagañ dotycz¹cych programowania, monitorowania i ewaluacji powinien wynikaæ z wielkoœci programu
i udzia³u œrodków Unii Europejskiej. Analizuj¹c szczegó³owo zaproponowane zmiany, warto zauwa¿yæ, i¿:
a) Komisja Europejska zg³osi³a zasadnicz¹ modyfikacjê systemu programowania funduszy, proponuj¹c, aby w kolej-

nym okresie programowania œrodki strukturalne mia³y bardziej strategiczn¹ ni¿ dot¹d orientacjê na priorytety Unii Eu-
ropejskiej. System programowania zosta³by zmodyfikowany w nastêpuj¹cy sposób:

W trakcie tocz¹cej siê od 2001 r. dyskusji pojawia³y siê propozycje skrócenia obecnego okresu programowania do piêciu lat, czyli okre-

su obejmuj¹cego lata 2007-2011. Najwa¿niejszym argumentem na rzecz przyjêcia takiego rozwi¹zania by³o powi¹zanie polityk Wspól-
noty z piêcioletni¹ kadencj¹ funkcjonowania najwa¿niejszych instytucji europejskich (Parlament Europejski, Komisja Europejska itd.). Po-
zwoli³oby to powi¹zaæ odpowiedzialnoœæ za rozwój Wspólnoty z dzia³aniami konkretnego Parlamentu Europejskiego i Komisji Europej-
skiej. Wskutek tego w III Raporcie nt. Spójnoœci spo³ecznej i gospodarczej znalaz³ siê zapis, ¿e kolejne okresy programowania bud¿etu
i polityk Wspólnoty powinny byæ piêcioletnie. Nie znalaz³ on jednak odzwierciedlenia w opublikowanym pakiecie rozporz¹dzeñ. Por. Ja-
cek Szlachta, Wnioski dla Polski wynikaj¹ce z raportu kohezyjnego Komisji Europejskiej „Nowe partnerstwo dla spójnoœci. Konwergen-
cja, konkurencyjnoœæ, wspó³praca. Trzeci raport na temat spójnoœci gospodarczej i spo³ecznej”, Luksemburg 2004, Ekspertyza dla Mini-
sterstwa Gospodarki i Pracy, Warszawa maj 2004 r.

Por. III Raport nt. spójnoœci spo³ecznej i gospodarczej w Unii Europejskiej ½Nowe partnerstwo dla spójnoœci. Konwergencja, konku-

rencyjnoœæ, wspó³praca½, Komisja Europejska, Bruksela, 18.02.2004 r.

●

na poziomie politycznym: na pocz¹tku procesu programowania Rada Europejska, po zasiêgniêciu opinii Parlamen-
tu Europejskiego przyjmie strategiczny dokument okreœlaj¹cy ogóln¹ strategiê wykorzystania funduszy - Strategicz-
ne Wytyczne Wspólnoty (Community Strategic Guidelines). Na tej podstawie kraj-beneficjent przygotuje dokument
- tzw. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (National Strategic Reference Framework) - dotycz¹cy strategii
rozwoju kraju, który bêdzie negocjowany z Komisj¹ Europejsk¹, a nastêpnie bêdzie podstaw¹ przygotowania sek-
torowych (tematycznych) i regionalnych programów operacyjnych. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia,
w przeciwieñstwie do Podstaw Wsparcia Wspólnoty, nie bêd¹ instrumentem zarz¹dzania œrodkami strukturalnymi.

●

na poziomie operacyjnym: na podstawie Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, pañstwo cz³onkowskie
przygotowuje programy operacyjne, które przedstawia, a nastêpnie negocjuje z Komisj¹. Programy te zawieraæ ma-
j¹ precyzyjnie zdefiniowane priorytety, przy zwróceniu uwagi jedynie na najwa¿niejsze dzia³ania (obecnie s¹ to
szczegó³owe priorytety i dzia³ania). Proponuje siê tak¿e okreœlanie alokacji finansowych na poziomie priorytetów,
a nie tak jak w latach 2000-2006 na poziomie dzia³añ, co ma uelastyczniæ programy operacyjne. Komisja proponu-
je tak¿e wyeliminowanie, dotychczas obligatoryjnego tzw. Uzupe³nienia Programu, a tak¿e zarz¹dzania na pozio-
mie dzia³añ (measures). Oznacza³oby to m.in., ¿e pañstwo cz³onkowskie nie musi w systemie wdra¿ania wskazy-
waæ instytucji odpowiedzialnej za wdra¿anie danego dzia³ania, jedynie odpowiedzialnego za dany priorytet.
Zdaniem Komisji, takie strategiczne podejœcie stanowi odpowiedŸ na nowe zadania polityki spójnoœci, jakimi jest
m.in. realizacja priorytetów Strategii Lizboñskiej. W celu jej monitorowania, pañstwa cz³onkowskie i Komisja zobo-
wi¹zane s¹ przygotowaæ roczne raporty (startegic follow-up) analizuj¹ce postêp poszczególnych krajów w zakresie
realizacji strategicznych celów i osi¹ganych rezultatów. Stanowi³yby one podstawê zmian wprowadzanych na bie-
¿¹co w pañstwach beneficjentach w strukturê priorytetów i dzia³añ rozwojowych.

b) W przeciwieñstwie do obecnie realizowanych programów wielofunduszowych (tzw. multifund), dzia³ania podejmo-

wane w przysz³oœci w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Spo-
³ecznego mia³yby na celu prowadzenie interwencji z udzia³em tylko jednego funduszu przypadaj¹cego na dany
program, tzw. podejœcie jeden program - jeden fundusz (tzw. monofund approach). W tym aspekcie, aby uzy-
skaæ spójnoœæ miêdzy dzia³aniami finansowanymi z funduszu regionalnego i funduszu spo³ecznego, Komisja do-
puszcza tzw. cross-financing. Oznacza to np., i¿ w ramach projektu finansowanego z funduszu spo³ecznego mo-
g³yby byæ kwalifikowalne koszty inwestycyjne, które generalnie s¹ mo¿liwe do sfinansowania z funduszu regional-
nego. Cross-financing by³by oczywiœcie ograniczony (5% kosztów projektu, wg wstêpnej propozycji Komisji) i po-
wi¹zany wprost z g³ównymi dziedzinami dzia³añ interwencyjnych podejmowanych w ramach ka¿dego z funduszy.
Nale¿y tak¿e dodaæ, i¿ podczas gdy dla funduszy: regionalnego i spo³ecznego Komisja proponuje zasadê jeden
program - jeden fundusz, dla sektorów transportowego i œrodowiska przewiduje, ¿e dzia³ania wspó³finansowane
z Funduszu Spójnoœci i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego programowane by³yby w ramach jedne-
go spójnego systemu.

c) W kontekœcie p³atnoœci Komisja postuluje, aby by³y one dokonywane na poziomie ka¿dego z priorytetów, nie zaœ jak

obecnie na ni¿szym poziomie dzia³añ. Jest to oczywista konsekwencja nowego podejœcia do budowy programów ope-
racyjnych, które maj¹ zawieraæ jedynie precyzyjnie zdefiniowane priorytety. Komisja utrzyma³a jednak generalnie bez
zmian system realizacji p³atnoœci (zaliczki i zwroty), podobnie jak podstawow¹ zasadê zarz¹dzania finansowego - za-
sadê automatycznego anulowania zobowi¹zañ (zasada „N+2”). W tym ostatnim przypadku dokona³a jednak pewnego
zaostrzenia: w swojej wstêpnej propozycji wprowadzi³a jej stosowanie tak¿e w stosunku do Fundusz Spójnoœci (ze
wzglêdu na objêcie go tymi samymi zasadami w kontekœcie programowania, co fundusze strukturalne).

d) Istotna zmiana zaproponowana zosta³a w kontekœcie kosztów kwalifikowalnych. Tutaj Komisja postuluje, aby pañ-

stwo cz³onkowskie ustala³o zasady kwalifikowalnoœci œrodków w oparciu o krajowe przepisy. Jedynie dla ograniczonej
liczby dziedzin, takich jak np. podatek VAT, pomoc techniczna, w dalszym ci¹gu obowi¹zywaæ bêd¹ przepisy prawa
wspólnotowego.

e) Jak ju¿ wspomniano, zgodnie z propozycj¹ Komisji szczególnego znaczenia nabra³a zasada proporcjonalnoœci,

zw³aszcza w kontekœcie kontroli finansowej. Zasada proporcjonalnoœci znalaz³aby zastosowanie do dzia³ania syste-
mów kontroli, przy czym poziom interwencji ze strony Komisji by³by tu zale¿ny od poziomu wspólnotowego wspó³finan-
sowania, a tak¿e od stosownoœci w danym zakresie krajowych lub regionalnych systemów kontroli. Poni¿ej okreœlo-
nych progów pañstwo cz³onkowskie mia³oby mo¿liwoœæ skorzystania z wariantu wykorzystania swoich krajowych sy-
stemów kontroli w odniesieniu do danych programów, przy czym Komisja opiera³aby siê w pierwszym rzêdzie na de-
klaracji zapewnienia zgodnoœci (compliance assessment) przedstawionej przez niezale¿ny krajowy organ kontrolny.
Komisja w dalszym ci¹gu odpowiada³aby jednak za zamykanie procedur rachunkowych i mechanizmy korekt finanso-
wych, pozwalaj¹ce jej przyj¹æ odpowiedzialnoœæ za realizacjê bud¿etu.

f) Partnerstwo pozosta³o nadal jedn¹ z najwa¿niejszych zasad polityki spójnoœci, a Komisja zaproponowa³a, aby zosta-

³o ulepszone poprzez wzmocnienie komplementarnoœci i wspó³pracy pañstw cz³onkowskich, regionów i w³adz lokal-
nych na poziomie zarówno programowania, jak i realizacji programów. W tym zakresie, zgodnie z ustaleniami instytu-
cjonalnymi, ka¿de z pañstw cz³onkowskich powinno staraæ siê zorganizowaæ koordynacjê ró¿nych poziomów rz¹dze-
nia i administrowania w drodze uk³adów trójstronnych. Maj¹c na wzglêdzie promowanie lepszego zarz¹dzania, part-

nerzy spo³eczni i przedstawiciele spo³eczeñstwa obywatelskiego mieliby w coraz wiêkszym stopniu siê w³¹czaæ, za po-
œrednictwem odpowiednich mechanizmów, w proces projektowania, wdra¿ania i kontynuowania dzia³añ interwencyj-
nych.

g) Komisja Europejska chce tak¿e zasadniczo utrzymaæ wysokie standardy monitoringu i oceny, maj¹c za priorytet d¹-

¿enie do wysokiej jakoœci gospodarowania œrodkami. Ewaluacja dokonywana przed, na bie¿¹co i po zakoñczeniu pro-
gramów pozostanie istotnym elementem ogólnych wysi³ków na rzecz utrzymania poziomu jakoœci. Nowym instrumen-
tem ma byæ specjalna rezerwa (performance reserve) na poziomie Komisji Europejskiej uruchamiana dla pañstw i re-
gionów osi¹gaj¹cych najwiêkszy postêp w realizacji uzgodnionych celów. Dodatkowo Komisja proponuje, aby Pañstwo
Cz³onkowskie stworzy³o w ramach swojego krajowego przydzia³u œrodków niewielk¹ rezerwê (contingency reserve),
pozwalaj¹c¹ mu na szybkie reagowanie na nieoczekiwane wstrz¹sy o wymiarze sektorowym lub lokalnym, wynikaj¹-
ce z restrukturyzacji przemys³u lub skutków zawartych umów handlowych. Rezerwa ta by³aby wykorzystywana na
wspomaganie o charakterze pomocniczym, w zakresie przekwalifikowania najciê¿ej doœwiadczonych panuj¹c¹ sytua-
cj¹ pracowników i dywersyfikacji gospodarki na odnoœnych obszarach, co mia³oby charakter dope³niaj¹cy wobec pro-
gramów krajowych i regionalnych, które powinny stanowiæ naczelny instrument s³u¿¹cy restrukturyzacji w sytuacji prze-
widywanych zmian ekonomicznych.

Najwa¿niejsze elementy polskiego stanowiska

wobec pakietu nowych rozporz¹dzeñ w sprawie funduszy strukturalnych

W dniu 17 wrzeœnia 2004 r. Komitet Europejski Rady Ministrów przyj¹³ projekty stanowisk rz¹du w odniesieniu do przed³o-
¿onych przez Komisjê Europejsk¹ projektów rozporz¹dzeñ reguluj¹cych funkcjonowanie funduszy strukturalnych i Fun-
duszu Spójnoœci w latach 2007-2013.

Najwa¿niejsze postulaty polskiego stanowiska w tym zakresie obejmuj¹:

●

zapewnienie koordynacji miêdzy funduszami strukturalnymi a innymi instrumentami strukturalnymi w zakresie rozwo-
ju obszarów wiejskich i rybo³ówstwa, realizowanymi w ramach dzia³u 2 perspektywy finansowej 2007-2013,

●

zapewnienie mechanizmów koordynacji miêdzy ró¿nymi formami wspó³pracy terytorialnej - w ramach nowego celu 3,
Europejskiego Instrumentu S¹siedztwa i Partnerstwa, Instrumentu Wsparcia Przedakcesyjnego oraz Europejskich
Ugrupowañ Wspó³pracy Terytorialnej,

●

rozszerzenie mo¿liwoœci maksymalnego poziomu wspó³finansowania wspólnotowego (85%) na regiony Celu 1 w pañ-
stwach objêtych Funduszem Spójnoœci,

●

uwzglêdnienie specyfiki projektów Funduszu Spójnoœci w kontekœcie w³¹czenia go w ogólne ramy programowania i za-
rz¹dzania, w szczególnoœci zakwestionowanie zasadnoœci stosowania zasady n+2,

●

wprowadzenie mo¿liwoœci realizacji wielofunduszowych programów operacyjnych oraz pozostawienie pañstwom
cz³onkowskim wyboru w zakresie rozwi¹zañ dotycz¹cych jedno lub wielofunduszowych programów, wynikaj¹cego
z przyjêtej strategii rozwoju i sposobu zarz¹dzania,

●

uszczegó³owienie zasad koordynacji miêdzy Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego i Europejskim Fundu-
szem Spo³ecznym w ramach propozycji rozszerzenia zakresu finansowania odpowiednio ERDF oraz ESF o dzia³ania
komplementarne wchodz¹ce w zakres drugiego funduszu w granicach 5% (tzw. cross-financing),

●

utrzymanie dotychczasowych zasad kwalifikowalnoœci podatku VAT w odniesieniu do œrodków pochodz¹cych z Euro-
pejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,

●

rozszerzenie dzia³añ kwalifikuj¹cych siê do wsparcia z ERDF o budownictwo mieszkaniowe, inwestycje z zakresu in-
frastruktury sportowej oraz inwestycji z zakresie infrastruktury kultury

●

poparcie dla rozszerzenia obszaru dzia³ania Funduszu Spójnoœci oraz uszczegó³owienie roli pañstw cz³onkowskich
w ustalaniu w³aœciwej równowagi miêdzy ró¿nymi obszarami finansowanymi z Funduszu Spójnoœci,

●

brak akceptacji na zaostrzanie zale¿noœci miêdzy mo¿liwoœci¹ korzystania ze œrodków Funduszu Spójnoœci a spe³nie-
niem kryteriów programu konwergencji,

●

koniecznoœæ uwzglêdnienia w ramach dzia³añ wspó³finansowanych z Europejskiego Funduszu Spo³ecznego - dzia³añ
umo¿liwiaj¹cych przeciwdzia³anie bezrobociu (szczególnie d³ugotrwa³emu oraz wœród osób m³odych) oraz dzia³añ na
rzecz wyrównywania szans edukacyjnych,

●

koniecznoœæ zapewnienia korelacji miêdzy rozwi¹zaniami proponowanymi w ramach Europejskich Grup Wspó³pracy
Transgranicznej (EGWT), euroregionów i innych instrumentów proponowanych w ramach regulacji Rady Europy, a tak-
¿e w ramach nowego celu 3 polityki spójnoœci.

Por. III Raport nt. spójnoœci spo³ecznej i gospodarczej w Unii Europejskiej ½Nowe partnerstwo dla spójnoœci. Konwergencja, konku-

rencyjnoœæ, wspó³praca½, Komisja Europejska, Bruksela, 18.02.2004 r.

Por.: ttp://www.funduszestrukturalne.gov.pl/PODSTAWY+WSPARCIA+WSPOLNOTY/Polityka+spojnosci/

Najwa¿niejsze modyfikacje wprowadzone decyzj¹ Rady Europejskiej

do pakietu projektów rozporz¹dzeñ w sprawie funduszy strukturalnych

W toku pog³êbionej dyskusji

na przedstawionym przez Komisjê pakietem rozporz¹dzeñ w sprawie funduszy struktural-

nych w ramach grupy roboczej Rady sta³o siê jasne, i¿ niektóre z postulatów pañstw cz³onkowskich, w tak¿e Polski, nie
bêd¹ mog³y byæ uzgodnione na poziomie technicznym i potrzebna bêdzie w tym zakresie decyzja polityczna. Chodzi³o tu-
taj przede wszystkim o poziom maksymalnego wsó³finansowania wspólnotowego (podniesienie go z 75% do 85%), kwa-
lifikowalnoœæ podatku VAT oraz mieszkalnictwa, a tak¿e stosowanie zasady n+2 w odniesieniu do Funduszu Spójnoœci.
Podczas Prezydencji Luksemburskiej wœrod pañstw cz³onkowskich (na poziomie Komitetu Sta³ych Przedstawicieli CO-
REPER) zapad³a decyzja, aby kilka elementów dotycz¹cych zasad wdra¿ania funduszy strukturalnych sta³o siê czêœci¹
pakietu dot. nowej perspektywy finansowej (tzw. negotiating box).

W dniu 17 grudnia 2005 r. na szczycie w Brukseli Rada Europejska przyjê³a porozumienie w sprawie przysz³ych ram fi-
nansowych bud¿etu UE na lata 2007-2013. Za podstawowy cel w negocjacjach nowej perspektywy finansowej Polska
stawia³a zachowanie wysokiego poziomu alokacji na polityki spójnoœci. przede wszystkim w Celu Konwergencja przewi-
dzianym dla najbiedniejszych regionów pañstw cz³onkowskich. Polska chcia³a, aby alokacje dla niej z szeroko rozumia-
nej polityki spójnoœci wynosi³y 4% PKB, a bud¿et polityki spójnoœci by³ jak najbardziej zbli¿ony do propozycji Komisji Eu-
ropejskiej (336 mld ) oraz by udzia³ tej polityki w bud¿ecie pozosta³ znacz¹cy. W wypadku koniecznoœci ciêæ w aloka-
cjach na politykê spójnoœci, Polska popiera³a wprowadzenie zró¿nicowania redukcji w taki sposób, który oszczêdza³by
najbiedniejsze pañstwa i regiony.

Ostatecznie, w wyniku osi¹gniêtego porozumienia, Polsce uda³o siê uzyskaæ 59,656 mld alokacji na politykê spójnoœci
(w tym 100 mln przekazane z puli pierwotnie przeznaczonej dla Niemiec), co ze œrodkami rozwój obszarów wiejskich
i rybo³ówstwo daje 72,455 mld.

W pakiecie wynegocjowano tak¿e nastêpuj¹ce dodatkowe elementy, bezpoœrednio odnosz¹ce siê do zasad wdra¿ania
funduszy strukturalnych:
1. Poziom maksymalnego wspó³finansowania wspólnotowego

Wyjœciowa propozycja Komisji dotycz¹ca maksymalnej wielkoœci wspó³finansowania wspólnotowego na poziomie 80%
dla pañstw kohezyjnych, ograniczona do wyj¹tkowych i uzasadnionych przypadków (exceptional and duly justified ca-
ses), w porównaniu z wy¿szym poziomem przewidzianym dla regionów ultraperyferyjnych (85%), nie uwzglêdnia³a
specyfiki nowych pañstw cz³onkowskich o znacznie ni¿szym poziomie rozwoju spo³eczno-gospodarczego. Postulat
podwy¿szenia wk³adu wspólnotowego w przypadku pañstw kohezyjnych do 85% i stosowania tego poziomu jako re-
gu³y zosta³ zawarty we wspólnym stanowisku oœmiu nowych pañstw cz³onkowskich z grudnia 2004 r.
Podczas szczytu Rady Europejskiej w dn. 15-16 grudnia 2005 r. uzgodniono podniesienie maksymalnej stopy wspó³-
finansowania wspólnotowego do 85% dla programów realizowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalne-
go oraz Europejskiego Funduszu Spo³ecznego dla pañstw o PKB na mieszkañca poni¿ej 85% œredniej UE-25 w latach
2001-2003, (w tym Polski).
Dodatkowo postanowiono, i¿ mo¿liwe bêdzie dla tych pañstw odniesienia poziomu wspó³finansowania do wydatków
kwalifikowalnych ogó³em (w pierwotnej propozycji Komisji odnoszono je do wydatków publicznych ogó³em). Pozwoli to
na w³¹czenie tak¿e wk³adu prywatnego do kosztów kwalifikowalnych, a tym samym pewn¹ elastycznoœæ w kontekœcie
zapewnienia niezbêdnego wspó³finansowania.

Równolegle do dyskusji prowadzonej na forum Grupy roboczej do spraw œrodków strukturalnych, w gronie wiêkszoœci nowych pañstw

cz³onkowskich prowadzone by³y konsultacje w celu zidentyfikowania obszarów wspólnych interesów oraz wypracowania jednolitego sta-
nowiska w odniesieniu do najwa¿niejszych aspektów propozycji Komisji. W wyniku tego procesu przedstawiciele delegacji uczestnicz¹-
cych w pracach Grupy z Polski, Czech, S³owacji, Wêgier, Litwy, £otwy, S³owenii i Malty uzgodnili wspólny dokument (Joint Non-paper),
który zawiera jednolite stanowisko w odniesieniu do najbardziej istotnych zagadnieñ. Obejmowa³y one: jednofunduszowe programy ope-
racyjne i zakres elastycznoœci wzajemnego finansowania dzia³añ w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europej-
skiego Funduszu Spo³ecznego, poziom maksymalnego wspó³finansowania wspólnotowego dzia³añ strukturalnych w pañstwach objêtych
Funduszem Spójnoœci, stosowanie zasady n+2 w odniesieniu do Funduszu Spójnoœci, pocz¹tek kwalifikowalnoœci dla du¿ych projektów,
kwalifikowalnoœæ VAT oraz kwestiê okresu trwa³oœci projektów wspó³finansowanych z funduszy wspólnotowych.

Mimo ciêæ w bud¿ecie polityki spójnoœci (ostateczny bud¿et bêdzie o 8,7% mniejszy ni¿ w swojej propozycji przewidzia³a Komisja) Pol-

sce uda³o siê w znacz¹cym stopniu osi¹gn¹æ cel, jakim by³o zró¿nicowanie redukcji w taki sposób, który oszczêdza³by najbiedniejsze
pañstwa i regiony. W ostatecznym pakiecie brytyjskim w porównaniu do propozycji Komisji udzia³ nowych pañstw cz³onkowskich w bu-
d¿ecie polityki spójnoœci roœnie z 50,3% do 51,1%, a udzia³ Polski z 18,5% do 19,3%. Ze wzglêdu na rozci¹gniêcie ciêæ na nowe pañ-
stwa cz³onkowskie nie uda³o siê utrzymaæ w nich 4%-owego poziomu pu³apu transferów z szeroko rozumianej polityki spójnoœci. Mimo
to, Polska bêdzie po £otwie drugim krajem, który otrzyma najwiêcej œrodków w relacji do PKB. W historii integracji europejskiej jeszcze
¿adne pañstwo nie otrzymywa³o pomocy rozwojowej w wysokoœci 3,82% PKB (PKB wed³ug prognozy Komisji Europejskiej).

2. Kwalifikowalnoœæ VAT

Polska d¹¿y³a do utrzymania dotychczasowych regu³ w zakresie kwalifikowania podatku od wartoœci dodanej, tj. uzna-
nia, i¿ VAT nie bêdzie wydatkiem kwalifikowalnym jedynie w sytuacji, gdy bêdzie mo¿liwoœæ jego odzyskania.

Rozwi¹zanie przyjête podczas grudniowej Rady Europejskiej w pe³ni realizuje polskie postulaty. Zgodnie z ustalenia-
mi szczytu w przysz³ym okresie programowania utrzymane zostan¹ dotychczasowe zasady w zakresie kwalifikowal-
noœci podatku VAT dla pañstw o PKB na mieszkañca poni¿ej 85% œredniej UE-25 odnotowanego w latach 2001-2003,
(w tym Polski). Postulat ten wskazywany by³ jako najbardziej korzystne dla Polski u³atwienie w wykorzystywaniu œrod-
ków strukturalnych, spoœród proponowanych przez Prezydencjê rozwi¹zañ. Pozosta³e pañstwa cz³onkowskie bêd¹
mog³y uznaæ VAT jako koszt kwalifikowany w przypadku, gdy zostanie on ostatecznie poniesiony przez beneficjentów,
pod warunkiem, ¿e nie nale¿¹ oni do jednej z kategorii wymienionych w szóstej Dyrektywie ws. VAT 77/338/ CEE (pañ-
stwa, regiony, departamenty, gminy oraz inne jednostki prawa publicznego).

3. Uelastycznienie zasady n+2 dla Funduszu Spójnoœci

Polska w stanowisku rz¹du oraz wspólnym dokumencie oœmiu nowych pañstw cz³onkowskich (Joint Non-paper) pod-
kreœla³a, ¿e rozszerzenie zasady n+2 na projekty Funduszu Spójnoœci o d³ugim cyklu inwestycyjnym mo¿e wprowa-
dzaæ powa¿ne zagro¿enie niewykorzystania œrodków, zw³aszcza na pocz¹tku okresu programowania. Postulowano
utrzymanie zakresu obowi¹zywania zasady n+2 jedynie w odniesieniu do funduszy strukturalnych przyjmuj¹c, i¿ przy-
padku nowych pañstw cz³onkowskich powinny obowi¹zywaæ porównywalne zasady wykorzystywania œrodków Fundu-
szu Spójnoœci, jakie dotyczy³y starych pañstw kohezyjnych.

Uzgodnienia dokonane na posiedzeniu Rady Europejskiej w dn. 15-16 grudnia br. uelastyczniaj¹ rozwi¹zania dotycz¹-
ce zasady n+2, przewiduj¹c stosowanie zasady n+3 w latach 2007-2010 zarówno dla Funduszu Spójnoœci, jak i fun-
duszy strukturalnych.

4. Kwalifikowalnoœæ budownictwa mieszkaniowego

Postulat uznania budownictwa mieszkaniowego za koszt kwalifikowalny w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego zosta³ zawarty w deklaracji przedstawicieli pañstw Grupy Wyszehradzkiej z kwietnia 2005 r., a nastêp-
nie w Deklaracji ministrów ds. budownictwa i mieszkalnictwa pañstw Grupy Wyszehradzkiej i pañstw kandyduj¹cych
z dn. 23 wrzeœnia 2005 r. Zgodnie z ww. deklaracjami pañstwa postulowa³y o:
- uznanie mieszkalnictwa za koszt kwalifikowalny w ramach Funduszu Spójnoœci, o ile inwestycje takie maj¹ na celu

poprawê efektywnoœci energetycznej (energy efficiency) maksymalnie do poziomu 25% kwalifikowalnych kosztów
operacji,

- uznanie mieszkalnictwa za koszt kwalifikowalny w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR)

w przypadku inwestycji stanowi¹cych element szerszego programu rehabilitacji obszaru miejskiego oraz dotycz¹-
cych rewitalizacji zniszczonych budynków, zagro¿onych wykluczeniem spo³ecznym mieszkañców, maksymalnie do
poziomu 25% kwalifikowalnych kosztów operacji.

Uzgodnienia grudniowej Rady Europejskiej równie¿, i w tym przypadku nale¿y oceniæ pozytywnie. Zgodnie z przyjêty-
mi konkluzjami Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego bêdzie móg³ wspó³finansowaæ projekty z zakresu budow-
nictwa w nowych pañstwach cz³onkowskich oraz Bu³garii i Rumunii. Tutaj jednak zainteresowane pañstwa cz³onkow-
skie i Komisja bêd¹ musia³y siê porozumieæ w zakresie szczegó³owych rozwi¹zañ.

Dodatkowo w ramach ogólnego celu Unii Europejskiej, jakim jest wspieranie konkurencyjnoœci i tworzenia miejsc pracy
oraz dzia³ania na rzecz osi¹gniêcia celów agendy lizboñskiej, Rada Europejska postanowi³a, i¿ nale¿y ustanowiæ docelo-
wy poziom wydatków w obrêbie zarówno celu „Konwergencja”, jak i celu „Konkurencyjnoœæ regionalna i zatrudnienie” dla
polityk, które przyczyniaj¹ siê bezpoœrednio do realizacji tego celu (tzw. earmarking). Zgodnie z konkluzjami grudniowego
szczytu te docelowe poziomy maj¹ wynieœæ 60% dla celu „Konwergencja” oraz 75% dla celu „Konkurencyjnoœæ regional-
na i zatrudnienie” i bêd¹ stosowane jako wielkoœæ œrednia dla ca³ego okresu. Przepisy te nie obejm¹ jednak tych pañstw
cz³onkowskich, które przyst¹pi³y do Unii w roku 2004 lub póŸniej, ze wzglêdu na ich specyficzne potrzeby rozwojowe.

Znaczenie proponowanych zmian

dla obecnego systemu wdra¿ania funduszy w Polsce

W momencie, gdy dyskusja nad ostatecznym kszta³tem rozporz¹dzeñ nadal toczy siê w Radzie UE i Parlamencie Euro-
pejskim, a proponowane przez Komisjê zapisy mog¹ ulec zmianie, trudno oczywiœcie oceniæ jednoznacznie, jaki wp³yw
na uproszczenie systemu wdra¿ania polityki spójnoœci bêd¹ mia³y sugerowane zmiany. Tym niemniej ju¿ na obecnym eta-
pie debaty, zw³aszcza po ustaleniach podjêtych przez Radê Europejsk¹, mo¿na pokusiæ siê o kilka wstêpnych wniosków.

Po pierwsze, z punktu widzenia koncentracji œrodków strukturalnych, korzystne jest dla Polski utrzymanie Celu 1 w je-
go dotychczasowym kszta³cie. Ze wzglêdu na po³o¿enie geograficzne Polski nadanie wy¿szej rangi wspó³pracy transgra-
nicznej w ramach Celu 3 nale¿y tak¿e uznaæ jako korzystne dla naszego kraju.

Warto odnotowaæ, i¿ Komisja Europejska przywi¹zuje ogromn¹ wagê do koordynacji poszczególnych polityk Wspólno-
ty. Dlatego te¿ przesuniêcie ca³oœci dzia³añ rozwojowych dotycz¹cych rolnictwa i obszarów wiejskich do Wspólnej Polity-
ki Rolnej oraz dzia³añ dotycz¹cych rybo³ówstwa poza politykê spójnoœci oznacza, ¿e niezbêdne jest znalezienie nowych
mechanizmów koordynacji polityki spójnoœci z tymi politykami, dotycz¹cymi rozwoju obszarów o niskim poziomie rozwo-
ju spo³eczno-ekonomicznego lub poddawanych restrukturyzacji regionalnej. A taki najbardziej efektywny sposób koordy-
nacji musi zostaæ wypracowany przez pañstwo. Z punktu widzenia Polski wy³¹czenie obszarów finansowania rolnictwa
i rybo³ówstwa poza politykê spójnoœci wydaje siê byæ rozwi¹zaniem niekorzystnym, bowiem rozbija jednolity system
dzia³añ strukturalnych prowadzonych obecnie w oparciu o Podstawy Wsparcia Wspólnoty. Problemem dla Polski jest nie
tylko kwestia koordynacji, ale tak¿e znaczenie rolnictwa i obszarów wiejskich. W Polsce jest ono znacznie wiêksze ni¿
w starych pañstwach cz³onkowskich, a jeœli chodzi o rybo³ówstwo jest to znaczenie marginalne, ale na nadmorskich ob-
szarach Polski istotne. Takie podejœcie Komisji powoduje, ¿e po roku 2007 Polska bêdzie musia³a zbudowaæ w³asne me-
chanizmy koordynacji dzia³añ rozwojowych, dlatego, ¿e ich finansowanie odbywa siê w ramach ró¿nych polityk Wspólno-
ty. Nie trzeba dodawaæ, i¿ oddzielenie od g³ównego nurtu polityki rozwoju spo³eczno-ekonomicznego kraju ca³okszta³tu
dzia³añ rozwojowych dotycz¹cych rolnictwa i obszarów wiejskich mo¿e mieæ negatywne konsekwencje w Polsce.

Przyjêty przez Komisjê d³u¿szy (siedmioletni) horyzont czasowy polityki spójnoœci jest dla Polski równie¿ korzyst-
ny. Chocia¿by z punktu widzenia systemu i procedur wdra¿ania, które musz¹ byæ wypracowane jest to podejœcie bardziej
efektywne. Jakkolwiek nie oceniaæ proponowanych przez Komisjê uproszczeñ w tym systemie, z³o¿one s¹ nadal proce-
dury programowania, finansowania, monitorowania i oceny (ewaluacji). Siedem lat wprowadza pewn¹ stabilizacjê w za-
kresie regu³ wsparcia, co oczywiœcie wp³ywaæ bêdzie pozytywnie na potencjalnych beneficjentów.

Z punktu widzenia zdolnoœci do absorpcji œrodków strukturalnych szczególne znaczenie dla Polski ma wynegocjowana
wielkoœæ wspó³finansowania. Komisja pocz¹tkowo proponowa³a mo¿liwoœæ podniesienia, w wyj¹tkowych i uzasadnio-
nych przypadkach, poziomu wspó³finansowania ze œrodków bud¿etu UE na dzia³ania realizowane w ramach Celu 1
w pañstwach kohezyjnych z 75% do 80%.W tej chwili - po decyzji Rady Europejskiej - poziom wspó³finansowania dla Pol-
ski bêdzie móg³ wynieœæ 85% kosztów kwalifikowalnych ogó³em (czyli zarówno publicznych, jak i prywatnych), co jest
oczywiœcie spe³nieniem jednego z najwa¿niejszym polskich postulatów i rozwi¹zaniem o wiele bardziej korzystnym
przede wszystkim z punktu widzenia koniecznoœci zapewnienia odpowiedniego poziomu wk³adu krajowego.

W kontekœcie wspomnianego uproszczenia systemu wdra¿ania wa¿nych dla Polski jest kilka aspektów. Generalnie jed-
nak warto podkreœliæ, i¿ Komisja Europejska znajdowa³a siê od d³u¿szego czasu pod presj¹ ze strony pañstw cz³onkow-
skich na uproszczenie systemu wdra¿ania. Wskazywano, ¿e bardzo skomplikowane i d³ugookresowe procedury skutecz-
nie ograniczaj¹ efekty osi¹gane dziêki interwencji instrumentów europejskich oraz sprzyjaj¹ marnotrawstwu uruchamia-
nych funduszy strukturalnych i Funduszu Spójnoœci.

Propozycje Komisji Europejskiej na nowy okres programowania zawieraj¹ oczywiœcie pewne uproszczenia, ale ich znacze-
nie dla Polski nie koniecznie mo¿e siê okazaæ rozwi¹zaniem pozytywnym. Polska, jako jeden z najwiêkszych beneficjentów,
nie bêdzie praktycznie objêta zasad¹ proporcjonalnoœci. Oznacza to, ¿e objêci bêdziemy pe³nym zakresem wymagañ do-
tycz¹cych programowania, kontroli, monitorowania i ewaluacji. Poza tym w wiêkszoœci przypadków uproszczenie polega al-
bo na stosowaniu zasad krajowych, albo na przesuniêciu odpowiedzialnoœci ze s³u¿b Komisji na administracjê krajow¹.

Tak¿e w kontekœcie programowania uproszczenie wydaje siê byæ jedynie pozorne.

●

Po pierwsze, w zwi¹zku z bardziej strategicznym podejœciem Komisji do programowania, wzrasta iloœæ dokumen-
tów strategicznych, które implikuj¹ przygotowanie programów operacyjnych: Komisja Europejska przygotowuje Strate-
giczne Wytyczne Wspólnoty (Community Strategic Guidelines) wyznaczaj¹cy kierunki interwencji w ramach polityki
spójnoœci, a pañstwa cz³onkowskie przy przygotowaniu Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (National Stra-
tegic Reference Framework) musz¹ wzi¹æ pod uwagê pozosta³e dokumenty strategiczne UE, w tym przede wszystkie
Zintegrowane Wytyczne dot. Zatrudnienia i Wzrostu (Integrated Guidelines on Growth nad Jobs), wytyczne dot. rolnic-

Por. Jacek Szlachta, Wnioski dla Polski wynikaj¹ce z raportu kohezyjnego Komisji ...op.cit., a tak¿e Stanowisko Rz¹du ws. Projektu

rozporz¹dzenia Rady wprowadzaj¹cego ogólne przepisy dotycz¹ce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego
Funduszu Spo³ecznego i Funduszu Spójnoœci http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/PODSTAWY+WSPARCIA+WSPOLNOTY/Polity-
ka+spojnosci/

Por. Jacek Szlachta, Wnioski dla Polski wynikaj¹ce z raportu kohezyjnego Komisji Europejskiej “ ...op.cit. .

twa, rybo³ówstwa. W tej sytuacji konieczne jest stworzenie na poziomie krajowym dokumentu, który m.in. scala³by
wszystkie strategiczne dokumenty wspólnotowe i uwzglêdnia³ ró¿ne obszary interwencji œrodków UE (w Polsce bêdzie
to w latach 2007-2015 Strategia Rozwoju Kraju

●

Po drugie, podstawowym dokumentem programuj¹cym œrodki maj¹ byæ uproszczone programy operacyjne, zawie-
raj¹ce kierunki interwencji na poziomie priorytetów, a nie jak to jest obecnie dzia³añ. Polska nie bêdzie tak¿e musia³a
przedstawiaæ Komisji tzw. Uzupe³nieñ Programów (czyli szczegó³owych, tabelarycznych opisów dzia³añ w ramach da-
nego programu operacyjnego stanowi¹cych podstawê do wype³nienia wniosku o dofinansowanie), co jednak nie ozna-
cza, ¿e pañstwo cz³onkowskie dokumentów tego typu na potrzeby beneficjentów nie bêdzie tworzyæ. Takie podejœcie
mo¿e spowodowaæ koniecznoœæ przygotowania przez Instytucje zarz¹dzaj¹ce dodatkowych dokumentów i wytycznych
na potrzeby beneficjentów.

●

Po trzecie, nowoœci¹ w systemie programowania jest przedstawianie przez Komisjê Europejsk¹ corocznych rapor-

tów na temat strategicznych aspektów wdra¿ania funduszy (follow-up report) i koniecznoœæ dokonywania przez kraj
korzystaj¹cy z wsparcia korekt na podstawie rekomendacji w nich zawartych. Taki proces proces corocznego raporto-
wania postêpów, a zw³aszcza ewentualnoœæ korekt w programach mo¿e jednak w konsekwencji doprowadziæ do utru-
dnienia ca³ego procesu programowania oraz wi¹zaæ siê z nadmiernymi nak³adami na obs³ugê administracyjn¹.

Zapewne czêœæ zaproponowanych przez Komisjê rozwi¹zañ mo¿e spowodowaæ koniecznoœæ dokonania znacz¹cych
zmian w systemie prawnym i organizacyjnym pañstw cz³onkowskich (przebudowa struktury czêœci urzêdów oraz zatru-
dnienie nowych urzêdników). Do takich nale¿y niew¹tpliwie postulat wprowadzenia programów jednofunduszowych.
Nie kwestionuj¹c pozytywnych aspektów zasady jeden program - jeden fundusz, nale¿y podkreœliæ, i¿ propozycja Komi-
sji Europejskiej mo¿e stwarzaæ problemy dla efektywnego i zintegrowanego podejœcia do programowania, szczególnie na
poziomie regionalnym. Polska pocz¹tkowo planowa³a przecie¿ przygotowanie 16 dwufunduszowych regionalnych progra-
mów operacyjnych, które w sposób spójny odnosi³yby siê do Strategii Rozwoju poszczególnych województw i wdra¿a³y-
by ich priorytety. Wydaje siê, ¿e decyzja w sprawie jedno lub wielofunduszowego programowania powinna by³a byæ ele-
mentem polityki pañstwa cz³onkowskiego i wynikaæ z przyjêtej strategii rozwoju i sposobu zarz¹dzania.

Niew¹tpliwie jako bardzo korzystn¹ dla Polski nale¿y oceniæ propozycjê utrzymania Funduszu Spójnoœci jako pod-
stawowego instrumentu polityki spójnoœci o zasadniczo podobnej jak dot¹d misji oraz zasadniczo niezmienionych za-
sadach wdra¿ania (np. przyjêcie jako podstawy alokacji poziomu produktu narodowego brutto (PNB) poni¿ej 90% œre-
dniej Unii Europejskiej, pu³ap niezbêdnego wspó³finansowania tego funduszu ze strony krajów beneficjentów zosta³
utrzymany na dotychczasowym niskim poziomie wynosz¹cym 15%). Równie¿ propozycja, aby w nowych krajach
cz³onkowskich Fundusz Spójnoœci stanowi³ oko³o 1/3 alokacji (a pozosta³e 2/3 fundusze strukturalne) jest korzystna
dla Polski. Braki w infrastrukturze œrodowiskowej i transportowej s¹ ogromne, a wymagany poziom wspó³finansowania
tego funduszu jest ni¿szy ni¿ dla funduszy strukturalnych. Tak¿e poszerzenie zakresu finansowania Funduszu Spójno-
œci o projekty dotycz¹ce transportu kolejowego, morskiego, œródl¹dowego oraz multimodalnego poza sieci¹ TEN,
zrównowa¿ony (trwa³y) transport miejski i istotne ze wzglêdów œrodowiskowych inwestycje w efektywnoœæ energetyki
oraz energetykê odnawialn¹ nale¿y uznaæ za w pe³ni uzasadnione i korzystne dla Polski, tym bardziej, ¿e Komisja za-
proponowa³a uelastycznienie sztywnej jak dot¹d proporcji wydatków na dzia³ania dotycz¹ce œrodowiska przyrodnicze-
go i infrastruktury transportowej. Nowoœci¹, której rzeczywiste efekty i funkcjonalnoœæ bêdzie mo¿na oceniæ dopiero po
przygotowaniu i rozpoczêciu wdra¿ania programów operacyjnych, jest wiêksze ni¿ dot¹d powi¹zanie dzia³añ i projek-
tów finansowanych z Funduszu Spójnoœci z dzia³aniami finansowanymi z funduszy strukturalnych (np. dla sektora œro-
dowiskowego planuje siê przygotowanie programu finansowanego z Funduszu Spójnoœci i Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego). Z punktu widzenia zintegrowanego podejœcia do inwestycji w transport i œrodowisko jest to
rozwi¹zanie korzystne, jednak pod wzglêdem operacyjnym taki program mo¿e siê przynajmniej z dwóch powodów
okazaæ trudny do realizacji.

●

Po pierwsze, po zaproponowaniu przez Komisjê rozszerzenia na Fundusz Spójnoœci zasady n+2 (obowi¹zuj¹cej
w obecnym okresie programowania tylko w odniesieniu do funduszy strukturalnych)

, Polsce uda³o siê wynegocjowaæ

pewne elastyczne rozwi¹zanie. Zgodnie z decyzj¹ Rady Europejskiej dla niektorych pañstw cz³onkowskich, w tym Pol-
ski, przewiduje siê stosowanie w latach 2007-2010 zasady n+3 zarówno dla Funduszu Spójnoœci, jak i funduszy struk-
turalnych. Rozwi¹zanie to nie jest oczywiœcie optymalne i nie realizuje w pe³ni polskich postulatów, niemniej jednak
w kontekœcie ca³ego pakietu nowej perspektywy finansowej nale¿y je oceniæ pozytywnie, zw³aszcza w œwietle zdecy-

Por. http://www.mrr.gov.pl/zobacz/ZalozeniaSRK/zalozeniaSRKrm.htm.

Por. Stanowisko Rz¹du ws. Projektu rozporz¹dzenia Rady ustanawiaj¹cego Fundusz Spójnoœci, http://www.funduszestruktural-

ne.gov.pl/PODSTAWY+WSPARCIA+WSPOLNOTY/Polityka+spojnosci/.

Zasada ta zezwala na wykorzystanie œrodków zaprogramowanych w roku n (zobowi¹zañ w roku n) najpóŸniej do koñca roku n+2, a jej

celem jest dyscyplinowanie beneficjentów polityki spójnoœci i motywowanie ich do sprawnej absorpcji œrodków.

dowanego sprzeciwu ze strony Komisji Europejskiej oraz pañstw p³atników netto wobec propozycji utrzymania dotych-
czasowych zasad dla Funduszu Spójnoœci.

●

Po drugie, Komisja wprowadza znacz¹ce zaostrzenie zale¿noœci pomiêdzy mo¿liwoœci¹ korzystania ze œrodków Fun-
duszu Spójnoœci, a spe³nieniem kryteriów programu konwergencji. Oznacza to uwarunkowanie, w szerszym ni¿ do-
tychczas zakresie, pomocy z Funduszu Spójnoœci od stanu deficytu finansów publicznych. Jest to dla Polski niekorzy-
stne z kilku powodów: spowoduje negatywne konsekwencje dla rozpoczêtych inwestycji (Komisja bêdzie mog³a
wstrzymaæ p³atnoœci z Funduszu Spójnoœci w sytuacji niewype³nienia zobowi¹zañ dotycz¹cych krajowego programu
konwergencji w zakresie deficytu publicznego), a tak¿e pog³êbi trudnoœci gospodarcze i finansowe pañstw beneficjen-
tów, tym samym utrudniaj¹c wype³nienie kryteriów fiskalnych z Maastricht.

W kontekœcie proponowanych zasad kwalifikowalnoœci wydatków nale¿y podkreœliæ szczególnie dwa bardzo wa¿ne dla
Polski aspekty.

Po pierwsze, pomimo, i¿ Komisja wykluczy³a z kwalifikowalnoœci podatek VAT, proponuj¹c aby w latach 2007-2013 jego
koszty by³y niekwalifikowalne w odniesieniu do dzia³añ finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalne-
go i Funduszu Spójnoœci, Polsce i innym pañstwom cz³onkowskim uda³o siê wynegocjowaæ utrzymanie obecnie obowi¹-
zuj¹cych zasad. By³ to kolejny wa¿ny postulat negocjacyjny. Niemo¿noœæ uznania VAT za koszt kwalifikowalny stanowi-
³aby bowiem w pierwszym rzêdzie problem dla podmiotów administracji publicznej, które nie s¹ p³atnikami VAT. Do
podmiotów tych nale¿¹ miêdzy innymi samorz¹dy terytorialne i uczelnie wy¿sze. Z punktu widzenia tych podmiotów wiel-
koœæ œrodków krajowych potrzebnych do realizacji projektów Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wzros³aby
z obecnych 33,3% wartoœci œrodków unijnych do 62,7% wartoœci tych œrodków, a w przypadku Funduszu Spójnoœci od-
powiednio z 17,6% do 43,5%. Powa¿ne problemy mog³yby tak¿e powstaæ w przypadku podmiotów bêd¹cych p³atnikami
VAT, gdy kwota naliczonego podatku by³aby ni¿sza od kwoty podatku nale¿nego. Oznacza³oby to te¿ potencjalny trans-
fer œrodków z pañstw biedniejszych do bogatszych, wskutek œwiadczenia us³ug zwi¹zanych z funduszami przez podmio-
ty z pañstw bogatszych. Propozycja Komisji prowadzi³aby faktycznie do podwy¿szenia poziomu niezbêdnego wspó³finan-
sowania ze strony beneficjentów oraz do dodatkowego transfer œrodków z pañstw biednych do najbogatszych, co z kolei
postawi³oby nowe pañstwa cz³onkowskie w sytuacji bez porównania gorszej ni¿ kraje, które w przesz³oœci korzysta³y ze
œrodków funduszu regionalnego i Funduszu Spójnoœci.

Drugim wa¿nym aspektem, który Polsce uda³o siê wynegocjowaæ podczas grudniowego szczytu, jest umo¿liwienie
wsparcia budownictwa mieszkaniowego ze œrodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, i tym samym
odrzucenie propozycji Komisji zmierzaj¹cej do ca³kowitego wykluczenia jego kwalifikowalnoœci. Podczas negocjacji pod-
kreœlano, i¿ podejœcie Komisji wydaje siê staæ w sprzecznoœci z propozycj¹ w³¹czenia do programów operacyjnych g³ów-
nego nurtu (tzw. mainstream, np. regionalnych programów operacyjnych) dzia³añ ukierunkowanych na problemy obsza-
rów miejskich, realizowanych dotychczas w ramach inicjatywy URBAN. Co wiêcej, brak kwalifikowalnoœci mieszkalnictwa
uniemo¿liwi³by realizacjê wa¿nych rozwojowo dla Polski celów np. z zakresu rewitalizacji miast (zarówno ma³ych, jak i du-
¿ych). Nale¿y pamiêtaæ, i¿ zakres i charakter problemów du¿ych miast w Polsce jest jednak nieco odmienny od wystêpu-
j¹cych w innych krajach cz³onkowskich. Zwi¹zane s¹ one przede wszystkim z dzielnicami-blokowiskami i deficytem infra-
struktury.

Wnioski

Reasumuj¹c nale¿y podkreœliæ, i¿ Polska aktywnie uczestniczy w debacie na temat reformy polityki spójnoœci, bior¹c
udzia³ m.in. w forach kohezyjnych i nieformalnych posiedzeniach ministrów w³aœciwych ds. polityki regionalnej, organizo-
wanych przez kolejne Prezydencje. Dotychczas przygotowane zosta³y dwa ogólne stanowiska w sprawie reformy polity-
ki spójnoœci w 2003 i 2004 r., w których Polska jasno okreœli³a swoje podstawowe postulaty.

Po opublikowaniu przez

Nale¿y przypomnieæ, ¿e Polska nigdy nie kwestionowa³a skutecznoœci zasady n+2 w odniesieniu do funduszy strukturalnych. Jednak

w stosunku do Funduszu Spójnoœci by³oby dla Polski rozwi¹zanie zdecydowanie niekorzystne. Fundusz Spójnoœci koncentruje siê bo-
wiem na du¿ych projektach inwestycyjnych, których przygotowanie jest czasoch³onne, proces przetargowy jest skomplikowany i ich re-
alizacja jest, co do zasady d³u¿sza ni¿ przeciêtnego projektu realizowanego w ramach funduszy strukturalnych. O ile w przypadku fun-
duszy strukturalnych niewydanie œrodków w ci¹gu pierwszych lat programowania jest zazwyczaj oznak¹ opóŸnieñ, o tyle w przypadku
zasadniczej czêœci projektów Funduszu Spójnoœci proces od zatwierdzenia projektu, obejmuj¹cy m.in. konsultacje, ocenê oddzia³ywa-
nia na œrodowisko dla ca³ej inwestycji, przygotowanie skomplikowanej dokumentacji technicznej, jest czasoch³onny i rozpoczêcie wydat-
kowania w du¿ym zakresie ju¿ po 2 latach od pocz¹tku okresu programowania jest mo¿liwe tylko przy bardzo dobrze przygotowanych
i mniej skomplikowanych projektach. Niedotrzymanie tego terminu w wielu przypadkach wynika z czynników poza kontrol¹ pañstwa
cz³onkowskiego i najczêœciej nie jest oznak¹ zaniedbania.

Por. Jacek Szlachta, Wnioski dla Polski wynikaj¹ce z raportu kohezyjnego Komisji Europejskiej ... op.cit. .

Komisjê projektów nowych aktów prawnych przyjête zosta³y kolejne stanowiska Rz¹du, stanowi¹ce one doprecyzowanie
wczeœniejszych postulatów.

To w³aœnie na ich podstawie Polska próbuje wynegocjowaæ podczas dyskusji w Radzie jak

najlepsze rozwi¹zania w zakresie zasad wdra¿ania funduszy w latach 2007-2013.

Wstêpnie planowano, i¿ zgoda co do zasad i kierunków nowej perspektywy finansowej 2007-2013 zostanie osi¹gniêta
przez Radê Europejsk¹ w czerwcu 2005 roku, a finalne przyjêcie rozporz¹dzeñ bêdzie mia³o miejsce do koñca 2005 ro-
ku, jednak fiasko czerwcowego szczytu 2005 r. przes¹dzi³o o przesuniêciu obu terminów przynajmniej o pó³ roku. Nego-
cjacje odnoœnie nowej perspektywy finansowej zakoñczy przyjêcie przez trzy wspólnotowe instytucje - Parlament Euro-
pejski, Radê i Komisjê - Porozumienia Miêdzyinstytucjonalnego - dokumentu, który stanowi umowê instytucji UE odno-
œnie respektowania pu³apów wydatków i poziomów wp³at zapisanych w perspektywie finansowej.

Analizuj¹c porozumienie osi¹gniête na posiedzeniu Rady Europejskiej w dniach 15-17 grudnia 2005 roku oraz przebieg
ca³ego procesu negocjacji nowej perspektywy finansowej na przestrzeni ostatnich dwóch lat nale¿y stwierdziæ, i¿ Polska
osi¹gnê³a znakomit¹ wiêkszoœæ swoich celów w zakresie finansowych instrumentów polityki spójnoœci, a dodatkowo zna-
cz¹ce u³atwienia w zakresie zasad wdra¿ania œrodków strukturalnych (tj. poziomu maksymalnego wspó³finansowania
wspólnotowego, uelastycznienia stosowania zasady n+2, kwalifikowalnoœci VAT oraz wydatków zwi¹zanych z budownic-
twem mieszkaniowym).

Pomimo osi¹gniêtego porozumienia w zakresie najwa¿niejszych spornych kwestii, debata nad pakietem legislacyjnym dla
polityki spójnoœci jeszcze siê toczy. Co prawda przedstawione przez Komisjê Europejsk¹ w pakiecie proponowanych roz-
porz¹dzeñ nowe zasady dotycz¹ce polityki spójnoœci 2007-2013 mo¿na oceniaæ jako generalnie zbie¿ne z interesami
Polski, to dopóki dyskusja nad ich ostatecznym kszta³tem siê nie skoñczy, priorytetem Polski jest nie tylko wyeliminowa-
nie nieprzyjaznych rozwi¹zañ i zapobie¿enie ewentualnych zmianom w niekorzystnych dla nas kierunkach. Równie wa¿-
nym aspektem jest termin zakoñczenia negocjacji nad pakietem legislacyjnym. Czas nie jest sprzymierzeñcem pañstw
cz³onkowskich. Jakiekolwiek opóŸnienie w zakresie ostatecznego wynegocjowania Porozumienia Miêdzyinstytucjonalne-
go oraz pakietu legislacyjnego wp³ynie oczywiœcie niekorzystnie na przygotowanie dokumentów programuj¹cych œrodki
strukturalne na lata 2007-2013.

Brak jasno sprecyzowanych i ostatecznie okreœlonych zasad powoduje, i¿ pañstwa

cz³onkowskie nie mog¹ definitywnie zakoñczyæ prac zwi¹zanych z programowaniem œrodków i przygotowaniem systemu
instytucjonalnego niezbêdnego do ich wdra¿ania.

Stanowisko przyjête przez Zespó³ Przygotowawczy KIE w dn. 14 paŸdziernika 2003 r. i zaprezentowane podczas nieformalnego po-

siedzenia ministrów w Rzymie w paŸdzierniku 2003 roku oraz stanowisko odnosz¹ce siê do III Raportu nt. spójnoœci ekonomicznej i spo-
³ecznej KE, przyjête przez Radê Ministrów w dniu 30 kwietnia 2004 r. i zaprezentowane podczas III Forum Kohezyjnego w Brukseli w
dniach 10-11 maja 2004 r.

Jest to zobowi¹zanie wynikaj¹ce z art. 6 Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o wspó³pracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w spra-

wach zwi¹zanych z cz³onkostwem RP w UE. Por. http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/PODSTAWY+WSPARCIA+WSPOLNOTY/Po-
lityka+spojnosci/

Wed³ug Komisji Europejskiej podstawowe ustalenia dotycz¹ce polityki spójnoœci powinny by³y zostaæ przyjête przez pañstwa cz³on-

kowskie jeszcze w 2005 roku, tak aby mo¿na by³o sprawnie uruchomiæ niezbêdne dzia³ania przygotowawcze.

Fundusze pomocowe

w sektorze MSP

Joanna Długosz
Katedra Finansów i Bankowości
Uniwersytet Warmińsko Mazurski

Środki unijne i poręczenia kredytowe

jako instrumenty wspierania

małej i średniej przedsiębiorczości

na terenie województwa warmińsko−mazurskiego

Wprowadzenie

Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa

s¹ g³ówn¹ si³¹ napêdow¹ gospodarek pañstw wysoko rozwiniêtych. Ma³a i œrednia

przedsiêbiorczoœæ ma decyduj¹cy wp³yw na rozwój gospodarczy poszczególnych regionów. W wiêkszoœci krajów s¹ one
Ÿród³em aktywnoœci ekonomicznej, kluczowym sektorem œwiadczenia us³ug i tworzenia miejsc pracy (Odorzyñska 2000,
s.6). Dowodem na to jest udzia³ tego sektora w wytwarzanym produkcie krajowym brutto, wielkoœæ zatrudnienia, a tak¿e
jego udzia³ w wymianie miêdzynarodowej. Mali i œredni przedsiêbiorcy stanowi¹ zarówno w Polsce, jak i w ca³ej Unii Eu-
ropejskiej od 95 do 99% wszystkich firm.

W Polsce ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa tworz¹ prawie 50% dochodu narodowego, w UE o 10% wiêcej. Wiêksz¹ czêœæ
tego sektora tworz¹ ma³e i mikro przedsiêbiorstwa, których udzia³ w tworzeniu PKB waha siê w granicach 39%, podczas
gdy œrednie firmy przyczyniaj¹ siê do tworzenia jedynie 9% PKB.

W polskim sektorze MSP pracuje ponad 2/3 wszystkich zatrudnionych (tyle samo co w unijnym), przy czym ma³e firmy
zatrudniaj¹ ok. 44,41% pracuj¹cych w gospodarce narodowej, zaœ w przedsiêbiorstwach œredniej wielkoœci pracuje
22,71% osób.

Pomimo dynamicznego ich rozwoju napotykaj¹ one na szereg barier, zarówno o charakterze wewnêtrznym, jak i zewnê-
trznym, które utrudniaj¹ nie tylko rozpoczêcie dzia³alnoœci gospodarczej, ale i jej dalszy rozwój. Do g³ównych tego typu
barier zaliczyæ mo¿na utrudnienia wynikaj¹ce z polityki fiskalnej pañstwa i czêstych zmian przepisów, biurokracji oraz
ograniczonego dostêpu do kapita³u. W polskiej gospodarce od po³owy lat 90-tych wdro¿ono wiele instrumentów finanso-
wych i pozafinansowych celem aktywnego wspierania rozwoju przedsiêbiorstw sektora MSP. W województwie warmiñ-
sko-mazurskim najchêtniej i najczêœciej wykorzystywanymi przez przedsiêbiorców instrumentami s¹ dotacje i porêczenia.
Z uwagi na ograniczon¹ rozpiêtoœæ opracowania autorka ograniczy³a siê do oceny tych w³aœnie instrumentów.

Za ma³ego przedsiêbiorcê uwa¿a siê przedsiêbiorcê, który w poprzednim roku obrotowym: zatrudnia³ œredniorocznie mniej ni¿ 50 pra-

cowników oraz osi¹gn¹³ przychód netto ze sprzeda¿y towarów, wyrobów i us³ug oraz operacji finansowych nie przekraczaj¹cy równo-
wartoœci w z³otych 7 milionów euro lub suma aktywów jego bilansu sporz¹dzanego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie prze-
kroczy³a 5 milionów euro. Za œredniego przedsiêbiorcê uwa¿a siê przedsiêbiorcê, który w poprzednim roku obrotowym: zatrudnia³ œre-
dniorocznie mniej ni¿ 250 pracowników oraz osi¹gn¹³ przychód netto ze sprzeda¿y towarów, wyrobów i us³ug oraz operacji finansowych
nie przekraczaj¹cy równowartoœci w z³otych 40 milionów euro lub suma aktywów jego bilansu sporz¹dzanego na koniec poprzedniego
roku obrotowego nie przekroczy³a 27 milionów euro.

Metodyka badañ

Celem niniejszego artyku³u jest ocena instrumentów wspieraj¹cych rozwój ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw na terenie
województwa warmiñsko-mazurskiego. W latach 2004-2005 przedsiêbiorcy korzystali ze œrodków przedakcesyjnych
i strukturalnych dostêpnych w ramach programów Phare 2003 i ZPORR (Dzia³anie 3.4). Prowadzone w ujêciu bran¿o-
wym i regionalnym (w podziale na powiaty) badania mia³y charakter pilota¿owy.

Podstawowym Ÿród³em danych liczbowych i pozosta³ych informacji by³y raporty opracowane przez Polsk¹ i Warmiñsko-
Mazursk¹ Agencjê Rozwoju Regionalnego, Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Porêczeniowych oraz wywiady z pracow-
nikami agencji. Ponadto korzystano z artyku³ów zawartych w czasopismach naukowych i popularno-naukowych oraz
opracowañ zwartych dotycz¹cych problematyki instrumentów wsparcia przedsiêbiorstw sektora MSP.

Charakterystyka sektora ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw

Wed³ug GUS w 2004 r. w Polsce by³o zarejestrowanych nieco ponad 1,7 mln ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, w tym
109 312 na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego, co stanowi 6,4% ogó³u przedsiêbiorstw nale¿¹cych do sekto-
ra MSP w Polsce. Miejscem dzia³alnoœci wiêkszoœci zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w Polsce jest Mazow-
sze, Górny i Dolny Œl¹sk, Wielkopolska oraz Ma³opolska.

Rozwój przedsiêbiorstw sektora MSP jest mo¿liwy wówczas, gdy wprowadzaj¹ na rynek nowe produkty, ulepszaj¹ istnie-
j¹ce, dysponuj¹ coraz nowoczeœniejszym parkiem maszynowym i dziêki niemu redukuj¹ koszty. Przedsiêbiorcy mog¹
sprostaæ tym zadaniom dziêki dostêpowi do nowych Ÿróde³ finansowania, jakim s¹ fundusze unijne. W Polsce czêsto bra-
kuje im niestety wiedzy na temat: jak, gdzie i na jakie cele mo¿na pozyskiwaæ te œrodki. W krajach UE przedsiêbiorcy po-
trafi¹ pozyskiwaæ œrodki na inwestycje, szkolenia i rozwój eksportu. W³aœciciele firm maj¹ mo¿liwoœæ podpatrywania
i przejmowania pozytywnych wzorców od innych przedsiêbiorców. Poza wspólnym pozyskiwaniem funduszy tworz¹ sy-
stemy wzajemnych gwarancji kredytowych, systemy tañszych Ÿróde³ zaopatrzenia w materia³y do produkcji, tworz¹ kla-
stry (Odorzyñska 2000, s.15).

Finansowanie ma³ych i œrednich przedsiêbiorców w krajach Unii Europejskiej odbywa siê w sposób ró¿norodny, na kilku
ró¿nych p³aszczyznach – zarówno w dziedzinie finansowej, jak i administracyjnej. Obok takich krajów jak Francja i Hi-
szpania, gdzie stosowane s¹ ró¿nego rodzaju programy wsparcia tego sektora, s¹ te¿ i takie jak na przyk³ad Szwecja,
w której wyznaje siê zasadê nie ingerowania administracji w funkcjonowanie rynku.

W Hiszpanii obok dobrego wykorzystania funduszy unijnych, istotn¹ pozycjê w polityce pañstwa odgrywa restrukturyza-
cja przemys³ów tradycyjnych, tworzenie nowych firm oraz ekspansja ju¿ istniej¹cych. Rz¹d Hiszpanii stosuje ponad 30
ró¿nych narzêdzi wsparcia MSP. Skala pomocy udzielanej hiszpañskim firmom siêga 50% ca³kowitej wartoœci inwestycji
(pomoc bezzwrotna lub kredyty o preferencyjnym lub zerowym oprocentowaniu). Dla przyk³adu w Grecji poprzez dop³a-
ty do nowozak³adanych firm (nawet 160 tys. euro), pañstwo stara siê wspieraæ rozwój regionów mniej rozwiniêtych i two-
rzenie nowych miejsc pracy.

Na stosunkowo niewielkie wsparcie mog¹ liczyæ mali i œredni przedsiêbiorcy w Niemczech czy Austrii. W obu krajach pañ-
stwo koncentruje siê na wspieraniu innowacyjnoœci. Dodatkowo w Austrii wspiera siê firmy szybko rozwijaj¹ce siê,
a w Niemczech priorytetem jest podnoszenie poziomu kwalifikacji w firmach w landach wschodnich. Ró¿nice w podejœciu
do wspierania sektora MSP dotycz¹ te¿ pochodzenia kapita³u inwestycyjnego. Na przyk³ad w Niemczech ma³e firmy fi-
nansowane s¹ prywatnymi kredytami komercyjnymi, zw³aszcza szybko rozwijaj¹cymi siê funduszami typu venture capi-
tal (fundusze ryzyka kapita³owego), a w Holandii dzia³a rozbudowany system rz¹dowych gwarancji kredytowych. G³ów-
nym sposobem wsparcia finansowego na szczeblu Wspólnoty s¹ po¿yczki udzielane przez Europejski Bank Inwestycyj-
ny. Bank ten finansuje a¿ 1/3 kredytów udzielanych w UE, g³ównie dla firm zatrudniaj¹cych do 50 pracowników (Janiuk,
Lewczuk 2001, s.196).

Dotacje unijne jako instrument wsparcia ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw

w województwie warmiñsko-mazurskim

W województwie warmiñsko-mazurskim zlokalizowanych jest 6,4% ogó³u ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w Polsce.
Wyniki finansowe jakie osi¹gaj¹ s¹ u wiêkszoœci z nich s³abe. Z przeprowadzonych przez PARP badañ wynika, ¿e przed-
siêbiorstwa funkcjonuj¹ce na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego znajduj¹ siê w gorszej kondycji finansowej
ni¿ przeciêtne przedsiêbiorstwo zlokalizowane na terenie kraju. Jedynie 18% badanych firm zwiêkszy³o swoje zyski w ci¹-

gu ostatnich dwóch lat, za to 42,5% przedsiêbiorstw zanotowa³o ich spadek. Podobn¹, spadkow¹ tendencjê mo¿na za-
obserwowaæ w przypadku udzia³ów rynkowych. Czêœciej ni¿ co trzeci pytany przedsiêbiorca (32,9%) przyznawa³, ¿e
udzia³ w rynku jego firmy zmniejszy³ siê, a tylko co pi¹ty notowa³ wzrost udzia³ów (19,4%). W takiej sytuacji finansowej
nie ma w³aœciwie szans na zgromadzenie nadwy¿ek finansowych, które mog³yby byæ wykorzystane na rozwój.
Aby utrzymaæ siê na rynku, firmy te podejmuj¹ dzia³ania inwestycyjne, z wielkim trudem zdobywaj¹c na ten cel fundusze.
Skala, jak te¿ rodzaje podejmowanych inwestycji bardzo siê ró¿ni¹, co wynika z ich potrzeb gospodarczych, jak te¿ za-
sobów finansowych. Strukturê rodzajow¹ nak³adów inwestycyjnych (planowanych i realizowanych) przedstawiono na ry-
sunku 1.

Rysunek 1. Struktura nak³adów inwestycyjnych w przedsiêbiorstwach

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie materia³ów Ÿród³owych Warmiñsko-Mazurskiej Agencji Rozwoju Regionalnego

W poszczególnych bran¿ach wydatki najczêœciej ponoszone by³y:

●

w turystyce na zakup sprzêtu biurowego, rozwój firmy, reklamê, modernizacjê budynków lub ich budowê/rozbudowê

●

w obs³udze nieruchomoœci na zakup sprzêtu biurowego, rozwój firmy, szkolenia pracowników i w³aœciciela,

●

w budownictwie na zakup maszyn, rozwój firmy, reklamê i zakup sprzêtu biurowego,

●

w przedsiêbiorstwach produkcyjnych na zakup maszyn, budowê/rozbudowê lub modernizacjê hal produkcyjnych roz-
wój firmy, reklamê i zakup sprzêtu biurowego,

●

w przedsiêbiorstwach handlowych na rozwój firmy, zakup sprzêtu biurowego, zakup maszyn, reklamê.

Niewystarczaj¹ce zasoby w³asne przedsiêbiorstw uzupe³niane by³y œrodkami z funduszy przedakcesyjnych i struktural-
nych. W latach 2003-2005 za poœrednictwem Warmiñsko- Mazurskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie
ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa mog³y pozyskiwaæ œrodki na ró¿nego typu inwestycje w ramach programu Phare 2003
i ZPORR (Dzia³anie 3.4).

W ramach Phare 2003 realizowane by³y 4 komponenty, jednak najwiêksz¹ popularnoœci¹ cieszy³ siê Fundusz Dotacji In-
westycyjnych. Dotacje przyznawane by³y na pokrycie kosztów zakupu nowych maszyn i urz¹dzeñ, komputerów z opro-
gramowaniem, œrodków transportu oraz mebli i profesjonalnych urz¹dzeñ kuchni dla przemys³u gastronomicznego. Do-
tacje nie obejmowa³y budowy i modernizacji obiektów. Dofinansowanie wynosi³o do 50% kosztów kwalifikowanych netto,
od 2 000 do 50 000 euro. W ramach Phare 2003 przedsiêbiorcy z³o¿yli 256 wniosków, a podpisano 65 umów o udziele-
nie dotacji na ³¹czn¹ kwotê 1.689.136,21 euro.

W 2004r. po raz pierwszy pojawi³a siê mo¿liwoœæ aplikowania o œrodki strukturalne, dostêpne na poziomie regionalnym
w ramach programu ZPORR. (Dzia³anie 3.4 jest ukierunkowane na podniesienie jakoœci i efektywnoœci zarz¹dzania,

38%

22%

25%

21%

15%

13%

32%

37%

34%

30%

22%

15%

14%

15%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

zakup sprzêtu biurowego

zakup samochodu

zakup maszyn

zakup nowych technologii

szkolenie pracowników

doskonalenie produktu

rozwój firmy

reklama

budowa/rozbudowa hal prod.

modernizacja budynków

planowane

zrealizowane

Suma wartoœci procentowych przewy¿sza 100 poniewa¿ respondenci mieli mo¿liwoœæ wskazania wiêcej ni¿ jednej odpowiedzi

a tak¿e podniesienie zdolnoœci inwestycyjnej nowopowsta³ych przedsiêbiorstw). Wnioskodawcy mogli uzyskaæ wsparcie
na dwa rodzaje projektów: specjalistyczne us³ugi doradcze i dotacje inwestycyjne. Projekty obu typów dotycz¹ takich
us³ug i inwestycji, które przyczyni¹ siê do zwiêkszenia zdolnoœci przetrwania i kontynuacji dzia³ania przedsiêbiorstw, uno-
woczeœnienia zarówno sposobu funkcjonowania jak i wyposa¿enia, a w konsekwencji dostosowania do konkurencji na
jednolitym rynku europejskim.

W projektach „doradczych” wsparcie nie mo¿e byæ przeznaczone na pokrycie wydatków na zakup us³ug, które stanowi¹
element sta³ej lub okresowej dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa lub s¹ zwi¹zane z bie¿¹cymi wydatkami operacyjnymi przed-
siêbiorcy (np. obs³uga prawna, ksiêgowa, reklamowa czy doradztwo podatkowe, itp.). Dotacja na projekty zwi¹zane
z us³ugami doradczymi jest skierowana do przedsiêbiorców, którzy planuj¹ wzmocnienie pozycji na rynku poprzez anali-
zê konkurencji (budowanie biznesplanów, planowanie strategii) lub wzmocnienie zarz¹dzania firm¹ (analiza zasad, pro-
cedur, projektowanie).

Projekty inwestycyjne mog³y byæ realizowane we w³asnym zakresie z przeznaczeniem na:

●

nabycie lub wytworzenie œrodków trwa³ych œciœle zwi¹zanych z realizacj¹ projektu, takich jak budowle i budynki oraz
ich wyposa¿enie, a w szczególnoœci maszyny i urz¹dzenia, narzêdzia, przyrz¹dy i aparatura, wyposa¿enie biurowe
i infrastruktura techniczna;

●

nabycie wartoœci niematerialnych i prawnych polegaj¹cych na uzyskaniu patentu, nabyciem licencji lub nieopatento-
wanego know-how, w tym wdro¿enie systemu zarz¹dzania jakoœci¹;

●

nabycie œrodków transportu drogowego,

●

nabycie niezabudowanej nieruchomoœci bezpoœrednio zwi¹zanej z celami projektu objêtego wsparciem (nie wiêcej ni¿
10% wydatków kwalifikowanych projektu).W województwie warmiñsko mazurskim w latach 2004-2005 w ramach pro-
gramu ZPORR podpisano 133 umowy bezpoœredniego wsparcia z przedsiêbiorcami sektora MSP o ³¹cznej wartoœci
14.763.356 z³. Uogólniaj¹c mo¿na stwierdziæ, ¿e przedsiêbiorcy aplikowali o œrodki na ró¿ne cele, w ramach progra-
mów inwestycyjnych zabrak³o œrodków finansowych na wsparcie dobrych projektów, w doradczych nie wykorzystano
dostêpnych œrodków. Analizuj¹c dane dotycz¹ce funduszy unijnych mo¿na zauwa¿yæ ró¿nice w ich wykorzystaniu
w uk³adzie powiatowym, co przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Liczba przedsiêbiorców korzystaj¹cych ze œrodków unijnych w powiatach województwa warmiñsko-
mazurskiego w latach 2004-2005

Powiat

Phare 2003

ZPORR (2004)

ZPORR (2005)

Bartoszycki

Braniewski

Dzia³dowski

Elbl¹ski

E³cki

Gi¿ycki

I³awski

Kêtrzyñski

Mr¹gowski

Nidzicki

Nowomiejski

Olecko-go³dapski

Olsztyñski

Ostródzki

Szczycieñski

£¹cznie

65 41

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie materia³ów Ÿród³owych Warmiñsko-Mazurskiej Agencji Regionalnej

Najaktywniej starali siê o œrodki finansowe przedsiêbiorcy z powiatów: olsztyñskiego, elbl¹skiego, i³awskiego i e³ckiego.
Najs³abszymi wynikami w tym zakresie charakteryzuj¹ siê powiaty braniewski, nidzicki i bartoszycki. Prawdopodobnie wy-
nika to z niewiedzy, zarówno je¿eli chodzi o cele, na które mo¿na pozyskaæ œrodki jak i procedury ubiegania siê o nie.

W wiêkszych miastach przedsiêbiorcy maj¹ wiêksz¹ mo¿liwoœæ zasiêgniêcia informacji na temat realizowanych progra-
mów, a nawet skorzystania z pomocy w wype³nianiu i kompletowaniu wniosku. Wyniki badañ wskazuj¹ te¿ na ró¿nice
w korzystaniu ze œrodków unijnych miêdzy bran¿ami w jakich funkcjonuj¹ przedsiêbiorcy. W tabeli 2 przedstawiono struk-
turê pozyskanych przez ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa œrodków w podziale na bran¿e.

Tabela 2. Struktura pozyskanych œrodków w podziale na bran¿e (Phare 2003, ZPORR)

Rodzaj bran¿y, w której dzia³aj¹ przedsiêbiorcy

Udzia³ (w %)

Przemys³ drzewno – meblarski

Budownictwo

Przemys³ spo¿ywczy

Hotele i restauracje

Handel detaliczny

Handel hurtowy

Pozosta³e us³ugi

Produkcja maszyn i urz¹dzeñ

Transport

Inne

£¹cznie

100

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie materia³ów Ÿród³owych Warmiñsko-Mazurskiej Agencji Regionalnej

Z tabeli wynika, ¿e najwiêcej umów o dofinansowanie inwestycji z programu Phare 2003 i ZPORR podpisali przedsiêbiorcy
z bran¿y handlowej i pozosta³ych us³ug, a z bran¿y produkcyjnej – przemys³ drzewno-meblarski. Zainteresowanie przedsiê-
biorców programami inwestycyjnymi przewy¿sza dostêpne œrodki. Przyczyn¹ tak du¿ego zainteresowania przedsiêbiorców
programami inwestycyjnymi jest ni¿sza ni¿ w przeciêtnym przedsiêbiorstwie zlokalizowanym na terenie kraju zdolnoœæ do
akumulowania nadwy¿ek i realizowania inwestycji. Przedsiêbiorcy, chc¹c konkurowaæ na rynku krajowym i zagranicznym
podejmowali dzia³ania inwestycyjne, uzupe³niaj¹c niedobór œrodków finansowych na ich realizacjê dotacjami unijnymi.

Liczna jest te¿ grupa firm, która nie widzi potrzeby wsparcia i nie wykazuje zainteresowania doradztwem w tym zakresie,
co by³o przyczyn¹ nierównomiernego wykorzystania œrodków pomocowych na terenie województwa warmiñsko-mazur-
skiego. Nie mo¿na w tym wzglêdzie ca³oœci problemów zrzucaæ na karb skomplikowanych procedur i wymagañ dotycz¹-
cych dostarczenia niezbêdnej dokumentacji. Akcesja do UE oraz absorpcja funduszy daje mo¿liwoœæ adaptacji nowocze-
snych technologii, budowy i modernizacji infrastruktury oraz sprawnych modeli organizacji i zarz¹dzania. Ma³e i œrednie
przedsiêbiorstwa powinny wiêc jak najszybciej wykorzystaæ ofertê UE w oparciu o doœwiadczenia krajów cz³onkowskich
i sieæ wyspecjalizowanych instytucji, aby móc konkurowaæ na rynku europejskim.

Fundusze porêczeniowe jako instrument wsparcia rozwoju przedsiêbiorczoœci

na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego

Zwiêkszenie dostêpu przedsiêbiorstw, zw³aszcza w pocz¹tkowej fazie funkcjonowania, do obcych Ÿróde³ finansowania
mo¿e nast¹piæ dziêki aktywnemu wspieraniu powstawania i funkcjonowania funduszy porêczeñ kredytowych, które po-
wo³ywane s¹ do zabezpieczania ryzykownych przedsiêwziêæ. Ich wsparcie jest niezbêdne w sytuacji koniecznoœci podej-
mowania szybkich decyzji inwestycyjnych. W 1994 r. powsta³o osiem pierwszych lokalnych funduszy porêczeñ: w Bi³go-
raju, Dzia³dowie, Kutnie, Nidzicy, Starachowicach, Ustrzykach Dolnych, Wicku i Zelowie utworzonych w ramach Progra-
mu Inicjatyw Lokalnych Phare oraz 2 fundusze o zasiêgu wojewódzkim: w Bia³ymstoku i Lublinie utworzone z Polsko-Bry-
tyjskiego Programu Wspierania Przedsiêbiorczoœci (Myczkowska, 2002, s.5). Prze³om lat 2001 i 2002 przyniós³ znaczny
wzrost liczby funduszy. Nowotworzone fundusze s¹ przejawem aktywnoœci samorz¹dów lokalnych (gminnych, powiato-
wych, a przede wszystkim wojewódzkich). Aktywnoœæ ta wzros³a na skutek pojawienia siê szans na uzyskanie dofinan-
sowania kapita³u z dotacji udzielanych przez Polsk¹ Agencjê Rozwoju Przedsiêbiorczoœci. Obecnie wiêkszoœæ funduszy
porêczeñ kredytowych znajduje siê w Polsce pó³nocno- wschodniej i kilka w centrum kraju. W niektórych regionach, jak
np. w województwie warmiñsko – mazurskim 8 funduszy konkuruje miêdzy sob¹ o tych samych klientów. Województwo

W grupie inne znajduj¹ siê najczêœciej takie bran¿e jak: produkcja metalowych wyrobów gotowych, produkcja wyrobów z surowców

niemetalicznych, produkcja przemys³u chemicznego

W grupie pozosta³e us³ugi najczêœciej wystêpuj¹ takie bran¿e jak: edukacja, prywatne gabinety lekarskie, dzia³alnoœæ wydawnicza,

us³ugi finansowe, wytwarzanie i zaopatrywanie w energiê.

warmiñsko-mazurskie mo¿na wiêc uznaæ za region bardzo aktywnych je¿eli chodzi o dzia³alnoœæ funduszy porêczenio-
wych. W 2004 r. dzia³a³o w tym regionie 8 funduszy prowadzonych przez: Zwi¹zek Gmin Barcja – Fundusz Porêczeñ Kre-
dytowych w Kêtrzynie, Dziadowsk¹ Agencjê Rozwoju, Nidzick¹ Fundacjê Rozwoju „Nida”, Fundacjê Rozwoju „Go³dap”,
Warmiñsko-Mazurski Fundusz Porêczeñ Kredytowych w Olsztynie, Fundacjê „Atut” w Ostródzie i I³awsk¹ Fundacjê Roz-
woju Gospodarczego w I³awie. Fundusze porêczeñ zlokalizowane na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego cha-
rakteryzuj¹ du¿ym zró¿nicowaniem, zarówno pod wzglêdem wielkoœci kapita³u, jak i efektywnoœci jego wykorzystania, co
przedstawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Ogólne wyniki funduszy porêczeniowych wed³ug stanu na 31.12.2004r.

Aktualnie

Zaanga¿owanie

porêczane

Wnioski rozpatrzone

zobowi¹zania

Nazwa Pierwsze

Kapita³

wartoœæ

Funduszu

porêcz.

(w tys.z³)

liczba

(w tys.z³)

liczba

suma

zaakc.

odrzuc.

Dzia³dowo (DAR)

01/1995

3 394

2 923

6 811

Dzia³dowo
Warm.-Mazurski)

11/2004

2 500

467

1 075

Go³dap

05/1999

486

177

439

I³awa

02/2003

117

205

Kêtrzyn

11/1998

856

321

536

Nidzica

19/1994

3 460

2 311

6 418

Olsztyn

07/1999

635

764

1 976

Ostróda

07/2002

826

241

1 441

Suma

12 274

7 409

225

18901

224

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie raportu Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Porêczeniowych

Je¿eli chodzi o ocenê aktywnoœci dzia³ania poszczególnych funduszy porêczeniowych, najlepszym miernikiem wydaje siê
byæ wartoœæ aktualnie porêczanych zobowi¹zañ. Pod tym wzglêdem najlepiej sytuacja przedstawia siê w funduszu
olsztyñskim, nidzickim i dziadowskim. Aktualnie najwiêksza akcja kredytowa realizowana jest przez fundusz w Dzia³do-
wie i w Nidzicy, co jest zrozumia³e ze wzglêdu na fakt dysponowania najwiêkszym kapita³em. Dzia³alnoœæ funduszy porê-
czeniowych zwi¹zana jest wysokim ryzykiem poniewa¿ w swojej dzia³alnoœci wspieraj¹ przedsiêwziêcia podejmowane
przez rozpoczynaj¹cych dzia³alnoœæ gospodarcz¹. Jednak mimo wysokiego ryzyka wiêkszoœæ wniosków zyskuje aproba-
tê komisji oceniaj¹cych.

Przedsiêbiorcy prowadz¹cy dzia³alnoœæ gospodarcz¹ na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego pozyskiwali kapi-
ta³ z ró¿nych Ÿróde³, ale najczêœciej siêgali po kredyty i po¿yczki bankowe, leasing, po¿yczki ze Ÿróde³ pozabankowych
(np.: fundusz Mikro), kredyty handlowe i faktoring. W analizowanym okresie najwiêksz¹ popularnoœci¹ cieszy³y siê kre-
dyty bankowe o d³ugim terminie zwrotu, choæ zarysowa³a siê wyraŸna tendencja wzrostowa kredytów krótkoterminowych.
Tendencja ta zwi¹zana by³a z koniecznoœci¹ finansowania bie¿¹cych potrzeb przedsiêbiorstw. Rzadziej korzysta³y one
z us³ug firm leasingowych, faktoringowych, programów po¿yczkowych. Jedn¹ z barier, która utrudnia³a dostêp do obcych
Ÿróde³ finansowania by³ brak historii, która dla dawców kapita³u ma zasadnicze znaczenie w ocenie zdolnoœci p³atniczej
(œredni okres funkcjonowania przedsiêbiorstwa sektora MSP trwa zaledwie 3 lata). Kolejn¹ barier¹ by³ brak wymaganych
zabezpieczeñ i zwi¹zany z tym wzrost oprocentowania.

W praktyce pozyskiwanie kapita³u z wy¿ej wymienionych Ÿróde³ jest bardzo utrudnione i wówczas wiêkszoœæ ma³ych i œre-
dnich przedsiêbiorstw zmuszona jest do finansowania dzia³alnoœci kapita³em w³asnym. Z punktu widzenia ma³ych i œre-
dnich przedsiêbiorstw jest to niekorzystna sytuacja poniewa¿ pozyskane kapita³y z zewn¹trz pozwalaj¹ prowadziæ dzia-
³alnoœæ bie¿¹c¹ w sposób niezak³ócony, a ponadto stwarzaj¹ wiêksze mo¿liwoœci rozwojowe, dziêki czemu wzrastaj¹ do-
chody w³aœcicieli i wartoœæ rynkowa firmy (4, s.22). Mimo trudnoœci z pozyskiwaniem kapita³u zad³u¿enie sektora ma³ych
i œrednich przedsiêbiorstw w województwie warmiñsko-mazurskim wci¹¿ wzrasta. Wartym podkreœlenia jest fakt, ¿e od
ju¿ 1998r. suma zobowi¹zañ przekracza wartoœæ funduszy w³asnych przedsiêbiorstw. Zjawisko to jest charakterystyczne
dla krajów rozwiniêtych gospodarczo, ale w Polsce, a szczególnie w województwach charakteryzuj¹cych siê wolniejszym
tempem rozwoju gospodarczego, s³absz¹ infrastruktur¹ i wy¿szym bezrobociem wzrost ten jest powodowany trudnoœcia-
mi p³atniczymi przedsiêbiorstw, prowadz¹cymi czêsto do utraty p³ynnoœci finansowej.

Fundusze porêczeniowe u³atwiaj¹ przedsiêbiorcom pozyskanie kredytów, a ich przeznaczenie zale¿y od potrzeb bie¿¹-
cych i inwestycyjnych. Strukturê rodzajow¹ anga¿owanych kredytów przedstawiono na rysunku 2.

Rysunek 2. Porêczenia w woj.warmiñsko-mazurskim wed³ug przeznaczenia w 2004r.

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie raportu Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Porêczeniowych z 2004r.

Przeprowadzone badania aktywnoœci funduszy lokalnych i regionalnych pozwalaj¹ stwierdziæ, ¿e porêczenia by³y przede
wszystkim przeznaczane na zakup sprzêtu (45%) i powiêkszenie kapita³u obrotowego (32%). Porêczenie jako zabezpie-
czenie kredytu by³o wykorzystywane przede wszystkim przez przedsiêbiorców prowadz¹cych firmy us³ugowe i handlowe,
co zgodne jest z danymi prezentowanymi przez inne fundusze dzia³aj¹ce na terenie kraju (rys. 3).

Rysunek 3. Porêczenia w woj. warmiñsko-mazurskim wed³ug kredytowanych bran¿ w 2004r.

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie raportu Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Porêczeniowych z 2004r.

Od pocz¹tku funkcjonowania funduszy porêczeniowych struktura wg bran¿ nie prawie nie uleg³a zmianie i najwiêkszym
udzia³em nadal charakteryzuj¹ siê firmy us³ugowe (39%) i handlowe (29%). Nale¿y zwróciæ uwagê na fakt, i¿ znacznie
wy¿szy od œredniej krajowej (5%) jest udzia³ firm rolniczych, który wynosi 13%. Analiza finansowanych sektorów ma cha-
rakter uproszczony poniewa¿ wiele firm ma charakter handlowo-produkcyjno-us³ugowy. Przedsiêbiorcy wykorzystywali
porêczenia przede wszystkim do zabezpieczenia kredytów bankowych, sp³acanych w ratach, których udzia³ wyniós³ 42%.
Strukturê porêczeñ wed³ug rodzaju kredytu przedstawiono na rysunku 4.

powiêkszenie kapita³u obrotowego

zakup pojazdu

zakup lub remont nieruchomoœci

zakup sprzêtu

handel

budownictwo

produkcja

rolnictwo

us³ugi

Rysunek 5. Porêczenia w woj. warmiñsko-mazurskim wed³ug rodzaju kredytu w 2004r.

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie raportu Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Porêczeniowych z 2004r.

Na uwagê zas³uguje fakt rosn¹cy udzia³ porêczeñ po¿yczek ze Ÿróde³ pozabankowych (38%), g³ównie z Powiatowych
Urzêdów Pracy. Porównuj¹c do œredniej krajowej mniej porêcza siê kredytów sp³acanych jednorazowo i w formie linii kre-
dytowych.

Rok 2004 mo¿na uznaæ za okres stabilnego rozwoju systemu porêczeñ kredytowych Polsce i województwie warmiñsko-
mazurskim. W po³owie 2001 r. w województwie warmiñsko-mazurskim dzia³a³y zaledwie 3 fundusze porêczeniowe, na ko-
niec 2004r. by³o ich 8. Mo¿na wiêc uznaæ, ¿e porêczenie staje siê coraz bardziej dostêpnym instrumentem wspieraj¹cym
rozwój sektora MSP w Polsce.

Wnioski

Ma³a i œrednia przedsiêbiorczoœæ, pomimo krótkiej historii, ma decyduj¹cy wp³yw na rozwój gospodarczy poszczególnych
regionów. W wiêkszoœci krajów jest Ÿród³em aktywnoœci ekonomicznej, kluczowym sektorem œwiadczenia us³ug i tworze-
nia miejsc pracy. Pomimo dynamicznego ich rozwoju napotykaj¹ one na szereg barier, zarówno o charakterze wewnêtrz-
nym, jak i zewnêtrznym, które utrudniaj¹ nie tylko rozpoczêcie dzia³alnoœci gospodarczej, ale i jej dalszy rozwój. W pol-
skiej gospodarce wdro¿ono wiele instrumentów finansowych i pozafinansowych celem aktywnego wspierania rozwoju
przedsiêbiorstw sektora MSP. Przedsiêbiorstwa zlokalizowane na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego mimo i¿
osi¹gaj¹ gorsze wyniki finansowe ni¿ przeciêtne przedsiêbiorstwo zlokalizowane na terenie kraju staraj¹ siê poprawiæ
swoj¹ pozycjê konkurencyjn¹ podejmuj¹c dzia³ania inwestycyjne. Korzystaj¹ w coraz wiêkszym zakresie ze œrodków
strukturalnych, a tak¿e innych kapita³ów o charakterze zewnêtrznym. Du¿ym u³atwieniem w pozyskiwaniu kapita³u jest sy-
stem funduszy porêczeniowych zlokalizowanych na terenie województwa.

BIBLIOGRAFIA:

Odorzyñska E.(2000), Rola ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w gospodarce, „Ekonomika i Organizacja Przedsiêbiorstw”,
nr 6.

Janiuk I., Lewczuk J.(2004), Szanse i zagro¿enia dla polskich ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w przededniu integracji
z Uni¹ Europejsk¹. Wydawnictwo Uniwersytetu w Bia³ymstoku.

Myczkowska A. (2002), Bêdzie ponad 100 funduszy lokalnych, „Rzeczpospolita”, nr 67.

Kondycja Ma³ych i Œrednich Przedsiêbiorstw u progu 2003 roku – raport z badañ, Polska Konfederacja Pracodawców Pry-
watnych.

po¿yczka ze Ÿród³a pozabankowego

linia kredytowa

kredyt terminowy, sp³acany jednorazowo

kredyt terminowy sp³acany w ratach

Joanna Prystrom
Katedra Prawa i Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych,
Wydział Zarządzania, Politechnika Białostocka

Unijne dotacje jako motor rozwoju

małej i średniej przedsiębiorczości w Polsce

Wprowadzenie

Sytuacja polskiej gospodarki, bêd¹ca efektem opóŸnieñ rozwojowych wynik³ych z powojennego okresu oddzia³ywañ so-
wieckich, prze³o¿y³a siê na fakt, i¿ Polska zaliczana jest obecnie do grupy najbiedniejszych i najs³abiej rozwiniêtych
pañstw Europy. O niekorzystnej kondycji Polski i polskiej gospodarki mog¹ œwiadczyæ takie przyk³ady, jak du¿a stopa bez-
robocia, niski poziom rozwoju gospodarki oraz zastój w rozwoju przedsiêbiorczoœci. Z tego wzglêdu istotn¹ szans¹ na po-
prawê polskiej pozycji na arenie miêdzynarodowej, sta³a siê najpierw perspektywa cz³onkostwa w Unii Europejskiej i spo-
sobnoœæ skorzystania z programów przedakcesyjnych, a obecnie – od 1 maja 2004 roku - mo¿liwoœæ korzystania z unij-
nych funduszy strukturalnych.

Pomoc Unii Europejskiej jest zaadresowana do wielu odbiorców w naszym kraju. Unijne wsparcie jest ukierunkowane na
dzia³ania pomocowe w celu np. polepszenia sytuacji sektora publicznego, edukacji i oœwiaty, rolnictwa, krajowej gospo-
darki, itp. Szczególn¹ rolê powinno siê przypisaæ unijnej pomocy skierowanej do sektora ma³ych i œrednich przedsiê-
biorstw (MSP), które – jak pokazuj¹ dzieje historii – s¹ motorem wzrostu gospodarczego w Polsce.

Celem niniejszego referatu jest przedstawienie mo¿liwoœci, jakie sektorowi ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw oferuje Unia
Europejska, ich wykorzystania, a co za tym idzie - wp³ywu na gospodarkê krajow¹.

Sektor ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w Polsce

Procesy transformacji ustrojowej w Polsce, zapocz¹tkowane po 1989 roku, umo¿liwi³y przekszta³cenie siê polskiej gospo-
darki ze sterowanej przez pañstwo w gospodarkê rynkow¹. Za spraw¹ tych przeobra¿eñ powsta³ miêdzy innymi sektor
ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw.

Do 1980 roku znaczenie przedsiêbiorstwa w gospodarce narodowej by³o znikome. Zadanie tego typu podmiotów gospo-
darczych sprowadza³o siê jedynie do uzupe³nienia braków na rynku towarów, których nie wytwarza³y du¿e przedsiêbior-
stwa funkcjonuj¹ce w warunkach niedoboru. Zmiana ustroju politycznego na ustrój demokratyczny oraz dokonuj¹ce siê
za tym przemiany - w tym uchwalenie ustawy o dzia³alnoœci gospodarczej (Ustawa o dzia³alnoœci gospodarczej z 1988
roku) - które umo¿liwi³y sektorowi prywatnemu prowadzenie dzia³alnoœci gospodarczej na równych prawach i szansach
z sektorem publicznym, zapewni³y korzystne warunki dla rozwoju przedsiêbiorczoœci.(Janiuk, 2004, s.19 – 20)

Od roku 1990 mo¿liwoœci rozwoju przedsiêbiorczoœci uleg³y stopniowemu rozszerzeniu i polepszeniu. Przemiany ustro-
jowe i za tym id¹ce zmiany w przepisach prawnych oraz strukturze w³asnoœciowej przyczyni³y siê do zwiêkszenia liczby
prywatnych dzia³alnoœci gospodarczych. Zaczê³y siê rozwijaæ m.in. ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa. Na skutek tego sek-
tor MSP w latach 1994 – 2004 charakteryzowa³ siê doœæ dynamicznym rozwojem. Dokumentuj¹ to dane zawarte w tabe-
li 1, która ukazuje stale zmieniaj¹c¹ siê liczbê ma³ych i œrednich przedsiêbiorców.

Tabela 1. Liczba ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w Polsce w latach 1994 – 2004

Rok

Liczba MSP

1994

2 294 665

1995

2 099 577

1996

2 379 949

1997

2 552 649

1998

2 792 697

1999

3 013 876

2000

3 162 546

2001

3 348 124

2002

3 514 859

2003

3 576 536

2004

3 568 315

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych G³ównego Urzêdu Statystycznego (Rocznik Statystyczny, RP, 2004).

W przeci¹gu dziesiêciu lat, sektor MSP charakteryzowa³ najczêœciej trend rosn¹cy, powoduj¹c z roku na rok wzrost licz-
by podmiotów gospodarczych. W trakcie tej dekady, ³¹cz¹cej XX i XXI wiek, mia³y miejsce dwa spadki liczby ma³ych i
œrednich firm. Odnotowano je w 1995 i 2004 roku. Drugi spadek okaza³ siê byæ s³abszym od pierwszego i pomniejszy³
liczbê MSP o nieca³e 8,5 tysi¹ca firm.

Niestety, pomimo olbrzymiej liczby tego rodzaju podmiotów gospodarczych dzia³aj¹cych na polskim rynku, mo¿na by
powiedzieæ, ¿e ich mo¿liwoœci rozwojowe nie prezentuj¹ siê zbyt dobrze. Utrudnienia, jakie polscy przedsiêbiorcy napo-
tykaj¹ na swojej drodze w trakcie zak³adania i prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej, ogromna konkurencja z zagrani-
cy, to tylko dwa przyk³ady z wielu problemów, które przedsiêbiorca musi znieœæ i pokonaæ, aby jego firma zdo³a³a prze¿yæ
na rynku. Niestety tego typu trudnoœci w funkcjonowaniu i rozwoju przedsiêbiorstw, w znacznym stopniu os³abiaj¹ pozy-
cjê sektora MSP w Polsce, nie wp³ywaj¹ zbyt pomyœlnie na polsk¹ gospodarkê, a tym samym umacniaj¹ s³ab¹ pozycjê
Polski na arenie miêdzynarodowej.

Unijna pomoc zaadresowana do sektora MSP

Na ratunek polskiej sytuacji gospodarczej postanowi³a wyjœæ Unia Europejska. W zwi¹zku z tym w okresie
poprzedzaj¹cym ostatnie rozszerzenie Unii, Polska zosta³a objêta unijn¹ pomoc¹ w postaci programów
przedakcesyjnych. W ramach tych programów, przedsiêbiorstwa z sektora MSP, mog³y i mog¹ do dzisiaj skorzystaæ z uni-
jnego wsparcia w formie takich programów pomocowych, jak m. in. Program Rozwoju Przedsiêbiorstw, Program Rozwoju
Przedsiêbiorstw Eksportowych, Technologie Informatyczne dla Przedsiêbiorstw czy te¿ Fundusz Dotacji Inwestycyjnych
(tabela 2).

Tabela 2. Programy przedakcesyjne dla ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw

Program

Cel

Ca³kowity bud¿et

Program Rozwoju

Przygotowywanie biznesplanów i raportów dotycz¹cych pozycji

4,44 mln euro

Przedsiêbiorstw

rynkowej i strategii firmy

Program Rozwoju

Tworzenie strategii eksportowej i organizowanie wyjazdów na

3,34 mln euro

Przedsiêbiorstw

wystawy i targi zagraniczne oraz szkolenia z marketingu

Eksportowych

eksportowego

Technologie

Us³ugi doradcze w zakresie nowoczesnych technologii

1,79 mln euro

Informatyczne
dla Przedsiêbiorstw

Fundusz Dotacji

Modernizacja œrodków produkcji, zwiêkszenie jej efektywnoœci

18,68 mln euro

Inwestycyjnych

i tworzenie nowych miejsc pracy

Wstêp do jakoœci

Wdra¿anie systemów jakoœci i zarz¹dzania jakoœci¹

10,67 mln euro

Przygotowanie do

Szkolenia i doradztwo w zakresie zarz¹dzania, marketingu,

1,33 mln euro

dzia³ania na rynku

zasobów ludzkich, finansów i rachunkowoœci, innowacji

europejskim

i transferu technologii oraz produkcji i jakoœci w celu
przygotowania przedsiêbiorstwa do dzia³ania na rynku europejskim

Innowacje i technologie Rozwój technologiczny przedsiêbiorstwa

9,33 mln euro

dla rozwoju
przedsiêbiorstw

ród³o: Burnat - Mikosz, 2004, s. 180 – 184 i Jak korzystaæ..., 2003, s. 103.

Ka¿dy z programów oferuje w swoim zakresie inn¹ pomoc. Jeden ukierunkowany jest na doradztwo, inny na rozwój tech-
nologiczny przedsiêbiorstwa, a jeszcze inny jest przeznaczony na szkolenia i doradztwo w ramach prowadzenia przed-
siêbiorstwa. Najwiêkszym wsparciem zaadresowanym do MSP, dysponuje Fundusz Dotacji Inwestycyjnych, którego
bud¿et wyniós³ 18,68 mln euro.

Fundusze Strukturalne, dostêpne ma³ym i œrednim podmiotom gospodarczym z Polski od maja 2004 roku, oferuj¹ pomoc
m. in. w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw. Obejmuje on swoim
zasiêgiem dziesiêæ programów pomocowych, ukierunkowanych na zwiêkszenie konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw
poprzez doradztwo, inwestycje, promocjê przedsiêbiorczoœci, wzmocnienie wspó³pracy pomiêdzy sfer¹ badawczo – roz-
wojow¹ a gospodarcz¹, itp. (Przewodnik,2004, s. 9 - 30)

Tabela 3 przedstawia programy wchodz¹ce w zakres Funduszy Strukturalnych, przygotowane dla sektora MSP na rok
2004.

Tabela 3. Fundusze strukturalne przeznaczone na pomoc sektorowi MSP (dane na rok 2004)

Program

Cel

Wysokoœæ bud¿etu

Dotacje na doradztwo - Sektorowy Program

Us³ugi doradcze w zakresie prowadzenia

33,07 mln euro

Operacyjny Wzrost Konkurencyjnoœci

dzia³alnoœci gospodarczej na rynku

Przedsiêbiorstw. Dzia³anie 2.1 „Wzrost

Unii Europejskiej - eksport, kooperacja

konkurencyjnoœci ma³ych i œrednich

oraz pozyskiwanie zewnêtrznego Ÿród³a

przedsiêbiorstw poprzez doradztwo”

finansowanie na rozwój dzia³alnoœci
gospodarczej

Dotacje na inwestycje - Sektorowy Program

Finansowanie kosztów poniesionych na

359,03 mln euro

Operacyjny Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiê-

zakup maszyn i urz¹dzeñ oraz zwrot

biorstw. Dzia³anie 2.3 „Wzrost konkurencyjnoœci

czêœci kosztów poniesionych na realizacjê

ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw

i uruchomienie œrodków trwa³ych oraz

poprzez inwestycje”

zakup nieruchomoœci

Dotacje na inwestycje i zatrudnienie

Dotacje na udzia³ w zagranicznych

264,3 mln euro

- Sektorowy Program Operacyjny Wzrost

targach, na przedsiêwziêcia zwi¹zane

Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw. Dzia³anie 2.2. z ochron¹ œrodowiska, dzia³alnoœci¹
„Wsparcie konkurencyjnoœci produktowej

produkcyjn¹ lub us³ugow¹ oraz

i technologicznej przedsiêbiorstw”.

przerabianie parków przemys³owych

Poddzia³anie 2.2.1 „Wsparcie dla przedsiêbiorstw i inkubatorów technologicznych
dokonuj¹cych nowych inwestycji”

Dotacje na udzia³ w targach i misjach

Wyjazdy o charakterze misji gospodar-

41,7 mln euro

gospodarczych - Sektorowy Program Operacyjny czych lub targów i wystaw zagranicznych
Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw.
Dzia³anie 2.2. „Wsparcie konkurencyjnoœci
produktowej i technologicznej przedsiêbiorstw”.
Poddzia³anie 2.2.2. „Wsparcie w zakresie
internacjonalizacji przedsiêbiorstw”

Dotacje na inwestycje, które chroni¹

Dostosowanie do unijnych wymogów

207,17 mln euro

œrodowisko - Sektorowy Program Operacyjny

ochrony œrodowiska

Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw.
Dzia³anie 2.4 „Wsparcie dla przedsiêwziêæ
w zakresie dostosowywania przedsiêbiorstw
do wymogów ochrony œrodowiska”

Rozpoczynamy dzia³alnoœæ gospodarcz¹

Pomoc w za³o¿enie dzia³alnoœci

60,8 mln euro

- Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju

gospodarczej

Regionalnego.
Dzia³anie 2.5 „Promocja przedsiêbiorczoœci”

Dotacje dla najmniejszych firm - Zintegrowany

Pomoc mikroprzedsiêbiorstwom

74,3 mln euro

Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego.

w zakresieprowadzenia dzia³alnoœci,

Dzia³anie 3.4 „Mikroprzedsiêbiorstwa”

wprowadzaniainnowacyjnoœci
i zwiêkszeniu jego konkurencyjnoœci

Sektorowy Program Operacyjny Wzrost

Tworzenie zaplecza szkoleniowego,

169,157 mln euro

Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw.

informacyjno - doradczego i finansowego,

Dzia³anie 1.3 „Tworzenie korzystnych

w celu utworzenia pomyœlnych warunków

warunków dla rozwoju firm”

do rozwoju przedsiêbiorstw

Dotacje na szkolenia - Sektorowy Program

Doskonalenie umiejêtnoœci i kwalifikacji

£¹czna wysokoœæ

Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich.

kadry pracowniczej przedsiêbiorstwa

pomocy finansowej

Dzia³anie 2.3 „Rozwój kadr nowoczesnej

z tytu³u szkolenia

gospodarki”. Schemat a - Doskonalenie

uczestników bêd¹cych

umiejêtnoœci i kwalifikacji kadr

pracownikami jednego
przedsiêbiorcy
w ramach jednej
umowy szkoleniowej
mo¿e przekroczyæ
równowartoœci
1 000 000 euro.

ród³o: Przewodnik, op. cit., s. 9 - 30.

Podobnie, jak w przypadku programów przedakcesyjnych, zaadresowanych do sektora MSP, najwiêkszym wsparciem
finansowym dysponowa³ program ukierunkowany na inwestycje, dok³adnie Dotacje na inwestycje - Sektorowy Program
Operacyjny Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw, Dzia³anie 2.3 „Wzrost konkurencyjnoœci ma³ych i œrednich przed-
siêbiorstw poprzez inwestycje”. Obok niego , nieco ni¿szymi, lecz wiêkszymi od pozosta³ych bud¿etami wsparcia odz-
nacza³y siê dwa programy: Dotacje na inwestycje i zatrudnienie - Sektorowy Program Operacyjny Wzrost
Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw, Dzia³anie 2.2. „Wsparcie konkurencyjnoœci produktowej i technologicznej przed-
siêbiorstw”, Poddzia³anie 2.2.1 „Wsparcie dla przedsiêbiorstw dokonuj¹cych nowych inwestycji” i Dotacje na inwestycje,
które chroni¹ œrodowisko - Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw, Dzia³anie 2.4
„Wsparcie dla przedsiêwziêæ w zakresie dostosowywania przedsiêbiorstw do wymogów ochrony œrodowiska”. Wszystkie
trzy programy oferuj¹ce najwy¿sz¹ pomoc finansow¹ obejmowa³y dzia³ania ukierunkowane przede wszystkim na poczy-
nanie inwestycji.

Wykorzystanie unijnej pomocy przez polskich przedsiêbiorców

Wykorzystanie unijnych dotacji zaadresowanych do polskich ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw jest w doœæ znacznym
stopniu zró¿nicowane. Œwiadczyæ o tym mog¹ informacje uzyskane z wyników badania przeprowadzonego przez Polsk¹
Konfederacjê Pracodawców Prywatnych (PKPP), z informacji Ministerstwa Gospodarki i Pracy oraz Polskiej Agencji Roz-
woju Przedsiêbiorczoœci (PARP).

Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych przeprowadzi³a badanie stanu sektora ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw,
koncentruj¹c swoj¹ uwagê przede wszystkim na unijnych dotacjach.

Nawi¹zano kontakt i przeankietowano ponad tysi¹c

firm w ca³ym kraju. Mia³o to na celu sprawdzenie opinii polskich ma³ych i œrednich przedsiêbiorców, dotycz¹cych œrodków
pomocowych oferowanych im przez Uniê Europejsk¹.

Wyniki badania mówi¹ o tym, ¿e zdecydowana wiêkszoœæ przedsiêbiorstw uwa¿a za niepotrzebne dofinansowanie us³ug
doradczych i szkoleñ. Prawie po³owa pytanych firm stwierdzi³a, ¿e znacznie bardziej przydatne by³yby granty inwestycyj-
ne i nisko oprocentowane po¿yczki na innowacyjne przedsiêwziêcia. Efekty ankiety pokaza³y równie¿, i¿ ma³e i œrednie
firmy nie s¹ zainteresowane korzystaniem z funduszy na pozyskiwanie rynków zagranicznych. A¿ 83,2% ankietowanych
MSP zadeklarowa³o brak chêci podjêcia dzia³alnoœci eksportowej (Niklewicz, 2005).

Na fundusze uznane przez przedsiêbiorców za niepotrzebne, w Narodowym Planie Rozwoju 2004 – 2006, przeznaczo-
no dziesi¹tki milionów euro. Przyk³adowo, bud¿et Sektorowego Programu Operacyjnego – Wzrost Konkurencyjnoœci
Przedsiêbiorstw, wyniós³ 33 mln euro w dzia³aniu 2.1, ukierunkowanym na doradztwo i 41 mln euro w dzia³aniu 2.2.2
„Wspieranie w zakresie internacjonalizacji przedsiêbiorstw”. Instytucje rozpatruj¹ce wnioski o dotacje

poinformowa³y, ¿e

dotychczas stosunkowo niewiele firm zg³osi³o siê po te pieni¹dze. Jaka czêœæ z tych funduszy zostanie faktycznie wyko-
rzystana, bêdzie wiadomo dopiero pod koniec 2006 roku (Niklewicz, 2005).

Z informacji Ministerstwa Gospodarki i Pracy oraz Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiêbiorczoœci, wynika natomiast, ¿e je-
szcze w 2005 roku mia³o nast¹piæ wyczerpanie puli dotacji na inwestycje w dobra trwa³e i niematerialne. Na pocz¹tku
marca 2005 roku PARP poinformowa³a, ¿e spoœród blisko tysi¹ca pozytywnie rozpatrzonych wniosków, z³o¿onych w ra-
mach Sektorowego Programu operacyjnego - Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw, a¿ 700 dotyczy³o inwestycji.
W sumie, w pierwszej turze sk³adania wniosków wp³ynê³o ich ³¹cznie 6.5 tys. Bud¿et przeznaczony na to dzia³anie wy-
niós³ 360 mln euro, co okaza³o siê kwota niewystarczaj¹c¹. Sprawê skomplikowa³ fakt, i¿ puli tej nie mo¿na powiêkszyæ
poprzez przesuniêcie pieniêdzy, przygotowanych na szkolenia i doradztwo. Zainteresowani przedsiêbiorcy, zostali
w zwi¹zku z tym zmuszeni poczekaæ na nowy Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007 – 2013.

Wyniki badañ przeprowadzonych przez PKPP ukaza³y, ¿e po 1 maja 2004 roku wniosek o jak¹kolwiek unijn¹ dotacjê z³o-
¿y³o zaledwie 2,8% ankietowanych przedsiêbiorstw. Przedsiêbiorcy, pytani o powody tak ma³ego zainteresowania unijn¹
pomoc¹, wymieniali ich kilka. Przede wszystkim, podkreœlali brak wiedzy na temat oferowanych programów. Du¿e zna-
czenie odegra³y równie¿ obawy przed procedurami i formalnoœciami zwi¹zanymi ze sk³adanym wnioskiem i realizowanym
projektem. A¿ 66% ankietowanych przedsiêbiorców przyzna³o siê, ¿e ich wniosek zosta³ odrzucony w³aœnie ze wzglêdów
formalnych. Pomimo tego, 25% MSP zadeklarowa³o ankieterom PKPP, i¿ jeszcze w 2005 roku zamierzaj¹ skorzystaæ
z unijnych funduszy. Je¿eli wynik ten rzeczywiœcie odzwierciedla³by zamiary ogó³u polskich przedsiêbiorstw, to po wspar-
cie finansowe Unii Europejskiej spróbuje siêgn¹æ a¿ 500 tys. ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw (Niklewicz, 2005).

Jednak, aby sprawdziæ, czy rzeczywiœcie tak siê stanie, trzeba poczekaæ na roczne podsumowanie wykorzystania œrod-
ków pomocowych Unii Europejskiej.

Wnioski

Wydawa³oby siê, ¿e oferowane przez Uniê Europejsk¹ programy pomocowe powinny byæ rozchwytywane przez ich ad-
resatów. Mo¿na by stwierdziæ, ¿e Unia jest sk³onna wydaæ miliardy euro, aby tylko pomóc w ten sposób potrzebuj¹cym
tego odbiorcom. Owa sytuacja tyczy siê tak¿e sektora MSP. Znajduj¹ce siê w niezbyt pomyœlnej sytuacji przedsiêbiorstwa
zgodnie ze „zdrowym rozs¹dkiem” winny niezw³ocznie i bez ¿adnego zastanowienia, zabiegaæ o unijn¹ pomoc, której wy-

Kondycja sektora MSP w 2005 roku – badanie przygotowane i opracowane przez Polsk¹ Konfederacjê Pracodawców Prywatnych

Lewiatan, przeprowadzone na reprezentowanej próbie 1100 przedsiêbiorstw sektora MSP. Ankieta zosta³a zrealizowana na terenie
ca³ego kraju.

Jest ni¹ odpowiedni Urz¹d Wojewódzki, Regionalna Instytucja Finansuj¹ca (RIF), PARP czy te¿ Przedstawicielstwo Komisji

Europejskiej.

sokoœæ pieniê¿na bardzo czêsto opiewa na miliony euro. Dlaczego wiêc wykorzystanie unijnych dotacji jest takie zró¿ni-
cowane, a wrêcz czasami dziwi¹co niskie? Czy spotykane na drodze starañ o unijne wsparcie trudnoœci, s¹ a¿ takie
skomplikowane do przejœcia? Czy te¿ zmaganie siê z tego typu problemami. tak bardzo zniechêca przedsiêbiorców a¿
do tego stopnia, ¿e rezygnuj¹ z ubiegania siê o oferowan¹ im pomoc?

Ma³¹ i œredni¹ przedsiêbiorczoœæ w Polsce mo¿na by okreœliæ mianem motoru rozwoju gospodarczego. Stwierdzenie to
nie bierze siê znik¹d. To m.in. dziêki prywatnemu sektorowi przedsiêbiorstw ludzie bezrobotni maj¹ mo¿liwoœæ znalezienia
i otrzymania zatrudnienia. W polskich przedsiêbiorstwach tkwi nadzieja na poprawê stanu gospodarki i szansa na rozwój
gospodarczy w kraju. Mog³oby siê tak staæ np. poprzez zachêcenie i przekonanie konsumentów do polskich produktów i
us³ug, a poprzez to odwrócenie ich uwagi i zainteresowania produktami zagranicznymi. Dziêki zdobyciu zaufania u klien-
tów, zwiêkszeniu popytu na krajowe wyroby, polskie przedsiêbiorstwa staj¹ siê wspomnian¹ si³¹ napêdow¹ rodzimej
gospodarki.

Jednak, aby móc godnie walczyæ i wygraæ z konkurencj¹ z zagranicy, polskie firmy musz¹ poprawiæ standardy i jakoœæ
swoich towarów i us³ug, urozmaiciæ ofertê, unowoczeœniæ technologie, itp. Pomóc im w tym mo¿e i pomaga Unia
Europejska. Owa pomoc to w³aœnie unijne dotacje, ukierunkowane na ró¿norakie cele. Wœród nich mo¿na znaleŸæ takie
wsparcie, jak programy pomocowe zwi¹zane z doradztwem, przygotowane na inwestycje czy te¿ na wprowadzenie w
przedsiêbiorstwach nowych technologii. Z tego te¿ wzglêdu dotacje oferowane sektorowi MSP przez Uniê Europejsk¹
mo¿na nazwaæ napêdu motoru rozwoju ma³ej i œredniej przedsiêbiorczoœci w Polsce. Dlatego te¿ œwiadomy swojej sytu-
acji, czyhaj¹cych szans i zagro¿eñ przedsiêbiorca, powinien wykorzystaæ oferowan¹ mu przez Uniê pomoc. Jak wspom-
niano wczeœniej, jej zakres jest bardzo szeroki. Kto wie, czy ów przedsiêbiorca nie stanie siê czêœci¹ sk³adow¹ wspomi-
nanego motoru, który pomo¿e w rozwoju gospodarczym kraju.

BIBLIOGRAFIA:

Ustawa o dzia³alnoœci gospodarczej z dnia 28 grudnia 1988 roku (Dz. U. Nr 41, z póŸ. zm.).

Rocznik Statystyczny RP 2004.

Burnat - Mikosz M.(2004), Pomoc Unii Europejskiej dla przedsiêbiorców: przewodnik, C. H. Beck, Warszawa.

Janiuk I.(2004), Strategiczne dostosowanie polskich ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw do konkurencji europejskiej,
Centrum Doradztwa i Informacji DIFIN, Warszawa.

Jak korzystaæ z funduszy Unii Europejskiej dostêpnych dla firm dzisiaj i po akcesji, (2003), [Rzeczpospolita, Ernst &
Young], Presspublika, Warszawa.

Przewodnik po funduszach strukturalnych dla przedsiêbiorców oraz instytucji wspieraj¹cych firmy, (2004), Polska Agencja
Rozwoju Przedsiêbiorczoœci, Warszawa.

Niklewicz K. (2005), Eurofundusze dzielcie inaczej, http://serwisy.gazeta.pl/metroon/1,0,2611530.html, marzec 2005 r.

Danuta Rusiecka
Katedra Ekonomii i Zarządzania Przedsiębiorstwem,
Wydział Zarządzania i Ekonomii, Politechnika Gdańska

Małe i średnie przedsiębiorstwa

jako beneficjenci programów operacyjnych

Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004–2006

Wprowadzenie

W Unii Europejskiej istnieje oko³o 24,6 miliona mikro, ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, z czego ponad 24% funkcjonu-
je w nowych krajach cz³onkowskich. Przedsiêbiorstwa sektora MSP stanowi¹ ponad 99,7% wszystkich przedsiêbiorstw
i zatrudniaj¹ ponad 117 milionów osób

. Ich znaczenie dla gospodarki europejskiej spowodowa³o, ¿e zaczêto je postrze-

gaæ jako g³ówn¹ si³ê napêdow¹ innowacji, zatrudnienia oraz spo³ecznej i lokalnej integracji w Europie (Europejska Karta
Ma³ych Przedsiêbiorstw, 2000, s.9 ).

Osi¹gniêcie przez Uniê Europejsk¹ celu wytyczonego Lizbonie nie wydaje siê mo¿liwe bez stworzenia mo¿liwie najlep-
szego œrodowiska dla ma³ych przedsiêbiorstw. Jednym z oœmiu g³ównych zobowi¹zañ, podjêtych przez pañstwa cz³on-
kowskie Unii Europejskiej w Europejskiej Karcie Ma³ych Przedsiêbiorstw, by³a poprawa dostêpu do œrodków finansowych
przez ca³y okres funkcjonowania przedsiêbiorstwa.

Obecnie programy Unii Europejskiej oferuj¹ ma³ym i œrednim przedsiêbiorstwom ró¿norodne instrumenty wsparcia na
rzecz poprawy dostêpu do finansowania ze Ÿróde³ zewnêtrznych, takie jak wsparcie dla systemu porêczeñ kredytowych,
mikro-po¿yczek czy kapita³u ryzyka. Jeszcze inne dzia³ania maj¹ na celu obni¿enie kosztów finansowania zewnêtrznego
poprzez dotowanie stóp procentowych lub bezpoœredni udzia³ w finansowaniu inwestycji poprzez udzielanie dotacji na jej
prowadzenie.

Równie¿ dla polskich przedsiêbiorstw sektora MSP jedn¹ z najwiêkszych przeszkód w rozwoju jest ograniczony dostêp
do œrodków finansowych. W zwi¹zku z wysokimi wymogami zabezpieczeñ kredytowych, stawianych przez banki komer-
cyjne, wiele mikro oraz ma³ych przedsiêbiorstw ma problemy z uzyskaniem finansowania ze Ÿróde³ zewnêtrznych. Dla
tych, którym siê to udaje, œrodki tak pozyskane czêsto s¹ dro¿sze, ni¿ w przypadku du¿ych przedsiêbiorstw, na skutek
uznania przez banki wiêkszego ryzyka kredytowego.

Z chwil¹ wst¹pienia naszego kraju do Unii Europejskiej polskie ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa zyska³y mo¿liwoœæ korzy-
stania z dobrodziejstw jej polityki gospodarczej. Programy wsparcia ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw krajów cz³onkow-
skich mo¿na podzieliæ na cztery kategorie (Dominiak 2005, str. 141):

●

Bezpoœrednie finansowanie przedsiêbiorstw (w ramach takich programów jak LIFE III, LIVE IV, VI Program Ramowy,
Eureka, Sokrates, Leonardo da Vinci, e-Content i inne),

●

Fundusze Strukturalne,

●

Instrumenty finansowe – pozyskiwane za poœrednictwem krajowych poœredników, np. poprzez Europejski Fundusz In-
westycyjny, Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju,

●

Inne rodzaje wsparcia, np. pomoc niefinansowa.

Obliczenia w³asne na podstawie danych z European Commission „Observatory of European SMEs 2003, No. 8, str. 9 oraz 11 - dane

z krajów cz³onkowskich UE z roku 2003, a z 10 krajów kandyduj¹cych z roku 2001

W artykule przedstawiono mo¿liwoœci wsparcia finansowego dla ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw z wykorzystaniem
Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej, jakie stworzono w Polsce w ramach Narodowego Planu Rozwoju na lata
2004-2006 oraz zaprezentowano ich realizacjê .

Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa

w programach operacyjnych Narodowego Planu Rozwoju

Celem Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006 sta³o siê jest rozwijanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wie-
dzy i przedsiêbiorczoœci, zdolnej do d³ugofalowego rozwoju, który ma zapewniæ wzrost zatrudnienia. Cel ten mia³ byæ re-
alizowany w oparciu o œrodki finansowe pochodz¹ce m.in. z Funduszy Strukturalnych, Funduszu Spójnoœci oraz Inicja-
tyw Wspólnotowych.

Narodowy Plan Rozwoju koncentruje siê na piêciu priorytetach: wzroœcie konkurencyjnoœci gospodarki, rozwoju zasobów
ludzkich, restrukturyzacji i modernizacji sektora ¿ywnoœciowego i rozwoju obszarów wiejskich, rybo³ówstwie i przetwór-
stwie ryb, transporcie i gospodarce morskiej. Priorytety te s¹ realizowane w ramach siedmiu programów operacyjnych
opracowanych i realizowanych na podstawie Narodowego Planu Rozwoju. Na ich realizacjê Polska mo¿e otrzymaæ
z Funduszy Strukturalnych Unii Europejskie w latach 2004-2006 nawet 8 275,81 mln euro (patrz wykres 1).

Wykres 1. Udzia³ œrodków UE i krajowych w finansowaniu poszczególnych programów operacyjnych (w mln
euro) w Programach Operacyjnych Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006

ród³o: NARODOWY PLAN ROZWOJU 2004-2006 Dokument przyjêty przez Radê

Ministrów w dniu 14 stycznia 2003 r. Warszawa, styczeñ 2003 r.

Beneficjentami projektów zg³aszanych w ramach Programów Operacyjnych Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 mo-
g¹ byæ jednostki samorz¹du terytorialnego, organizacje pozarz¹dowe, podmioty dzia³aj¹ce w sferze edukacji oraz przed-
siêbiorstwa.

Podmioty gospodarcze, w tym równie¿ ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa, powinny skorzystaæ ze œrodków unijnych zarów-
no poprzez uzyskanie bezpoœredniego dofinansowania, jak i poœrednio poprzez realizacjê programów, które powinny od-
dzia³ywaæ na poprawê warunków funkcjonowania przedsiêbiorstw wp³ywaj¹c na rozwój sfery otoczenia biznesu i tworze-
nie korzystnych warunków dla rozwoju firm.

Dzia³ania w ramach wsparcia poœredniego powinny umo¿liwiæ stworzenie sieci instytucji wspieraj¹cych przedsiêbiorstwa,
o¿ywiæ i wzmocniæ wspó³pracê sfery badawczo-rozwojowej i przedsiêbiorstw, zwiêkszyæ dostêpnoœæ firm do kapita³u, po-
prawiæ infrastrukturê techniczn¹ oraz instytucjonaln¹, w tym dostêpnoœæ do informacji i us³ug œwiadczonych on-line przez
instytucje sektora publicznego. Wzmocnienie tej sfery us³ug, poprawa ich jakoœci oraz dostêpnoœci powinny sprzyjaæ roz-
wojowi przedsiêbiorstw.

3000

2500

2000

1500

1000

500

2870

1127

1300

1270

537

485

1055

264

627

265

179

20 7

Udzia³ œrodków UE

Udzia³ œrodków krajowych

Zintegrowany

Program

Operacyjny

Rozwoju

Regionalnego

SPO "Wzrost

konkurencyjnoœci

przedsiêbiorstw"

SPO "Rozwój

zasobów ludzkich"

SPO "Restrukturyzacja

i modernizacja

sektora

¿ywnoœciowego

SPO "T

ransport

i gospodarka

morska"

SPO "Rybo³ówstwo

i przetwórstwo

ryb"

PO "Pomoc

techniczna"

Niezwykle cenn¹ forma wsparcia przedsiêbiorstw s¹ bezpoœrednie dotacje finansowe. Mog¹ byæ one przyznane na rea-
lizacjê projektów zwi¹zanych z rozwojem, maj¹cych na celu podniesienie pozycji takiej firmy na rynku lub np. zmniejsze-
nie obci¹¿enia dla œrodowiska. Z grupy podmiotów gospodarczych, które mog¹ ubiegaæ siê o bezpoœrednie wsparcie wy-
kluczone zosta³y firmy w z³ym po³o¿eniu finansowym, maj¹ce zaleg³oœci wzglêdem Skarbu Pañstwa lub ZUS lub te,
których w³aœciciel lub cz³onek zarz¹du zosta³ skazany prawomocnym wyrokiem

Wybór programów, w jakich przedsiêbiorstwa mog¹ uczestniczyæ bezpoœrednio, zale¿y przede wszystkim od sektora go-
spodarki w którym one dzia³aj¹. Firmy dzia³aj¹ce w dziedzinach zwi¹zanych z rolnictwem, rybactwem lub przetwór-
stwem ¿ywnoœci powinny szukaæ wsparcia w Sektorowych Programach Operacyjnych Restrukturyzacja i Modernizacja
Sektora ¯ywnoœciowego i Rozwój Obszarów Wiejskich oraz Rybo³ówstwo i Przetwórstwo Ryb. Maj¹ one szansê, bez
wzglêdu na wielkoœæ, staæ siê beneficjentami dzia³añ w ramach nastêpuj¹cych programów:

●

Sektorowy Program Operacyjny – Restrukturyzacja i modernizacja sektora ¿ywnoœciowego oraz rozwój ob-
szarów wiejskich (SPO ROL):

- Dzia³anie 1.1. – Inwestycja w gospodarstwach rolnych

- Dzia³anie 1.5. – Poprawa przetwórstwa i marketingu artyku³ów rolnych,

- Dzia³anie 2.4. – Ró¿nicowanie dzia³alnoœci rolniczej i zbli¿onej do rolnictwa w celu zapewnienia ró¿norodnoœci

dzia³añ i alternatywnych Ÿróde³ dochodów,

- Dzia³anie 2.6. – Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej zwi¹zanej z rolnictwem

●

Sektorowy Program Operacyjny – Rybo³ówstwo i przetwórstwo ryb (SPO Ryby):

- Dzia³anie 3.2. – Chów

i hodowla

ryb

- Dzia³anie 3.4. – Przetwórstwo i rynek rybny,

- Dzia³anie 3.5.

– Rybo³ówstwo œródl¹dowe

- Dzia³anie 4.3. – Znajdowanie oraz promowania nowych rynków zbytu na produkty rolne

- Dzia³anie 4.6. – Dzia³ania innowacyjne i inne

Najwiêksza pula œrodków finansowych zosta³a przeznaczona dla przedsiêbiorstw dzia³aj¹cych w obszarze przetwórstwa
i marketingu produktów rolnych oraz na inwestycje w gospodarstwach rolnych, co uwidocznione zosta³o na wykresie 2.
Wynika to z faktu, ¿e cel 1 „Poprawa konkurencyjnoœci gospodarki rolno – ¿ywnoœciowej” – uznano za najwa¿niejszy cel
strategiczny rozwoju polskiego rolnictwa oraz przetwórstwa ¿ywnoœci w pierwszych latach integracji z UE.

Wykres 2. Wartoœæ alokacji œrodków wspólnotowych programów skierowanych na wsparcie przedsiêbiorstw
sektora ¿ywnoœciowego oraz zwi¹zanych z rybo³ówstwem (w mln euro) na lata 2004-2006

ród³o : opracowanie w³asne na podstawie danych Agencji restrukturyzacji

i Modernizacji Rolnictwa www.arimr.gov.pl/index.php?id=6&id1=0&id2=0

dotyczy przestêpstw sk³adania fa³szywych zeznañ, przekupstwa, przeciwko mieniu, wiarygodnoœci dokumentów, obrotowi pieniêdzmi

i papierami wartoœciowymi, obrotowi gospodarczemu, systemowi bankowemu, karno-skarbowe albo inne zwi¹zane z wykonywaniem
dzia³alnoœci gospodarczej lub pope³nione w celu osi¹gniêcia korzyœci maj¹tkowej.

350

300

250

200

150

100

SPO

ROL

1.1

325,19

SPO

ROL

1.5

325

SPO

ROL

2.4

SPO

ROL

2.6

28,5

SPO

Ryby

3.4

17,067

SPO

Ryby

3.2

10,737

SPO

Ryby

4.6

7,007

SPO

Ryby

4.3

3,956

SPO

Ryby

3.5

0,226

wartoœæ alokacji œrodków

wspólnotowych w mln euro

Dla przedsiêbiorstw nie zwi¹zanych z produkcj¹ roln¹ i rybo³ówstwem przeznaczono Sektorowy Program Opera-
cyjny Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw, Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich oraz Zinte-
growany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego.

Podstawowym kryterium dla tych podmiotów gospodarczych jest niew¹tpliwie wielkoœæ ubiegaj¹cego siê œrodki finanso-
we podmiotu. Ze wzglêdu na specyficzne potrzeby i mo¿liwoœci ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw oraz w celu unikniêcia
konfrontacji z bardziej doœwiadczonymi w pozyskiwaniu œrodków unijnych du¿ymi przedsiêbiorstwami, przygotowano spe-
cjalnie dla nich cztery dzia³ania w ramach dwóch Programów Operacyjnych:

●

Sektorowy Program Operacyjnego – Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw (SPO WKP) :

- Dzia³anie 2.1

– Wzrost konkurencyjnoœci ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw poprzez doradztwo,

- Dzia³anie 2.3

– Wzrost konkurencyjnoœci ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw poprzez inwestycje

●

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR):

- Dzia³anie 2.5

– Promocja przedsiêbiorczoœci,

- Dzia³anie 3.4

– Mikroprzedsiêbiorstwa.

O pomoc w formie dotacji na doradztwo oraz dotacje inwestycyjne z Sektorowego Programu Operacyjnego – Wzrost
Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw (SPO WKP) Dzia³ania 2.1 oraz 2.3 mog¹ ubiegaæ siê wy³¹cznie te przedsiêbior-
stwa sektora MSP, które zatrudniaj¹ nie mniej ni¿ 10 osób lub dzia³aj¹ na rynku d³u¿ej ni¿ 3 lata. Z grupy pozosta³ych ma-
³ych i œrednich przedsiêbiorstw o dotacje z tych programów mog¹ siê staraæ jedynie mikroprzedsiêbiorstwa (zatrudniaj¹-
ce mniej ni¿ 10 osób) z d³u¿szym sta¿em na rynku lub wykonuj¹ce dzia³alnoœæ gospodarcz¹, opart¹ na wykorzystaniu za-
awansowanych technologii o znacz¹cym potencjale rynkowym.

Kluczowym z punktu widzenia konkurencyjnoœci przedsiêbiorstwa na rynku czynnikiem jest wiedza i dysponowanie no-
woczesnymi œrodkami trwa³ymi, wykorzystywanymi przez przedsiêbiorcê do produkcji lub œwiadczenia us³ug. Problemem
wielu polskich ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw jest niekonkurencyjny i zdekapitalizowany maj¹tek oraz niska rentow-
noœæ, która nie pozwala na jego modernizacjê. Wystêpuj¹ca na skutek tego luka technologiczna jest znacznie wiêksza
wobec konkurentów zagranicznych ni¿ krajowych. MSP potrzebuj¹ wsparcia w formie doradztwa i inwestycji (Sektorowy
Program Operacyjny WKP (..), str. 72).

Dzia³anie 2.1 przeznaczone jest dla ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, zainteresowanych finansowaniem czêœci kosztów
us³ug doradczych dotycz¹cych miêdzy innymi zasad prowadzenia przedsiêbiorstwa w warunkach Jednolitego Rynku Eu-
ropejskiego, wdra¿ania systemów zarz¹dzania jakoœci¹, zarz¹dzania œrodowiskiem oraz wiedzy z zakresu wymogów pra-
wnych bezpieczeñstwa i higieny pracy, uzyskiwania certyfikatów zgodnoœci dla wyrobów, surowców, maszyn i urz¹dzeñ,
aparatury kontrolno-pomiarowej i personelu, wdra¿ania strategii rozwoju przedsiêbiorstwa w oparciu o nowe technologie
i rozwi¹zania innowacyjne, podejmowania i rozwijania dzia³alnoœci eksportowej, powstawania firm opartych na zaawan-
sowanych technologiach (Sektorowy Program Operacyjny WKP (..), str. 70).

Dzia³anie 2.3 ma na celu zwiêkszenia nak³adów inwestycyjnych w przedsiêbiorstwach us³ugowych i produkcyjnych, a co
za tym idzie poprawy ich oferty produktowej i technologicznej. W jego ramach zaplanowano wsparcie inwestycji MSP ma-
j¹cych na celu dzia³ania modernizacyjne, wdra¿anie wspólnych przedsiêwziêæ inwestycyjnych podejmowanych przez
przedsiêbiorstwa, zakup wyników prac badawczo-rozwojowych i/lub praw w³asnoœci przemys³owej przez przedsiêbior-
stwa, wdra¿anie i komercjalizacjê technologii i produktów innowacyjnych, zastosowanie i wykorzystanie technologii go-
spodarki elektronicznej, zastosowanie i wykorzystanie technologii informatycznych w procesach zarz¹dzania przedsiê-
biorstwem, dostosowywanie technologii i produktów do wymagañ dyrektyw unijnych, zw³aszcza norm zharmonizowanych
i prawodawstwa w zakresie BHP (Sektorowy Program Operacyjny WKP (..), str. 73).

Pozosta³e firmy sektora MSP, czyli m³odsze ni¿ 3 lata lub zatrudniaj¹ce mniej ni¿ 10 osób, których roczny obrót i/lub ca³-
kowity bilans roczny nie przekracza 2 mln EUR mog¹ szukaæ dla siebie wsparcia w ramach Zintegrowanego Programu
Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Dzia³anie 3.4 Mikroprzedsiêbiorstwa. Celem tego Dzia³ania jest zwiêkszenie
konkurencyjnoœci mikroprzedsiêbiorstw poprzez u³atwienie dostêpu do specjalistycznego doradztwa oraz zwiêkszenie
zdolnoœci inwestycyjnej w pocz¹tkowym okresie funkcjonowania. (Ramowe wytyczne (…) Dzia³anie 3.4 , 2005, str. 3 i 4)

Doradztwo specjalistyczne dotyczy doradztwa wprowadzaj¹cego innowacyjnoœæ w przedsiêbiorstwie, zwiêkszaj¹cego je-
go konkurencyjnoœæ. W szczególnoœci mog¹ to byæ projekty odnoœnie doradztwa w zakresie poszerzenia oferty o nowy
produkt, opracowania strategii umieszczenia produktu na nowym rynku zbytu, wprowadzania na rynek nowego produktu
oraz zdobycia nowej grupy klientów.

Wsparcie na projekty inwestycyjne jest przeznaczone na dofinansowanie inwestycji w aktywa materialne oraz inwestycje
w wartoœci niematerialne i prawne. Inwestycje w wartoœci materialne musz¹ byæ inwestycjami w œrodki trwa³e. Nie mo¿-
na otrzymaæ funduszy europejskich na pomoc w bie¿¹ce wydatki przedsiêbiorstwa, a dotacja musi byæ wykorzystywana
do wygenerowania w przedsiêbiorstwie wartoœci dodanej.

Ze Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego mog¹ tak¿e skorzystaæ osoby rozpoczynaj¹ce
dzia³alnoœæ gospodarcz¹, które maj¹ szansê staæ siê beneficjentami projektów zg³oszonych w ramach Dzia³ania 2.5.
„Promocja przedsiêbiorczoœci”. Celem bezpoœrednim tego Dzia³ania jest stymulowanie powstawania nowych mikroprzed-
siêbiorstw oraz zapewnienie nowozarejestrowanym mikroprzedsiêbiorcom pomocy w wykorzystaniu dostêpnych instru-
mentów wsparcia.

Dzia³anie to jest ukierunkowane na zapewnienie osobom, które maj¹ zamiar rozpocz¹æ prowadzenie w³asnej dzia³alno-
œci gospodarczej i spe³niaj¹cym kryteria okreœlone w Dzia³aniu dla mikroprzedsiêbiorcy, bezpoœredniego, kompleksowe-
go wsparcia maj¹cego im pomóc w pokonaniu barier utrudniaj¹cych rozpoczêcie dzia³alnoœci. W ramach tego Dzia³ania
przewidziane s¹ ró¿ne formy pomocy, które maj¹ za zadanie wspomagaæ przedsiêbiorcê zarówno w momencie zak³ada-
nia przedsiêbiorstwa, jak i w okresie pocz¹tków jego funkcjonowania (Ramowe wytyczne (…) Dzia³anie 2.5 , 2005, str. 7)

W grupie programów skierowanych do firm sektora MSP najwiêksza pula œrodków finansowych przeznaczona zosta³a na
realizacjê programu SPO WKP Dzia³anie 2.3 – Wzrost konkurencyjnoœci ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw poprzez in-
westycje (patrz wykres 3). Warto jednak zauwa¿yæ, ¿e w porównaniu z liczb¹ firm sektora MSP w Polsce iloœæ
przewidzianych do realizacji projektów jest niewielka. Znacznie wiêcej tych przedsiêbiorstw bêdzie mog³o skorzystaæ
z dotacji na doradztwo.

Wykres 3. Wartoœæ alokacji œrodków wspólnotowych programów skierowanych na wsparcie przedsiêbiorstw
sektora MSP (w mln euro) na lata 2004-2006

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych Uzupe³nienie SPO WKP, lata 2004-2006 http://www.parp.gov.pl/docpro-

gram/uzup_spowkp.pdf oraz Uzupe³nienie ZPORR lata 2004-2006 http://www.zporr.gov.pl/NR/rdonlyres/F21217A2-C52B-4C96-A7F1-

2CA83DDCF92F/15800/zporr_uzupelenieni_tekst_jednolity_1509_17102005.pdf

Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa maj¹ ponadto szansê zg³aszaæ projekty w programach, w których uczestniczyæ mog¹ tak-
¿e du¿e przedsiêbiorstwa. Nale¿¹ do nich:

●

Sektorowy Program Operacyjny – Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL):

- Dzia³anie 2.3

– Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki - dotacje na szkolenia

●

Sektorowy Program Operacyjny – Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw (SPO WKP) :

- Dzia³anie 2.2.1 – Wsparcie dla przedsiêbiorstw dokonuj¹cych nowych inwestycji - dotacje na inwestycje

i zatrudnienie

- Dzia³anie 2.2.2 – Wzrost internacjonalizacji przedsiêbiorstw - dotacje na udzia³ w targach i misjach gospodarczych

- Dzia³anie 2.4

–

Wsparcie dla przedsiêwziêæ w zakresie dostosowywania przedsiêbiorstw do wymogów
ochrony œrodowiska - dotacje na inwestycje, które chroni¹ œrodowisko

- Dzia³anie 1.4

–

Wzmocnienie wspó³pracy miêdzy sfer¹ badawczo-rozwojow¹ a gospodark¹ – dotacja
w zakresie doradztwa i wsparcia inwestycyjnego m.in. dla ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw,
opartych na zaawansowanych technologiach.

300,00

200,00

100,00

0,00

20 000

16 000

12 000

8 000

4 000

SPO WKP

2.3

251,33

ZPORR

3.4

56,49

ZPORR

2.5

45,64

SPOWKP

2.1

23,17

5 030

10 000

4 000

16 101

wartoœæ alokacji

œrodków

wspólnotowych

w mln euro

prognozowana

liczba projektów

Najbardziej zasobnym dzia³aniem w tej grupie jest Dzia³anie 2.2.1 SPO WKP – Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw
Wsparcie dla przedsiêbiorstw dokonuj¹cych nowych inwestycji (patrz wykres 4). Wed³ug prognoz wsparcie mia³o uzyskaæ
175 projektów, w tym a¿ 130 zg³oszonych przez firmy nale¿¹ce do sektora MSP. Jednak zdecydowanie najwiêcej przed-
siêbiorstw, bo ok. 15 000 ma mo¿liwoœæ uzyskania dotacji z dzia³ania 2.2.2. SPO Wzrost internacjonalizacji przedsiê-
biorstw. Dotacje bêd¹ udzielane przedsiêbiorstwom, które planuj¹ wzi¹æ udzia³ w wyjazdowych misjach gospodarczych
zwi¹zanych z udzia³em w imprezach targowo-wystawienniczych, targach i wystawach za granic¹. Przeciêta wartoœæ do-
tacji to ok. 2 800 euro.

Wykres 4. Wartoœæ alokacji œrodków wspólnotowych programów skierowanych na wsparcie przedsiêbiorstw
du¿ych oraz sektora MSP na lata 2004-2006

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych Uzupe³nienie SPO WKP, lata 2004-2006 http://www.parp.gov.pl/docpro-

gram/uzup_spowkp.pdf oraz Uzupe³nienie ZPORR lata 2004-2006 http://www.zporr.gov.pl/NR/rdonlyres/F21217A2-C52B-4C96-A7F1-

2CA83DDCF92F/15800/zporr_uzupelenieni_tekst_jednolity_1509_17102005.pdf

Z przedstawionych powy¿ej informacji jasno wynika, ¿e podstawowym instrumentem pozyskania œrodków UE przez
przedsiêbiorstwa sektora MSP, nie nale¿¹cych do sektora ¿ywnoœciowego ani rybo³ówstwa, sta³ siê Sektorowy Pro-
gram Operacyjny – Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw. A¿ 77% œrodków skierowanych na bezpoœrednie
wsparcie ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw jest im oferowane za poœrednictwem tego programu.

Absorbcja przez ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa œrodków finansowych

dostêpnych w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004–2006

Udzia³ ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w programach operacyjnych finansowanych z funduszy strukturalnych Unii Eu-
ropejskiej daje im szansê na zwiêkszenie szans na jednolitym rynku europejskim poprzez wzrost konkurencyjnoœci i in-
nowacyjnoœci. Uzyskanie wsparcia finansowego przez beneficjentów, w tym tak¿e ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa jest
jednak rezultatem d³ugotrwa³ej procedury. Proces wdra¿ania Programów Operacyjnych Narodowego Planu Rozwoju na
lata 2004-2006 sk³ada siê z trzech etapów:

●

etap pierwszy – wnioskowanie o uzyskanie dofinansowania z funduszy strukturalnych,

●

etap drugi – podpisanie umów o dofinansowanie realizacji projektu,

●

etap trzeci – refundacja poniesionych przez beneficjentów wydatków.

250,00

200,00

150,00

100,00

50,00

0,00

16 000

12 000

8 000

4 000

SPO

WKP

2.2.1.

224,37

SPO

WKP

2.4.

155,37

SPO

RZL

2.3.

189,98

SPO

WKP

1.4.

100,85

SPO

WKP

2.2.2.

29,10

wartoœæ alokacji

œrodków

wspólnotowych

w mln euro

prognozowana

liczba projektów

175

155

700

15 000

w SPO RZL nie prognozowano liczby projektów, lecz iloœæ osób uczestnicz¹cych w szkoleniach organizowanych dla pracowników

przedsiêbiorstw-beneficjentów

Jednoznacznie widaæ, ¿e samo wyst¹pienie z wnioskiem o dofinansowanie projektu, ani nawet realizacja zg³oszonego
projektu nie oznacza jeszcze, ¿e przedsiêbiorstwo ostatecznie uzyska pomoc finansow¹ ze œrodków unijnych.

Polscy przedsiêbiorcy od samego pocz¹tku zg³aszali zainteresowanie pomoc¹ finansow¹ na rozwój i wzrost konkuren-
cyjnoœci swoich firm. Efektem by³a znacz¹ca liczba przygotowanych i zg³aszanych, zgodnie z obowi¹zuj¹cymi w poszcze-
gólnych programach celami, priorytetami i dzia³aniami, projektów.

Najwiêksze zainteresowanie przedsiêbiorcy wykazali Sektorowym Programem Operacyjnym Wzrost Konkuren-
cyjnoœci Przedsiêbiorstw. SPO WKP, bêd¹cy najwa¿niejszym Ÿród³em œrodków finansowych dla ma³ych i œrednich
przedsiêbiorstw, uruchomiono ju¿ w lutym 2004 roku, kiedy to rozpoczêto nabór wniosków w ramach poddzia³ania 2.2.1.
Nabory dla kolejnych dzia³añ og³aszano stopniowo. Do koñca 2004 roku uruchomiono wszystkie dzia³ania skierowane do
ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, z wyj¹tkiem dzia³ania 2.4

Wykres 5. Liczba wybranych do finansowania projektów SPO WKP od momentu uruchomienia do koñca 2005 r.

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki http://www.mgip.gov.pl/NR/rdonlyres/49C0D47E-AEDE-

44F0-B9A5-2871F1398F9C/16441/wykorzystanie_srodkow_2prior_spowkp.pdf oraz http://www.mgip.gov.pl/NR/rdonly-

res/49C0D47E-AEDE-44F0-B9A5-2871F1398F9C/16440/wykorzystanie_srodkow_1prior_spowkp.pdf

Zainteresowanie przedsiêbiorców prze³o¿y³o ono siê na liczbê z³o¿onych, a w konsekwencji wybranych do finansowania
wniosków. Niestety, zainteresowanie tym programem nie roz³o¿y³o siê równomiernie. Zdecydowanie wiêcej wniosków
dotyczy³o dotacji na bezpoœrednie wsparcie przedsiêbiorstw (priorytet 2) ni¿ dotacji na wzmocnienie instytucji
otoczenia biznesu (priorytet 1), co wyraŸnie jest widoczne na wykresie 6.

W priorytecie 1 SPO WKP najpopularniejszym dzia³aniem by³o pocz¹tkowo dzia³anie 1.4 skierowane m.in. do ma³ych
i œrednich przedsiêbiorstw. Obecnie widoczne jest wiêksze zainteresowanie projektami wzmocnienia instytucji wspieraj¹-
cych dzia³alnoœæ przedsiêbiorstw, co powinno sprzyjaæ poœredniemu wspieraniu przedsiêbiorstw (patrz wykres 7).

Ogólne zainteresowanie ca³ym priorytetem 1 okaza³o siê jednak ni¿sze ni¿ siê spodziewano. W dzia³aniu 1.4,
w ramach którego mog¹ aplikowaæ ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa, do koñca 2005 roku zaakceptowano zaledwie 79
wniosków, wyczerpuj¹cych alokacjê w zaledwie 34%. Do koñca stycznia 2006 podpisano zaledwie 75 umów w ramach
tego dzia³ania na ³¹czn¹ kwotê 136 mln z³

, podczas, gdy wartoœæ alokacji œrodków UE wynosi ponad 100 mln euro. Mi-

nisterstwo Edukacji i Nauki, przyjmuj¹ce wnioski w tym dzia³aniu nadal oczekuje na zg³oszenie kolejnych projektów, by
wykorzystaæ jak najwiêcej œrodków przeznaczonych na wsparcie tego obszaru. Jednoczeœnie w styczniu 2006 roku, ze
wzglêdu na ma³e zainteresowanie oferowanym wsparciem ze wzglêdu na bariery formalne, podjêto decyzjê o zmniejsze-
niu bud¿etu dzia³ania 1.4 o 20% i realokacji tych œrodków do dzia³ania 1.3.

315

5511

priorytet 1 – Rozwój przedsiêbiorczoœci i wzrost innowacyjnoœci

poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu

priorytet 2 – Bezpoœrednie wsparcie przedsiêbiorstw

Przyczyn¹ by³ brak decyzji Komisji Europejskiej w sprawie notyfikowanych programów pomocowych.

„Informacja miesiêczna nt. stanu realizacji Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw, lata 2004-

2006”- informacja ze strony internetowej www.konkurencyjnosc.gov.pl

Wykres 6. Liczba wybranych projektów w ramach Priorytetu I SPO WKP (w wielkoœciach bezwzglêdnych oraz
w procentach) w podziale na poszczególne dzia³ania SPO WKP – od momentu uruchomienia do koñca 2005 r.

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki http://www.mgip.gov.pl/NR/rdonlyres/49C0D47E-AEDE-

44F0-B9A5-2871F1398F9C/16440/wykorzystanie_srodkow_1prior_spowkp.pdf

W priorytecie 2 SPO WKP do koñca stycznia 2006 roku rozpatrzono 17 959 wniosków na ³¹czn¹ kwotê ponad 7 286
229 835,28 z³, a podpisano 4 874 umowy finansuj¹ce opiewaj¹ce na 1 020 951 956,41 z³

. A¿ 51% wybranych do fi-

nansowania projektów by³o z³o¿onych w ramach dzia³añ przeznaczonych wy³¹cznie dla przedsiêbiorstw sekto-
ra MSP, czyli dzia³añ 2.1 oraz 2.3 (patrz wykres 7).

Wykres 7. Liczba wybranych projektów w ramach Priorytetu II SPO WKP (w wielkoœciach bezwzglêdnych oraz
w procentach) w podziale na poszczególne dzia³ania SPO WKP od momentu uruchomienia do koñca 2005 r.

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki http://www.mgip.gov.pl/NR/rdonlyres/49C0D47E-AEDE-

44F0-B9A5-2871F1398F9C/16441/wykorzystanie_srodkow_2prior_spowkp.pdf

Choæ na pierwszy rzut oka zainteresowanie obydwoma tymi dzia³aniami jest podobne (patrz wykres 8), w rozwa¿aniach
nale¿y przypomnieæ, ¿e w dzia³aniu 2.1 przewidywano wsparcie dla 16 101 projektów z wykorzystaniem bud¿etu
23,17 mln euro (patrz wykres 3), podczas, gdy do koñca 2005 roku do realizacji wybrano zaledwie 1 205 projektów
na ³¹czn¹ kwotê 16,6 mln z³,. W zwi¹zku z przeszacowaniem alokacji na to dzia³anie i ma³ym zainteresowaniem ze stro-

34%

25%

19%

17%

dzia³anie 2.1

22%

dzia³anie 2.3

29%

dzia³anie 2.2.2

47%

dzia³anie 2.4

dzia³anie 2.2.1

opracowanie w³asne na podstawie danych zawartych w „Informacja miesiêczna nt. Stanu realizacji Sektorowego programu operacyj-

nego wzrost konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw, lata 2004-2006 Stan wdra¿ania SPO WKP” stan na 31 stycznia 2006

ny wnioskodawców takim rodzajem wsparcia, planowana jest w najbli¿szym czasie realokacja czêœci œrodków UE do
dzia³ania 2.3 (Zasady realokacji œrodków …., www.mrr.gov.pl, marzec 2006).

Najwa¿niejszym i najpopularniejszym dzia³aniem dla mikro, ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w ramach SPO
WKP okaza³o siê dzia³anie 2.3. W jego ramach w czterech turach z³o¿ono ponad 21,5 tyœ. wniosków, czego w czasie
IV rundy z³o¿ono ponad 3,5 tyœ. wniosków (Wykorzystanie œrodków....II., str. 1). Do realizacji zosta³o rekomendowanych
2 838 wniosków na ³¹czn¹ kwotê 1 589 mln z³, z czego w samej rundzie IV zarekomendowano 1223 wniosków na kwo-
tê 693 mln z³. Przedstawione dane pozwalaj¹ stwierdziæ, ¿e w pierwszych trzech turach skutecznoœæ wnioskowania wy-
nosi³a zaledwie 8,97%, podczas, gdy w turze IV a¿ 34,94%

Jak dot¹d

w dzia³aniu 2.3 podpisano umowy z 1147 przedsiêbiorstwami na ³¹czn¹ kwotê 557,5 mln z³, a proces podpi-

sywania dalszych trwa. W zwi¹zku z pe³nym wykorzystaniem bud¿etu tego dzia³ania w chwili obecnej nie przewiduje siê
V rundy aplikacyjnej. Z informacji Ministerstwa Gospodarki (Wykorzystanie œrodków....II., str. 3) wynika, ¿e w dzia³aniu
2.3 prawie 80% projektów dotyczy przetwórstwa przemys³owego, 6,3% budownictwa, 6,2% handlu, a 5,3,% us³ug.

Najefektywniejsze w pozyskiwaniu œrodków okaza³y siê w tym dzia³aniu przedsiêbiorstwa z województw mazo-
wieckiego, wielkopolskiego, œl¹skiego, ³ódzkiego, dolnoœl¹skiego oraz ma³opolskiego (patrz wykres nr 8). Prawie co
4 projekt w dzia³aniu 2.3 realizowany jest w woj. mazowieckim lub wielkopolskim. Choæ mo¿na by³o mieæ nadzie-
jê, ¿e œrodki europejskie przyczyni¹ siê do wyrównania ró¿nic w rozwoju ró¿nych regionów Polski, w praktyce wpieraj¹
one rozwój najbardziej dynamicznie rozwijaj¹cych siê przedsiêbiorstw z najbogatszych regionów Polski. Przyczyniaj¹ siê
tym samym do dalszego pog³êbienia dysproporcji na mapie gospodarczej Polski.

Wykres 8. Liczba projektów w dzia³aniu 2.3 SPO WKP zaakceptowanych do realizacji - wg województw (stan po
IV rundzie aplikacyjnej)

ród³o: obliczenie i opracowanie w³asne na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki http://www.mgip.gov.pl/NR/rdonly-

res/49C0D47E-AEDE-44F0-B9A5-2871F1398F9C/16441/wykorzystanie_srodkow_2prior_spowkp.pdf

Bior¹c pod uwagê ca³e bezpoœrednie wsparcie przedsiêbiorstw, jakie realizowane jest w ramach Priorytetu 2 warto zau-
wa¿yæ, ¿e najwiêksz¹ popularnoœci¹ cieszy³y siê dzia³ania 2.2.1 oraz 2.3, których celem jest wsparcie finanso-
we inwestycji w przedsiêbiorstwach. £¹cznie w obu tych dzia³aniach dofinansowaniem objêto 1 555 projektów o ³¹cz-
nej wartoœci ponad 908 mln z³, co stanowi 89% wartoœci wszystkich przyjêtych do realizacji projektów w ramach Priory-
tetu 2

. Warto równie¿ zauwa¿yæ, ¿e w dzia³aniach 2.2.1 oraz 2.3 potencjalni beneficjenci okazali siê zdecydo-

wanie bardziej zdeterminowani w pozyskiwaniu œrodków na niezbêdne w ich przedsiêbiorstwach dzia³ania in-
westycyjne.

Mikro, ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa mog¹ staæ siê beneficjentami tak¿e innych programów i dzia³añ. Warto zatem
przyjrzeæ siê temu, jak s¹ one realizowane.

400

350

300

250

200

150

100

347

300

266

245

225

208

mazowieckie

wielkopolskie

œl¹skie

³ódzkie

dolnoœl¹skie ma³opolskie

Obliczenia w³asne na podstawie danych zaczerpniêtych ze strony PARP http://pliki.parp.gov.pl/pdf/listy/spowkp23_lista_10.xls

marzec 2006

obliczenia w³asne na podstawie danych z zawartych w „Informacja miesiêczna nt. Stanu realizacji Sektorowego programu operacyjne-

go wzrost konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw, lata 2004-2006 Stan wdra¿ania SPO WKP” stan na 31 stycznia 2006

W ramach dzia³ania 2.3. Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich do koñca stycznia 2006
dofinansowanie uzyska³o 548 wniosków z³o¿onych przez ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa na ³¹czn¹ kwotê 3 160 361 557
z³, co stanowi 433,6% zobowi¹zañ Dzia³ania 2.3 na ca³y okres programowania 2004-2006. Do koñca stycznia 2006 pod-
pisano umowy o dofinansowanie projektów o wartoœci 562 217 896 z³, co stanowi 77,14% realizacji zobowi¹zañ na ca³y
okres programowania. Od uruchomienia programu dokonano w tym dzia³aniu p³atnoœci na kwotê 1 360 146 z³

Mo¿na uznaæ, ¿e popyt potencjalnych projektodawców mierzony liczb¹ wniosków i ³¹czn¹ kwot¹ wnioskowanych dotacji
jest bardzo du¿y. Pocz¹tkowo jednak jedynie ok. 10% z³o¿onych wniosków kwalifikowa³ siê do realizacji. Obecnie coraz
wiêksza liczba wniosków spe³nia stawiane im wymagania, co pozwala projektodawcom na coraz lepsze wykorzystywa-
nie programu i uzyskiwanie œrodków na dofinansowanie szkoleñ dla personelu i kadry zarz¹dzaj¹cej przedsiêbiorstwa.

W ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego udzielana jest najwiêksza czêœæ pomo-
cy z funduszy strukturalnych. Tylko niewielka czêœæ pomocy w tym programie, bo zaledwie 3,44%, skierowana jest bez-
poœrednio do przedsiêbiorstw.

Do koñca stycznia 2006 w dzia³aniu 3.4 Mikroprzedsiêbiorstwa z³o¿ono wnioski na ³¹czn¹ kwotê 272 837 443 z³, co
oznacza, ¿e wartoœæ wnioskowania przekroczy³a o prawie 25,9% kwotê dostêpnych œrodków z funduszy UE. Jednocze-
œnie wartoœæ ta stanowi zaledwie 1,11% wartoœci wnioskowanej w skali ca³ego ZPORR. Wartoœæ projektów objêtych umo-
wami wynios³a 98 996 029 z³, co stanowi 45,7% dostêpnych œrodków w tym dzia³aniu. WyraŸnie widaæ, ¿e najmniejsze
firmy maj¹ problemy ze spe³nieniem warunków, które pozwalaj¹ na podpisanie umów i w efekcie rzeczywist¹
szansê na dofinansowanie.

Nieco lepiej wygl¹da alokacja dostêpnych œrodków w dzia³aniu 2.5 Promocja Przedsiêbiorczoœci. Wartoœæ z³o¿onych
do koñca stycznia 2006 roku wniosków wynios³a 249 566 998 z³ i przekroczy³a bowiem o 42,5% kwotê dostêpnych œrod-
ków dla tego dzia³ania. Wartoœæ zakontraktowanych wniosków wynios³a 95 358 690 z³, co stanowi 54,5% dostêpnych
œrodków w tym dzia³aniu.

Stopieñ wykorzystywania wsparcia finansowego przez ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa we wszystkich Progra-
mach Operacyjnych jest uzale¿niony w jednej strony od samych przedsiêbiorców i ich doœwiadczenia, z dru-
giej zaœ od warunków ubiegania siê o ni¹, stworzonych przez polsk¹ administracjê.

Pocz¹tkowo jakoœæ sk³adanych wniosków budzi³a wiele zastrze¿eñ i by³a przyczyn¹ odrzucania ich przez Instytucje Wdra-
¿aj¹ce jeszcze na etapie oceny formalnej. Mniejsze firmy, które nie mia³y wczeœniej doœwiadczenia w wykorzystywaniu
unijnego wsparcia, mia³y na etapie sk³adania wniosków du¿o wiêksze problemy w porównaniu z doœwiadczonymi w zdo-
bywaniu unijnych dotacji du¿ymi przedsiêbiorstwami. Czêsto okazywa³o siê, ¿e bardzo dobre wnioski nie uzyskiwa³y
wsparcia z powodu drobnego b³êdu formalnego, np. braku numeracji strony.

Do najczêstszych powodów odrzucania wniosków z przyczyn formalnych nale¿a³y: brak obowi¹zkowych za³¹czników, wy-
pe³nienie wniosku niezgodnie z instrukcj¹, niew³aœciwie podpisany wniosek o dofinansowanie, niezgodnoœæ projektu z za-
sadami konkretnego dzia³ania, brak zgodnoœci orygina³ów i kopii wniosku, brak parafowania z³o¿onych dokumentów itp.
(Najczêstsze powody …, PARP, Warszawa..) Kolejne b³êdy decydowa³y o odrzuceniu wielu projektów na etapie oceny
technicznej. Ocena merytoryczna polega³a natomiast na przyznaniu punktów za poszczególne kryteria. Wnioskodawcy
w z³o¿onych dokumentach czêsto nie podawali elementów podlegaj¹cych ocenie merytorycznej, co skutkowa³o s³ab¹
punktacj¹ i odrzuceniem projektu.

Zakwalifikowanie projektu do finansowania w wyniku uzyskania pozytywnych oceny nie oznacza jeszcze, ¿e przedsiê-
biorcy, których projekty zosta³y zaakceptowane, dostan¹ pieni¹dze. Pierwsz¹ podstawow¹ barier¹ dla wielu, zw³a-
szcza ma³ych przedsiêbiorstw, jest koniecznoœæ spe³nienia warunków pozwalaj¹cych na podpisanie umowy
o dofinansowanie projektu. Bez podpisanej umowy banki nie udzielaj¹ przedsiêbiorcom kredytów, co uniemo¿liwia reali-
zacjê projektu.

Wiele trudnoœci napotykaj¹ równie¿ beneficjenci na etapie realizacji projektów oraz rozliczeñ finansowych.
Przedsiêbiorcy, choæ zadowoleni ze wsparcia finansowego, czêsto podnosz¹ g³os sprzeciwu wobec zbyt rygorystycznych
procedur stworzonych przez polskich urzêdników, utrudniaj¹cych normalne prowadzenie ich ma³ych i œrednich przedsiê-
biorstw. Szczególnie ostrej krytyce poddawane s¹ przepisy dotycz¹ce koniecznoœci stosowania prawa zamówieñ publicz-
nych przez nieprzygotowane do tego ma³e i œrednie prywatne przedsiêbiorstwa.

Informacje na podstawie Stan realizacji programów operacyjnych wspó³finansowanych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej”,

stan na 31 stycznia 2006

Wnioski

Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa od dwóch lat maj¹ mo¿liwoœæ aplikowania o œrodki finansowe UE za poœrednictwem Pro-
gramów Operacyjnych Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006. Nadal jednak wszyscy s¹ na etapie nauki korzy-
stania z funduszy europejskich. Jednoczeœnie ucz¹ siê tej sztuki zarówno przedsiêbiorcy, jak i urzêdnicy odpowiedzialni
za ocenê wniosków oraz kontrolê finansow¹ i monitoring.

Priorytetem i g³ównym zadaniem Ministerstwa Rozwoju Regionalnego jest obecnie zwiêkszenie poziomu wydatkowania
funduszy unijnych przyznanych Polsce na lata 2004-2006. W tym celu dokonywane s¹ systematycznie zmiany maj¹ce
w efekcie udro¿niæ system wydatkowania przyznanych Polsce œrodków. Obok nadzwyczajnych dzia³añ zauwa¿ona zo-
sta³a koniecznoœæ systemowego usprawnienia realizacji Programów Operacyjnych.

Analiza problemów absorpcji jednoznacznie potwierdza, ¿e jedn¹ z g³ównych przyczyn jest bardziej rygorystyczne ni¿ wy-
maga tego prawo unijne prawodawstwo polskie np. w zakresie zamówieñ publicznych. Ponadto system realizacji progra-
mów jest zbyt skomplikowany i ma³o elastyczny od samego pocz¹tku (sk³adanie wniosku) do koñca (ostateczne rozlicze-
nie projektu), a polska administracja nastawiona jest nie na osi¹ganie celu, ale sam proces tworzenia procedur, obiegu
dokumentów, zabezpieczania przed nieprawid³owoœciami.

Realizowanie programów finansowanych z funduszy strukturalnych powinno byæ nastawione na osi¹gniêcie wymiernych
rezultatów w okreœlonym czasie. Niew¹tpliwie le¿y to w interesie zarówno przedsiêbiorstw, jak i Polski. Rozwój i wzrost
konkurencyjnoœci polskich firm, w tym tak¿e ma³ych i œrednich, jaki ma szansê siê dokonaæ dziêki wykorzystaniu œrodków
finansowych p³yn¹cych z Unii Europejskiej, przyczyni siê do tworzenia tak potrzebnych miejsc pracy i wzrostu gospodar-
czego. Bêdzie mia³o tak¿e wp³yw na ocenê wykorzystywania przyznanego Polsce wsparcia przez pozosta³e pañstwa Unii
Europejskiej, a w konsekwencji na wielkoœæ pomocy finansowej w kolejnych latach.

Mo¿na mieæ jednak pewnoœæ, ¿e jeœli pomoc finansowa trafi do Polski, mikro, ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa bêd¹ chcia-
³y wykorzystaæ kolejn¹ szansê na poprawê dostêpu do finansowania ze Ÿróde³ zewnêtrznych, a doœwiadczenia w przy-
gotowaniu i realizacji projektów, jakiego nabieraj¹ obecnie nie tylko one same, ale równie¿ Instytucje Zarz¹dzaj¹ce, Wdra-
¿aj¹ce oraz instytucje finansowe w otoczeniu MSP umo¿liwi¹. im po raz kolejny siêgniêcie raz po unijn¹ pomoc.

BIBLIOGRAFIA:

Dominiak P. (2005), Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa wobec wyzwañ wspó³czesnej gospodarki, praca zbiorowa, Grupa
Wydawnicza Group, Gdañsk

Europejska Karta Ma³ych Przedsiêbiorstw, Feira, czerwiec 2000, http://europa.eu.int/comm/enterprise/enterprise_poli-
cy/charter/docs/charter_pl.pdf, styzeñ 2006

Najczêstsze powody odrzucenia wniosków z przyczyn formalnych, http://www.parp.gov.pl, PARP, luty 2006

NARODOWY PLAN ROZWOJU 2004-2006 Dokument przyjêty przez Radê Ministrów w dniu 14 stycznia 2003 r. War-
szawa, styczeñ 2003 r., http://www.npr.gov.pl/NPR+20042006.htm, czerwiec 2005

Observatory of European SMEs 2003, No. 8 http://europa.eu.int/comm/enterprise/enterprise_policy/analy-
sis/doc/smes_observatory_2003_report8_en.pdf, styczeñ 2006

Pierwszy okres wykorzystania Funduszy Strukturalnych w Polsce. Raport IZ PWW, Warszawa, wrzesieñ 2005,
http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NR/rdonlyres/315D55D6-0E26-455B-938F-9059AB2B7F43/14455/pww_ra-
port_rodzproj_1okres.pdf, styczeñ 2006

Polska Agencja Rozwoju Przedsiêbiorczoœci http://pliki.parp.gov.pl

Przewodnik po funduszach strukturalnych dla przedsiêbiorców oraz instytucji wspieraj¹cych firmy, PARP, 2004

Ramowe wytyczne dla beneficjentów i Instytucji Wdra¿aj¹cych ubiegaj¹cych siê o wsparcie w ramach Zintegrowanego
Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 004-2006 Priorytet 3: Rozwój lokalny Dzia³anie 3.4: Mikroprzedsiêbior-
stwa, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, lipiec 2005,

http://www.warr.pl/pliki/2005/ZPORR_maj/Wytyczne.pdf?PHPSESSID=8b579c62d677bb0633a4faa52e78d8c1,

Ramowe wytyczne dla beneficjentów i Instytucji Wdra¿aj¹cych ubiegaj¹cych siê o wsparcie w ramach Zintegrowanego
Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, Priorytet 2: Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w re-
gionach, Dzia³anie 2.5 Promocja przedsiêbiorczoœci, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, styczeñ
2006,http://www.zporr.gov.pl/NR/rdonlyres/3E01E822-64C1-4DE8-8F9B-5E0D46E31553/16572/zporr_wytycz-
ne_2_5_10012006.pdf, styczeñ 2006

Sektorowy Program Operacyjny – Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw lata 2004-2006, Warszawa marzec 2004,
http://www.parp.gov.pl/docprogram/spowkp.pdf, styczeñ 2006

Wykorzystanie œrodków w ramach Priorytetu I, Warszawa, styczeñ 2006, http://www.mgip.gov.pl/NR/rdonly-
res/38437BE9-BEA1-400C-8BC7-2174FC3D4FEA/16440/wykorzystanie_srodkow_1prior_spowkp.pdf

Wykorzystanie œrodków w ramach Priorytetu II, Warszawa, styczeñ 2006, http://www.mgip.gov.pl/NR/rdonly-
res/38437BE9-BEA1-400C-8BC7-2174FC3D4FEA/16441/wykorzystanie_srodkow_2prior_spowkp.pdf

Zasady realokacji œrodków pomiêdzy dzia³aniami w

ramach programów operacyjnych, Warszawa,

http://www.mrr.gov.pl/Aktualnosci/zasady+realokacji1901.htm, Warszawa, styczeñ 2006

Robert Wolański
Katedra Prawnych Problemów Administracji i Zarządzania
Wydział Zarządzania, Uniwersytet Warszawski

Rola małych i średnich przedsiębiorstw

w gospodarce regionów Polski a proces wsparcia

tych przedsiębiorstw ze środków Unii Europejskiej

Wprowadzenie

Celem artyku³u jest przedstawienie roli ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw (MŒP)

w kszta³towaniu siê rozwoju regional-

nego Polski na tle uzyskiwanej przez te podmioty pomocy ze œrodków Unii Europejskiej. Artyku³ omawia wspó³zale¿noœæ
pomiêdzy tymi zjawiskami, stopieñ wp³ywu œrodków unijnych absorbowanych przez MŒP z danych regionów na znacze-
nie MŒP w tych regionach oraz wynikaj¹ce z tego efekty dla rozwoju poszczególnych regionów

Znaczenie ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw dla poszczególnych regionów

W pierwszej kolejnoœci dla zbadania znaczenia MŒP w regionach nale¿y ustaliæ stopieñ rozwoju poszczególnych regio-
nów. Poziom rozwoju gospodarczego województw mo¿na okreœliæ na podstawie analizy wskaŸników opartych na PKB,
strukturze wartoœci dodanej brutto, wielkoœci nak³adów inwestycyjnych oraz liczby MŒP. Dane te nale¿y przeanalizowaæ
dla poszczególnych województw.

Do g³ównych wskaŸników okreœlaj¹cych stopieñ rozwoju kraju, jak i poszczególnych regionów, nale¿y produkt krajowy
brutto. Wysokoœæ produktu krajowego brutto wytworzon¹ w poszczególnych województwach w 2003 r. przedstawia po-
ni¿sza tabela.

Tabela 1. Produkt krajowy brutto w 2003 r. (ceny bie¿¹ce).

Województwo

PKB w mln z³

PKB na 1 mieszkañca w z³

Dolnoœl¹skie

63 782,3

21 986

Kujawsko-Pom

39 649,3

19 169

Lubelskie

32 946,7

15 019

Lubuskie

18 542,6

18 396

£ódzkie

50 723,9

19 498

Ma³opolskie

60 156,8

18 522

Mazowieckie

167 876,6

32 722

Opolskie

18 169,1

17 173

Podkarpackie

32 362,4

15 436

Podlaskie

19 424,8

16 105

W artykule pod pojêciem ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw (MŒP) uwa¿a siê mikroprzedsiêbiorstwa, ma³e przedsiêbiorstwa i œrednie

przedsiêbiorstwa.

W artykule jako region przyjmuje siê województwo.

Pomorskie

45 750,7

20 929

Œl¹skie

112 008,5

23 718

Œwiêtokrzyskie

21 869,3

16 911

Warm-Mazurs.

23 572,1

16 504

Wielkopolskie

74 700,6

22 206

Zachodniopom.

34 544,8

20 357

Razem

816 080,6

21 366

ród³o: Rocznik statystyczny województw (2005), G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa, s. 648.

WskaŸnik oparty na wysokoœci PKB w przeliczeniu na 1 mieszkañca pozwala na porównanie ze sob¹ poziomu rozwoju
poszczególnych województw. Na jego podstawie mo¿na podzieliæ województwa na nastêpuj¹ce grupy:

●

województwa, w których poziom PKB na 1 mieszkañca przekracza 21 tys. z³ - dolnoœl¹skie, wielkopolskie, œl¹skie i ma-
zowieckie,

●

województwa, w których poziom PKB na 1 mieszkañca wynosi 18 - 21 tys. z³ - lubuskie, ma³opolskie, kujawsko – po-
morskie, ³ódzkie, zachodniopomorskie i pomorskie,

●

województwa, w których poziom PKB na 1 mieszkañca nie przekracza 18 tys. z³ - lubelskie, podkarpackie, podlaskie,
warmiñsko – mazurskie, œwiêtokrzyskie i opolskie.

Powy¿sze zestawienie wskazuje na znaczne zró¿nicowanie w poziomie rozwoju pomiêdzy poszczególnymi wojewódz-
twami. Przyk³adowo wskaŸnik ten dla województwa mazowieckiego jest ponad dwukrotnie wy¿szy ni¿ dla województwa
lubelskiego, podkarpackiego czy podlaskiego.

Poziom rozwoju województw mo¿na równie¿ badaæ analizuj¹c udzia³ poszczególnych rodzajów dzia³alnoœci w kszta³to-
waniu wartoœci dodanej brutto. Poni¿sza tabela przedstawia wartoœæ dodan¹ brutto wed³ug rodzajów dzia³alnoœci
w 2003 r.

Tabela 2. Wartoœæ dodana brutto wed³ug rodzajów dzia³alnoœci w 2003 r. (ceny bie¿¹ce).

Województwo

Rolnictwo, Przemys³

Budownictwo

Us³ugi Us³ugi

³owiectwo rynkowe

nierynkowe

i leœnictwo,

rybactwo

Dolnoœl¹skie

2,1%

27,6%

6,0%

47,7%

16,6%

Kujawsko-Pom

4,1%

24,8%

5,9%

47,8%

17,4%

Lubelskie

5,3%

18,9%

5,7%

47,0%

23,1%

Lubuskie

2,0%

25,4%

5,2%

48,8%

18,6%

£ódzkie

2,7%

27,2%

5,2%

47,8%

17,1%

Ma³opolskie

2,1%

22,8%

6,7%

50,2%

18,3%

Mazowieckie

2,5%

18,8%

4,7%

61,0%

13,0%

Opolskie

4,2%

26,8%

5,7%

43,8%

19,5%

Podkarpackie

2,3%

27,7%

5,5%

43,7%

20,8%

Podlaskie

6,2%

19,1%

6,0%

46,3%

22,5%

Pomorskie

2,3%

24,5%

6,1%

50,4%

16,6%

Œl¹skie

1,0%

32,5%

5,9%

47,5%

13,0%

Œwiêtokrzyskie

5,8%

22,9%

7,1%

44,6%

19,5%

Warm-Mazurs.

4,4%

23,1%

5,1%

46,3%

21,1%

Wielkopolskie

4,8%

27,8%

6,5%

45,9%

15,0%

Zachodniopom.

3,5%

18,4%

5,9%

54,0%

18,3%

Razem

2,9%

24,5%

5,7%

50,5%

16,4%

ród³o: Rocznik statystyczny województw (2005), G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa, s. 649.

Do wyznaczników rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów nale¿y przede wszystkim zaliczyæ udzia³ us³ug ryn-
kowych, przemys³u i budownictwa w tworzeniu wartoœci dodanej. Bior¹c pod uwagê udzia³ tych trzech komponentów
w tworzeniu wartoœci dodanej mo¿na dokonaæ nastêpuj¹cego podzia³u województw:

●

województwa, w których udzia³ us³ug rynkowych, przemys³u i budownictwa w tworzeniu wartoœci dodanej przekracza
80% - ³ódzkie, wielkopolskie, pomorskie, dolnoœl¹skie, mazowieckie i œl¹skie,

●

województwa, w których udzia³ us³ug rynkowych, przemys³u i budownictwa w tworzeniu wartoœci dodanej wynosi 75%
- 80% - opolskie, podkarpackie, kujawsko – pomorskie, zachodniopomorskie, lubuskie i ma³opolskie,

●

województwa, w których udzia³ us³ug rynkowych, przemys³u i budownictwa w tworzeniu wartoœci dodanej nie przekra-
cza 75% - podlaskie, lubelskie, œwiêtokrzyskie i warmiñsko – mazurskie.

Zró¿nicowanie poziomu tego wskaŸnika pomiêdzy województwami wskazuje na ró¿nice w uprzemys³owieniu regionu, roz-
woju infrastruktury, poziomu konkurencyjnoœci. Elementy te w znacznym stopniu wp³ywaj¹ na poziom rozwoju regionu.

Innym sposobem okreœlenia poziomu rozwoju gospodarczego województw jest wielkoœæ poniesionych nak³adów inwesty-
cyjnych. Poziom nak³adów inwestycyjnych w 2003 r. w rozbiciu na poszczególne województwa przedstawia poni¿sza ta-
bela.

Tabela 3. Nak³ady inwestycyjne w 2003 r. (ceny bie¿¹ce).

Województwo

Nak³ady inwestycyjne

ogó³em w mln z³

na 1 mieszkañca w z³

Dolnoœl¹skie

9 068,6

3 126

Kujawsko-Pom

4 431,8

2 143

Lubelskie

3 604,9

1 643

Lubuskie

2 587,0

2 567

£ódzkie

6 160,2

2 368

Ma³opolskie

9 235,7

2 844

Mazowieckie

25 697,3

5 009

Opolskie

2 126,9

2 010

Podkarpackie

4 546,2

2 168

Podlaskie

2 476,3

2 053

Pomorskie

5 786,5

2 647

Œl¹skie

13 421,0

2 842

Œwiêtokrzyskie

2 567,2

1 985

Warm-Mazurs.

2 857,7

2 001

Wielkopolskie

12 259,1

3 652

Zachodniopom.

4 033,1

2 377

Razem

110 859,8

2 902

ród³o: Rocznik statystyczny województw (2004), G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa, s. 94 i 628.

Uwzglêdniaj¹c nak³ady inwestycyjne na 1 mieszkañca mo¿na dokonaæ nastêpuj¹cego podzia³u województw:

●

województwa, w których nak³ady inwestycyjne na 1 mieszkañca przekraczaj¹ 2800 z³ - œl¹skie, ma³opolskie, dolnoœl¹-
skie, wielkopolskie i mazowieckie,

●

województwa, w których nak³ady inwestycyjne na 1 mieszkañca wynosz¹ 2200 – 2800 z³ - ³ódzkie, zachodniopomor-
skie, lubuskie i pomorskie,

●

województwa, w których nak³ady inwestycyjne na 1 mieszkañca nie przekraczaj¹ 2200 z³ - lubelskie, œwiêtokrzyskie,
warmiñsko – mazurskie, opolskie, podlaskie, kujawsko – pomorskie i podkarpackie.

Wielkoœæ inwestycji ma kluczowe znaczenie dla konkurencyjnoœci gospodarczej regionu i w konsekwencji rzutuje na je-
go rozwój. Poziom omawianego wskaŸnika obrazuje zró¿nicowanie regionów pod wzglêdem rozwoju.
Rozwój gospodarczy regionów prezentuj¹ równie¿ dane dotycz¹ce ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw. Liczbê MŒP w po-
szczególnych województwach w 2003 r. przedstawia poni¿sza tabela.

Tabela 4. Liczba ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w 2003 r.

Województwo

Ogó³em

MŒP

MŒP jako % ogó³u

Liczba MŒP na

przedsiêbiorstwa

przeds. w województwie

1000 mieszkañców

Dolnoœl¹skie

135 586

135 357

99,83%

46,7

Kujawsko-Pom

84 009

83 873

99,84%

40,5

Lubelskie

72 597

72 508

99,87%

33,1

Lubuskie

44 518

44 454

99,86%

44,0

£ódzkie

121 127

120 982

99,88%

46,5

Ma³opolskie

149 319

149 106

99,86%

45,8

Mazowieckie

272 931

272 375

99,80%

53,0

Opolskie

37 107

37 046

99,84%

35,1

Podkarpackie

68 103

67 966

99,80%

32,4

Podlaskie

44 415

44 356

99,87%

36,9

Pomorskie

111 268

111 135

99,88%

50,7

Œl¹skie

219 876

219 480

99,82%

46,5

Œwiêtokrzyskie

48 051

47 981

99,85%

37,1

Warm-Mazurs.

51 741

51 677

99,88%

36,2

Wielkopolskie

169 043

168 763

99,83%

50,2

Zachodniopom.

96 845

96 775

99,93%

57,1

Razem

1 726 536

1 723 834

99,84%

45,1

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie raportu: Dzia³alnoœæ przedsiêbiorstw

niefinansowych w 2003 r. (2005), G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa, s. 54-55.

W ka¿dym województwie MŒP stanowi¹ ponad 99,8% wszystkich dzia³aj¹cych przedsiêbiorstw. Poszczególne wojewódz-
twa praktycznie nie ró¿ni¹ siê miêdzy sob¹ odsetkiem funkcjonuj¹cych MŒP (od 99,80% do 99,93%). Sytuacja taka do-
wodzi, ¿e dla rozwoju ka¿dego z nich du¿e znaczenie ma stan ma³ej i œredniej przedsiêbiorczoœci. Ponadto znaczenie
MŒP w ka¿dym regionie Polski jest zbli¿one do siebie, odgrywaj¹ one podobn¹ rolê we wszystkich regionach Polski.
Na intensywnoœæ prowadzenia dzia³alnoœci przez MŒP wskazuje liczba MŒP na 1000 mieszkañców. W tym kontekœcie
województwa mo¿na podzieliæ na trzy grupy:

●

województwa, w których funkcjonuje 50-60 MŒP na 1000 mieszkañców - wielkopolskie, pomorskie, mazowieckie i za-
chodniopomorskie,

●

województwa, w których funkcjonuje 40–50 MŒP na 1000 mieszkañców - kujawsko – pomorskie, lubuskie, ma³opol-
skie, ³ódzkie, œl¹skie i dolnoœl¹skie,

●

województwa, w których funkcjonuje 30-40 MŒP na 1000 mieszkañców - podkarpackie, lubelskie, opolskie, warmiñ-
sko – mazurskie, podlaskie i œwiêtokrzyskie.

Powy¿sze dane wskazuj¹ na zró¿nicowanie województw pod k¹tem stopnia zaanga¿owania osób fizycznych w dzia³al-
noœæ gospodarcz¹. Jego wysokoœæ odzwierciedla szybkoœæ rozwoju gospodarczego regionu.

Omówione dla poszczególnych województw wskaŸniki PKB na 1 mieszkañca, udzia³u poszczególnych rodzajów dzia³al-
noœci w kszta³towaniu wartoœci dodanej brutto, poziomu nak³adów inwestycyjnych, liczby funkcjonuj¹cych MŒP pozwala-
j¹ na ocenê poziomu rozwoju województw i porównanie ich ze wzglêdu na to kryterium. Zestawienie ze sob¹ przedsta-
wionych wskaŸników charakteryzuj¹cych województwa pokazuje istniej¹ce w Polsce zró¿nicowanie rozwoju gospodar-
czego pomiêdzy poszczególnymi regionami. W du¿ym stopniu podzia³y regionów oparte na poszczególnych wskaŸnikach
s¹ zbli¿one do siebie i pozwalaj¹ na dokonanie ogólnego podzia³u województw pod wzglêdem stopnia rozwoju gospodar-
czego na nastêpuj¹ce grupy:

●

województwa wysoko rozwiniête: mazowieckie, œl¹skie, wielkopolskie, dolnoœl¹skie, ma³opolskie i pomorskie,

●

województwa œrednio rozwiniête: ³ódzkie, zachodniopomorskie, kujawsko–pomorskie i lubuskie,

●

województwa s³abo rozwiniête: lubelskie, podkarpackie, opolskie, warmiñsko–mazurskie, podlaskie i œwiêtokrzyskie.

Sklasyfikowane regiony pod wzglêdem ich rozwoju nale¿y poddaæ badaniu pod k¹tem znaczenia MŒP dla poszczegól-
nych regionów (Ma³e, 2004), (Rola, 2002). Rolê MŒP w rozwoju regionów mo¿na zobrazowaæ przez okreœlenie liczby pra-
cuj¹cych w MŒP oraz przez analizê wp³ywu tego sektora na wielkoœæ wytworzonych towarów i us³ug (kwota przychodów),
wysokoœæ uzyskanych dochodów i poziom inwestycji. W oparciu o powy¿sze wskaŸniki rola MŒP w województwach zo-
stanie okreœlona poprzez udzia³ (znaczenie) MŒP w gospodarce województw oraz wyniki (skutki) dzia³alnoœci MŒP.

Liczbê pracuj¹cych w MŒP w 2003 r. w podziale na poszczególne województwa przedstawia poni¿sza tabela.

Tabela 5. Pracuj¹cy w ma³ych i œrednich przedsiêbiorstwach w 2003 r.

Województwo

Pracuj¹cy

Pracuj¹cy w MŒP

w przed-

w MŒP

jako % ogó³u

w województwie

na 1000

siêbiorstwach

pracuj¹cych

jako % ogó³u

mieszkañców

w przedsiêbiorstwach pracuj¹cych

w województwie

w MŒP

Dolnoœl¹skie

613 945

439 237

71,54%

7,54%

151,5

Kujawsko-Pom.

379 728

299 154

78,78%

5,13%

144,6

Lubelskie

297 043

240 814

81,07%

4,13%

109,9

Lubuskie

186 020

156 231

83,99%

2,68%

154,9

£ódzkie

526 159

426 305

81,02%

7,31%

164,2

Ma³opolskie

650 829

495 182

76,08%

8,50%

152,3

Mazowieckie

1692936

904 194

53,41%

15,51%

176,0

Opolskie

170 346

131 483

77,19%

2,26%

124,6

Podkarpackie

336 133

241 952

71,98%

4,15%

115,4

Podlaskie

176 220

143 720

81,56%

2,47%

119,2

Pomorskie

448 953

367 504

81,86%

6,30%

167,9

Œl¹skie

1135948

772 151

67,97%

13,25%

163,7

Œwiêtokrzyskie

201 712

160 725

79,68%

2,76%

124,5

Warm-Mazurs.

228 422

188 029

82,32%

3,23%

131,6

Wielkopolskie

776 326

582 621

75,05%

10,00%

173,4

Zachodniopom.

327 515

279 726

85,41%

4,80%

164,9

Razem

8139235

5829028

71,62%

100,00%

152,6

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie raportu: Dzia³alnoœæ przedsiêbiorstw

niefinansowych w 2003 r. (2005), G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa, s. 54-55.

Bior¹c pod uwagê liczbê pracuj¹cych w MŒP, województwa mo¿na podzieliæ na nastêpuj¹ce grupy:

●

województwa, w których ponad 80% pracuj¹cych w przedsiêbiorstwach pracuje w MŒP - zachodniopomorskie, lubu-
skie, warmiñsko–mazurskie, pomorskie, podlaskie, lubelskie i ³ódzkie,

●

województwa, w których 70%-80% pracuj¹cych w przedsiêbiorstwach pracuje w MŒP - œwiêtokrzyskie, kujawsko–po-
morskie, opolskie, ma³opolskie, wielkopolskie, podkarpackie i dolnoœl¹skie,

●

województwa, w których poni¿ej 70% pracuj¹cych w przedsiêbiorstwach pracuje w MŒP - œl¹skie i mazowieckie.

Powy¿sze dane wskazuj¹, i¿ liczba pracuj¹cych w MŒP przekracza 70% ogó³u pracuj¹cych, jedynie w województwie ma-
zowieckim i œl¹skim jest ni¿sza, przy czym województwo œl¹skie nieznacznie odbiega od wskazanego minimum. Mo¿na
zatem uogólniæ, i¿ MŒP odgrywaj¹ du¿¹ rolê wœród pracuj¹cych, zmniejszaj¹ poziom bezrobocia, tworz¹ nowe miejsca
pracy.

Z analizy powy¿szych danych wynika zale¿noœæ, ¿e najwy¿szy odsetek pracuj¹cych w MŒP jest w województwach s³a-
bo i œrednio rozwiniêtych. Pod wzglêdem liczby pracuj¹cych MŒP odgrywaj¹ w nich relatywnie wiêksz¹ rolê ni¿ w woje-
wództwach wysoko rozwiniêtych, w których niewielkich podmiotów jest najwiêcej.

Okreœlaj¹c liczbê pracuj¹cych w MŒP na 1000 mieszkañców mo¿na podzieliæ województwa na nastêpuj¹ce grupy:

●

województwa, w których pracuj¹cy w MŒP stanowi¹ ponad 160 osób na 1000 mieszkañców – œl¹skie, ³ódzkie, zacho-
dniopomorskie, pomorskie, wielkopolskie, i mazowieckie

●

województwa, w których pracuj¹cy w MŒP stanowi¹ 140 - 160 osób na 1000 mieszkañców - kujawsko–pomorskie, dol-
noœl¹skie, ma³opolskie i lubuskie,

●

województwa, w których pracuj¹cy w MŒP stanowi¹ poni¿ej 140 osób na 1000 mieszkañców - lubelskie, podkarpac-
kie, podlaskie, œwiêtokrzyskie, opolskie i warmiñsko-mazurskie.

Uwzglêdniaj¹c liczbê mieszkañców województw nale¿y zauwa¿yæ, ¿e najwiêkszy odsetek pracuj¹cych w MŒP znajduje
siê w regionach wysoko i œrednio rozwiniêtych. Sytuacja taka wskazuje, ¿e MŒP z tych województw prowadz¹ dzia³al-
noœæ w szerszym zakresie, zatrudniaj¹ relatywnie wiêcej osób. Jednoczeœnie w tych regionach znacznie wiêcej dzia³a du-

¿ych przedsiêbiorstw, dlatego porównuj¹c liczbê pracuj¹cych w MŒP do liczby pracuj¹cych w samych przedsiêbiorstwach
zale¿noœæ okaza³a siê odwrotna.

Kolejnym wa¿nym wskaŸnikiem, okreœlaj¹cym rolê MŒP w rozwoju regionów jest wielkoœæ uzyskanych przychodów ze
sprzeda¿y towarów i us³ug. Dane na ten temat w 2003 r. w rozbiciu na poszczególne województwa przedstawia poni¿sza
tabela.

Tabela 6. Przychody ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w 2003 r.

Województwo

Przychody

Przychody MŒP

przedsiêbiorstw

mln z³

jako % ogó³u

w województwie

na 1 podmiot

mln z³

przychodów

jako % ogó³u

mln z³

przedsiêbiorstw przychodów

w województwie

MŒP

Dolnoœl¹skie

122 373

81 468

66,57%

6,68%

0,60

Kujawsko-Pom.

73 484

50 708

69,01%

4,16%

0,60

Lubelskie

54 138

41 206

76,11%

3,38%

0,57

Lubuskie

34 205

26 192

76,57%

2,15%

0,59

£ódzkie

93 680

68 315

72,92%

5,60%

0,56

Ma³opolskie

148 792

96 609

64,93%

7,92%

0,65

Mazowieckie

593 079

295 475

49,82%

24,22%

1,08

Opolskie

34 399

23 247

67,58%

1,91%

0,63

Podkarpackie

60 887

41 727

68,53%

3,42%

0,61

Podlaskie

39 847

28 984

72,74%

2,38%

0,65

Pomorskie

101 310

70 538

69,63%

5,78%

0,63

Œl¹skie

271 162

172 096

63,47%

14,11%

0,78

Œwiêtokrzyskie

41 857

29 749

71,07%

2,44%

0,62

Warm-Mazurs.

39 403

29 315

74,40%

2,40%

0,57

Wielkopolskie

184 968

120 037

64,90%

9,84%

0,71

Zachodniopom.

57 570

44 357

77,05%

3,64%

0,46

Razem

1 951 154

1 220 019

62,53%

100,00%

0,71

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie raportu: Dzia³alnoœæ przedsiêbiorstw

niefinansowych w 2003 r. (2005), G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa, s. 62-63.

Udzia³ MŒP w realizowanych przez przedsiêbiorstwa przychodach wykazuje znaczne podobieñstwa w odniesieniu do ich
roli wœród osób pracuj¹cych. Poszczególne województwa mo¿na podzieliæ na nastêpuj¹ce grupy:

●

województwa, w których ponad 70% przychodów wœród przedsiêbiorstw osi¹gaj¹ MŒP - zachodniopomorskie, lubu-
skie, lubelskie, warmiñsko–mazurskie, ³ódzkie, podlaskie i œwiêtokrzyskie,

●

województwa, w których 60%-70% przychodów wœród przedsiêbiorstw osi¹gaj¹ MŒP - pomorskie, kujawsko–pomor-
skie, podkarpackie, opolskie, dolnoœl¹skie, ma³opolskie, wielkopolskie i œl¹skie,

●

województwa, w których poni¿ej 60% przychodów wœród przedsiêbiorstw osi¹gaj¹ MŒP - mazowieckie.

Zgodnie z powy¿szym, we wszystkich województwach oprócz mazowieckiego przychody MŒP przekraczaj¹ 60% ogó³u
przychodów przedsiêbiorstw, co uzasadnia uznanie roli MŒP za znacz¹c¹ równie¿ w tym aspekcie. MŒP uzyskuj¹ naj-
wy¿szy odsetek przychodów wœród przedsiêbiorstw w województwach s³abo i œrednio rozwiniêtych. Pod tym wzglêdem
odgrywaj¹ one relatywnie wiêksz¹ rolê ni¿ w województwach wysoko rozwiniêtych, podobnie jak przy liczbie pracowni-
ków.

Wa¿ne informacje na temat roli MŒP w województwach wynikaj¹ z analizy przychodów MŒP na 1 podmiot. Na podsta-
wie tego wskaŸnika województwa mo¿na podzieliæ na nastêpuj¹ce grupy:

●

województwa, w których przychody MŒP na 1 podmiot przekraczaj¹ 0,7 mln z³ –wielkopolskie, œl¹skie i mazowieckie,

●

województwa, w których przychody MŒP na 1 podmiot wynosz¹ 0,6 - 0,7 mln z³ - kujawsko–pomorskie, dolnoœl¹skie,
podkarpackie, œwiêtokrzyskie, pomorskie, opolskie, podlaskie i ma³opolskie,

●

województwa, w których przychody MŒP na 1 podmiot nie przekraczaj¹ 0,6 - 0,7 mln z³ - zachodniopomorskie, ³ódz-
kie, lubelskie, warmiñsko–mazurskie i lubuskie.

Najwy¿sze przychody uzyskuj¹ MŒP z wysoko rozwiniêtych województw, natomiast wœród niewielkich podmiotów z po-
zosta³ych województw poziom przychodów na 1 podmiot wykazuje znaczne zró¿nicowanie. MŒP z najbardziej rozwiniê-
tych regionów prowadz¹ dzia³alnoœæ w najszerszym zakresie, dlatego te¿ wykazuj¹ najwy¿sze przychody.
Stan MŒP w poszczególnych województwach mo¿na równie¿ okreœliæ bior¹c pod uwagê uzyskiwany przez nich dochód.
Wysokoœæ dochodu pokazuje mo¿liwoœæ dalszego rozwoju MŒP, gdy¿ jest on podstawowym Ÿród³em finansowania roz-
woju niewielkich podmiotów (Skowronek – Mielczarek, 2003). Wysokoœæ dochodu uzyskiwanego przez MŒP w 2003 r.
w poszczególnych województwach przedstawia poni¿sza tabela.

Tabela 7. Dochód ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w 2003 r.

Województwo

Dochody

Dochody MŒP

przedsiêbiorstw

mln z³

jako % ogó³u

w województwie

na 1 podmiot

mln z³

dochodów

jako % ogó³u

tys. z³

w przedsiêbior-

dochodów

stwach w woje-

w MŒP

wództwie

Dolnoœl¹skie

6 362

4 585

72,07%

6,25%

33,9

Kujawsko-Pom.

3 941

2 931

74,37%

4,00%

34,9

Lubelskie

2 641

2 140

81,03%

2,92%

29,5

Lubuskie

1 715

1 534

89,45%

2,09%

34,5

£ódzkie

5 243

4 345

82,87%

5,93%

35,9

Ma³opolskie

6 431

5 590

86,92%

7,62%

37,5

Mazowieckie

20 682

13 861

67,02%

18,90%

50,9

Opolskie

1 519

1 188

78,21%

1,62%

32,1

Podkarpackie

2 906

2 243

77,19%

3,06%

33,0

Podlaskie

2 242

1 927

85,95%

2,63%

43,4

Pomorskie

5 757

4 187

72,73%

5,71%

37,7

Œl¹skie

19 081

15 323

80,31%

20,90%

69,8

Œwiêtokrzyskie

2 029

1 510

74,42%

2,06%

31,5

Warm-Mazurs.

2 760

2 136

77,39%

2,91%

41,3

Wielkopolskie

9 318

6 878

73,81%

9,38%

40,8

Zachodniopom.

3 042

2 942

96,71%

4,01%

30,4

Razem

95 671

73 324

76,64%

100,00%

42,5

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie raportu: Dzia³alnoœæ przedsiêbiorstw

niefinansowych w 2003 r. (2005), G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa, s. 62-63.

Dochody uzyskiwane przez MŒP w poszczególnych regionach pozwalaj¹ dokonaæ podzia³u województw na nastêpuj¹ce grupy:

●

województwa, w których MŒP uzyskuj¹ ponad 80% dochodu ogó³u przedsiêbiorstw - zachodniopomorskie, lubuskie,
ma³opolskie, podlaskie, ³ódzkie, lubelskie i œl¹skie,

●

województwa, w których MŒP uzyskuj¹ 70%-80% dochodu ogó³u przedsiêbiorstw - opolskie, warmiñsko–mazurskie,
podkarpackie, œwiêtokrzyskie, kujawsko–pomorskie, wielkopolskie, pomorskie i dolnoœl¹skie,

●

województwa, w których MŒP uzyskuj¹ poni¿ej 70% dochodu ogó³u przedsiêbiorstw - mazowieckie.

We wszystkich województwach poza mazowieckim dochody MŒP przekraczaj¹ 70% ogó³u dochodów przedsiêbiorstw.
Znaczna rola MŒP w generowaniu dochodów ma znaczenie dla samych regionów, gdy¿ w ten sposób przyczyniaj¹ siê
one do wzrostu dochodów w regionach z udzia³u w podatkach dochodowych. Ponadto dziêki temu MŒP posiadaj¹ wiêk-
sze mo¿liwoœci rozwoju, dokonywania wydatków inwestycyjnych, poprawiaj¹c w³asn¹ konkurencyjnoœæ, jak i regionu,
w którym dzia³aj¹.

Natomiast z punktu widzenia dochodów MŒP na 1 podmiot województwa mo¿na podzieliæ na nastêpuj¹ce grupy:

●

województwa, w których dochody MŒP na 1 podmiot przekraczaj¹ 50 tys. z³ –mazowieckie i œl¹skie,

●

województwa, w których dochody MŒP na 1 podmiot wynosz¹ 40 – 50 tys. z³ - wielkopolskie, warmiñsko–mazurskie
i podlaskie,

●

województwa, w których dochody MŒP na 1 podmiot nie przekraczaj¹ 40 tys. z³ - lubelskie, zachodniopomorskie, œwiê-
tokrzyskie, opolskie, podkarpackie, dolnoœl¹skie, lubuskie, kujawsko–pomorskie, ³ódzkie, ma³opolskie i pomorskie.

Powy¿sze zestawienie œwiadczy o braku zale¿noœci pomiêdzy poziomem dochodów MŒP na 1 podmiot a stopniem roz-
woju województwa, w którym prowadzona jest dzia³alnoœæ. Mo¿na wskazaæ, ¿e relatywnie najlepsze wyniki osi¹gaj¹ nie-
wielkie podmioty z wysoko rozwiniêtych województw, jednak¿e istnieje tutaj znaczne zró¿nicowanie pomiêdzy regionami.
Podstawowe znaczenie dla rozwoju regionów ma wielkoœæ poniesionych wydatków inwestycyjnych przez przedsiêbior-
stwa. Poziom inwestycji w przypadku MŒP w 2003 r. w poszczególnych województwach przedstawia poni¿sza tabela.

Tabela 8. Inwestycje ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w 2003 r.

Województwo

Inwestycje

Inwestycje MŒP

Inwestycje

przedsiêbiorstw

mln z³

jako % ogó³u

w województwie

MŒP na

mln z³

inwestycji

jako % ogó³u

1 podmiot

przedsiêbiorstw

inwestycji MŒP

tys. z³

w województwie

Dolnoœl¹skie

6 017

2 555

42,46%

6,90%

18,9

Kujawsko-Pom.

2 577

1 651

64,07%

4,46%

19,7

Lubelskie

1 897

971

51,19%

2,62%

13,4

Lubuskie

1 690

891

52,72%

2,41%

20,0

£ódzkie

3 466

1 905

54,96%

5,15%

15,7

Ma³opolskie

5 632

2 914

51,74%

7,87%

19,5

Mazowieckie

24 649

8 884

36,04%

23,99%

32,6

Opolskie

1 411

949

67,26%

2,56%

25,6

Podkarpackie

2 438

1 405

57,63%

3,79%

20,7

Podlaskie

1 128

699

61,97%

1,89%

15,8

Pomorskie

3 299

2 197

66,60%

5,93%

19,8

Œl¹skie

9 409

4 412

46,89%

11,92%

20,1

Œwiêtokrzyskie

1 328

824

62,05%

2,23%

17,2

Warm-Mazurs.

1 403

930

66,29%

2,51%

18,0

Wielkopolskie

8 851

4 567

51,60%

12,33%

27,1

Zachodniopom.

2 200

1 271

57,77%

3,43%

13,1

Razem

77 397

37 026

47,84%

100,00%

21,5

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie raportu: Dzia³alnoœæ przedsiêbiorstw

niefinansowych w 2003 r. (2005), G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa, s. 68-69.

Przyjmuj¹c za kryterium wielkoœæ inwestycji prowadzonych przez MŒP mo¿na wyró¿niæ wœród województw trzy spójne
grupy:

●

województwa, w których ponad 60% inwestycji wœród przedsiêbiorstw prowadz¹ MŒP - opolskie, pomorskie, warmiñ-
sko-mazurskie, kujawsko-pomorskie, œwiêtokrzyskie i podlaskie,

●

województwa, w których 50%-60% inwestycji wœród przedsiêbiorstw prowadz¹ MŒP - zachodniopomorskie, podkar-
packie, ³ódzkie, lubuskie, ma³opolskie, wielkopolskie i lubelskie,

●

województwa, w których poni¿ej 50% inwestycji wœród przedsiêbiorstw prowadz¹ MŒP - œl¹skie, dolnoœl¹skie i mazo-
wieckie.

Poziom inwestycji MŒP, przekraczaj¹cy w wiêkszoœci województw 50% ogó³u inwestycji przedsiêbiorstw, nale¿y uznaæ za
zadowalaj¹cy, tak¿e pod tym wzglêdem okreœla rolê MŒP w rozwoju regionalnym.
Podobnie jak w przypadku liczby pracowników oraz poziomu przychodów równie¿ dla inwestycji relatywnie najwiêkszy
ich poziom uzyskuj¹ MŒP po³o¿one w s³abo i œrednio rozwiniêtych regionach.
Natomiast bior¹c pod uwagê wielkoœæ inwestycji MŒP na 1 podmiot województwa mo¿na podzieliæ na nastêpuj¹ce gru-
py:

●

województwa, w których inwestycje MŒP na 1 podmiot przekraczaj¹ 25 tys. z³ – opolskie, wielkopolskie i mazowiec-
kie,

●

województwa, w których inwestycje MŒP na 1 podmiot wynosz¹ 17,5 – 25 tys. z³ - warmiñsko–mazurskie, dolnoœl¹-
skie, ma³opolskie, kujawsko–pomorskie, pomorskie, lubuskie, œl¹skie i podkarpackie,

●

województwa, w których inwestycje MŒP na 1 podmiot nie przekraczaj¹ 17,5 tys. z³ - zachodniopomorskie, lubelskie,
³ódzkie, podlaskie i œwiêtokrzyskie.

Przestawione zestawienie wskazuje na brak zale¿noœci pomiêdzy poziomem inwestycji na 1 podmiot wœród MŒP a stop-
niem rozwoju województwa, w którym prowadzona jest dzia³alnoœæ. Nale¿y podkreœliæ, ¿e najwiêkszy poziom inwestycji
w przeliczeniu na 1 podmiot posiadaj¹ niewielkie podmioty z województw wysoko rozwiniêtych, przy czym sytuacja w po-
szczególnych regionach jest znacznie zró¿nicowana.

Podsumowuj¹c dokonan¹ analizê roli MŒP w poszczególnych regionach mo¿na wskazaæ nastêpuj¹ce wnioski.
1. Najwiêksz¹ rolê MŒP spe³niaj¹ w generowaniu dochodu oraz liczbie pracowników (udzia³ 70%-90%), nastêpnie w uzy-

skiwanych przychodach (udzia³ 60%-80%), najmniejsz¹ zaœ odnoœnie prowadzonych inwestycji (udzia³ 50%-70%)

2. Znaczenie MŒP, badane udzia³em tego sektora w kszta³towaniu dochodu, liczby pracowników, uzyskiwanych przycho-

dach oraz prowadzonych inwestycjach w ramach poszczególnych regionów, jest najbardziej znacz¹ce wœród woje-
wództw s³abo i œrednio rozwiniêtych. Na wiêksz¹ rolê MŒP w województwach s³abo i œrednio rozwiniêtych du¿y wp³yw
ma fakt, ¿e w regionach tych dzia³a znacznie mniej du¿ych przedsiêbiorstw ni¿ w województwach wysoko rozwiniê-
tych. Omówiona zale¿noœæ uzasadnia, ¿e najwiêksze wsparcie powinno byæ kierowane do MŒP w³aœnie z województw
s³abo i œrednio rozwiniêtych, w tym ze œrodków UE.

3. Najlepsze wyniki dzia³alnoœci, badane wskaŸnikami okreœlaj¹cymi iloœæ pracowników w MŒP na 1000 mieszkañców

oraz wielkoœæ przychodów, dochodów i inwestycji MŒP na 1 podmiot dla poszczególnych regionów, uzyskuj¹ MŒP po-
³o¿one w województwach wysoko rozwiniêtych. Niewielkie podmioty z tych regionów prowadz¹ dzia³alnoœæ w najszer-
szym zakresie, ponosz¹ najwy¿sze wydatki inwestycyjne, s¹ najbardziej konkurencyjne.

4. Udzia³ MŒP w poszczególnych regionach w liczbie pracowników, przychodach, dochodach oraz inwestycjach potwier-

dza przedstawiony w pierwszej czêœci artyku³u podzia³ województw na wysoko, œrednio i s³abo rozwiniête. Œwiadcz¹
o tym przede wszystkim wskaŸniki dotycz¹ce udzia³u MŒP z danych województw w liczbie pracowników, przychodach,
dochodach i inwestycjach ogó³u MŒP a tak¿e wskaŸniki okreœlaj¹ce poziom zatrudnienia w MŒP na 1000 mieszkañ-
ców oraz wielkoœæ przychodów, dochodów i inwestycji MŒP na 1 podmiot. Zestawienie ze sob¹ tych wskaŸników dla
poszczególnych województw w du¿ym stopniu pokrywa siê z przedstawionym podzia³em województw na wysoko, œre-
dnio i s³abo rozwiniête.

5. Na uwagê zas³uguj¹ niewielkie kwoty inwestycji MŒP w przeliczeniu na jeden podmiot. W skali roku kszta³tuj¹ siê one

na poziomie od 13 tys. z³. do 32 tys. z³., przy czym wy³¹czaj¹c trzy najbardziej rozwiniête województwa (mazowieckie,
œl¹skie i wielkopolskie) wielkoœæ tych inwestycji nie przekracza 20 tys. z³. Ocenê poziomu inwestycji MŒP mo¿na otrzy-
maæ porównuj¹c ich wielkoœæ z uzyskiwanymi dochodami. MŒP z poszczególnych województw ponios³y wydatki inwe-
stycyjne na poziomie 40%-60% uzyskanych dochodów

. Taki poziom mo¿na uznaæ za zadowalaj¹cy, bior¹c pod uwa-

gê specyfikê sektora niewielkich podmiotów

Wsparcie ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw

w województwach Polski œrodkami z Unii Europejskiej

Zachowanie wolnej konkurencji jest jednym z najwa¿niejszych celów realizowanej polityki gospodarczej w UE. Jednak¿e
istniej¹ obiektywne przyczyny, które wymuszaj¹ koniecznoœæ ingerencji pañstwa na rynku, w stosunku do okreœlonych
firm. Wynikaj¹ one z ró¿nego poziomu rozwoju regionów, okreœlonych ga³êzi gospodarczych i innych. Instrumenty pomo-
cowe s³u¿¹ w gospodarce rynkowej stymulacji pozytywnych jej procesów i hamowaniu negatywnych. Nale¿¹ do nich
przede wszystkim intensyfikowanie procesów inwestycyjnych, efektywna restrukturyzacja sektorów gospodarczych lub
przedsiêbiorstw, a tak¿e redukcja bezrobocia. Zgodnie z powy¿szym pomoc ma³ym i œrednim przedsiêbiorstwom s³u¿y
rozwojowi ca³ej gospodarki unijnej, a nie zak³ócaniu wolnej konkurencji (Janiuk, 2004), (Aftyka, Chmielewski, 2005), (Ro-
gut, 2002). Podobnie jak prowadzenie polityki regionalnej przez UE.

Wspieranie rozwoju ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw to jeden z najwa¿niejszych priorytetów Unii Europejskiej. Nowym
celem strategicznym Unii, wyznaczonym w 2000 roku w Lizbonie na najbli¿sze dziesiêciolecie, jest stworzenie opartej na
wiedzy najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki na œwiecie, zdolnej do systematycznego wzrostu gospodar-
czego, zapewniaj¹cej wiêksz¹ liczbê lepszych miejsc pracy w warunkach wiêkszej spójnoœci spo³ecznej. Strategia lizboñ-
ska wœród dzia³añ priorytetowych wymienia stworzenie sprzyjaj¹cych warunków umo¿liwiaj¹cych powstawanie i rozwój
firm innowacyjnych, szczególnie wœród MŒP oraz stymulowanie przedsiêbiorczoœci (Kierunki, 2003, s. 43).

Efektem tej strategii jest Europejska Karta Ma³ych Przedsiêbiorstw wyznaczaj¹ca podstawowe kierunki dzia³añ wobec tej
grupy firm. Definiuje obszary, w których nale¿y podejmowaæ dzia³ania skierowane do MŒP. Wœród tych obszarów wymie-

Jedynie MŒP w województwie mazowieckim uzyskuj¹ ni¿sze wskaŸniki.

Udzia³ wy¿szy uzyska³y województwa wielkopolskie, opolskie i mazowieckie, zaœ ni¿szy województwo œl¹skie.

Liczne grono MŒP w ogóle nie prowadzi inwestycji z uwagi na typ i skalê dzia³alnoœci np. czêœæ firm handlowych.

nia zwiêkszenie mo¿liwoœci technologicznych niewielkich przedsiêbiorstw, kszta³cenie i szkolenie w zakresie przedsiê-
biorczoœci i pozyskiwania œrodków finansowych.

Czêsto wspieranie MŒP ze œrodków unijnych jest po³¹czone z realizacj¹ polityki regionalnej przez UE. Polityka ta ma na
celu przede wszystkim promowanie rozwoju i dostosowañ strukturalnych w regionach s³abiej rozwiniêtych. Osi¹gniêcie
tego celu polityki regionalnej UE jest mo¿liwe dziêki finansowemu zaanga¿owaniu funduszy strukturalnych (Jankowska,
Kierzkowski, Knopik, 2003). Wœród tych funduszy najwa¿niejsze znaczenie ma europejski fundusz rozwoju regionalnego,
którego zadaniem jest zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju pomiêdzy regionami nale¿¹cymi do Unii Europej-
skiej. Z tego funduszu realizowane s¹ miêdzy innymi projekty infrastrukturalne, projekty inwestycyjne i doradcze dla
przedsiêbiorstw (przede wszystkim ma³ych i œrednich), dzia³ania w zakresie badañ i rozwoju, projekty turystyczne, dzia-
³ania zwi¹zane z rozwojem spo³eczeñstwa informacyjnego. W³aœnie z funduszy strukturalnych MŒP czerpi¹ najwiêksze
œrodki z pomocy unijnej.

Dla ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w Polsce po przyst¹pieniu Polski do UE sta³y siê równie¿ dostêpne fundusze struk-
turalne (Pomoc, 2005). Ze wzglêdu na krótki okres cz³onkostwa Polski w UE MŒP dopiero rozpoczynaj¹ korzystanie z fun-
duszy strukturalnych, dlatego nie ma podstaw do oceny ich stopnia wykorzystania i okreœlenia wp³ywu na rozwój poszcze-
gólnych regionów. Jednoczeœnie z racji niewykorzystania wszystkich przyznanych œrodków przedakcesyjnych, w pierw-
szych latach po przyst¹pieniu Polski do UE MŒP nadal korzystaj¹ g³ównie z tych œrodków. Wœród tych œrodków podsta-
wowe znaczenie maj¹ œrodki z programu Phare. Badanie stopnia wykorzystania pomocy unijnej przez MŒP zostanie
oparte na bazie œrodków z programów regionalnych Phare 2001, 2002 i 2003 kierowanych do poszczególnych woje-
wództw.

Program Phare sk³ada siê z programu ogólnokrajowego, skierowanego do MŒP z ca³ej Polski oraz z programu regional-
nego dla MŒP z wybranych województw. W sk³ad czêœci regionalnej programu Phare wchodz¹ nastêpuj¹ce komponen-
ty:

●

Program Rozwoju Przedsiêbiorstw (PRP),

●

Program Rozwoju Przedsiêbiorstw Eksportowych (PRPE),

●

Technologie Informatyczne dla Przedsiêbiorstw (TIP),

●

Fundusz Dotacji Inwestycyjnych (FDI).

Przeznaczenie tych programów dla poszczególnych województw przedstawia poni¿sza tabela.

Tabela 9. Przeznaczenie programów Phare dla ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w poszczególnych wojewódz-
twach

Województwo

Phare 2001

Phare 2002

Phare 2003

prp

prpe

tip

fdi

prp

prpe

tip

fdi

prp

prpe

tip

fdi Razem

Dolnoœl.

Kuj-Pom.

Lubelskie

Lubuskie

£ódzkie

Ma³opol.

Mazowie.

Opolskie

Podkarp.

Podlaskie

Pomors.

Œl¹skie

Œwiêtok.

War-Maz

Wielko.

Zachodn.

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych uzyskanych od

Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiêbiorczoœci (PARP). Razem oznacza iloœæ komponentów przyznanych danemu województwu.

Wœród omawianych programów Phare wystêpuje 12 komponentów. Przyjmuj¹c za kryterium liczbê komponentów adre-
sowanych do MŒP z danego regionu, województwa mo¿na podzieliæ na trzy grupy:

●

województwa, w których ponad 10 komponentów by³o adresowanych do MŒP - ³ódzkie, kujawsko–pomorskie, warmiñ-
sko-mazurskie i pomorskie,

●

województwa, w których 8 - 9 komponentów by³o adresowanych do MŒP -podlaskie, mazowieckie, wielkopolskie, za-
chodniopomorskie, lubelskie, podkarpackie, dolnoœl¹skie, ma³opolskie i œwiêtokrzyskie,

●

województwa, w których 6 - 7 komponentów by³o adresowanych do MŒP - œl¹skie, lubuskie i opolskie.

Bior¹c pod uwagê iloœæ komponentów przeznaczanych dla MŒP z danych województw mo¿na zauwa¿yæ, i¿ wojewódz-
twa s³abo rozwiniête znajduj¹ siê we wszystkich powy¿szych grupach. Œrodki unijne nie pobudzaj¹ rozwoju MŒP w wo-
jewództwach s³abo rozwiniêtych w jednakowy sposób. Niektóre z nich s¹ potraktowane priorytetowo np. warmiñsko –
mazurskie, inne wrêcz restrykcyjnie np. opolskie. Uwzglêdniaj¹c fakt, ¿e MŒP odgrywaj¹ relatywnie wiêksz¹ rolê w wo-
jewództwach s³abo rozwiniêtych takie zró¿nicowanie nale¿y uznaæ za nieuzasadnione. Dla niwelowania ró¿nic w pozio-
mie rozwoju pomiêdzy regionami MŒP ze wszystkich najubo¿szych województw powinny byæ wspierane w pierwszej ko-
lejnoœci.

Stopieñ zró¿nicowania pomocy unijnej dla MŒP pomiêdzy poszczególnymi regionami mo¿na rozwa¿yæ bior¹c pod uwa-
gê wysokoœæ kierowanych œrodków do poszczególnych województw, co przedstawia poni¿sza tabela.

Tabela 10. Wysokoœæ œrodków z programów Phare dla ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w poszczególnych
województwach (w mln euro).

Phare 2001

Phare 2002

Phare 2003

Razem

Pomoc na 1 MŒP

(w euro)

Dolnoœl¹skie

4,14

1,72

0,67

6,53

Kujawsko-Pom.

4,13

1,60

1,42

7,15

Lubelskie

3,15

3,25

2,88

9,28

127

Lubuskie

2,34

2,60

4,94

111

£ódzkie

3,37

2,69

0,63

6,69

Ma³opolskie

4,93

4,03

1,99

10,95

Mazowieckie

4,94

2,92

7,86

Opolskie

2,90

1,95

4,85

131

Podkarpackie

3,64

2,50

2,97

9,11

134

Podlaskie

2,96

1,16

2,00

6,12

138

Pomorskie

3,50

2,15

0,71

5,36

Œl¹skie

6,00

2,21

8,21

Œwiêtokrzyskie

2,56

2,36

0,39

5,31

111

Warm-Mazurs.

3,26

2,13

2,42

7,81

151

Wielkopolskie

4,56

2,69

7,25

Zachodniopom.

2,38

1,61

1,37

5,36

Razem

58,76

29,75

25,27

113,78

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych uzyskanych od PARP.

Wa¿nym wskaŸnikiem okreœlaj¹cym stopieñ wspierania œrodkami unijnymi MŒP z poszczególnych regionów jest wielkoœæ
pomocy w przeliczeniu na 1 MŒP. Z tego punktu widzenia województwa mo¿na podzieliæ na nastêpuj¹ce grupy:

●

województwa, w których pomoc, w przeliczeniu na 1 MŒP, przekracza 100 euro - lubuskie, œwiêtokrzyskie, lubelskie,
opolskie, podkarpackie, podlaskie i warmiñsko - mazurskie,

●

województwa, w których pomoc, w przeliczeniu na 1 MŒP, wynosi 50 - 100 euro -³ódzkie, zachodniopomorskie, ma³o-
polskie i kujawsko - pomorskie,

●

województwa, w których pomoc, w przeliczeniu na 1 MŒP, nie przekracza 50 euro - mazowieckie, œl¹skie, wielkopol-
skie, pomorskie i dolnoœl¹skie.

Powy¿szy podzia³ jest zbie¿ny z podzia³em regionów na s³abo, œrednio i wysoko rozwiniête. Liczba MŒP w regionie po-
kazuje potencja³ niewielkich podmiotów. Uwzglêdniaj¹c ten potencja³ najwiêksze wsparcie przeznaczone jest dla MŒP
z regionów s³abo rozwiniêtych, zaœ najmniejsze z regionów wysoko rozwiniêtych. Istnieje znaczne zró¿nicowanie prze-

ciêtnej wielkoœci pomocy dla 1 MŒP pomiêdzy województwami od 29 euro (województwo mazowieckie) do 151 euro (wo-
jewództwo warmiñsko - mazurskie). W tym aspekcie MŒP z s³abiej rozwiniêtych województw maj¹ znacznie ³atwiejszy
dostêp do œrodków unijnych.

Wysokoœæ œrodków przeznaczonych dla MŒP z poszczególnych województw pozwala na dokonanie ich podzia³u na na-
stêpuj¹ce grupy:

●

województwa, w których MŒP uzyska³y poni¿ej 6 mln euro pomocy - opolskie, lubuskie, œwiêtokrzyskie, pomorskie i za-
chodniopomorskie,

●

województwa, w których MŒP uzyska³y 6 - 8 mln euro pomocy - podlaskie, dolnoœl¹skie, ³ódzkie, kujawsko – pomor-
skie, wielkopolskie, warmiñsko – mazurskie i mazowieckie,

●

województwa, w których MŒP uzyska³y ponad 8 mln euro pomocy - œl¹skie, podkarpackie, lubelskie i ma³opolskie.

Zestawienie to œwiadczy o braku zale¿noœci pomiêdzy nominaln¹ wysokoœci¹ pomocy dla MŒP a stopniem rozwoju wo-
jewództwa, w którym prowadzona jest dzia³alnoœæ. Dlatego te¿ wysokoœæ pomocy dla MŒP z regionów najbardziej potrze-
buj¹cych wsparcia jest znacznie zró¿nicowana i czêsto jest stosunkowo niewielka. Mo¿na pos³u¿yæ siê porównaniem
MŒP z województwa opolskiego, które otrzyma³y poni¿ej 5 mln euro pomocy oraz MŒP z województwa podkarpackiego,
dla których przeznaczono ponad 9 mln euro pomocy.

Dla zobrazowania sposobu wykorzystywania œrodków UE przez MŒP z poszczególnych województw nale¿y okreœliæ licz-
bê MŒP faktycznie korzystaj¹cych ze wsparcia. Takie dane dostêpne s¹ dla programu Phare 2001, przedstawia je poni¿-
sza tabela.

Tabela 11. Iloœæ ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw korzystaj¹cych z programu Phare 2001 w poszczególnych
województwach.

Województwo

Liczba MŒP

Wartoœæ pomocy

Odsetek MŒP

korzystaj¹cych z pomocy

na 1 MŒP (tys. euro)

korzystaj¹cych z pomocy

Dolnoœl¹skie

312

13,3

0,23%

Kujawsko-Pom.

288

14,3

0,34%

Lubelskie

170

18,5

0,23%

Lubuskie

139

16,8

0,31%

£ódzkie

236

14,3

0,20%

Ma³opolskie

345

14,3

0,23%

Mazowieckie

338

14,6

0,12%

Opolskie

156

18,6

0,42%

Podkarpackie

270

13,5

0,40%

Podlaskie

180

16,4

0,41%

Pomorskie

248

14,1

0,22%

Œl¹skie

459

13,1

0,21%

Œwiêtokrzyskie

157

16,3

0,33%

Warm-Mazurs.

210

15,5

0,41%

Wielkopolskie

306

14,9

0,18%

Zachodniopom.

168

14,2

0,17%

Razem

3982

14,8

0,23%

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych uzyskanych od PARP.

Liczba faktycznie korzystaj¹cych MŒP z pomocy unijnej zale¿y od liczby wszystkich MŒP w województwie – im jest ich
wiêcej, tym równie¿ wiêcej siêga po pomoc. Natomiast bior¹c pod uwagê odsetek MŒP korzystaj¹cych z pomocy woje-
wództwa mo¿na podzieliæ na nastêpuj¹ce grupy:

●

województwa, w których co najmniej 0,3% MŒP korzysta³o z pomocy - lubuskie, œwiêtokrzyskie, kujawsko–pomorskie,
podkarpackie, warmiñsko-mazurskie, podlaskie i opolskie,

●

województwa, w których 0,2 - 0,3% MŒP korzysta³o z pomocy - ³ódzkie, œl¹skie, pomorskie, lubelskie, dolnoœl¹skie
i ma³opolskie,

●

województwa, w których poni¿ej 0,2% MŒP korzysta³o z pomocy - mazowieckie, zachodniopomorskie i wielkopolskie.

Najwy¿szy odsetek MŒP korzystaj¹cych z pomocy wystêpowa³ w województwach s³abo rozwiniêtych, najni¿szy zaœ w wy-
soko rozwiniêtych. Sytuacja ta potwierdza, ¿e w regionach s³abo rozwiniêtych, gdzie funkcjonuje niewiele MŒP, jest ³a-
twiejszy dostêp do pomocy i relatywnie wiêcej MŒP z niej korzysta. Podobnie sytuacja przedstawia siê dla przeciêtnej
wartoœci pomocy dla 1 MŒP. Województwa pod tym k¹tem mo¿na podzieliæ na nastêpuj¹ce grupy:

●

województwa, w których MŒP uzyska³y przeciêtnie ponad 15 tys. euro pomocy - warmiñsko-mazurskie, œwiêtokrzyskie,
podlaskie, lubuskie, lubelskie i opolskie,

●

województwa, w których MŒP uzyska³y przeciêtnie 14 - 15 tys. euro pomocy - pomorskie, zachodniopomorskie, ³ódz-
kie, kujawsko-pomorskie, ma³opolskie, mazowieckie i wielkopolskie,

●

województwa, w których MŒP uzyska³y przeciêtnie poni¿ej 14 tys. euro pomocy - œl¹skie, dolnoœl¹skie i podkarpackie.

Podzia³ ten pokazuje, ¿e MŒP z województw s³abo rozwiniêtych uzyskuj¹ przeciêtnie wiêksz¹ kwotê pomocy od swoich
odpowiedników z regionów wysoko rozwiniêtych. Potwierdzona zostaje w ten sposób zale¿noœæ, ¿e w województwach
s³abo rozwiniêtych MŒP maj¹ wiêksze mo¿liwoœci uzyskania pomocy ze wzglêdu na mniejsz¹ konkurencjê pomiêdzy ni-
mi samymi.

Dokonuj¹c kompleksowej analizy wykorzystania œrodków UE przez MŒP z poszczególnych regionów mo¿na okreœliæ na-
stêpuj¹ce wnioski.

1. Zakres udzielanej pomocy z UE dla MŒP (liczba komponentów, wielkoœæ pomocy) nie zale¿y od stopnia rozwoju regio-

nu. Wœród grup regionów, do których zakres pomocy dla MŒP (iloœciowy i wartoœciowy) jest w¹ski oraz szeroki, wystê-
puj¹ wszystkie typy regionów bior¹c pod uwagê stopieñ ich rozwoju. Dla MŒP z regionów najbardziej potrzebuj¹cych
wsparcia nie jest przeznaczana najwiêksza pula œrodków.

2. Uwzglêdniaj¹c potencja³ MŒP w regionie, liczony liczb¹ funkcjonuj¹cych niewielkich firm, najwiêksze wsparcie prze-

znaczone jest dla regionów s³abo rozwiniêtych, zaœ najmniejsze dla wysoko rozwiniêtych. Przeciêtne MŒP z regionu
s³abo rozwiniêtego uzyskuje wy¿sze wsparcie, wiêkszy odsetek MŒP w tych regionach korzysta z pomocy. Bior¹c pod
uwagê wielkoœæ pomocy w przeliczeniu na 1 MŒP mo¿na powiedzieæ, ¿e w najwiêkszym stopniu wspierane s¹ MŒP
z regionów s³abo rozwiniêtych.

Rola œrodków z Unii Europejskiej

w rozwoju ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w poszczególnych regionach

MŒP odgrywaj¹ znacz¹c¹ rolê w poszczególnych województwach, wynikaj¹c¹ g³ównie z udzia³u tego sektora w liczbie
pracowników, wielkoœci wytworzonych towarów i us³ug (kwota przychodów), wysokoœci uzyskanych dochodów i poziomie
inwestycji. W ten sposób wp³ywaj¹ na rozwój poszczególnych regionów. Na osi¹gniêcie du¿ej roli MŒP w rozwoju gospo-
darczym województw wp³ywa wiele czynników, wœród których nale¿y wyró¿niæ pomoc dla MŒP ze œrodków UE. Dotych-
czasowe rozwa¿ania na temat roli MŒP w województwach oraz kwoty œrodków unijnych dla MŒP z danych regionów po-
zwalaj¹ wysnuæ wnioski dotycz¹ce wspó³zale¿noœci pomiêdzy tymi zjawiskami oraz znaczenia œrodków unijnych dla roz-
woju MŒP w poszczególnych regionach.

1. Niewielka wartoœæ pomocy ze œrodków UE dla MŒP w Polsce. Z omawianych programów Phare 2001- 2003 MŒP mo-

g³y uzyskaæ 113,78 mln euro (Tabela 10). Bior¹c pod uwagê, ¿e w 2003 r. faktycznie prowadzi³o dzia³alnoœæ 1 723 834
MŒP (Tabela 4), oznacza, ¿e przeciêtne MŒP uzyska³o 66 euro pomocy unijnej. Zak³adaj¹c na poziomie programu Pha-
re 2001, ¿e œrednia wartoœæ pomocy dla 1 MŒP wynosi 14,8 tys. euro (Tabela 11), tylko oko³o 8 tys. firm skorzysta³o
z pomocy unijnej

. Bior¹c pod uwagê wielkoœæ pomocy oraz fakt, ¿e udzielana jest przez kilka lat, ma niewielkie zna-

czenie dla rozwoju ca³ego sektora MŒP w Polsce. Ta sytuacja uleg³a znacznemu polepszeniu po przyst¹pieniu Polski
do UE, gdy¿ kierowane dla MŒP fundusze strukturalne pozwalaj¹ na skorzystanie z du¿o wy¿szych kwot wsparcia.

2. Nominalna wielkoœæ pomocy i iloœciowa wielkoœæ pomocy dla MŒP nie ró¿nicowa³a województw z punktu widzenia ich

rozwoju. Sytuacjê tak¹ nale¿y uznaæ za nieuzasadnion¹, gdy¿ istnieje du¿a ró¿nica w rozwoju pomiêdzy poszczegól-
nymi województwami a przede wszystkim œrodki unijne powinny s³u¿yæ jej niwelacji. Powinno siê to ju¿ odbywaæ na
poziomie przyznawanych kwot wsparcia i liczby kierowanych rodzajów pomocy. W programie Phare 2003 pominiêto
wrêcz województwo opolskie, które nale¿y do szeœciu najbiedniejszych regionów w UE. Argumentem, który jest brany
pod uwagê przy takim rozdziale œrodków to liczba sk³adanych wniosków o uzyskanie pomocy. Najwiêcej ich jest za-
wsze w województwach wysoko rozwiniêtych, gdzie funkcjonuje najwiêksza grupa MŒP. Przydzielenie du¿ej puli œrod-

Iloœæ firm obliczona bior¹c pod uwagê wysokoœæ przeznaczonych œrodków z programów Phare (113,78 mln euro) i œredni¹ wartoœæ po-

mocy dla 1 MŒP, jaka zosta³a uzyskana przy programie Phare 2001 (14,8 tys. euro).

ków dla MŒP z tych województw dodatkowo pog³êbia ró¿nice w rozwoju pomiêdzy poszczególnymi regionami. Bior¹c
zatem pod uwagê wartoœæ pomocy i liczbê kierowanych komponentów dla MŒP z danych regionów œrodki unijne nie
niweluj¹ ró¿nic w rozwoju pomiêdzy nimi, w niektórych przypadkach nawet te ró¿nice pog³êbiaj¹. Sytuacja taka jest
nieuzasadniona równie¿ ze wzglêdu na fakt, ¿e MŒP w województwach s³abiej rozwiniêtych odgrywaj¹ relatywnie
wiêksz¹ rolê ni¿ w województwach wysoko rozwiniêtych.

3. Pomimo, i¿ ogólna kwota pomocy dla MŒP jest niewielka ma ona jednak du¿e znaczenie dla MŒP, które skorzysta³y

ze œrodków unijnych. Te firmy otrzyma³y œrednio 14,8 tys. euro pomocy, przy czym najwiêcej MŒP z regionów s³abo
rozwiniêtych (z regu³y ponad 16 tys. euro – Tabela 11). Bior¹c pod uwagê, ¿e MŒP w wiêkszoœci regionów dokonuj¹
rocznie wydatków inwestycyjnych na kwoty poni¿ej 20 tys. z³ (Tabela 8) oraz uzyskuj¹ dochody roczne poni¿ej 40 tys.
z³ (Tabela 7) tak¹ pomoc nale¿y uznaæ za wysok¹. Porównuj¹c powy¿sze dane dotycz¹ce wysokoœci inwestycji, do-
chodów i dotacji unijnych nale¿y przyj¹æ, i¿ ze œrodków UE w du¿ym stopniu korzystaj¹ firmy ponosz¹ce znaczne na-
k³ady inwestycyjne, nakierowane na rozwój i ekspansjê na rynku. Rozwój takich przedsiêbiorstw w znacznym stopniu
przyczynia siê do rozwoju regionu. W ten sposób œrodki unijne przek³adaj¹ siê na wzrost rozwoju regionów.

4. MŒP z regionów s³abo rozwiniêtych uzyskuj¹ relatywnie (w przeliczeniu na 1 MŒP) wiêksz¹ pomoc od firm z regionów

wysoko rozwiniêtych oraz wy¿szy ich odsetek korzysta ze wsparcia. Niew¹tpliwie jest to po¿¹dana sytuacja, natomiast
z uwagi, ¿e nie jest wsparta wy¿sz¹ kwot¹ pomocy dla województw s³abo rozwiniêtych nale¿y przyj¹æ, ¿e wynika g³ów-
nie z mniejszej liczby funkcjonuj¹cych MŒP w tych regionach i wynikaj¹cej z tego mniejszej liczby MŒP ubiegaj¹cych
siê o pomoc.

5. Du¿e znaczenie dla uzyskiwanej pomocy ma wielkoœæ przedsiêbiorstwa. Wœród przedsiêbiorstw, które skorzysta³y

z pomocy z programu Phare 2001 25% stanowi³y mikroprzedsiêbiorstwa, 44% ma³e przedsiêbiorstwa a 31% œrednie
przedsiêbiorstwa. Bior¹c pod uwagê wielkoœæ udzielonej pomocy zosta³a ona przeznaczona w 18,5% dla mikroprzed-
siêbiorstw, 44,5% dla ma³ych przedsiêbiorstw a 37% dla œrednich przedsiêbiorstw

. Porównuj¹c te dane ze struktur¹

sektora MŒP, wœród których w 2003 r. 96,91% stanowi³y mikroprzedsiêbiorstwa, 2,31% ma³e przedsiêbiorstwa a 0,78%
œrednie przedsiêbiorstwa (Stan, 2005, s. 16), okazuje siê, ¿e relatywnie najwiêksze zainteresowanie pomoc¹ unijn¹
jest ze strony œrednich przedsiêbiorstw, zaœ najmniejsze ze strony mikroprzedsiêbiorstw. Sytuacja taka wynika przede
wszystkim z wymogów stawianych MŒP, aby mog³y uzyskaæ pomoc. Chodzi o koniecznoœæ wype³nienia skomplikowa-
nych wniosków, przedstawienia dok³adnych opisów i kalkulacji inwestycji, zapewnienia wk³adu w³asnego i wczeœniej-
sze sfinansowanie inwestycji. Wszystkie te warunki sprawiaj¹, i¿ œrodki unijne s¹ bardziej dostêpne dla wiêkszych
przedsiêbiorstw, posiadaj¹cych ³atwiejszy dostêp do œrodków finansowych.

Powy¿sze rozwa¿ania pokazuj¹, ¿e œrodki unijne dla MŒP wp³ywaj¹ na rozwój poszczególnych regionów, jednak¿e w nie-
zbyt du¿ym stopniu. Ponadto w niewielkim stopniu prowadz¹ do niwelowania ró¿nic w rozwoju pomiêdzy poszczególny-
mi regionami. MŒP w s³abiej rozwiniêtych województwach uzyskuj¹ wy¿sze wsparcie oraz wiêkszy ich odsetek korzysta
z pomocy, co jednak wynika g³ównie z mniejszej liczby tych firm w takich regionach i mniejszego zainteresowania pomo-
c¹, a nie wy¿sz¹ kwot¹ przyznanego wsparcia. Ze œrodków unijnych korzystaj¹ w najwiêkszym stopniu ma³e i œrednie
przedsiêbiorstwa, wykorzystanie pomocy przez mikroprzedsiêbiorstwa jest na niskim poziomie.

Perspektywy wspierania ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw

ze œrodków Unii Europejskiej

Przyst¹pienie Polski do UE otworzy³o dla MŒP z poszczególnych województw nowe mo¿liwoœci finansowania rozwoju
dzia³alnoœci. Wi¹¿e siê to przede wszystkim z faktem, ¿e do dyspozycji MŒP s¹ fundusze akcesyjne a nie przedakcesyj-
ne. Ró¿nica pomiêdzy nimi sprowadza siê przede wszystkim do wartoœci przyznawanej pomocy, która dla funduszy ak-
cesyjnych jest wielokrotnie wy¿sza.

Podstawowym Ÿród³em pomocy dla MŒP po przyst¹pieniu Polski do UE s¹ fundusze strukturalne. W latach 2004 – 2006
MŒP korzystaj¹ z bezpoœredniego wsparcia z funduszy strukturalnych g³ównie za poœrednictwem Sektorowego Progra-
mu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw. W programie tym decyduj¹ce znaczenie ma priorytet 2 –
bezpoœrednie wsparcie przedsiêbiorstw. Z tych funduszy MŒP mog¹ uzyskaæ wsparcie w wysokoœci oko³o 2 mld euro,
g³ównie na prowadzenie inwestycji (Sektorowy, 2005). Innym programem, za poœrednictwem którego MŒP mog¹ skorzy-
staæ z funduszy strukturalnych jest Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR), natomiast œrod-
ki na bezpoœrednie wsparcie samych MŒP s¹ znacznie ni¿sze.

Dane uzyskane od PARP.

Natomiast wed³ug bud¿etu UE na lata 2007 – 2013 przyjêtego 17 maja 2006 r. Polska bêdzie mia³a do dyspozycji 59 mld
euro pomocy z funduszy strukturalnych. Z tej kwoty kilkanaœcie miliardów euro zostanie przeznaczonych dla MŒP. Sytu-
acja taka oznacza znacznie wiêksze mo¿liwoœci skorzystania z pomocy unijnej, szerszy dostêp do œrodków, wy¿sz¹ kwo-
tê wsparcia. Poziom wykorzystania œrodków bêdzie przede wszystkim zale¿eæ od stopnia mo¿liwoœci ich absorpcji przez
MŒP. Same przedsiêbiorstwa musz¹ zadbaæ, aby spe³niæ wszystkie warunki dla uzyskania pomocy. Przede wszystkim
mikroprzedsiêbiorstwa w wiêkszym stopniu powinny staraæ siê o pomoc unijn¹. Jednak¿e ta grupa przedsiêbiorstw nie
poprawi³a swojej postawy, œwiadczy o tym stopieñ wykorzystania œrodków z programu ZPORR – dzia³anie 3.4, przezna-
czonych tylko dla mikroprzedsiêbiorstw. Wed³ug stanu na dzieñ 31 grudnia 2005 r. ze œrodków przeznaczonych na lata
2004 – 2006 wykorzystano tylko 1,93% (Stan, 2006, s. 15).

Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e niskie wykorzystanie œrodków unijnych nie wynika wy³¹cznie z postawy MŒP, ale w du¿ym
stopniu z procedur przyznania œrodków oraz postêpowania instytucji, które zajmuj¹ siê alokacj¹ œrodków (przyjmuj¹ i we-
ryfikuj¹ wnioski, wyp³acaj¹ œrodki). Najwa¿niejszym problemem s¹ zbyt skomplikowane procedury, ponadto zmieniaj¹ siê
w trakcie obowi¹zywania danego programu. Ponadto instytucje weryfikuj¹ce wnioski i przyznaj¹ce œrodki s¹ bardzo skru-
pulatne, wy³apuj¹ najdrobniejsze b³êdy, nie pomagaj¹, ale czêsto przeszkadzaj¹. Wnioski o pomoc sk³adane przez MŒP
najczêœciej przewy¿szaj¹ dostêpn¹ pulê œrodków, ale wiele z nich jest odrzucanych. Taka sytuacja powinna zostaæ zmie-
niona, g³ównie z uwagi na znacznie wy¿sze kwoty do dyspozycji MŒP od 2007 r.

Œrodki z funduszy strukturalnych s¹ powi¹zane z polityk¹ regionaln¹ UE. Skorzystaj¹ na tym przede wszystkim MŒP
z województwa lubelskiego, podkarpackiego, warmiñsko – mazurskiego, podlaskiego, œwiêtokrzyskiego i opolskiego,
gdy¿ nale¿¹ one do najbiedniejszych regionów w UE. Do tych województw bêdzie p³yn¹æ szerszy strumieñ pomocy ni¿
do pozosta³ych, co mog¹ wykorzystaæ równie¿ niewielkie podmioty.

Wnioski

W Polsce istnieje znaczne zró¿nicowanie rozwoju gospodarczego pomiêdzy poszczególnymi regionami, natomiast dla
rozwoju ka¿dego z nich du¿e znaczenie ma stan ma³ej i œredniej przedsiêbiorczoœci. Niewielkie podmioty w ka¿dym re-
gionie stanowi¹ ponad 99,8% ogó³u przedsiêbiorstw, odgrywaj¹ znaczn¹ rolê przy zatrudnianiu osób, generowaniu do-
chodu, uzyskiwaniu przychodów, prowadzeniu inwestycji. Rola ta jest najbardziej znacz¹ca wœród województw s³abo
i œrednio rozwiniêtych, w których udzia³ MŒP w powy¿szych wielkoœciach jest najwy¿szy.

Na osi¹gniêcie du¿ej roli MŒP w rozwoju gospodarczym województw wp³ywa wiele czynników, do nich nale¿¹ równie¿
œrodki UE dla MŒP. Œrodki unijne dla MŒP przyczyniaj¹ siê do rozwoju poszczególnych regionów, jednak¿e w niezbyt du-
¿ym stopniu, ze wzglêdu na stosunkowo niskie kwoty wsparcia. Sytuacja ta uleg³a poprawie po przyst¹pieniu Polski do
UE, ze wzglêdu na mo¿liwoœæ korzystania z funduszy strukturalnych. Szczególnie bêdzie mia³o to miejsce od 2007 r., od
kiedy wysokoœæ pomocy znacznie siê zwiêkszy.

Œrodki unijne dla MŒP w niewielkim stopniu prowadz¹ do niwelowania ró¿nic w rozwoju pomiêdzy poszczególnymi regio-
nami. MŒP z regionów s³abo rozwiniêtych nie otrzymuj¹ wiêkszej pomocy. Taka sytuacja jest niew³aœciwa, te¿ ze wzglê-
du na relatywnie wiêksz¹ rolê MŒP w s³abo rozwiniêtych regionach. Natomiast przeciêtne MŒP w s³abiej rozwiniêtym wo-
jewództwie uzyskuje wy¿sze wsparcie oraz wiêkszy ich odsetek korzysta z pomocy, co jednak wynika g³ównie z mniej-
szej liczby tych firm w takich regionach i mniejszego zainteresowania pomoc¹.

Przyst¹pienie Polski do UE otworzy³o przed MŒP mo¿liwoœæ uzyskania znacznie wiêkszej pomocy z funduszy struktural-
nych. Dla pe³nego wykorzystania tych œrodków nale¿y uproœciæ procedury przyznawania œrodków i zmieniæ nastawienie
instytucji przydzielaj¹cych pomoc. Równie¿ same MŒP powinny przygotowaæ odpowiednie projekty inwestycyjne, które
mog³yby zostaæ sfinansowane œrodkami z UE.

BIBLIOGRAFIA:

Aftyka W., Chmielewski A. (2005), Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa w Unii Europejskiej, WSM, Warszawa.

Dzia³alnoœæ przedsiêbiorstw niefinansowych w 2003 r. (2005), G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa.

Janiuk I. (2004), Strategiczne dostosowanie polskich ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw do konkurencji europejskiej, Di-
fin, Warszawa.

Jankowska A., Kierzkowski T., Knopik R. (2003), Fundusze pomocowe dla Polski po akcesji – fundusze strukturalne i fun-
dusz spójnoœci, Polska Agencja Rozwoju Przedsiêbiorczoœci, Warszawa.

Kierunki dzia³añ Rz¹du wobec ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw od 2003 do 2006 roku (2003), Ministerstwo Gospodar-
ki, Pracy i Polityki Spo³ecznej, Warszawa.

Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa w gospodarce regionu pod red. M. Stru¿yckiego (2004), PWE, Warszawa.

Pomoc publiczna dla ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw. Mity i rzeczywistoœæ pod red. F. Misi¹ga (2005), PWE, Warsza-
wa.

Rogut A.(2002), Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa w integracji ekonomicznej. Doœwiadczenia Unii Europejskiej. Lekcje dla
Polski, U£, £ódŸ.

Rola ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w rozwoju regionalnym pod red. J. Chojka (2002), WSE, Warszawa.

Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw. Opis i ocena pierwszego roku funkcjonowa-
nia (2005), Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa.

Skowronek – Mielczarek A. (2003), Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa. ród³a finansowania, CH BECK, Warszawa.

Stan sektora MSP w 2003 roku. Tendencje rozwojowe w latach 1994 – 2005 (2005), Ministerstwo Gospodarki, Warsza-
wa.

Stan wdra¿ania Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (2006), Ministerstwo Rozwoju Regio-
nalnego, Warszawa.

III

Rozwój gospodarczy

i innowacje w regionach

Maciej Holko
Kolegium Nauk Społecznych i Administracji
Politechnika Warszawska

Konwergencja Gospodarcza

w Unii Europejskiej

Wprowadzenie

Poszerzanie Unii Europejskiej o kraje s³abiej rozwiniête powodowa³o wzrost nierównoœci w poziomie rozwoju miêdzy re-
gionami. Postêpuj¹ca integracja gospodarcza nara¿a³a ubo¿sze obszary na negatywne konsekwencje tego procesu: upa-
dek krajowych firm w wyniku narastaj¹cej konkurencji i odp³yw zasobów ludzkich. W odpowiedzi na te wyzwania powo-
³ano politykê spójnoœci

, nazywan¹ te¿ polityk¹ regionaln¹ lub strukturaln¹. Jej g³ównym celem jest wspieranie harmonij-

nego rozwoju oraz wzmocnienie spójnoœci gospodarczej i spo³ecznej ca³ej Wspólnoty. Odbywa siê to poprzez interwen-
cjê funduszy strukturalnych, która ma prowadziæ do zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju ró¿nych regionów
oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych. Pojawia siê pytanie, czy fundusze strukturalne wype³niaj¹ swoje
zadanie i prowadz¹ do konwergencji? Celem artyku³u jest przedstawienie odpowiedzi na to pytanie. Zaprezentowane zo-
stanie przeznaczenie œrodków w najubo¿szych regionach w latach 1988-2006 oraz uzyskane dziêki temu efekty. Wyniki
analiz sk³aniaj¹ do tezy, ¿e fundusze strukturalne przyczyniaj¹ siê do wyraŸnej konwergencji krajowych poziomów PKB
per capita, lecz na poziomie regionalnym konwergencja postêpuje znacznie s³abiej. Dane dotycz¹ce wykorzystania œrod-
ków przedakcesyjnych oraz strukturalnych w Polsce pokazuj¹ natomiast, ¿e œrodki te trafiaj¹ do lepiej przygotowanych
beneficjentów w bogatszych regionach, powiêkszaj¹c w ten sposób ró¿nice miêdzyregionalne.

Przeznaczenie œrodków strukturalnych

i efekty polityki spójnoœci we Wspólnocie

Poni¿sze analizy dotyczyæ bêd¹ krajów, w których zlokalizowane s¹ najs³abiej rozwiniête regiony. By³y one objête ce-
lem 1

wspólnotowej polityki spójnoœci. Wiêkszoœæ œrodków strukturalnych w latach 1988–1993 przeznaczono w³aœnie na

ten cel, co oznacza ¿e polityka spójnoœci, zgodnie ze swoj¹ nazw¹, zmierza³a do niwelowania dysproporcji miêdzyre-
gionalnych poprzez wspieranie rozwoju obszarów najubo¿szych. W regionach celu 1 unijne subwencje najchêtniej prze-
znaczano na infrastrukturê techniczn¹ (29,1%), inwestycje w zak³adach produkcyjnych (32,2%) oraz kapita³ ludzki
(26,4%). Na ochronê œrodowiska przeznaczano 9,4%, zaœ na pomoc techniczn¹ – 3% œrodków. Rysunek 1 pokazuje spo-
sób podzia³u otrzymanych funduszy w krajach otrzymuj¹cych najwiêksza wsparcie. Z danych tego okresu wynika, ¿e
(Czykier – Wierzba, 1998, s. 57-8):
1. Wydatki infrastrukturalne przeznaczano na rozbudowê i modernizacjê sieci kolejowej tj. elektryfikacjê i zwiêkszenie
szybkoœci poci¹gów, budowê i modernizacjê autostrad i dróg oraz sieci tramwajowej, zwiêkszenie zdolnoœci prze³adun-
kowej portów morskich, budowê portów lotniczych i modernizacjê istniej¹cych oraz na unowoczeœnienie systemu teleko-
munikacji. W Grecji i we W³oszech finansowano tak¿e sektor energetyczny. Najwiêcej œrodków na wy¿ej wymienione ce-
le przeznaczy³y: Hiszpania (40%) i Grecja

(32,6%).

2. Inwestycje produkcyjne (32,2% ogólnej kwoty) wspiera³y w regionach zacofanych: procesy modernizacji i reorganiza-
cji w MŒP, tworzenie nowych firm, podniesienie poziomu kwalifikacji kadry. W Grecji, Irlandii, Hiszpanii i Portugalii wspie-

Podstawy prawne polityki spójnoœci okreœlono w Jednolitym Akcie Europejskim z 1986 r.

Cel ten obejmuje regiony, w których PKB per capita nie przekracza 75% œredniego poziomu w UE.

W latach 1988 – 1993 Grecja wykorzysta³a 93% œrodków pomocowych, a w latach 1994-1999 – 94%. Uzyskano dziêki temu dodatko-

wy wzrost PKB rzêdu 0,5-1%. Adamczyk, 2004, s. 90, 93.

rano sektor ¿ywnoœciowy i przetwórstwo produktów rolnych, w nowych landach Niemiec i w Irlandii - rybo³ówstwo (mo-
dernizacjê floty, poprawê infrastruktury portów rybackich, rozwój bazy przetwórstwa). Na wsi wspierano: rozwój agrotury-
styki, rzemios³a, poprawê struktury agrarnej (wczeœniejsze emerytury, dotacje dla m³odych rolników), unowoczeœnianie
produkcji, poprawê jakoœci wyrobów, marketing, nawadnianie i melioracje u¿ytków rolnych, ochronê przyrody i krajobra-
zu, powiêkszanie i eksploatacjê lasów, rozwój doradztwa w zakresie rolnictwa i leœnictwa, usprawnienie systemu szkole-
nia zawodowego rolników.

3. Najwiêcej z otrzymanych œrodków na zasoby ludzkie przeznaczy³a Irlandia (38%) i Wielka Brytania (46%). Fundusze
spo¿ytkowano na: rozwój kszta³cenia zawodowego, dokszta³canie pracowników, wspieranie szkolenia bezrobotnych
i udzielanie im pomocy przy poszukiwaniu pracy, w Grecji, Hiszpanii i Portugalii œrodki wydatkowano na budowê szkó³
podstawowych, œrednich i wy¿szych oraz poprawê ich wyposa¿enia w pomoce naukowe. Celem by³o ograniczenie bez-
robocia m.in. poprzez zwiêkszenie dostêpu m³odzie¿y do ró¿nych typów szkó³, wyd³u¿enie okresu kszta³cenia oraz po-
prawê jakoœci i efektywnoœci kszta³cenia w wyniku objêcia wsparciem dokszta³cania nauczycieli.

Rys. 1. Przeznaczenie œrodków celu 1 w regionach wybranych krajów w latach 1988 – 1993.

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Czykier – Wierzba, 1998, s. 100.

Tabela 1 podaje bardziej szczegó³owe dane dotycz¹ce rozdysponowania œrodków we wszystkich regionach celu 1
w podziale na poszczególne pañstwa. Zwiêkszono inwestycje w sektorze transportu i telekomunikacji polepszaj¹c w ten
sposób jakoœæ ¿ycia mieszkañców, elastycznoœæ rynku pracy oraz warunki tworzenia i lokalizacji nowych firm. Poprawia-
no jakoœæ kapita³u ludzkiego poprzez zwiêkszenie liczby szkó³ i systematyczny proces doszkalania

. Ros³a liczba oœrod-

ków badawczych i zg³aszanych patentów, nastêpowa³ przep³yw technologii (w Portugalii nak³ady na badania naukowe
wzros³y piêciokrotnie). Powiêkszone zosta³y mo¿liwoœci kapita³owe. Wszystkie te elementy mia³y stwarzaæ zachêty do
przedsiêbiorczoœci, inicjatywy lokalnej, mobilnoœci kapita³ów i ludzi.

100

4500

4000

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

Niemcy

Grecja

Hiszpania

Irlandia

W³ochy

Portugalia

mln ecu

infrastruktura

inwestycje produkcyjne

zasoby ludzkie

ochrona œrodowiska

W Portugalii w 1988 roku 13,5% ludnoœci by³o analfabetami, a 89% zatrudnionych w wieku 25-64 lat mia³o jedynie wykszta³cenie pod-

stawowe (œrednia dla Wspólnoty wynosi³a 17%), a tylko 5% wykszta³cenie wy¿sze (œrednia dla Wspólnoty wynosi³a 15%), w Hiszpanii
zaœ 63,7% zatrudnionych w wieku powy¿ej 25 lat legitymowa³o siê wykszta³ceniem tylko podstawowym. Czykier – Wierzba, 1998, s. 76.

Tab. 1. Najwa¿niejsze inwestycje zrealizowane z funduszy strukturalnych w regionach celu 1 w latach 1989-1993.

Rodzaj inwestycji

Hiszpania

Grecja

Irlandia

W³ochy

Portugalia W.Brytania

Niemcy

Francja

zbudowane autostrady (km)

1 100

144

zbudowane drogi, (km)

2 000

1 700

195

zmodernizowane drogi (km)

3 000

307

990

zbudowane lub zmoderni-
zowane linie kolejowe (km)

1 063

640

zainstalowane
telefony (tys. szt.)

239,8

280,0

444,6

180,0

po³o¿ony kabel œwiat³owo-
dowy (km)

3 914

3 000

liczba zbudowanych hoteli

liczba nowych ³ó¿ek w hotelach

17000

nowe wodoci¹gi (km)

5 000

liczba zmodernizowanych
lub zbudowanych szpitali

liczba utworzonych
przedsiêbiorstw

45000

2 679

5 515

4 890

liczba wspieranych
przedsiêbiorstw

1 560

liczba zmodernizowanych
gospodarstw rolnych

107 000

45000

19 600

zalesione ziemie (ha)

1 400

60 000

132 000

zmeliorowane grunty (ha)

34 236

10000

790

sanacja ziemi (ha)

22 000

1 500

osoby objête
dokszta³caniem (tys.)

2 693

460

500

378,9

250

282,3

liczba zbudowanych lub
zmodernizowanych szkó³

540

liczba utworzonych lub rozbu-
dowanych oœrodków badawczych

liczba wspieranych
uniwersytetów

liczba utworzonych
miejsc pracy

115 000

130000

18 000

9 900

80 000

34 000

100000

ród³o: Czykier – Wierzba, 2003, s. 67-68.

W latach 1994-1999 w regionach objêtych pomoc¹ celu 1, œrodki pochodz¹ce z funduszy strukturalnych wykorzystywa-
ne by³y na rozwój (Czykier – Wierzba, 1998, s. 96-104):
1) œrodowiska produkcyjnego w otoczeniu rolnictwa (38,1% ogó³u œrodków). Ogranicza³y one dystans cywilizacyjny dzie-

l¹cy obszary wiejskie i miejskie poprzez zwiêkszone lokowanie ró¿norodnej dzia³alnoœci gospodarczej na wsi i gene-
rowanie wielofunkcyjnego rozwoju. Umo¿liwi³o to spadek zatrudnienia w rolnictwie, poprawê struktury agrarnej, wzrost
dochodów i popytu ludnoœci,

2) kapita³u ludzkiego (28,5%), który ma kluczowy wp³yw na konkurencyjnoœæ regionów i rozwój gospodarczy. Ulepszano

system edukacyjny i poprawiano wykszta³cenie mieszkañców poprzez podniesienie kwalifikacji nauczycieli, rozwijanie
nowoczesnych technik edukacyjnych, zwiêkszanie liczby szkó³ i dostosowanie ich do potrzeb danego obszaru, ulep-
szanie wyposa¿enia w pomoce naukowe, zwiêkszanie dostêpu do ró¿nych typów szkó³, zwiêkszanie przep³ywu pra-
cowników w UE. We wszystkich pañstwach Unii objêtych wsparciem w ramach celu 1 wiêkszoœæ œrodków przeznacza-
no na rozwój kszta³cenia zawodowego. Wspierano badania naukowe i rozwój technologiczny oraz adaptacjê efektów
sfery B+R w przedsiêbiorstwach. Na te dziedziny najwiêcej œrodków z funduszy strukturalnych otrzyma³y: W³ochy, Hi-
szpania, Niemcy, Irlandia i Portugalia. Przyczynia³y siê one do modernizacji przedsiêbiorstw i zwiêkszenia ich konku-
rencyjnoœci oraz wzrostu szans na znalezienie pracy przez m³odzie¿,

3) infrastruktury (31,2%), tj. przede wszystkim na poprawê warunków komunikacyjnych (16,2%) oraz stanu œrodowiska

naturalnego (8,9%). Wyrównywanie poziomu rozwoju dróg, kolei, telekomunikacji, s³u¿by zdrowia umo¿liwia³o przyci¹-

101

ganie do regionów zapóŸnionych kapita³u zewnêtrznego, zwiêksza³o kapita³ ludzki, poprawia³o wydajnoœæ pracy i ja-
koœæ ¿ycia mieszkañców.

Rozwój infrastruktury drogowej w Hiszpanii przyczyni³ siê do usprawnienia transportu. Efektem by³ tak¿e systematyczny
spadek liczby osób zabitych w wypadkach drogowych z 8836 osób w 1991 r. do 4319 osób w 1998 r. WskaŸnik œmiertel-
noœci na drogach spad³ z 90 osób zabitych na 1000 wypadków do 44 osób. Zmniejszono dziêki temu straty ekonomicz-
ne z 1511 mln euro do 738,55 mln euro (Thematic Evaluation…, 2000a, s. 15). Inwestycje transportowe maj¹ tak¿e po-
zytywny wp³yw na zatrudnienie. We W³oszech inwestycje kolejowe o wartoœci blisko 2 miliardów euro w ramach progra-
mu operacyjnego realizowanego w latach 1994-1999 wygenerowa³y zatrudnienie bliskie 100 000 osób (rys. 2).

Rys. 2. Wp³yw inwestycji transportowych na zatrudnienie we W³oszech w latach 1994 - 1999.

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Thematic Evaluation…, 2000b, s. 14.

W latach 1986-1996 przeciêtny poziom PKB per capita w 4 najbiedniejszych krajach UE

wzrós³ o 10,5 punktów procen-

towych (z 65% do 76,5% œredniej dla UE). Redukcja dysproporcji regionalnych we Wspólnotach w 1/3 by³a wynikiem dzia-
³añ funduszy strukturalnych (Sixth Periodic Report…, 1999). Wyniki te zwi¹zane by³y ze wspólnotow¹ polityk¹ regional-
n¹, bowiem dziêki funduszom strukturalnym w krajach kohezji nast¹pi³ znaczny wzrost inwestycji publicznych i ca³kowi-
tych. W latach 1988-1995 udzia³ inwestycji publicznych w inwestycjach ogó³em w Grecji wzrós³ z 18,3% do 28,8%, Po-
rtugalii – z 10,8% do 19,2%, Irlandii – z 11,5% do 16%, Hiszpanii – z 16,8% do 21,2% (Czykier – Wierzba, 1998, s.74).
Przedstawiane powy¿ej efekty polityki spójnoœci zosta³y w³aœciwie podsumowane w Drugim raporcie kohezyjnym, który
podawa³, ¿e (Second report…, 2001):

●

œredni PKB per capita Grecji, Hiszpanii i Portugalii w latach 1988-1999 wzrós³ z 68% do 79% œredniej wspólnotowej.
Oznacza³o to zmniejszenie ró¿nicy na poziomie krajów UE o 1/3

. Przy czym pomoc strukturalna stanowi³a ok. 1,5%

PKB Hiszpanii, 2,4% PKB i 10% inwestycji w Portugalii, 3,5% PKB i 10% inwestycji w Grecji,

●

dysproporcje miêdzy regionami Wspólnot zosta³y zmniejszone o ok. 1/6. W regionach celu 1, PKB per capita wzrós³
w latach 1988-1998 z 63% do 70% œredniej unijnej, co oznacza³o niwelowanie ok. 2% ró¿nicy rocznie,

●

zaplecze infrastrukturalne regionów celu 1 zbli¿a³o siê do œredniej wspólnotowej, jednak pozosta³e czynniki konkuren-
cyjnoœci pozostawa³y w nich s³abe,

●

najsilniejszymi i najbardziej rozwiniêtymi w UE s¹ regiony centralne

i aglomeracje dysponuj¹ce nowoczesnym zaple-

czem kluczowych czynników wzrostu.

102

Program Operacyjny Koleje

1982

98013

37883

60130

mln euro

razem

w regionach celu 1

w innych

czêœciach kraju

Liczba stworzonych miejsc pracy

120000

100000

80000

60000

40000

20000

Inwestycje

Hiszpania, Portugalia, Grecja Irlandia nazywane by³y krajami kohezji, gdy¿ tylko one korzysta³y z Funduszu Spójnoœci.

Komisja Europejska szacowa³a jednoczeœnie, ¿e ca³kowita eliminacja luki potrwa 20-30 lat. Gawlikowska – Hueckel, 2005, s.56.

W strefie centralnej UE (tj. p³d. Anglia / p³n-wsch Francja/ p³n-zach Niemcy) stanowi¹cej 14% jej obszaru, zamieszkuje 33% populacji

uzyskuj¹cej 47% PKB unijnej „Piêtnastki”.

Na podstawie powy¿szych danych mo¿na stwierdziæ, ¿e w Unii Europejskiej dzia³a³y jednoczeœnie dwa procesy rozwojowe:
niezrównowa¿ony rozwój i konwergencja. Regiony celu 1 – najs³absze we Wspólnocie, mimo ¿e otrzymywa³y najwiêksz¹
pomoc strukturaln¹, niwelowa³y ró¿nice w tempie ok. 2% rocznie. Jednoczeœnie œredni poziom rozwoju najs³abiej rozwiniê-
tych krajów znacznie siê poprawi³. Kraje skupiaj¹ce najwiêcej regionów celu 1 niwelowa³y dysproporcje w tempie nieco po-
nad 3% rocznie. Oznacza to, ¿e wiêkszy wzrost notowa³y w tych krajach regiony lepiej rozwiniête. By³y to regiony po³o¿one
wokó³ metropolii, stanowi¹ce du¿e rynki zbytu, dysponuj¹ce lepsz¹ sieci¹ transportow¹ oraz zapleczem biznesowym i edu-
kacyjnym

. Korzysta³y one z inwestycji funduszy strukturalnych oraz efektów integracji. Na poziomie krajów UE wystêpowa-

³a przyspieszona konwergencja, natomiast na poziomie regionów - polaryzacja rozwoju. Polityka regionalna os³abi³a polary-
zacjê i przyœpieszy³a konwergencjê. Te procesy potwierdzaj¹ poni¿sze dane (zob. te¿ Gawlikowska – Hueckel, 2002).

WskaŸniki PKB per capita pokazuj¹, ¿e kraje kohezji uzyskiwa³y lepsze wyniki ni¿ pozosta³e kraje. W okresach 1988-1998
i 1998-2003 œredni wzrost gospodarczy w Hiszpanii, Portugalii i Grecji wyniós³ odpowiednio 2,6% i 3,1% wobec ok. 2%
w pozosta³ych krajach (Second progress report…, 2003). Postêp krajów kohezji by³ jeszcze wyraŸniejszy, gdy porówna-
my roczne wskaŸniki PKB per capita w krajach kohezji do œredniej wspólnotowej (rys. 3). Najbardziej spektakularny suk-
ces odnios³a Irlandia. Hiszpania poprawi³a wskaŸnik PKB per capita z 73% do 85% œredniej wspólnotowej.

Z danych zawartych w tabeli 2 wynika, ¿e hiszpañskie regiony celu 1, mimo i¿ uzyska³y wy¿sz¹ od œredniej unijnej dyna-
mikê PKB i PKB per capita, rozwija³y siê wolniej ni¿ pozosta³e regiony w Hiszpanii. W wyniku wzrostu zatrudnienia, dy-
namika produktywnoœci w regionach celu 1 by³a mniejsza od œredniej w UE. W³oskie regiony celu 1 osi¹gnê³y dynamikê
PKB i PKB per capita gorsz¹ od œredniej unijnej i rozwija³y siê s³abiej ni¿ pozosta³e regiony we W³oszech. Bardzo niskie
by³o tempo wzrostu zatrudnienia. Niemieckie regiony celu 1 – wschodnie landy osi¹gnê³y tylko nieznacznie lepsz¹ dyna-
mikê PKB ni¿ pozosta³e regiony kraju. Spadek zatrudnienia i odp³yw ludnoœci do Niemiec Zachodnich wywo³a³ wysok¹
dynamikê produktywnoœci i PKB na mieszkañca.

Dynamika zatrudnienia we wszystkich regionach celu 1 by³a nieznacznie lepsza od œredniego poziomu w krajach „piêt-
nastki”, a w Portugalii i Grecji by³a mniejsza (tab.2), jednak sytuacja w tych krajach by³a odmienna. W latach 1996 – 2002
stopa bezrobocia w Grecji wzros³a a w Portugalii – zmala³a. Stopa bezrobocia we wszystkich krajach kohezji spada³a
szybciej ni¿ w pozosta³ych krajach, co by³o efektem szybszego wzrostu gospodarczego (tab. 3).

Rys. 3. PKB per capita wg parytetu si³y nabywczej w krajach kohezji w latach 1988-2003 (PKB per capita we
Wspólnocie = 100).

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Second progress report…, 2003.

103

W Hiszpanii, po jej akcesji do UE, 80% inwestycji zagranicznych lokowano w Barcelonie i Madrycie, podobna sytuacja wystêpuje na

Wêgrzech i w Polsce. Pietrzyk, 1996, s.171.

Irlandia

EU 12

Hiszpania

Portugalia

Grecja

120

110

100

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996 1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

Tab. 2. Roczna œrednia dynamika PKB, zatrudnienia, produktywnoœci i PKB per capita w regionach celu 1 w lat-
ach 1994-2001.

Wyszczególnienie

PKB

Zatrudnienie

Produktywnoœæ PKB

(PKB/zatrudnienie)

na mieszkañca

Wszystkie regiony celu 1

3,0

1,4

1,6

2,8

- Portugalia i Grecja

3,5

1,2

2,3

3,1

- Irlandia

9,3

5,0

4,0

8,2

- Hiszpania - regiony celu 1

3,4

2,9

0,5

3,0

Hiszpania – pozosta³e regiony

3,6

2,6

1,0

3,2

- Niemcy - regiony celu 1

1,7

-0,3

2,0

2,2

Niemcy – pozosta³e regiony

1,6

0,8

1,3

- W³ochy - regiony celu 1

1,9

0,3

1,6

1,9

W³ochy – pozosta³e regiony

2,1

1,2

0,9

1,8

- Inne regiony celu 1

2,4

1,7

0,6

2,2

EU15

2,5

1,3

1,2

2,2

ród³o: Third report…, 2004.

Tab. 3. Stopa bezrobocia w Unii Europejskiej w 1996 i 2002 r. (% aktywnych zawodowo).

UE-15

Grecja

Hiszpania

Irlandia

Portugalia

Kraje kohezji UE-4

Pozosta³e UE-11

1996

10,7

9,7

22,3

11,9

7,4

9,5

2002

7,8

11,4

4,3

5,1

9,6

7,5

ród³o: Third report…, 2004.

W ostatniej dekadzie XX wieku nieznacznie zmniejszy³a siê rozpiêtoœæ poziomu PKB per capita w regionach zamieszki-
wanych przez najbogatsze i najbiedniejsze 10% populacji UE (rys. 4). W 1990 r. PKB per capita w regionie najbogatszym
by³ 2,8 razy wiêkszy ni¿ w regionie najubo¿szym, a w 2000 r. - 2,6 razy wiêkszy. Najubo¿sze regiony redukowa³y ró¿ni-
cê dziel¹c¹ je od œredniej wspólnotowej w tempie ok. 1,4% rocznie.

Rys. 4. PKB per capita w regionach najubo¿szych i najbogatszych.

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie: Second progress report…, 2003.

104

154,9

2,81

55,2

157,9

2,59

160

140

120

100

1990

2000

3,00

2,75

2,50

2,25

2,00

1,75

1,50

1,25

1,00

PKB per capita w regionach zamieszkiwanych przez najbogatsz¹ ludnoœæ
Wspólnoty stanowi¹c¹ 10% jej populacji
PKB per capita w regionach zamieszkiwanych przez najubo¿sz¹ ludnoœæ
Wspólnoty stanowi¹c¹ 10% jej populacji
WskaŸnik rozpiêtoœci

Efekty konwergencji mog³y byæ wiêksze, gdyby dzia³ania poszczególnych krajów i wspólna polityka rolna wspó³dzia³a³y
z polityk¹ regionaln¹ UE. Wydatki regionalne i sektorowe pañstw bogatych znacznie przewy¿sza³y wsparcie w krajach
biedniejszych. Wspólna polityka rolna rozdziela³a œrodki wiêksze od strukturalnych pomiêdzy g³ównych producentów ¿yw-
noœci. W zwi¹zku z tym rola europejskiej polityki regionalnej jest prawdopodobnie wiêksza, ni¿ to wynika z mierzalnych
danych, obrazuj¹cych redukowanie dysproporcji miêdzyregionalnych.

Nale¿y dodaæ, ¿e w okresie 2000 – 2006 w regionach celu 1 zak³adano nastêpuj¹cy poziom wsparcia poszczególnych
dziedzin (Structural policies…, 2003, s.7):

●

28,1% - œrodowisko produkcyjne (wsparcie przedsiêbiorstw, rozwoju wsi, turystyki),

●

24,4% - infrastruktura (transport, telekomunikacja, energia),

●

23,2% - rozwój zasobów ludzkich,

●

16,5% - œrodowisko (infrastruktura, zarz¹dzanie i odnowa œrodowiska),

●

5,9% - badania i rozwój technologii oraz innowacji,

●

1,9% - inne.

W powy¿szym okresie, wg prognoz Komisji Europejskiej, PKB Portugalii bez wsparcia Wspólnoty by³by ni¿szy o 3,5%,
Grecji – 2,2%, wschodnich Niemiec – 1,6%, Hiszpanii – 1,1%

W porównaniu do poprzednich okresów nast¹pi³ wzrost wydatków na innowacje, badania i rozwój technologii, rozwój spo-
³eczeñstwa informacyjnego. Te dziedziny s¹ obecnie bardzo istotne w UE, gdy¿ sprzyjaj¹ budowaniu konkurencyjnej go-
spodarki, która wytwarza wysokie dochody i generuje trwa³e zatrudnienie. Procentowy udzia³ wydatków funduszy struk-
turalnych na rozwój spo³eczeñstwa informacyjnego wyniós³ 2% w latach 1994-1999

, natomiast w okresie 2000-2006 -

7,3%

. Dziêki tym inwestycjom tworzona jest przestrzeñ teleinformatyczna, która pozwala spo³eczeñstwu uzyskaæ ³atwy

dostêp do us³ug publicznych zintegrowanych w jednym miejscu. Zwiêksza siê te¿ wymiana informacji kulturalnej, tury-
stycznej i handlowej, co stymuluje wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Na cele badawczo-rozwojowe przeznaczono nato-
miast ok. 13 mld euro tj. ok. 6% wydatków funduszy strukturalnych w latach 2000-2006. Wydatki te dotyczy³y: infrastruk-
tury i sieci badawczych (centrów innowacyjnych, parków technologicznych), innowacyjnych projektów (technologii infor-
macyjnych, transferu technologii, rozwoju i wdra¿ania projektów badawczych), powstawania nowych innowacyjnych firm,
zak³adania i modernizacji ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw

. W ten sposób fundusze strukturalne przyczyniaj¹ siê do

uczynienia z Unii Europejskiej obszaru o wysokim stopniu innowacyjnoœci i konkurencyjnoœci.

Na powy¿sze dane nale¿y patrzeæ przez pryzmat dwu procesów i zwi¹zanych z nimi wyzwañ i konsekwencji. Pierwszym
jest rozszerzenie Unii Europejskiej o s³abo rozwiniête kraje i zwi¹zana z tym koniecznoœæ prowadzenia polityki spójnoœci.
Drugim – globalizacja i koniecznoœæ prowadzenia polityki wzrostu konkurencyjnoœci oraz innowacyjnoœci europejskiej go-
spodarki. Ten dylemat jest dobrze zauwa¿alny na przyk³adzie Polski.

Zró¿nicowania wydatków strukturalnych UE w polskich regionach

Dane dotycz¹ce wykorzystania œrodków przedakcesyjnych oraz strukturalnych w Polsce prowadz¹ do wniosku, ¿e fun-
dusze unijne nie wspieraj¹ konwergencji regionalnej. Analiza ³¹cznego wsparcia funduszy przedakcesyjnych pokazuje,
¿e najwiêksze wsparcie w przeliczeniu na 1 mieszkañca uzyska³y 4 województwa zachodnie (rys. 5) – lepiej rozwiniête
infrastrukturalnie i bogatsze. Œrodki przedakcesyjne nie przeciwdzia³a³y zatem rozwojowi niezrównowa¿onemu, lecz pro-
wadzi³y do polaryzacji regionalnej.

W odniesieniu do œrodków strukturalnych, pierwsze analizy pokazuj¹, ¿e najwiêcej wniosków w 2004 r. pochodzi³o z naj-
wiêkszych i najbogatszych województw: mazowieckiego, œl¹skiego, wielkopolskiego oraz ma³opolskiego. Du¿a czêœæ
z nich pochodzi z miast i aglomeracji. Najmniej wniosków o dofinansowanie z funduszy strukturalnych z³o¿ono w woje-

105

Parteka T., 2005, s. 104.

Wiêkszoœæ, bo ok. 3/4 tych wydatków przeznaczano na rozwój i kompletowanie infrastruktury informatycznej i komunikacyjnej, zw³a-

szcza sieci telefonicznej. Cohesion…, 1997, s. 6.

Ta dana jest wynikiem badañ, którymi objêto 150 regionalnych i 3 krajowe programy operacyjne. Dzia³ania spo³eczeñstwa informacyj-

nego by³y finansowane przede wszystkim w ramach wydatków na infrastrukturê oraz czêœciowo w ramach wsparcia œrodowiska produk-
cyjnego i zasobów ludzkich. http://europa.eu.int/rapid/pres sReleasesAction.do?reference =IP/03/396&format=DOC&aged=1& langua-
ge=EN&guiLanguage=en.doc

Witryna Komisji Europejskiej, http://www.eu.int/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/05/209& type=HTML&aged=0&lan-

guage=EN&guiLanguage=fr.htm

wództwach: opolskim, lubuskim, œwiêtokrzyskim oraz warmiñsko-mazurskim – regionach o du¿ym bezrobociu i niskim po-
ziomie PKB na mieszkañca. (Sprawozdanie…, 2005, s. 78-79).
Ró¿nice w wykorzystywaniu funduszy by³y najbardziej wyraŸne w przypadku programu Wzrost Konkurencyjnoœci Przed-
siêbiorstw. Wsparcie koncentrowa³o siê w gminach najwiêkszych, najbogatszych, z wysokim zatrudnieniem, tj. g³ównie
w oœrodkach wojewódzkich i przyleg³ych gminach (Sprawozdanie…, 2005, s. 83-84). Wiêkszoœæ umów o dofinansowa-
nie zosta³o podpisanych w województwach zurbanizowanych o du¿ej liczbie ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw i wysokiej
wartoœci PKB per capita. Najwiêcej - w województwie mazowieckim (194 umowy, 14% wszystkich umów), wielkopolskim
(154 umowy) i œl¹skim (124 umowy). Projekty o najwiêkszej ³¹cznej wartoœci realizowano w województwach: œl¹skim
(14% ³¹cznej wartoœci podpisanych umów), ³ódzkim (12%) i wielkopolskim (9%). Najmniej umów, pod wzglêdem iloœci
i wartoœci podpisano w województwach: lubuskim, opolskim i pomorskim. Regiony silne gospodarczo otrzymywa³y naj-
wiêksze dofinansowanie i dotyczy³o ono najwiêkszej liczby przedsiêbiorstw (Pierwszy okres…, 2005, s.39). W du¿ej mie-
rze by³y to firmy œrednie i du¿e, innowacyjne, silne finansowo, gdy¿ najlepiej spe³nia³y kryteria wyboru projektu.

Rys. 5. £¹czne wsparcie UE przyznane w ramach PHARE, ISPA i SAPARD do 2003 r. w mln euro na 1 mieszkañca.

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Mapa pomocy…, 2003.

Rozk³ad wniosków w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego (ZPORR) przemawia³ natomiast
na korzyœæ regionów s³abiej rozwiniêtych. (Sprawozdanie…, 2005, s. 78-79). Dok³adniejsze dane dotycz¹ce rozk³adu
wsparcia wœród gmin wg stanu na koniec lipca 2005 r. wskazuj¹ na nastêpuj¹ce zró¿nicowania (Pierwszy okres…, 2005,
s.19, 22-23, 31):

1) projekty o najwy¿szej wartoœci realizowa³y gminy z województwa pomorskiego. By³y to du¿e projekty, g³ównie drogo-

we. Kolejne w tym rankingu by³y gminy wielkopolskie i mazowieckie. Projekty o najni¿szych wartoœciach realizowa³y
gminy w województwie podlaskim oraz lubelskim (a wiêc najbiedniejsze pod wzglêdem dochodu gmin),

2) gminy wiejskie oraz wiejsko-miejskie realizowa³y dwukrotnie wiêcej projektów ni¿ gminy miejskie, jednak ich ³¹czna

wartoœæ by³a dwukrotnie ni¿sza (œrednio 2,6 mln z³) ni¿ w gminach miejskich (9,6 mln z³). W województwach: œl¹skim,
zachodniopomorskim, pomorskim gminy miejskie realizuj¹ wiêkszoœæ projektów, a w dolnoœl¹skim - wszystkie. Naj-

106

450

400

350

300

250

200

150

100

Zachodniopomorskie

Dolnoœl¹skie

Lubuskie

Opolskie

Podlaskie

Ma³opolskie

Œl¹skie

Lubelskie

armiñsko-mazurskie

Mazowieckie

Pomorskie

Podkarpackie

Kujawsko-pomorskie

Wielkopolskie

Œwiêtokrzyskie

£ódzkie

£¹czne przyznane wsparcie UE w ramach PHARE, ISPA
i SAPARD do 2003 r. w mln euro na 1 mieszkañca

Wsparcie przyznane w latach 1998–2003
(mln eura na 1 mieszkañca)

Pomoc finansowa UE dla obecnego województwa
w latach 1990–1997 (mln euro na 1 mieszkañca)

wiêksza liczba oraz wartoœæ projektów realizowanych przez gminy wiejskie i wiejsko-miejskie wyst¹pi³a w mazowiec-
kim (118) oraz wielkopolskim (93). Tych projektów by³o odpowiednio 3-krotnie oraz 8-krotnie wiêcej ni¿ wynios³a licz-
ba projektów gmin miejskich,

3) regiony, w których dochody gmin s¹ najwy¿sze, cechowa³a najwiêksza zdolnoœæ absorpcji œrodków wspólnotowych,

natomiast samorz¹dy lokalne w regionach s³abiej rozwiniêtych gospodarczo (o niskiej gêstoœci dróg i infrastruktury
wodno-kanalizacyjnej) napotyka³y bariery finansowe w efektywnym wykorzystywaniu funduszy strukturalnych w prze-
zwyciê¿aniu zapóŸnieñ i niwelowaniu dysproporcji w stosunku do regionów bardziej rozwiniêtych.

Oznacza to, ¿e „wy¿szy stopieñ przygotowania beneficjentów oraz struktur administracyjnych du¿ych miast mo¿e przy-
czyniæ siê do zwiêkszenia zró¿nicowania przestrzennego regionów na rzecz obszarów silnie zurbanizowanych” (Sprawo-
zdanie…, 2005, s. 85).

Wnioski

Powy¿sze analizy mo¿na podsumowaæ nastêpuj¹co:
1. W najubo¿szych regionach œrodki strukturalne w latach 1988-2006 wydatkowane by³y przede wszystkim na transport,

ochronê œrodowiska, zasoby ludzkie, wsparcie przedsiêbiorstw i rolnictwa. Dziêki temu istotnym wynikiem polityki spój-
noœci by³ wzrost poziomu infrastruktury technicznej i spo³ecznej w najs³abiej rozwiniêtych regionach zlokalizowanych
g³ównie w Hiszpanii, Portugalii, Grecji i Irlandii. Uzyskano dziêki temu poprawê jakoœci ¿ycia mieszkañców oraz wa-
runków prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej. Wielce prawdopodobnym, choæ trudniej mierzalnym efektem by³ tak-
¿e wzrost w tych regionach konkurencyjnoœci zasobów ludzkich, firm i produktów.

2. PKB per capita w regionach zamieszka³ych przez ludnoœæ stanowi¹c¹ najubo¿sze 10% populacji UE wynosi³ w 1990

r. 55,2% w stosunku do œredniej unijnej. Natomiast 10 lat póŸniej – 61%. W regionach najbogatszych (zamieszkiwa-
nych przez ludnoœæ stanowi¹c¹ najbogatszy decyl populacji UE) wskaŸnik ten by³ odpowiednio 2,8 i 2,6 razy wiêkszy.
Jeœli weŸmiemy pod uwagê tzw. regiony celu 1, to ich dystans do œredniej unijnej mierzony wskaŸnikiem PKB per ca-
pita zmala³ w ostatniej dekadzie XX wieku o ok. 1/6 (z 63% do 70% œredniej unijnej). Jednak krajowy poziom PKB per
capita zmala³ w tym czasie o 1/3. Istotnym efektem inwestycji unijnych by³ wzrost zatrudnienia i spadek stopy bezro-
bocia w najs³abiej rozwiniêtych krajach skupiaj¹cych najwiêcej inwestycji infrastrukturalnych.

3. Wspólnotowa polityka spójnoœci wspieraj¹ca regiony najgorzej rozwiniête jest potrzebna i w³aœciwa. S³abiej rozwiniête

regiony, zw³aszcza obszary peryferyjne, maj¹ utrudnion¹ sytuacjê w UE. Nie przyci¹gaj¹ najbardziej dochodowych
bran¿ i w wiêkszoœci pozostaj¹ rezerwuarem zasobów, gdy¿ pozbawione s¹ takich czynników jak: infrastruktura dobrej
jakoœci, edukacja i zasoby ludzkie na wysokim poziomie, zaplecze badawczo - naukowe, instytucje otoczenia bizne-
su, rozwiniêty sektor us³ug, ch³onne rynki zbytu. £¹czne efekty integracji europejskiej i polityki regionalnej doprowadzi-
³y do wyraŸnej konwergencji poziomów PKB per capita na poziomie krajowym. G³ównym celem polityki spójnoœci jest
jednak zmniejszanie dysproporcji gospodarczych pomiêdzy regionami w UE. Proces ten w ostatniej dekadzie XX wie-
ku nastêpowa³ powoli. Wynika³o to z tego, ¿e we Wspólnocie wystêpowa³y naturalne dla gospodarki rynkowej proce-
sy niezrównowa¿onego rozwoju. Fundusze strukturalne nie by³y w stanie i nie powinny im przeciwdzia³aæ, mog¹ jedy-
nie zmniejszaæ negatywne konsekwencje, co te¿ czyni³y.

4. W Polsce wspólnotowe œrodki strukturalne trafia³y do bogatszych i lepiej przygotowanych gmin miejskich po³o¿onych

w dobrze rozwiniêtych regionach oraz do przedsiêbiorstw ulokowanych w aglomeracjach. Bêdzie to powodowaæ nara-
stanie ró¿niæ miêdzyregionalnych (na korzyœæ województw zachodnich – bardziej zurbanizowanych) i wewn¹trzregio-
nalnych (tj. pomiêdzy miastem a wsi¹). Nale¿y rozwa¿yæ, do jakiego stopnia mo¿na tolerowaæ takie oddzia³ywanie fun-
duszy strukturalnych.

BIBLIOGRAFIA:

Adamczyk A. [2004], Unijne fundusze pomocowe a rozwój gospodarczy i reformy administracyjne w Grecji, Studia
Europejskie nr 4 (32), Centrum Europejskie UW, W-wa.

Cohesion [1997] and the information society, http://europa.eu.int/comm/regional_policy/ sources/docoffic/official/commu-
nic/pdf/isoc/isoc_en.pdf .

Czykier – Wierzba D. [1998], Polityka regionalna Unii Europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdañskiego.

Czykier – Wierzba D. [2003], Finansowanie polityki regionalnej w Unii Europejskiej, TWIGER, W-wa.

107

Gawlikowska - Hueckel K. [2005], Polityka regionalna – rozwój, finansowanie i przysz³oœæ, w: Brodecki Z. (red.), Regiony,
LexisNexis, W-wa.

Gawlikowska- Hueckel K. [2002], Procesy rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej. Konwergencja czy polaryzacja?,
Wyd. Uniw. Gdañskiego.

Mapa pomocy Unii Europejskiej udzielonej Polsce w ramach programu PHARE 1990 -2003, ISPA 2000 - 2003 oraz
SAPARD, UKIE, W-wa 2003.

Parteka T. [2005], Agenda 2007, w: Brodecki Z. (red.), Regiony, LexisNexis, W-wa.

Pietrzyk I. [1996], Polityka rozwoju regionalnego w perspektywie cz³onkostwa Polski w Unii Europejskiej, w: Strategiczne
wyzwania dla polityki rozwoju regionalnego Polski, Friedrich Ebert Stiftung Przedstawicielstwo w Polsce, W-wa.

Second progress report [2003] on economic and social cohesion (January 2003), http://europa.eu.int/comm/regional_pol-
icy/sources/docoffic/official/reports/interim2_en.htm.

Second report [2001] on Economic and Social Cohesion (January 2001),
http://europa.eu.int/comm/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/contentpdf_en.htm

Sixth Periodic Report [1999] on the Social and Economic Situation and Development of Regions in the European Union,

http://europa.eu.int/comm/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/radi_en.htm.

Structural policies [2003] and European territories. Competitiveness, sustainable development and cohesion in Europe
From Lisbon to Gothenburg,
http://europa.eu.int/comm/regional_policy/sources/docgener/presenta/comp/comp_en.pdf.

Thematic Evaluation [2000a] of the Impact of Structural Funds on Transport Infrastructures (november 2000), Country
Report – Spain,

http://europa.eu.int/comm/regional_policy/sources/docgener/evaluation/trans/pdf/spaind.pdf.

Thematic Evaluation [2000b] of the Impact of Structural Funds on Transport Infrastructures (november 2000), Country
Report – Italy,

http://europa.eu.int/comm/regional_policy/sources/docgener/evaluation/trans/pdf/italyd.pdf.

Third report [2004] on economic and social cohesion,
http://www.europa.eu.int/comm/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/pdf/cohesion3/cohesion3_part1_annexe_
en.pdf.

Sprawozdanie [2005] z realizacji w 2004 r. Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004 - 2006, MGiP Instytucja
Zarz¹dzaj¹ca Podstawami Wsparcia Wspólnoty, czerwiec 2005, http://www.funduszestrukturalne.gov.pl.

Pierwszy okres [2005] wykorzystania funduszy strukturalnych w Polsce. Rodzaje projektów, typy beneficjentów, rozk³ad
przestrzenny udzielonej pomocy UE, Instytucja zarz¹dzaj¹ca Podstawami Wsparcia Wspólnoty - Departament
Koordynacji Polityki Strukturalnej, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, wrzesieñ 2005 r.,

http://www.fun-

duszestrukturalne.gov.pl.

108

Aleksandra Zakrzewska
Katedra Międzynarodowych Organizacji Gospodarczych
Szkoła Główna Handlowa

Zależności między polityką regionalną

a polityką gospodarczą i konkurencji

w Unii Europejskiej

– sprzeczność czy komplementarność?

Wprowadzenie

W g¹szczu przepisów reguluj¹cych ró¿ne polityki Unii Europejskiej (UE), których oddzia³ywanie nie jest wzajemnie obo-
jêtne, podejmowane s¹ próby znalezienia wspólnych p³aszczyzn miêdzy ró¿nymi obszarami interwencji Wspólnoty. Œwia-
domoœæ ich istnienia oraz wykorzystanie potencja³u tkwi¹cego we wzajemnych zale¿noœciach mog¹ u³atwiæ osi¹gniêcie
wiêkszej wartoœci dodanej ni¿ w sytuacji autonomicznego funkcjonowania poszczególnych polityk. Sama Komisja Euro-
pejska, przygotowuj¹c podstawy realizacji polityk w przysz³ej perspektywie finansowej 2007-2013, poszukuje istniej¹cych
interakcji dla zwiêkszenia efektywnoœci prowadzonych dzia³añ.

Oczywiste powi¹zania wystêpuj¹ miêdzy polityk¹ regionaln¹ Unii Europejskiej a szeroko rozumian¹ polityk¹ rozwoju go-
spodarczego z jednej strony oraz polityk¹ konkurencji z drugiej strony. Analiza tych powi¹zañ, w kontekœcie zmieniaj¹ce-
go siê otoczenia wewnêtrznego i zewnêtrznego UE, mo¿e dostarczyæ odpowiedzi na pytanie, która z polityk ma dominu-
j¹ce oddzia³ywanie na pozosta³e a tak¿e, czy zasady rz¹dz¹ce ka¿d¹ z nich s¹ w stosunku do siebie komplementarne,
tym samym generuj¹c synergiê, czy te¿ pozostaj¹ w sprzecznoœci.

W artykule tym autorka podejmuje próbê oceny, czy wzrost konkurencyjnoœci gospodarki Unii Europejskiej oraz bez-
wzglêdna zgodnoœæ z filozofi¹ jednolitego rynku s¹ imperatywem absolutnym, a co za tym idzie determinuj¹ kszta³t wspól-
notowej polityki regionalnej. Interesuj¹ce wydaje siê zw³aszcza pytanie, czy polityka regionalna staje siê dzisiaj wy³¹cz-
nie narzêdziem realizacji priorytetów zdefiniowanych w obrêbie polityki gospodarczej, w szczególnoœci Strategii Lizboñ-
skiej czy te¿ jest w stanie zachowaæ swoj¹ specyfikê polityki wyrównawczej i przynosz¹cej poza korzyœciami ekonomicz-
nymi – w³aœciwe sobie po¿yteczne efekty spo³eczne, kulturowe i polityczne. Ponadto, refleksji wymaga kwestia, czy w ra-
mach polityki regionalnej kszta³towane s¹ mechanizmy realizacji przedsiêwziêæ rozwojowych finansowanych ze œrodków
UE zbie¿ne z rozwi¹zaniami w dziedzinie kontrolowanej przez Komisjê - w ramach polityki konkurencji UE- regionalnej
pomocy publicznej, w szczególnoœci w odniesieniu do sposobu delimitacji obszarów korzystaj¹cych ze wsparcia, ukierun-
kowania priorytetów pomocy czy mechanizmów implementacyjnych.

OdpowiedŸ na sformu³owane powy¿ej pytania pozwoli okreœliæ istotê wspólnotowej polityki regionalnej na tle innych ob-
szarów interwencji UE oraz oceniæ znaczenie ich wzajemnych interakcji.

109

Polityka regionalna a rozwój gospodarczy w UE

W chwili powo³ywania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej przeciwdzia³anie negatywnym konsekwencjom zró¿nicowa-
nia regionalnego pañstw cz³onkowskich, wystêpuj¹cego na p³aszczyŸnie ekonomicznej, spo³ecznej i politycznej, nie zo-
sta³o uznane za cel wspólnotowy, który nale¿a³oby realizowaæ w ramach wspólnej polityki regionalnej. I choæ w Traktacie
Rzymskim znalaz³y siê zapisy dotycz¹ce wzmocnienia jednoœci gospodarek pañstw cz³onkowskich i zabezpieczenia ich
harmonijnego rozwoju poprzez redukowanie zró¿nicowañ istniej¹cych miêdzy regionami oraz ³agodzenie zacofania re-
gionów mniej uprzywilejowanych, mia³y one jedynie charakter deklaratywny i dotyczy³y dzia³añ prowadzonych w tym za-
kresie przez poszczególne pañstwa cz³onkowskie (Sauer, Kawecka-Wyrzykowska, Kulesza, 2000, s. 16.).

W regulacjach Traktatu Rzymskiego na plan pierwszy wysuwa siê podejœcie wolnorynkowe, zgodnie z którym naturaln¹
konsekwencj¹ rozwoju wysoko rozwiniêtych gospodarek jest zmniejszanie siê skali zró¿nicowañ regionalnych (Szlachta,
1999, s.16.). Takiemu rozumowaniu sprzyja³a ówczesna sytuacja ekonomiczna w krajach zachodnich, tzn. wysokie tem-
po wzrostu gospodarczego i dysponowanie przez pañstwa nadwy¿kami finansowymi. W Traktacie Rzymskim zabrak³o
odwo³ania do koncepcji prowadzenia polityki regionalnej na poziomie ponadnarodowym, bowiem za g³ówny cel pañstwa
cz³onkowskie obra³y tworzenie warunków konkurencji i zniesienie wszelkich barier dla funkcjonowania wspólnego rynku,
który mia³ zapewniæ równomierny rozwój na terenie ca³ego ugrupowania (Pietrzyk, 2002, s. 63). Jako zasadê przyjêto za-
kaz udzielania wszelkiej pomocy publicznej, w tym regionalnej. Interwencja pañstw cz³onkowskich w zakresie rozwoju re-
gionalnego zosta³a dopuszczona jako wyj¹tek jedynie w odniesieniu do obszaru w³asnego kraju i pod warunkiem nieza-
k³ócania wolnej konkurencji, co umo¿liwia³o udzielanie przez w³adze publiczne wsparcia na rzecz rozwoju gospodarcze-
go regionów o szczególnie niskim poziomie ¿ycia lub niedostatecznym zatrudnieniu.

W po³owie lat osiemdziesi¹tych w perspektywie przekszta³cenia Wspólnoty w jednolity rynek oraz w obawie przed pog³ê-
bieniem siê nierównoœci w rozwoju poszczególnych regionów, niezbêdnym zadaniem sta³o siê zmodyfikowanie i popra-
wa funkcjonowania œrodków polityki regionalnej. O wykszta³ceniu siê polityki regionalnej w wymiarze wspólnotowym mo¿-
na mówiæ dopiero od czasu przyjêcia Jednolitego Aktu Europejskiego, który wprowadzi³ – jako cel dzia³añ Wspólnoty
wzmocnienie spójnoœci ekonomicznej i spo³ecznej (nowy Tytu³ V Traktatu ustanawiaj¹cego Wspólnotê Europejsk¹). Zgo-
dnie z art. 130a, wprowadzonym do Traktatu ustanawiaj¹cego EWG przez Jednolity Akt Europejski, Wspólnota „rozwija
[…] i kontynuuje swoje dzia³anie prowadz¹ce do wzmocnienia jej spójnoœci gospodarczej i spo³ecznej. W szczególnoœci
Wspólnota zmierza do zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju ró¿nych regionów oraz opóŸnienia regionów naj-
mniej uprzywilejowanych” (Wojtaszek-Mik, Mik, 2000, s. 174, Vandersanden (ed.), 1997, s. 28). Zadanie przyczyniania
siê do korekty podstawowych dysproporcji regionalnych zosta³o powierzone Europejskiemu Funduszowi Rozwoju Regio-
nalnego poprzez udzia³ w rozwoju i dostosowaniu strukturalnym regionów opóŸnionych w rozwoju oraz w rekonwersji
upadaj¹cych regionów przemys³owych.

Szczególnie istotna, w kontekœcie prowadzonych rozwa¿añ, wydaje siê kwestia w³aœciwego okreœlenia podmiotów polity-
ki regionalnej Unii Europejskiej – czy s¹ nimi pañstwa cz³onkowskie czy regiony sk³adaj¹ce siê na terytorialn¹ strukturê
poszczególnych pañstw.

Z jednej strony mo¿na zauwa¿yæ, ¿e partnerami Komisji Europejskiej w dyskusjach na temat wielkoœci anga¿owanych
z bud¿etu UE œrodków na politykê spójnoœci, jej priorytetów oraz mechanizmów wdra¿ania s¹ przedstawiciele administra-
cji rz¹dowej pañstw cz³onkowskich. Podobnie, pañstwo cz³onkowskie w rozumieniu w³adz centralnych jest odpowiedzial-
ne za zarz¹dzanie i kontrolê wydatkowania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójnoœci, bez wzglêdu na stopieñ regio-
nalizacji polityki wewn¹trz kraju.

Z drugiej strony nale¿y zwróciæ uwagê, i¿ oddzia³ywanie polityki spójnoœci Unii Europejskiej ma oczywisty wymiar regio-
nalny, o czym mówi art. 130a TWE. Jest to szczególnie widoczne przy okazji definiowania sytuacji w dziedzinie rozwoju
spo³eczno-gospodarczego poszczególnych pañstw, bêd¹cej odniesieniem dla uzyskiwania wsparcia finansowego z bu-
d¿etu UE, na podstawie sumy uwarunkowañ rozwojowych poszczególnych czêœci sk³adowych pañstwa – jego regionów.
W praktyce oznacza to, ¿e alokacje przys³uguj¹ce pañstwom z funduszy strukturalnych oblicza siê w oparciu o alokacje
dla poszczególnych regionów, wyliczane na podstawie danych i kryteriów zdefiniowanych terytorialnie. Tym niemniej, wy-
liczone w ten sposób kwoty przys³uguj¹ce regionom nie s¹ jednoznaczne ze wsparciem efektywnie im udzielonym, bo-
wiem decyzja w sprawie mechanizmów wewn¹trzkrajowej redystrybucji œrodków z bud¿etu UE le¿y w kompetencji admi-
nistracji rz¹dowej. Jednoczeœnie, w zale¿noœci od terytorialnego ustroju poszczególnych pañstw cz³onkowskich i kompe-
tencji w³adz terytorialnych, regiony mog¹ pe³niæ istotne funkcje w systemie realizacji polityki spójnoœci UE, w tym na po-
ziomie programowania, zarz¹dzania i kontroli, dzia³aj¹c praktycznie niezale¿ne od w³adz centralnych.

110

Bior¹c powy¿sze pod uwagê, mo¿na stwierdziæ, ¿e polityka regionalna Unii Europejskiej operuje zarówno na poziomie
pañstw cz³onkowskich jak i regionów wchodz¹cych w sk³ad poszczególnych pañstw, ze wzglêdu na znaczenie obu tych
szczebli dla wzmacniania spójnoœci Unii Europejskiej jako ca³oœci. Jednak¿e, ze wzglêdu na wewnêtrzne uwarunkowa-
nia struktury organizacyjnej, jak¹ stanowi¹ Wspólnoty Europejskie i Unia Europejska, w tym brak umocowania do decy-
dowania o wewnêtrznych strukturach terytorialno-ustrojowych pañstw cz³onkowskich, regiony mog¹ stanowiæ rzeczywi-
sty podmiot polityki regionalnej UE, o ile uprawnia je do tego ustawodawstwo krajowe, przy jednoczesnym zachowaniu
przez szczebel rz¹dowy ostatecznej odpowiedzialnoœci za administrowanie œrodkami UE. Tak wiêc, choæ odbiorcami
wsparcia finansowego polityki spójnoœci s¹ zarówno pañstwa cz³onkowskie jak i ich regiony, polityka ta jest jednak
w g³ównej mierze adresowana do pañstw cz³onkowskich i ukierunkowana na wzmacnianie konwergencji miêdzy pañstwa-
mi. Konwergencja wewn¹trz struktur pañstwowych jest przedmiotem zainteresowania polityki regionalnej UE jedynie
przez pryzmat spójnoœci w wymiarze wspólnotowym.

Polityka regionalna – odpowiedŸ na pog³êbiaj¹c¹ siê integracjê gospodarcz¹?

Przyjmuje siê, ¿e rozwój wspólnotowych mechanizmów polityki regionalnej nast¹pi³ pod wp³ywem pog³êbiaj¹cej siê inte-
gracji gospodarczej w ramach Wspólnoty oraz obaw przed wzrostem przestrzennych dysproporcji rozwoju poszczegól-
nych pañstw i regionów. Towarzyszy³o temu za³o¿enie, ¿e wprowadzenie jednolitego rynku ze swobodnym przep³ywem
towarów, pracowników, kapita³u i us³ug, a nastêpnie zacieœnienie integracji monetarnej bêdzie prowadziæ do pogorszenia
sytuacji najs³abiej rozwiniêtych pañstw i regionów, a tym samym zaburzenia równowagi regionalnej.

W œwietle ró¿nych teorii wzrostu zale¿noœæ ta nie wydaje siê oczywista, co mo¿e podwa¿aæ zasadnoœæ wprowadzenia
transferów polityki regionalnej jako instrumentu równowa¿enia pog³êbiaj¹cych siê dysproporcji, a jednoczeœnie uwidacz-
niaæ inne ni¿ czysto ekonomiczne motywy tej polityki. Zdaniem niektórych autorów nie ma powodu s¹dziæ, ¿e integracja
ekonomiczna musi prowadziæ do zwiêkszenia rozpiêtoœci rozwojowych miêdzy gospodarkami. Ju¿ sama Komisja Euro-
pejska w swoim pierwszym raporcie nt. spójnoœci gospodarczej i spo³ecznej z 1996 roku przyzna³a, ¿e nie sprawdzi³y siê
obawy zwi¹zane z negatywnym przestrzennym rozmieszczeniem efektów jednolitego rynku, a najbiedniejsze obszary UE
wykazywa³y wysoki wzrost gospodarczy (Tarschys, 2003, s. 47).

Zgodnie z neoklasycznymi teoriami wzrostu zniesienie barier w handlu i przep³ywie czynników produkcji powinno nie tyl-
ko wzmocniæ ogólny poziom zamo¿noœci integruj¹cego siê obszaru, ale tak¿e przyczyniæ siê do konwergencji poziomu
dochodów miêdzy jego cz³onkami (Martin, Velazquez, Funck, 2001, s.1). Otwarcie siê gospodarki danego kraju b¹dŸ re-
gionu generuje – w przypadku obszarów o ni¿szym poziomie rozwoju, a tym samym ni¿szej akumulacji kapita³u i wy¿szej
stopie jego produktywnoœci – nap³yw kapita³u i wy¿szy poziom wzrostu gospodarczego, a co za tym idzie konwergencjê
poziomu cen, kosztów i dochodów. Model malej¹cych przychodów Solowa uzupe³niany by³ o inne czynniki sprzyjaj¹ce
konwergencji, takie jak dyfuzja technologii i wiêksze korzyœci, jakie z postêpu czyni¹ tzw. naœladowcy, pojawienie siê
w oœrodkach centralnych niekorzyœci skali i zjawiska aglomeracji, dyfuzja technologii i zmiany strukturalne (Gawlikowska-
Hueckel, 2005, s. 27). Efekt konwergencji dodatkowo mo¿e ulec wzmocnieniu w przypadku integracji monetarnej, dziêki
której redukcji ulegaj¹ koszty transakcyjne, miêdzy innymi dziêki wprowadzeniu jednolitego kursu wymiany walut a na-
stêpnie wspólnej waluty.

Czêœæ teorii jest jednak bardziej sceptyczna wobec scenariusza bezsprzecznej konwergencji. Uwzglêdniaj¹c inne czyn-
niki determinuj¹ce wzrost i konwergencjê, takie jak poziom rozwoju technologicznego, jakoœæ kapita³u ludzkiego, wypo-
sa¿enie infrastrukturalne, nominaln¹ konwergencjê (ogólne uwarunkowania makroekonomiczne), a tak¿e efekty aglome-
racyjne, autorzy dochodz¹ do konkluzji, i¿ realna konwergencja nie jest jedynym mo¿liwym nastêpstwem integracji go-
spodarczej

. W odniesieniu do rynku europejskiego Krugman i Venables wskazuj¹ trzy mo¿liwe scenariusze: utrzymanie

charakterystycznej dla rynku europejskiego obecnej struktury policentrycznej, ukszta³towanie siê struktury rynku europej-
skiego na wzór amerykañskiego (du¿a mobilnoœæ si³y roboczej) przy zachowaniu jednak¿e cech policentryzmu oraz ca³-
kowita realokacja zasobów prowadz¹ca do wytworzenia siê obszarów o wysokim stopniu skoncentrowania produkcji
(Gawlikowska-Hueckel, 2005.s. 28).

Wzrost nierównoœci regionalnych wskazywany jest tak¿e jako przejœciowy efekt zwiêkszenia wzrostu gospodarczego na
poziomie krajowym, który z czasem ustêpuje miejsca procesowi zmniejszania siê dysproporcji miêdzy regionami (Barrios,
Strobl, 2005, s. 26). Sytuacja w zakresie nierównowagi regionalnej zale¿y ponadto od stopnia rozwoju kraju, przy czym

111

Reprezentatywni dla teorii mówi¹cej, ¿e realna konwergencja nie jest jedynym mo¿liwym nastêpstwem pog³êbiania integracji gospo-

darczej s¹ m.in. Grosman (1996), Krugman (1991), Lucas (1988), Aschauer (2000), Alesina i Perotii (1996).

zgodnie z badaniami Willamsona (Barrios, Strobl, 2005, s. 6) dysproporcje miêdzy regionami s¹ wiêksze w krajach o ni¿-
szym poziomie rozwoju i tam wystêpuje tendencja do ich pog³êbiania siê, natomiast w krajach rozwiniêtych nierównoœci
s¹ mniejsze i wykazuj¹ tendencjê do kurczenia siê. Mo¿na zatem przyj¹æ, ¿e pojawienie siê nierównowagi regionalnej
jest efektem ubocznym procesów wzrostu na poziomie kraju, a próby ograniczenia regionalnych dysproporcji mog¹ wrêcz
okazaæ siê szkodliwe dla krajowego wzrostu.

Podobnie nieokreœlony jest wp³yw Unii Gospodarczej i Walutowej na sytuacjê s³abszych obszarów UE (Molle, Sleijpen,
Vanheukelen, 1993, s. 227). Co do zasady przyjêcie wspólnej waluty powinno sprzyjaæ inwestycjom i stymulowaæ kon-
wergencjê, jednak¿e rzeczywiste efekty zale¿ne s¹ od strukturalnych uwarunkowañ danego regionu. Trzeba pamiêtaæ,
¿e integracja monetarna oznacza utratê przez pañstwa niektórych instrumentów krajowej polityki makroekonomicznej, ta-
kich jak kurs walutowy, autonomia fiskalna, kszta³towanie struktury wydatków bud¿etowych, co stawia pañstwa o ni¿szym
poziomie rozwoju przejœciowo w sytuacji niekorzystnej w przypadku pojawienia siê asymetrycznych szoków popytowych.
Warto jednak zauwa¿yæ, ¿e mimo przejœciowych trudnoœci, Unia Gospodarcza i Walutowa przynosi relatywnie najwiêcej
korzyœci pañstwom najs³abszym (Molle, Sleijpen, Vanheukelen, 1993, s. 237).

W celu niwelowania przejœciowo negatywnych efektów integracji monetarnej w ramach Wspólnoty Europejskiej, dla
pañstw kohezyjnych (Hiszpanii, Portugalii, Grecji i Irlandii) wprowadzony zosta³ specyficzny instrument polityki regional-
nej – Fundusz Spójnoœci – którego zadaniem by³o finansowanie znacz¹cych inwestycji w dziedzinie infrastruktury trans-
portowej i œrodowiska. W zwi¹zku z koniecznoœci¹ sprostania kryteriom konwergencji, w szczególnoœci w odniesieniu do
poziomu deficytu bud¿etowego, pañstwa by³y zmuszone obni¿aæ swoje wydatki publiczne, co mog³o byæ kompensowane
transferem œrodków z Funduszu Spójnoœci. Mimo zapowiadanego przejœciowego charakteru, Fundusz Spójnoœci prze-
trwa³ do chwili obecnej, a jego zastosowanie w pierwszych pañstwach kohezyjnych nie zakoñczy³o siê wraz z finalizacj¹
budowy Unii Gospodarczej i Walutowej, ani te¿ póŸniej (z wyj¹tkiem Irlandii). Obowi¹zuj¹ce obecnie zasady polityki struk-
turalnej UE a tak¿e regulacje dla przysz³ej perspektywy finansowej 2007-2013 raczej sk³aniaj¹ ku stwierdzeniu, ¿e Fun-
dusz Spójnoœci funkcjonuje w oderwaniu od swoich oryginalnych za³o¿eñ i coraz bardziej upodabnia siê do funduszy
strukturalnych. I tak na przyk³ad Hiszpania, mimo przekroczenia progu kwalifikowania siê do wsparcia z Funduszu Spój-
noœci, bêdzie w latach 2007-2013 otrzymywaæ pomoc wygasaj¹c¹ (phasing-out), o znacznych rozmiarach. W przypadku
nowych pañstw cz³onkowskich instrument ten, mimo i¿ zachowa³ traktatowe powi¹zanie z kryteriami konwergencji, nie
stanowi rekompensaty za potencjalne utrudnienia zwi¹zane z wejœciem do Unii Gospodarczej i Walutowej, lecz funkcjo-
nuje jako jeden z dostêpnych instrumentów polityki spójnoœci UE. Ró¿nica polega na ³atwiejszych, w porównaniu z fun-
duszami strukturalnymi, kryteriach dostêpu definiowanych na poziomie krajowym, w tym koniecznoœci zapewnienia mniej-
szego wspó³finansowania krajowego. Zjawiska te, z jednoczesnym w³¹czeniem od 2007 roku Funduszu Spójnoœci w ra-
my implementacyjne charakterystyczne dla funduszy strukturalnych (wspólne zasady programowania i zarz¹dzania), su-
geruj¹, ¿e pod³o¿em stworzenia tego instrumentu w 1993 roku nie by³o jedynie przeciwdzia³anie negatywnym skutkom
wprowadzenia wspólnej waluty a argumentacja dotycz¹ca koniecznoœci wprowadzenia specjalnego instrumentu kom-
pensacyjnego by³a prawdopodobnie wyolbrzymiona. Ostateczna rozgrywka na szczycie Rady Europejskiej w Maastricht,
podczas którego uzgodniono Traktat o Unii Europejskiej, mia³a miejsce miêdzy Niemcami a Hiszpani¹, która zagrozi³a za-
blokowaniem decyzji w sprawie Unii Gospodarczej i Walutowej, jeœli nie bêdzie mia³o miejsce zwiêkszenie transferów
strukturalnych dla biedniejszych krajów Wspólnoty. Kompromis w postaci Funduszu Spójnoœci, przyjêty mimo sceptycy-
zmu wobec prognoz znacz¹cego pogorszenia siê sytuacji najbiedniejszych pañstw, oznacza³ de facto pogodzenie dwóch
postaw integracyjnych: popieraj¹cej wolnoœæ gospodarcz¹ i dynamiczne wspó³zawodnictwo z postaw¹ solidarnoœci¹ miê-
dzy pañstwami i potrzeb¹ zapewnienia spo³ecznej spójnoœci (Tarschys, 2003, s. 25-26).

Powy¿sze rozwa¿ania prowadz¹ do tezy, i¿ polityka regionalna Wspólnot, mimo i¿ kszta³towa³a siê w oparciu o koniecz-
noœæ znalezienia antidotum na „efekty przewrotne” procesu integracji (Pietrzyk, 2002, s. 78), zwi¹zane z wprowadzeniem
jednolitego rynku i wspólnej waluty, znalaz³a swoj¹ racjê bytu tak¿e w innych sferach integracji miêdzy pañstwami cz³on-
kowskimi. W prze³omowych momentach czêsto okazywa³a siê byæ kart¹ przetargow¹ w negocjacjach, pe³ni¹c funkcjê
p³atnoœci kompensacyjnej przy okazji przechodzenia do kolejnych etapów integracji b¹dŸ kolejnych rozszerzeñ Wspólno-
ty lub s³u¿¹c jako elastyczny instrument absorbowania braku elastycznoœci w innych dziedzinach, jak np. wspólna polity-
ka rolna (Tarschys, 2003, s. 16).

Analiza dotychczasowego rozwoju wspólnotowej polityki regionalnej pokazuje ponadto, jak dalece jej obecne zakotwicze-
nie w œwiadomoœci pañstw cz³onkowskich i ich regionów nie tylko jako instrumentu korygowania dysproporcji ale tak¿e,
a mo¿e przede wszystkim stymulowania wspó³pracy miêdzynarodowej, budowania wizerunku Unii Europejskiej, przemia-
ny postaw spo³ecznych i zachowañ organizacyjnych podmiotów publicznych i prywatnych, odbiega od skromnych za³o-
¿eñ zdefiniowanych w koñcu lat osiemdziesi¹tych.

112

Czy polityka regionalna UE s³u¿y konwergencji?

Brak jednoznacznych dowodów na istnienie zwi¹zku przyczynowo-skutkowego miêdzy znoszeniem barier w szeroko de-
finiowanej wymianie miêdzynarodowej a zjawiskiem pogarszania siê sytuacji mniej rozwiniêtych obszarów mo¿e podda-
waæ w w¹tpliwoœæ zasadnoœæ intencji autorów wspólnotowej polityki regionalnej. Jednoczeœnie nale¿y zaznaczyæ, i¿ prze-
strzenne zró¿nicowanie rozwoju w Unii Europejskiej ma specyficzny charakter. Odmiennie ni¿ w Stanach Zjednoczonych
Ameryki, rozpiêtoœciom w poziomie dochodu w UE nie towarzyszy stosunkowo wiêksza koncentracja aktywnoœci gospo-
darczej (Funck, Lodovico, Pizzati, 2003, s. 20). W Stanach Zjednoczonych mimo wiêkszej koncentracji dzia³alnoœci, zró¿-
nicowania w poziomie dochodu miêdzy stanami nie ulegaj¹ zwiêkszeniu, za spraw¹ wiêkszej ni¿ w Europie mobilnoœci
si³y roboczej. Powy¿szy przyk³ad móg³by œwiadczyæ o tym, i¿ wprowadzenie w UE swobodnego przep³ywu osób jako ele-
mentu jednolitego rynku powinno teoretycznie przeciwdzia³aæ a nie sprzyjaæ zwiêkszaniu dysproporcji rozwojowych, a za-
tem polityka regionalna mo¿e s³u¿yæ jako alternatywa dla stosunkowo s³abej mobilnoœci mieszkañców Unii, zarówno miê-
dzy pañstwami jak i miêdzy poszczególnymi regionami wewn¹trz pañstw (Funck, Lodovico, Pizzati, 2003, s. 30).

Brak jednoznacznych dowodów nie przes¹dza jeszcze kwestii znaczenia instrumentów polityki regionalnej UE dla proce-
su konwergencji, choæ efekty te trudno jednoznacznie przypisaæ polityce regionalnej. Mimo, i¿ traktatowo sformu³owanym
celem Wspólnoty jest d¹¿enie do spójnoœci, a w szczególnoœci zmniejszania przestrzennych dysproporcji rozwoju (kon-
wergencji), nie jest kwesti¹ oczywist¹, ¿e jedynym w³aœciwym instrumentem realizacji tego celu jest polityka regionalna.
Podobnie nie jest oczywistym za³o¿enie, ¿e jedynym celem polityki regionalnej jest konwergencja poziomów dochodu
pañstw i regionów s³abo rozwiniêtych do poziomu obszarów wysoko rozwiniêtych.

Pojêcie konwergencji rozumiane jest jako zmniejszanie luki rozwojowej miêdzy pañstwami i regionami, w szczególnoœci w od-
niesieniu do poziomów rozwoju technologicznego, iloœci i produktywnoœci czynników produkcji, a tak¿e poziomów dochodu
per capita czy stóp jego wzrostu. Podstawowymi wyznacznikami interwencji polityki spójnoœci UE s¹ przede wszystkim dys-
proporcje w poziomie dochodu i produkcji, mierzone poziomem Produktu Krajowego Brutto na mieszkañca (Tarschys, 2003,
s. 35). Dysproporcje rozwojowe analizowane s¹ w odniesieniu do poszczególnych pañstw cz³onkowskich, a w ramach pañstw
– najwy¿szych jednostek podzia³u administracyjnego (poziom NUTS II wed³ug nomenklatury statystycznej UE).

Z analizy tej wynika, ¿e w perspektywie d³ugoterminowej rozpiêtoœci w poziomie dochodu per capita miêdzy pañstwami
cz³onkowskimi malej¹, podczas gdy ró¿nice miêdzy poszczególnymi regionami w pañstwach cz³onkowskich pog³êbiaj¹
siê, co okreœla siê mianem „globalnej konwergencji – lokalnej dywergencji” (Tarschys, 2003, s.40). Sama zreszt¹ filozo-
fia funduszy strukturalnych od 1988 roku k³adzie wiêkszy nacisk na zmniejszanie luki rozwojowej miêdzy pañstwami ni¿
na zmniejszanie zró¿nicowañ miêdzyregionalnych, te ostatnie traktuj¹c jako zadanie polityk krajowych (Funck, Lodovico,
Pizzati, 2003, s. 12). Inaczej kszta³tuje siê tak¿e proces konwergencji w odniesieniu do poziomu produkcji i bezrobocia -
poziom produkcji wykazuje tendencjê do konwergencji, podczas gdy poziom bezrobocia, mimo wzrostu produktywnoœci
w biednych regionach, nie ulega zmniejszeniu.

Niejasny obraz procesu konwergencji wynika z faktu, ¿e jest on uwarunkowany oddzia³ywaniem wielu czynników, w tym
polityki regionalnej, której wk³ad w to zjawisko jest jednak¿e trudny do uchwycenia. I tak proces konwergencji mo¿e byæ
zjawiskiem endogenicznym danego regionu, pojawiaj¹cym siê w zale¿noœci od warunków instytucjonalnych i zdolnoœci
regionu do absorbowania asymetrycznych szoków, poziomu jego specjalizacji, zdolnoœci do uczenia siê i adaptacji inno-
wacji, a tak¿e relacji z innymi oœrodkami wzrostu. Zasadnoœæ tego za³o¿enia potwierdza m.in. fakt, ¿e pierwsze pañstwa
kohezyjne, a w szczególnoœci Grecja, wesz³y na œcie¿kê konwergencji na du¿o wczeœniej przed przyst¹pieniem do
Wspólnoty i mo¿liwoœci¹ korzystania z jej instrumentów strukturalnych (Tarschys, 2003, s.44).

Na proces doganiania przez dany region poziomu rozwoju obszarów zamo¿niejszych, oprócz wspólnotowej polityki re-
gionalnej, wp³yw maj¹ tak¿e krajowe mechanizmy miêdzyregionalnej redystrybucji dochodu, w tym miêdzy innymi oddzia-
³ywanie polityk sektorowych, zasady dostêpu do dóbr publicznych, krajowy system podatkowy. Nie bez znaczenia jest od-
dzia³ywanie innych polityk wspólnotowych, zarówno wspomagaj¹ce jak i przeciwdzia³aj¹ce procesowi konwergencji. Ja-
ko czêœciowo sprzeczne z dzia³aniami na rzecz konwergencji uznaæ mo¿na wspóln¹ politykê roln¹, której transfery kiero-
wane s¹ czêsto do dobrze prosperuj¹cych zak³adów produkcyjnych a tak¿e politykê badañ i rozwoju, g³ównie wspieraj¹-
c¹ naukowe czy przemys³owe oœrodki doskona³oœci (centre of excellence).

Wyodrêbnienie i ocena wp³ywu instrumentów polityki regionalnej UE na realn¹ konwergencjê jest zadaniem trudnym

i mo¿e czasem prowadziæ do wniosków odbiegaj¹cych od oczekiwanych. W³¹czenie regionów zacofanych w procesy go-
spodarki globalnej powinno wymuszaæ trudne zmiany strukturalne, miêdzy innymi zmniejszenie zatrudnienia w sektorach
nienowoczesnych (jak np. rolnictwo). Jednoczeœnie ze wzglêdów politycznych zmiany te siê odwleka, zastêpuj¹c po¿¹-
dane reformy transferami finansowymi, co przy zwiêkszonej dostêpnoœci œrodków dziêki strumieniom funduszy UE je-

113

szcze bardziej utrwala niekorzystn¹ strukturê gospodarcz¹ regionu i jego zacofanie w stosunku do innych regionów
(Funck, Lodovico, Pizzati, 2003, s. 30).

Efekty „uboczne” polityki regionalnej

W¹tpliwoœciom wokó³ znaczenia wspólnotowej polityki regionalnej dla procesu konwergencji poziomów dochodu mo¿na
przeciwstawiæ cele i efekty tej polityki w innych dziedzinach ¿ycia publicznego. Pojawi³y siê one lub zosta³y uœwiadomio-
ne niejako niezale¿nie od formalnych ram prawnych i oczekiwañ - jako pozaekonomiczna wartoœæ dodana polityki regio-
nalnej UE – legitymizuj¹c czêsto w ten sposób potrzebê jej kontynuowania.

Pozaekonomiczne znaczenie polityki regionalnej uwidacznia siê szczególnie w postaci zasady solidarnoœci miêdzy pañ-
stwami cz³onkowskimi, której wartoœæ mo¿e dalece wykraczaæ poza jej materialne granice (Tarschys, 2003, s.76). Oddzia-
³ywanie instrumentów polityki regionalnej siêga czêsto poziomu obywateli i ich konkretnych problemów, co przybli¿a im
w namacalny sposób funkcjonowanie Unii.

Niezaprzeczalne s¹ efekty jakoœciowe instrumentów polityki regionalnej zwi¹zane z alokowaniem œrodków przeznacza-
nych na rozwój gospodarczy (Bachtler, Wishlade, Yuill, 2003, s. 29). Udzia³ pañstwa w programach wspó³finansowanych
z funduszy UE wymusza zaanga¿owanie – w proces planowania wydatków – aktorów lokalnych (agencje rozwoju, orga-
nizacje pozarz¹dowe, w³adze samorz¹dowe). Wymaga tak¿e podejœcia strategicznego w odniesieniu do planowania roz-
woju i identyfikacji obszarów najbardziej potrzebuj¹cych oraz zintegrowanego podejœcia do zagadnieñ ekonomicznych,
spo³ecznych i œrodowiskowych. Wa¿nym aspektem polityki regionalnej jest jej wartoœæ dodana w sferze uczenia siê – roz-
powszechnianie dobrych praktyk, wymiana doœwiadczeñ oraz ukierunkowanie uczestników systemu realizacji polityki re-
gionalnej na potrzebê uczenia siê w codziennym zarz¹dzaniu.

Mechanizmy polityki regionalnej UE niejednokrotnie oddzia³uj¹ na sposób prowadzenia krajowych polityk regionalnych,
w tym w szczególnoœci promuj¹ kierowanie wsparcia na nowe typy interwencji (np. priorytety horyzontalne) oraz wyko-
rzystanie innowacyjnych rozwi¹zañ instytucjonalnych w zarz¹dzaniu funduszami. Do trudno mierzalnych efektów polityki
strukturalnej zaliczyæ mo¿na zmiany w funkcjonowaniu aparatu administracji pañstwowej i samorz¹dowej, w tym m.in. na-
bycie umiejêtnoœci przygotowywania strategicznych programów rozwoju regionalnego, rozwój sprawnych mechanizmów
konsultacji dokumentów planistycznych ze wszystkimi wa¿nymi partnerami spo³ecznymi, a tak¿e ukierunkowanie sposo-
bu myœlenia i dzia³ania na efektywne wykorzystanie œrodków publicznych. W wyniku realizacji polityki strukturalnej opar-
tej na zasadzie subsydiarnoœci zmieniaj¹ siê równie¿ relacje miedzy poszczególnymi szczeblami w³adzy, a tak¿e miêdzy
w³adzami a spo³eczeñstwem obywatelskim. Wiêksz¹ podmiotowoœæ zyskuj¹ w³adze szczebla regionalnego, które znajdu-
j¹ siê bli¿ej obywateli i w wiêkszym stopniu odczytuj¹ potrzeby lokalne.

Polityka strukturalna, której wa¿n¹ grupê podmiotów stanowi¹ w³adze regionalne i lokalne, s³u¿y rozwijaniu wspó³pracy
miêdzy samorz¹dami ró¿nych szczebli. Taka aktywnoœæ mo¿e przyczyniaæ siê do wzrostu znaczenia niektórych regionów
i ich roli w skali ogólnokrajowej a tak¿e miêdzynarodowej. Szczególn¹ rolê w tym zakresie odgrywa wspó³praca regionów
przygranicznych, regionów w ramach szerszych stref geograficznych a tak¿e budowanie sieci wymiany informacji i do-
œwiadczeñ miêdzy jednostkami terytorialnymi z ró¿nych pañstw cz³onkowskich, prowadzone obecnie w ramach inicjaty-
wy wspólnotowej INTERREG, a po 2006 roku w ramach odrêbnego celu polityki spójnoœci „Europejska wspó³praca tery-
torialna”. Wspó³praca ta ma nie tylko znaczenie ekonomiczne ale tak¿e spo³eczne i polityczne. Tworzenie silnych wiêzi
miêdzynarodowych na poziomie w³adz lokalnych oraz samych obywateli bardzo czêsto pozwala prze³amywaæ stereoty-
py i uprzedzenia wynikaj¹ce z zasz³oœci historycznych miêdzy pañstwami. Wspó³praca ta stanowi p³aszczyznê dla wyko-
rzystania potencja³u rozwojowego tkwi¹cego w ma³ych strukturach organizacyjnych i jest wa¿nym Ÿród³em wartoœci do-
danej dziêki korzystaniu z wzajemnych doœwiadczeñ podmiotów z ró¿nych pañstw cz³onkowskich.

Jako jedno z wa¿niejszych osi¹gniêæ polityki regionalnej wskazuje siê ponadto rozpowszechnienie zasady partnerstwa,
dziêki której, poza wzrostem zaanga¿owania partnerów lokalnych i usprawnieniem wspó³pracy, wzmocniono przejrzy-
stoœæ i koordynacjê przygotowania i wdra¿ania programów rozwoju regionalnego, a w konsekwencji jakoœæ poszczegól-
nych przedsiêwziêæ. Na skutek coraz silniejszego zaanga¿owania partnerów spo³ecznych oraz organizacji pozarz¹do-
wych w proces programowania dokumentów strategicznych, a nastêpnie realizacji i monitorowania dzia³añ struktural-
nych, wynikaj¹cego z regulacji wspólnotowych, buduje siê strategiczne partnerstwo spo³eczne. Dialog miêdzy admini-
stracj¹ centraln¹ a przedstawicielami organizacji zrzeszaj¹cych pracodawców, pracobiorców, ró¿nymi organami samo-
rz¹du terytorialnego i organizacjami pozarz¹dowymi zwiêksza legitymacjê demokratyczn¹ podejmowanych w pañstwie
decyzji, a dziêki mo¿liwoœci uczestnictwa w kszta³towaniu i realizacji polityki – roœnie znaczenie spo³eczeñstwa obywa-
telskiego.

114

W przypadku nowych pañstw cz³onkowskich poœrednie korzyœci wynikaj¹ce z przygotowañ do przyjêcia acquis commu-
nautaire w sferze wspólnotowej polityki regionalnej obejmuj¹ tak¿e konsolidacjê przemian demokratycznych, wsparcie dla
reform instytucjonalnych, kszta³towanie miêdzynarodowych relacji oraz redukowanie napiêæ spo³ecznych bêd¹cych na-
stêpstwem transformacji (Boldrin, Canova, 2003, s. 80).

Maj¹c na uwadze powy¿sze, mo¿na pokusiæ siê o stwierdzenie, i¿ polityka regionalna nie tylko nie jest jedynym bodŸcem
dla procesu konwergencji, ale te¿ zjawisko konwergencji nie jest jedynym nastêpstwem polityki regionalnej. Pod³o¿em ta-
kiego stanu rzeczy mo¿e byæ charakterystyczna dla polityki regionalnej wieloœæ celów i motywów.

Polityka regionalna UE – narzêdzie realizacji Strategii Lizboñskiej?

Wychodz¹c od ogólnej definicji polityki regionalnej rozumianej jako interwencja w³adz publicznych w dziedzinie korygo-
wania przestrzennych nierównoœci rozwoju, maj¹ca na celu pobudzenie rozwoju gospodarczego i spo³ecznego w regio-
nach, zwiêkszenie ich konkurencyjnoœci gospodarczej, a tak¿e rozwi¹zanie problemów spo³ecznych i ekonomicznych bê-
d¹cych przeszkod¹ dla konkurencyjnoœci (Grosse, 2003, s. 7), ciekawa wydaje siê obserwacja na temat istoty polityki re-
gionalnej UE na tle dzia³añ Wspólnoty ukierunkowanych na pobudzanie rozwoju gospodarczego.

G³ównym motywem ukszta³towania w latach osiemdziesi¹tych wspólnotowej polityki regionalnej nie by³o pobudzanie roz-
woju w regionach, ale znalezienie œrodka zaradczego na niekorzystne efekty integracji gospodarczej, tj. budowê jednoli-
tego rynku oraz Unii Gospodarczej i Walutowej. Obecne przemiany nadaj¹ce polityce regionalnej rangê jednego z wa¿-
niejszych instrumentów wzmacniania konkurencyjnoœci gospodarki UE, zdaj¹ siê odchodziæ od filozofii niwelowania ne-
gatywnych skutków integracji i zaczynaj¹ nawi¹zywaæ do w³aœciwych, zdawa³oby siê, motywów polityki regionalnej.

Reforma Strategii Lizboñskiej

Coraz wiêksza obecnoœæ Strategii Lizboñskiej w realizacji polityki regionalnej UE œwiadczy z jednej strony o potrzebie po-
szukiwania i wykorzystania interakcji miêdzy ró¿nymi obszarami dzia³alnoœci Wspólnoty, z drugiej strony jest wyrazem
przeobra¿eñ wewnêtrznych Strategii Lizboñskiej i polityki regionalnej UE.

Œródokresowy przegl¹d Strategii Lizboñskiej na wiosennym szczycie Rady Europejskiej w 2005 roku wskaza³ na trudno-
œci w realizacji zak³adanych celów w sferze wzrostu i zatrudnienia, produktywnoœci, spo³ecznej spójnoœci i kwestii œrodo-
wiskowych a tak¿e brak postêpów w dochodzeniu do pe³nej integracji rynków produktowych oraz rekomendowa³ koniecz-
noœæ zintensyfikowania wysi³ków zarówno po stronie pañstw cz³onkowskich jak i Komisji Europejskiej (Bachtler, Gross,
Mcmaster, 2005, s. 3). W tym celu zaproponowano wiêksze zaanga¿owanie krajowych i wspólnotowych œrodków finan-
sowych (w tym œrodków polityki spójnoœci) w realizacjê za³o¿eñ Strategii, ukierunkowanej na trzy g³ówne osie: wiedzê i in-
nowacje jako Ÿród³o trwa³ego rozwoju, poprawê atrakcyjnoœci Europy jako miejsca do ¿ycia i pracy oraz spójnoœæ spo-
³eczn¹.

Odpowiadaj¹c na potrzebê wiêkszej przejrzystoœci i efektywnoœci systemu zarz¹dzania w ramach Strategii Lizboñskiej,
Komisja Europejska zaproponowa³a stworzenie nowych zintegrowanych ram dla realizacji celów wzrostu i zatrudnienia,
w formie tzw. Zintegrowanego Pakietu Wytycznych

, który scala dotychczas funkcjonuj¹ce Ogólne Wytyczne Polityki Go-

spodarczej (Broad Economic Policy Guidelines) oraz Rekomendacje dla Polityki Zatrudnienia. Zintegrowane Wytyczne
bêd¹ stanowiæ podstawê prowadzonej w cyklu trzyletnim koordynacji polityki makroekonomicznej, mikroekonomicznej
oraz zatrudnienia, a postêp w ich realizacji bêdzie oceniany w corocznych raportach.

Reorientacja polityki spójnoœci?

W odniesieniu do polityki spójnoœci, której œrodki Rada Europejska postanowi³a zmobilizowaæ w celu realizacji odnowio-
nej Strategii Lizboñskiej, Komisja Europejska przedstawi³a strategiczny dokument (Strategiczne Wytyczne Wspólnoty na
rzecz Wzrostu i Zatrudnienia – Cohesion Policy in Support of Growth and Jobs, Community Strategic Guidelines, 2007-
2013) wskazuj¹cy mechanizmy, za poœrednictwem których polityka spójnoœci bêdzie mog³a przyczyniaæ siê do realizacji
priorytetów Strategii Lizboñskiej

115

Integrated Guidelines for Growth and Jobs, Commission recommendation and proposal for a Council decision, Bruksela, 12.04.2005,

COM (2005) 141 final

Cohesion Policy in Support of Growth and Jobs, Community Strategic Guidelines, 2007-2013, Communication from the Commission,

Bruksela, 07.07.2005, COM(2005) 0299.

Strategiczne Wytyczne Wspólnoty wyznaczaj¹, w oparciu o obszary zdefiniowane w Zintegrowanym Pakiecie Wytycz-
nych na rzecz Wzrostu i Zatrudnienia, g³ówne priorytety wspólnotowej polityki regionalnej: poprawê atrakcyjnoœci pañstw
cz³onkowskich, regionów i miast; promowanie innowacji, przedsiêbiorczoœci i gospodarki opartej na wiedzy oraz tworze-
nie wiêkszej liczby i lepszych miejsc pracy.

Strategiczny wymiar polityki spójnoœci odzwierciedlaj¹ tak¿e regulacje prawne dotycz¹ce zasad wykorzystania funduszy
strukturalnych na lata 2007-2013. W oparciu o ustalenia szczytu Rady Europejskiej z grudnia 2005 roku dotycz¹ce per-
spektyw finansowych 2007-2013, przyjêto rozwi¹zanie, zgodnie z którym 60% œrodków polityki spójnoœci w ramach no-
wego Celu Konwergencja oraz 75% w ramach nowego Celu Regionalna Konkurencyjnoœæ i Zatrudnienie pañstwa cz³on-
kowskie UE powinny przeznaczaæ na realizacjê celów Strategii Lizboñskiej, przy czym rozwi¹zanie to pozostanie opcjo-
nalne dla nowych pañstw UE.

Ponadto, oprócz obowi¹zkowych obecnie rocznych raportów z wykorzystania funduszy strukturalnych, pañstwa cz³on-
kowskie bêd¹ zobligowane do przed³o¿enia, dwukrotnie w ci¹gu okresu programowania, strategicznych raportów z reali-
zacji priorytetów polityki spójnoœci przyjêtych w krajowych dokumentach programowych, które nastêpnie bêd¹ s³u¿yæ ja-
ko podstawa przygotowywanych co trzy lata przez Komisjê raportów na temat spójnoœci gospodarczej i spo³ecznej. Co
wiêcej, corocznie pañstwa cz³onkowskie bêd¹ zobowi¹zane przygotowaæ krótkie podsumowania, w jaki sposób polityka
spójnoœci przyczynia siê do realizacji celów Strategii Lizboñskiej, jako wk³ad do rocznych raportów z Krajowych Progra-
mów Reform, stanowi¹cych krajowe ramy wdra¿ania Zintegrowanego Pakietu Wytycznych na rzecz Wzrostu i Zatrudnie-
nia.

Zasadne wydaje siê zatem pytanie, czy reorientacja polityki spójnoœci na realizacjê celów Strategii Lizboñskiej mo¿e
œwiadczyæ o stopniowym przenoszeniu punktu ciê¿koœci polityki spójnoœci z tradycyjnego ukierunkowania na niwelowa-
nie ró¿nic i stymulowania rozwoju regionów najs³abszych ekonomicznie – na wzmacnianie konkurencyjnoœci Unii Euro-
pejskiej jako ca³oœci. Takie ujêcie wi¹za³oby siê jednak z odejœciem od traktatowych zadañ wspólnotowej polityki regio-
nalnej. Obecne przemiany w dziedzinie polityki regionalnej przemawiaj¹ raczej za przyjêciem tezy, i¿ Strategia Lizboñska
nie zakwestionowa³a tradycyjnie rozumianych celów polityki regionalnej, lecz wzmocni³a elementy obecne w niej od za-
wsze, które dotychczas nie mog³y zostaæ dostatecznie wyeksponowane, ze wzglêdu na obowi¹zuj¹cy paradygmat
zmniejszania dysproporcji, szczególnie w sferze infrastruktury technicznej (Olbrycht, 2004, s. 370).

Nale¿y jednoczeœnie zauwa¿yæ, ¿e przywo³ywana dychotomia miêdzy wsparciem dla regionów najbiedniejszych w celu
wzmocnienia procesu konwergencji a dzia³aniami na rzecz konkurencyjnoœci jest czêsto zabiegiem myl¹cym. Interwencje
w regionach s³abszych mog¹ bowiem mieæ charakter nadrabiania zaleg³oœci w sferze badañ i rozwoju, innowacyjnoœci czy
spo³eczeñstwa informacyjnego, a zatem w pe³ni pozostaj¹c w spektrum zainteresowania Strategii Lizboñskiej. Oczywiœcie
w niektórych przypadkach cele prorozwojowe mog¹ nie odpowiadaæ w pe³ni uwarunkowaniom danego regionu, którego po-
trzeby koncentruj¹ siê na inwestycjach w podstawow¹ infrastrukturê lub w których nie istnieje strategia rozwoju konkuren-
cyjnoœci regionu. Jednak¿e, w dobie szybkich przemian gospodarki œwiatowej doganianie przez kraje o ni¿szym poziomie
rozwoju uciekaj¹cego celu, jakim jest œredni poziom zamo¿noœci w UE, mo¿e mieæ miejsce tylko w przypadku jak najsil-
niejszego ukierunkowania funduszy UE na dzia³ania prorozwojowe i prokonkurencyjne (Olbrycht, 2004, s. 374).

Szukaj¹c odpowiedzi na pytanie, czy polityka regionalna UE jest obecnie instrumentem równowa¿enia negatywnych kon-
sekwencji integracji ekonomicznej czy raczej stymulowania wzrostu gospodarczego i wzmacniania konkurencyjnoœci,
mo¿na przyj¹æ, ¿e znacz¹cej zmianie od koñca lat osiemdziesi¹tych uleg³a w tym wzglêdzie optyka zarówno Komisji Eu-
ropejskiej jak i pañstw cz³onkowskich. Obecnie politykê regionaln¹ UE postrzega siê bardziej w kategoriach niezbêdne-
go instrumentu realizacji celów Strategii Lizboñskiej ni¿ antidotum na nieuniknione procesy gospodarcze. Jednoczeœnie
zakres jej zadañ ulega rozszerzeniu, obejmuj¹c zarówno dzia³ania wyrównawcze dla regionów gospodarczo najs³ab-
szych, jak i dzia³ania stymuluj¹ce wzrost i konkurencyjnoœæ ca³ej Unii Europejskiej.

Zachowanie po 2006 roku najwa¿niejszych elementów dotychczasowego dorobku polityki spójnoœci (m.in. koncentracji
wsparcia dla regionów najbiedniejszych, kontynuacji pomocy dla regionów relatywnie zamo¿nych w ramach nowego Ce-
lu Konkurencyjnoœæ regionalna i zatrudnienie) œwiadczy tak¿e o tym, i¿ istnieje wola podtrzymania le¿¹cej u jej podstaw
zasady solidarnoœci oraz przekonanie, i¿ „spójnoœæ spo³eczno-gospodarcza jest nie tylko celem dzia³ania, ale niezbêd-
nym warunkiem rozwoju gospodarczego” (Olbrycht, 2004, s. 367).

Podsumowuj¹c mo¿na przyj¹æ, ¿e œcis³e zwi¹zanie polityki regionalnej z priorytetami Strategii Lizboñskiej, przy jednocze-
snym zachowaniu elastycznoœci w wyznaczaniu punktu równowagi miêdzy dzia³aniami ukierunkowanymi na wzrost go-
spodarczy, bezpieczeñstwo socjalne oraz zró¿nicowania spo³eczne i gospodarcze, umo¿liwi zintegrowane podejœcie do
polityki rozwoju, wzmacniaj¹ce synergiê miêdzy celami poszczególnych polityk.

116

Polityka regionalna a polityka konkurencji UE

Wobec faktu, i¿ w Traktacie Rzymskim zabrak³o zapisów na temat wspólnotowej polityki regionalnej a prowadzone w tym
czasie przez Wspólnotê dzia³ania polega³y jedynie na wspomaganiu polityk regionalnych poszczególnych pañstw, nie-
zbêdne by³o, w celu realizacji zasad polityki konkurencji, wprowadzenie mechanizmów pozwalaj¹cych na koordynowanie
krajowych systemów pomocy regionalnej.

Mechanizmy te mia³y przeciwdzia³aæ rywalizacji w zakresie poziomu subwencji regionalnych przyznawanych inwestorom,
przemieszczaniu siê istniej¹cych miejsc pracy miêdzy poszczególnymi pañstwami oraz utrwalaniu b¹dŸ zaostrzaniu dys-
proporcji regionalnych na skutek lepszego dostêpu do pomocy publicznej podmiotów w regionach bogatszych (Pietrzyk,
2003, s. 69, 108), tym samym stanowi¹c jeden z filarów polityki regionalnej ukierunkowanej na osi¹ganie wiêkszej spój-
noœci.

Komisja Europejska, jako kluczowa instytucja czuwaj¹ca nad przestrzeganiem przez pañstwa zasad konkurencji, ustala
kryteria udzielania pomocy publicznej, dotycz¹ce dopuszczalnych form pomocy, delimitacji geograficznej regionów
uprawnionych do jej otrzymywania oraz maksymalnych pu³apów. Pomoc publiczna mo¿e byæ udzielana na zasadzie de-
rogacji w regionach, w których standard ¿ycia jest nienormalnie niski lub gdzie wystêpuje powa¿nie niski poziom zatru-
dnienia (art. 87.3 a TWE) oraz w celu wsparcia rozwoju pewnych typów dzia³alnoœci gospodarczej lub pewnych obsza-
rów gospodarczych, pod warunkiem, ¿e nie wp³ynie ona na warunki wymiany handlowej w stopniu naruszaj¹cym interes
wspólnotowy (art. 87.3 c).

G³ówny instrument kontroli przez Komisjê regionalnej pomocy publicznej stanowi¹ tzw. mapy pomocy dla przedsiêbiorstw,
funkcjonuj¹cych w ramach zdefiniowanych w Traktacie kategorii regionów, tzw. regionów art. 87.3 a oraz regionów art.
87.3 c. Pañstwa cz³onkowskie zobowi¹zane s¹ do przedk³adania Komisji map regionów wspomaganych pomoc¹ publicz-
n¹, które nastêpnie s¹ wspólnie negocjowane przez Komisjê i dane pañstwo, w rezultacie czego Komisja wyra¿a zgodê
na okreœlon¹ wysokoœæ wsparcia w zale¿noœci od rodzaju trudnoœci wystêpuj¹cych w regionie.

Wzajemne oddzia³ywania miêdzy polityk¹ regionaln¹ i polityk¹ konkurencji

Ciekawych wniosków na temat wspó³zale¿noœci miêdzy wspólnotow¹ polityk¹ regionaln¹, polityk¹ regionaln¹ pañstw
cz³onkowskich a polityk¹ konkurencji dostarcza przeœledzenie zmian, jakie dokonywa³y siê w ich funkcjonowaniu (Wish-
lade, Yuill, Mendez, 2003, s. 8-26).

W pierwszym okresie obowi¹zywania wspólnotowych zasad kontroli pomocy pañstwa, tj. od 1971 r. dzia³ania Komisji
ukierunkowane by³y na redukcjê a w d³u¿szej perspektywie na eliminacjê pomocy publicznej udzielanej poza wyznaczo-
nymi przez pañstwa cz³onkowskie obszarami, jak równie¿ stanowi³y próbê kszta³towania krajowych polityk pomocy regio-
nalnej, w tym w szczególnoœci w przypadku pañstw negocjuj¹cych przyst¹pienie do Wspólnoty. Od 1971 roku kontroli po-
mocy regionalnej udzielanej przez pañstwo podlega³y centralne regiony szeœciu ówczesnych pañstw cz³onkowskich,
gdzie dopuszczono pomoc w wysokoœci maksymalnie 20% sumy inwestycji. Od 1979 roku kontrol¹ objêto ca³y obszar
pañstw cz³onkowskich oraz wprowadzono zró¿nicowanie maksymalnych pu³apów udzielanej pomocy dla kilku kategorii
regionów (ultraperyferyjne, peryferyjne, poœrednie i centralne). Jednoczeœnie, Komisja nie mia³a praktycznie ¿adnych
kompetencji w zakresie wspólnotowej polityki regionalnej, której zrêby stopniowo kszta³towa³y siê wraz z powo³aniem Eu-
ropejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i jego sukcesywnymi reformami w latach osiemdziesi¹tych.

Przyjêcie w Jednolitym Akcie Europejskim przepisów dotycz¹cych spójnoœci ekonomicznej i spo³ecznej, a wiêc formalnej
podstawy dla wspólnotowej polityki regionalnej, jak równie¿ ówczesny kontekst gospodarczo-polityczny w sposób zna-
cz¹cy wp³ynê³y na zale¿noœci miêdzy tymi politykami. I tak w pierwszym okresie funkcjonowania ponadnarodowej polity-
ki regionalnej (1988-1993) wzmocnieniu uleg³a prowadzona przez Komisjê polityka konkurencji i wiêkszy nacisk po³o¿o-
no na koniecznoœæ zapewnienia zbie¿noœci miêdzy zasadami polityki konkurencji i wspólnotowej polityki regionalnej. Istot-
nym aspektem zmian by³o wprowadzenie w Jednolitym Akcie Europejskim zobowi¹zania, aby realizacja krajowych
i wspólnotowych polityk uwzglêdnia³a cel ekonomicznej i spo³ecznej spójnoœci, co sk³oni³o Komisjê do tego, aby trakto-
waæ kontrolê regionalnej pomocy publicznej jako jeden z aspektów polityki spójnoœci (Wishlade, Yuill, Mendez, 2003, s.
11). Z drugiej strony, przy realizacji przedsiêwziêæ rozwojowych finansowanych z funduszy strukturalnych UE przyjêto ko-
niecznoœæ zapewnienia zgodnoœci ze wspólnotowymi zasadami konkurencji, co wzmocni³o wzajemne uwarunkowania
obu polityk.

117

W 1988 roku, w oparciu o orzecznictwo Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci wprowadzono bardziej przejrzyste za-
sady przyznawania derogacji od zakazu udzielania pomocy publicznej okreœlonych w artyku³ach 87.3 a i 87.3 c. W przy-
padku wyznaczania regionów, dla których zastosowanie mia³by mieæ art. 87.3 a, jako zasadê przyjêto odnoszenie ich sy-
tuacji do ogólnej sytuacji Wspólnoty, podczas gdy dla regionów art. 87.3 c za punkt wyjœcia przyjêto zarówno warunki kra-
jowe jak i wspólnotowe. Jako g³ówne kryterium udzielania pomocy publicznej w regionach art. 87.3 a przyjêto poziom PKB
na mieszkañca plasuj¹cy siê poni¿ej 75% œredniej dla WE, natomiast w regionach art. 87.3 c – PKB na mieszkañca po-
ni¿ej 15% œredniej krajowej lub poziom bezrobocia wy¿szy ni¿ 15% œredniej krajowej. Metodologia wprowadzona w 1988
roku w praktyce oznacza³a zwiêkszenie znaczenia Komisji w procesie oceny sytuacji gospodarczej poszczególnych re-
gionów, na podstawie której KE dopuszcza przyznanie przez pañstwo pomocy regionalnej.

Mo¿na zauwa¿yæ, i¿ kryteria udzielania wsparcia z funduszy strukturalnych dla regionów Celu 1 okaza³y siê w du¿ej mie-
rze zbie¿ne z kryteriami udzielania regionalnej pomocy publicznej w ramach derogacji z art. 87.3 a. Z drugiej strony, ini-
cjatywa w zakresie delimitacji obszarów korzystaj¹cych z funduszy strukturalnych w ramach Celu 2 pozostawa³a w rê-
kach Komisji, co przy ograniczeniu zasiêgu regionów Celu 2 do okreœlonego odsetka populacji Wspólnoty, w konsekwen-
cji prowadzi³o do czêœciowych rozbie¿noœci miêdzy mapami obszarów Celu 2 objêtych wsparciem z funduszy struktural-
nych a mapami wyznaczonymi dla potrzeb kontroli regionalnej pomocy publicznej.

Ze wzglêdu na wewnêtrzne napiêcia w Komisji na tle metodologii stosowanej dla obszarów regionalnej pomocy publicz-
nej i pomocy udzielanej ze œrodków strukturalnych UE, na okres po 1993 roku pilota¿owo wprowadzono – jako kryterium
delimitacji obszarów objêtych regionaln¹ pomoc¹ publiczn¹ – udzia³ populacji zamieszkuj¹cej wyznaczone obszary. Przy-
jêcie takiego kryterium pozostawia³o pañstwom cz³onkowskim wiêkszy margines elastycznoœci w definiowaniu regionów
w ramach negocjowanego dla poszczególnych pañstw maksymalnego pu³apu populacji objêtej regionaln¹ pomoc¹ pu-
bliczn¹. Jednoczeœnie w obszarze polityki strukturalnej UE pañstwa cz³onkowskie uzyska³y wiêkszy wp³yw na wyznacza-
nie obszarów zarówno Celu 1 jak i Celów 2 i 5b, co w konsekwencji przynios³o poszerzenie siê strefy regionów, a tym sa-
mym udzia³u populacji objêtej wsparciem funduszy strukturalnych. Mimo tego, w okresie 1994-1999 nie odnotowano po-
stêpów w zakresie ujednolicania rozk³adu przestrzennego regionów podlegaj¹cych zasadom kontroli regionalnej pomocy
publicznej i korzystaj¹cych z pomocy strukturalnej UE, na co wp³yw mog³o mieæ zwiêkszenie roli w³adz krajowych w obu
obszarach, a co za tym idzie zainteresowanie jak najwiêkszym mo¿liwym zasiêgiem regionów, gdzie dopuszcza siê po-
moc regionaln¹, bez wzglêdu na Ÿród³o finansowania.

Próbê zwiêkszenia zbie¿noœci miêdzy zasadami w obu obszarach podjê³a Komisja Europejska przygotowuj¹c rozwi¹za-
nia na okres po 1999 r. W wytycznych kontroli regionalnej pomocy publicznej zaproponowano sformalizowanie stosowa-
nej wczeœniej pilota¿owo metody opartej na maksymalnym udziale populacji objêtej pomoc¹ publiczn¹, ustalaj¹c go na
poziomie 42,7% populacji UE. Mia³o to umo¿liwiæ zapewnienie zbie¿noœci miêdzy map¹ obszarów regionalnej pomocy
udzielanej przez pañstwo a map¹ obszarów wspieranych z funduszy strukturalnych. Przyjêto odgórn¹ definicjê obszarów
art. 87.3 a, ujednolicaj¹c j¹ z definicj¹ obszarów Celu 1, a pozosta³y po wyznaczeniu tych obszarów udzia³ populacji przy-
znawany by³ w postaci narodowych kwot poszczególnym pañstwom w oparciu o ich relatywn¹ sytuacjê na tle Unii Euro-
pejskiej. Pañstwa cz³onkowskie zosta³y wyposa¿one w kompetencje przyznawania swoim regionom statusu obszarów
art. 87.3 c, w oparciu o ujednolicone procedury i wskaŸniki.

Mimo tego, i¿ w regulacjach prawnych dotycz¹cych polityki regionalnej UE w okresie 2000-2006 znalaz³ siê zapis mówi¹-
cy o tym, i¿ obszary Celu 2 powinny w znacznym stopniu pokrywaæ siê z obszarami objêtymi derogacj¹ art. 87.3 c, a tak-
¿e zobowi¹zanie pañstw cz³onkowskich do podejmowania wysi³ków zmierzaj¹cych w tym kierunku, cel osi¹gniêcia zbie¿-
noœci wydaje siê zadaniem odleg³ym. O trudnoœci i ci¹g³oœci tego wyzwania œwiadcz¹ tak¿e kolejne reformy wytycznych
dla kontroli regionalnej pomocy publicznej.

Komisja w swojej propozycji na okres 2007-2013 odchodzi od wyznaczania obszarów art. 87.3 c w oparciu o udzia³ po-
pulacji i pozostawiania pañstwom cz³onkowskim znacznej elastycznoœci w ramach narodowych kwot, na rzecz przyjêcia
wspólnych kryteriów jasno definiuj¹cych typy obszarów. Obszary kwalifikuj¹ce siê do pomocy regionalnej na podstawie
derogacji art. 87.3 c maj¹ obejmowaæ miêdzy innymi regiony rozwoju gospodarczego, regiony o niskiej gêstoœci zaludnie-
nia czy regiony o specyficznych uwarunkowaniach geograficznych cechuj¹ce siê jednoczeœnie niskimi wskaŸnikami do-
chodu czy poziomu zatrudnienia (Wishlade, 2005, s. 5-6).

Proponowana reforma zasad udzielania regionalnej pomocy po 2006 roku zak³ada ponadto znacz¹ce ograniczenie za-
siêgu obszarów, a tym samym udzia³u ludnoœci objêtej pomoc¹, a tak¿e zmniejszenie poziomu udzielanej pomocy w sto-
sunku do kosztu inwestycji. Jednoczeœnie podjêto kolejny krok w kierunku zwiêkszenia zbie¿noœci miêdzy zasadami obo-
wi¹zuj¹cymi dla krajowej pomocy publicznej i pomocy udzielanej z funduszy strukturalnych, miêdzy innymi uwzglêdnia-
j¹c – w kategorii obszarów art. 87.3 a – regiony efektu statystycznego, wzoruj¹c siê na rozwi¹zaniach przyjêtych dla po-

118

lityki strukturalnej 2007-2013 (Wishlade, 2005, s. 58). Z drugiej strony, pañstwa cz³onkowskie bêd¹ mia³y mo¿liwoœæ wy-
znaczenia w swoich mapach pomocy publicznej tylko czêœci obszarów, na terytorium których dopuszczalna bêdzie po-
moc publiczna, co mo¿e os³abiæ efekt zbie¿noœci. Skurczenie siê zasiêgu obszarów art. 87.3 c mo¿e tak¿e odbiegaæ od
za³o¿eñ reformy polityki regionalnej UE w odniesieniu do regionów Celu 2, w przypadku których nastêpuje odejœcie od
zasady strefowania (tj. wyznaczania w ramach poszczególnych regionów NUTS II stref kwalifikuj¹cych siê do wsparcia),
na rzecz objêcia w ca³oœci regionów kwalifikowalnych pomoc¹ z funduszy.

Synergia czy rozbie¿noœæ?

Podsumowuj¹c powy¿sze rozwa¿ania mo¿na zaryzykowaæ tezê, i¿ politykê regionaln¹ UE oraz politykê konkurencji w od-
niesieniu do regionalnej pomocy publicznej cechuje na tyle odmienny zestaw celów, zasad oraz uwarunkowañ, i¿ osi¹-
gniêcie pe³nej zbie¿noœci okazuje siê zadaniem praktycznie niewykonalnym.

Spójnoœæ miêdzy politykami by³aby mo¿liwa, gdyby uda³o siê zapewniæ zbie¿noœæ miêdzy map¹ pomocy regionalnej wy-
znaczon¹ dla regionów art. 87.3 a i c oraz map¹ regionów korzystaj¹cych ze wsparcia w ramach funduszy strukturalnych.
Przyjêcie takiego rozwi¹zania wi¹za³oby siê z wiêksz¹ koncentracj¹ œrodków wspólnotowych i krajowych przeznaczanych
na rozwój, a tym samym wzmocnieniem ich oddzia³ywania w poszczególnych regionach.

Jednak¿e, zbie¿noœæ ta mo¿e nie zawsze pozostawaæ w interesie pañstw cz³onkowskich, które niedogodne regulacje
w zakresie obszarów regionalnej pomocy publicznej mog¹ kompensowaæ korzystniejszymi zasadami w ramach funduszy
strukturalnych i odwrotnie. Taka sytuacja mo¿e mieæ miejsce szczególnie w kontekœcie ogólnej tendencji do zmniejsza-
nia wielkoœci funduszy strukturalnych i poszukiwania przez pañstwa wiêkszej swobody w udzielaniu pomocy w ramach
interwencji krajowych (Bachtler, Wishlade, Yuill, 2001, s.14).

Tak¿e w przypadku Komisji Europejskiej, mimo deklarowanej woli wykorzystania zale¿noœci miêdzy politykami, mo¿e jed-
nak dojœæ do g³osu argument przemawiaj¹cy za utrzymaniem wiêkszej roli instytucjonalnej Komisji w sferze polityki kon-
kurencji i niechêæ do adaptowania – w ramach map pomocy regionalnej – rozwi¹zañ wypracowanych w dziedzinie kom-
petencji dzielonych, jak¹ stanowi polityka spójnoœci.

Wnioski

Interakcje wystêpuj¹ce miêdzy ró¿nymi sferami interwencji Wspólnoty mog¹ mieæ charakter komplementarny, powoduj¹c
efekt synergii, b¹dŸ kontradyktoryjny. Analiza zale¿noœci miêdzy wspólnotow¹ polityk¹ regionaln¹ a polityk¹ rozwoju go-
spodarczego obejmuj¹c¹ zasady konkurencji na jednolitym rynku europejskim, prowadzi do niejednorodnych konkluzji.

Z jednej strony, mimo i¿ niejednoznaczny wydaje siê zwi¹zek przyczynowo-skutkowy miêdzy transferami strukturalnymi
UE i osi¹ganiem przez s³absze regiony i pañstwa cz³onkowskie realnej konwergencji, a jednoczeœnie polityka spójnoœci,
poza celami ekonomicznymi, realizuje szereg innych zadañ spo³eczno-politycznych, mo¿na uznaæ, i¿ stanowi ona ele-
ment szeroko rozumianej polityki gospodarczej, a jej skutecznoœæ zale¿y od kompatybilnoœci z polityk¹ makroekonomicz-
n¹. Co wiêcej, obecnie polityka spójnoœci, ze wzglêdu na skalê wydatków oraz ukszta³towane mechanizmy regionalnego
oddzia³ywania, staje siê nieodzownym instrumentem realizacji celów Strategii Lizboñskiej ukierunkowanych na zwiêksza-
nie wzrostu gospodarczego i poziomu zatrudnienia. Œcis³e powi¹zanie polityki regionalnej z priorytetami Strategii Lizboñ-
skiej, przy jednoczesnym zachowaniu tradycyjnej roli polityki spójnoœci jako narzêdzia wyrównywania ró¿nic w poziomach
dochodu, umo¿liwia zintegrowane podejœcie do rozwoju wzmacniaj¹ce synergiê miêdzy dzia³aniami poszczególnych po-
lityk.

Z drugiej strony, rozwój zasad w obszarze polityki spójnoœci UE i kontroli regionalnej pomocy publicznej w ramach poli-
tyki konkurencji UE wydaje siê byæ w niedostatecznym stopniu zbie¿ny. Mimo sukcesywnie podejmowanych prób zapew-
nienia spójnoœci rozwi¹zañ w obu obszarach, osi¹gniêcie tego celu wci¹¿ rysuje siê jako odleg³a perspektywa. Nie tylko
w podejœciu pañstw cz³onkowskich dominuje chêæ zachowania elastycznoœci w udzielaniu krajowej pomocy regionalnej
jako swoistej kompensaty za ograniczanie mo¿liwoœci korzystania z funduszy strukturalnych, tak¿e sama Komisja Euro-
pejska, mimo ogólnych deklaracji, nie jest w tej kwestii jednomyœlna i konsekwentna. Warto jednak zauwa¿yæ, i¿ pewne
zasady i mechanizmy wspólnotowej polityki regionalnej z czasem przenosz¹ siê na grunt rozwi¹zañ reguluj¹cych udzie-
lanie regionalnej pomocy publicznej, prowadz¹c do ich stopniowego ujednolicania. Jako przyk³ad mo¿na w tym miejscu
wymieniæ zrównanie czasowego horyzontu obowi¹zywania zasad dla polityki regionalnej UE i map pomocy publicznej,
przyjêcie – dla potrzeb okreœlenia regionów art. 87.3 a – definicji regionów zacofanych w rozwoju objêtych Celem 1 poli-

119

tyki spójnoœci, czy dzia³ania zmierzaj¹ce do dostosowania kategorii regionów objêtych derogacj¹ art. 87.3 c do zakresu
regionów objêtych Celem 2 polityki spójnoœci, a w przysz³ym okresie programowania Celem Regionalna konkurencyjnoœæ
i zatrudnienie.

Aby móc w pe³ni wykorzystaæ potencja³ wynikaj¹cy z istnienia wspó³zale¿noœci miêdzy polityk¹ regionaln¹ a dzia³aniami
stymuluj¹cymi rozwój gospodarczy Unii Europejskiej, pañstwa cz³onkowskie i Komisja Europejska powinny d¹¿yæ do te-
go, aby formalne zapisy dotycz¹ce roli polityki spójnoœci w realizacji celów Strategii Lizboñskiej by³y rzeczywiœcie realizo-
wane a reorientacja polityki spójnoœci nie wynika³a jedynie z chêci ograniczenia wydatków bud¿etowych Unii Europejskiej.
Osi¹gniêcie komplementarnoœci rozwi¹zañ w przypadku polityki regionalnej UE i regu³ kontroli regionalnej pomocy pu-
blicznej wymaga natomiast prze³omu w nastawieniu pañstw do istoty obu polityk i przekonania, i¿ zbie¿noœæ ta mo¿e przy-
nieœæ efekty synergiczne wiêksze ni¿ korzyœci wynikaj¹ce z zachowania w rêkach krajowych w³adz mo¿liwoœci udzielania
regionalnej pomocy publicznej na realizacjê w³asnych celów.

BIBLIOGRAFIA:

Bachtler J., Gross T., Mcmaster I. (2005), Delivering The Lisbon and Gothenburg Agendas, Background Paper for the UK
Presidency Conference: „Regional and Rural Development Programmes (2007-2013): Delivering the Lisbon and Gothen-
burg Agendas, Newcastle-Gateshead, European Policies Research Centre.

Bachtler J., Wishlade F., D. Yuill (2003), Regional Policies after 2006, Complementarity or conflict, European Policy Re-
search Paper No. 51.

Bachtler J., Wishlade F., Yuill D. (2001), Regional Policy in Europe after Enlargement, Regional and Industrial Policy Re-
search Paper, No. 44.

Barrios S., Strobl E. (2005), The dynamics of regional inequalities, Economic Papers, Directorate General for Economic
and Financial Affairs and Ecole Polytechnique Paris, No. 229.

Boldrin M., Canova F. (2003), Regional Policies and EU Enlargement, [w:] Funck B., Pizzati L. (2003), European Integra-
tion, Regional Policy, and Growth, The World Bank.

Cohesion Policy in Support of Growth and Jobs, Community Strategic Guidelines, 2007-2013, Communication from the
Commission, Bruksela, 07.07.2005, COM(2005) 0299.

Funck B., Pizzati L. (2003), European Integration, Regional Policy, and Growth, The World Bank.

Gawlikowska-Hueckel K. (2005), Polityka regionalna – rozwój, finansowanie i przysz³oœæ, [w:] Z.Brodecki (red.) (2005),
Regiony, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa.

Grosse G. (2003), Zmierzch decentralizacji w Polsce? Polityka rozwoju w województwach w kontekœcie integracji euro-
pejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.

Integrated Guidelines for Growth and Jobs, Commission recommendation and proposal for a Council decision, Bruksela,
12.04.2005, COM (2005) 141 final .

Martin C., Velazquez F., Funck B. (2001), European Integration and Income Convergence, Lessons for Central and Ea-
stern European Countries, World Bank Technical Paper No. 514.

Molle W., Sleijpen O., Vanheukelen M. (1993), The impact of EMU on Social and Economic Cohesion, [w:] K.Gretschman
(ed.) (1993), Economic and Monetary Union: Implications for National Policy Makers, European Institute of Public Admi-
nistration.

Olbrycht J. (2004), Polityka spójnoœci i/lub wzrostu, [w:] A. Kukliñski (red.) (2004) Globalizacja Warszawy – Strategiczny
problem XXI wieku, Oficyna Wydawnicza “Rewasz” – Polskie Towarzystwo Wspó³pracy z Klubem Rzymskim, Warszawa.

Pietrzyk I. (2002), Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w pañstwach cz³onkowskich, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa.

Sauer A. (2000), Prawne aspekty polityki regionalnej Unii Europejskiej, [w:] Sauer A., Kawecka-Wyrzykowska E., Kule-
sza M. (2000), Polityka regionalna UE a instrumenty wspierania rozwoju regionalnego w Polsce, seria: Samorz¹d lokal-
ny wobec integracji europejskiej, Zeszyt 7.

120

Szlachta J. (1999), Programowanie rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej, Studia Tom CV, Polska Akademia Nauk -
Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Tarschys D. (2003), Reinventing Cohesion. The future of European Structural Policy, Swedish institute for European Po-
licy Studies, Report No. 17.

Vandersanden G. (ed.) (1997), L’Europe et les régions. Aspects juridiques, Editions de l’Université de Bruxelles.

Wishlade F. (2005), Plus ça change, plus c’est la même chose? Recent developments in EU competition policy and re-
gional aid control, European Policy Research Paper, No. 58.

Wishlade F., Yuill D., Mendez C. (2003), Regional Policy in the EU: A Passing Phase of Europeanisation or a Complex
Case of Policy Transfer, Regional and Industrial Policy Research Paper, No 50.

Wojtaszek-Mik E., Mik C. (2000), Traktaty europejskie, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Zakamycze.

121

Łukasz Molenda
Katedra Mikroekonomii
Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

Wpływ funduszy strukturalnych

na wzrost gospodarczy

w regionach Unii Europejskiej

Wprowadzenie

Unia Europejska uczyni³a swoim priorytetem wyrównywanie poziomu rozwoju spo³eczno-gospodarczego obszaru Wspól-
noty poprzez kierowanie ze wspólnego bud¿etu Unii finansowego wsparcia do regionów, w których warunki ¿ycia, oce-
niane przy u¿yciu ró¿norodnych wskaŸników odbiegaj¹ negatywnie od œredniego poziomu ca³ej Unii. Dysproporcje miê-
dzy regionami maj¹ najczêœciej charakter strukturalny, zwi¹zany z peryferyjnym po³o¿eniem s³abszego regionu, trudnymi
warunkami klimatycznymi, s³abo rozwiniêt¹ infrastruktur¹, dominacj¹ rolnictwa lub tzw. przemys³ów schy³kowych i niski-
mi kwalifikacjami zawodowymi ludnoœci.

Najwa¿niejszym instrumentem finansowym polityki regionalnej Unii Europejskiej s¹ fundusze strukturalne. Stanowi¹ obe-
cnie oko³o jednej trzeciej bud¿etu Unii. Funkcjonowanie Funduszy Strukturalnych opiera siê na nastêpuj¹cych zasadach
(Skrzypek J., 2004 s.15):

●

Subsydiarnoœci-œrodki pomocowe wydawane s¹ tylko wtedy gdy pañstwo cz³onkowskie nie mo¿e samodzielnie zrea-
lizowaæ zamierzonych celów;

●

Koncentracji-przeznaczenie œrodków pomocowych na ograniczon¹ liczbê celów;

●

Programowania wieloletniego-warunkiem skorzystania z funduszy pomocowych jest przygotowanie wieloletnich pla-
nów rozwoju przez pañstwa cz³onkowskie;

●

Partnerstwa-œcis³ej wspó³pracy Komisji Europejskiej z w³adzami kraju;

●

Dodatkowoœci-dotacje maj¹ stanowiæ jedynie uzupe³nienie œrodków wydatkowanych przez pañstwa cz³onkowskie.

W sk³ad funduszy strukturalnych wchodz¹:

●

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego-wspiera on inwestycje tworz¹ce nowe lub zachowuj¹ce istniej¹ce miejsca
pracy, rozwój infrastruktury oraz lokalne inicjatywy modernizacyjne s³u¿¹ce pog³êbieniu integracji miejscowych spo-
³ecznoœci;

●

Europejski Fundusz Spo³eczny-wspiera dzia³ania zwi¹zane z polityk¹ zatrudnienia i programami rozwoju zasobów
ludzkich w tym aktywizacji zawodowej kobiet i przeciwdzia³aniem procesom marginalizacji spo³ecznej;

●

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej-jego Sekcja Orientacji wspiera procesy przekszta³cania struktury rol-
nictwa oraz rozwój obszarów wiejskich w szczególnoœci poprawê funkcjonowania gospodarstw rolnych i przedsiê-
biorstw przemys³u spo¿ywczego;

●

Finansowy Instrument Orientacji Rybo³ówstwa-wspiera w¹sko zdefiniowany wycinek gospodarki-rybo³ówstwo poprzez
poprawê infrastruktury portów rybackich, unowoczeœnienie floty, racjonaln¹ gospodarkê po³owami (Czykier-Wierzba D.
2003,)

Na lata 2000-2006 ustalono nastêpuj¹ce cele priorytetowe, które stawia siê pomocy strukturalnej:

●

Cel 1-promowanie rozwoju i dostosowañ strukturalnych w regionach s³abiej rozwiniêtych (na cel ten przeznaczono

123

wiêkszoœæ œrodków). Przez region s³abiej rozwiniêty rozumie siê region, w którym PKB na mieszkañca jest ni¿szy od
75% œredniej dla Wspólnoty;

●

Cel 2-wspieranie przekszta³cania gospodarczego i spo³ecznego obszarów stoj¹cych w obliczu problemów struktural-
nych, przechodz¹cych transformacje spo³eczno-gospodarcze, upadaj¹cych obszarów wiejskich, obszarów miejskich
w trudnej sytuacji, objêtych kryzysem obszarów uzale¿nionych od rybo³ówstwa

●

Cel 3-wspieranie adaptacji i modernizacji systemów edukacji kszta³cenia zawodowego (Czykier-Wierzba D,2003).

Bior¹c pod uwagê wielkoœæ przeznaczonych œrodków oraz ambitne cele stawiane przed pomoc¹ strukturaln¹ zasadne
jest pytanie o jej efektywnoœæ w promowaniu wzrostu gospodarczego i zmniejszaniu ró¿nic w poziomie ¿ycia miêdzy po-
szczególnymi regionami UE.

Wyniki badañ efektywnoœci unijnej pomocy strukturalnej

W niniejszym artykule autor dokonuje krótkiej prezentacji wyników najnowszych badañ dotycz¹cych efektywnoœci unijnej
pomocy strukturalnej, aby nastêpnie dokonaæ ich podsumowania w kontekœcie ewentualnego wykorzystania niektórych
wniosków z nich p³yn¹cych do sytuacji Polski jako beneficjenta œrodków z tych Funduszy.

1. M. Beugelsdijk i S C Eijffinger. (Beugelsdijk M. 2003) zajmuj¹ siê skutecznoœci¹ polityki strukturalnej w kontekœcie roz-
szerzenia Unii o 10 nowych krajów. Punktem wyjœcia ich rozwa¿añ jest cel polityki strukturalnej Unii czyli zmniejszenie
rozpiêtoœci miêdzy poziomem rozwoju ró¿nych regionów. Oczekuje siê, ¿e przyjêcie nowych, ubo¿szych krajów wp³ynie
na wzrost nierównoœci, jest to wiêc wyzwanie, któremu polityka regionalna bêdzie musia³a stawiæ czo³a.

M. Beugelsdijk i S C Eijffinger analizowali dwa zagadnienia. Po pierwsze testowali czy w latach 1995-2002 krajom Unii
uda³o siê zmniejszyæ ró¿nice miêdzy najbogatszymi i najbiedniejszymi regionami i jaka by³a w tym procesie rola Fundu-
szy Strukturalnych. Wyniki empirycznej analizy wskaza³y, i¿ Fundusze Strukturalne mia³y pozytywny wp³yw na wzrost go-
spodarczy i ubo¿sze kraje dziêki temu mog³y „nadgoniæ” zaleg³oœci w stosunku do krajów bardziej rozwiniêtych. Po dru-
gie analizowali zjawisko wp³ywu warunków instytucjonalnych (procedury prawne, stosowanie prawa) w krajach uzyskuj¹-
cych pomoc unijn¹ na skutecznoœæ jej wykorzystania. Z badañ przeprowadzonych przez autorów artyku³u wynika³o, i¿ po-
ziom przejrzystoœci systemu prawnego nie ma bezpoœredniego wp³ywu na efektywnoœæ wykorzystania œrodków z fundu-
szy strukturalnych mierzon¹ poziomem wzrostu gospodarczego w regionach, dla których pomoc ta by³a przeznaczona,

2. A. de la Fuente w swoim artykule z 2002 roku podda³ analizie efekty w postaci wzrostu PKB i zwiêkszenia zatrudnie-
nia jakie przynios³o wsparcie Funduszy Strukturalnych w ramach realizacji celu 1 (Objective 1). Badaniem objêto regiony
Hiszpanii w latach 1994-99. Autor zbudowa³ model, który s³u¿y analizie strony poda¿owej procesu. Model sk³ada siê
z dwóch komponentów. Pierwszy z nich to zagregowana funkcja produkcji, która odnosi dochód w regionie do poziomu
zatrudnienia, zasobów czynników produkcji oraz poziomu technologii. Drugi komponent opisuje ewolucjê poziomu zatru-
dnienia jako funkcjê zmian dostêpnych zasobów si³y roboczej i poziomu p³ac. (de la Fuente, 2003 s.160)

Rezultaty analizy danych empirycznych wskaza³a, ¿e w przypadku Hiszpanii wp³yw Funduszy Strukturalnych na poziom
zatrudnienia i wzrost PKB okaza³ siê du¿y. Wsparcie unijne spowodowa³o zwiêkszenie wskaŸnika wzrostu gospodarcze-
go o œrednio 1% w regionach objêtych dzia³aniami w ramach celu pierwszego oraz przyrost zatrudnienia o przeciêtnie
0,4%. Ogó³em w latach 1994-2000 wsparcie funduszy unijnych przynios³o utworzenie 300 000 nowych miejsc pracy
i o 20% zmniejszy³o pocz¹tkow¹ ró¿nicê miêdzy dochodem na g³owê mieszkañca w regionach objêtych pomoc¹ a reszt¹
kraju.

3. S.Edervjeen, H.L.F. de Groot i R. Nahuis (S.Edervjeen i inni, 2002 )w artykule z 2002 r. dokonali badania efektywno-
œci europejskiej polityki spójnoœci opieraj¹c siê o za³o¿enia zmodyfikowanego neoklasycznego modelu wzrostu.

G³ówn¹

zmienn¹ niezale¿n¹ modelu zastosowanego przez holenderskich badaczy by³a wysokoœæ funduszy strukturalnych otrzy-
mywanych przez dany kraj. Analiz¹ objêto 13 krajów (Austriê, Belgiê Daniê, Finlandiê, Francjê, Grecjê, Irlandiê, W³ochy,
Holandiê, Portugaliê, Hiszpaniê i Wielk¹ Brytaniê w okresie od 1960-1995 r.
S.Edervjeen, H.L.F. de Groot i R. Nahuis buduj¹ swój model wykorzystuj¹c nastêpuj¹ce równanie regresji.

git=c+

ln(s

k,it

ln(s

h,it

ln (n

COND

124

Autorzy odnosz¹ siê tutaj do modelu przedstawionego przez badaczy amerykañskich Burnside i Dollara, którzy badali efektywnoœæ po-

mocy dla krajów s³abiej rozwiniêtych

Zmienne u¿yte w równaniu oznaczaj¹:

it-

przeciêtny roczny przyrost produktu krajowego na osobê;

-poziom PKB na osobê w roku 1995 wyra¿ony w dolarach

k,it

-przeciêtna stopa oszczêdnoœci

h,it

-stopa akumulacji kapita³u ludzkiego

-stopa wzrostu populacji

-stopa postêpu technicznego

-stopa amortyzacji

- œrodki funduszu strukturalnego wyra¿one jako udzia³ w PKB;

COND

czynnik wyra¿aj¹cy jakoœæ instytucji w kraju bêd¹cym beneficjentem pomocy strukturalnej.

Analizuj¹c efektywnoœæ funduszy strukturalnych w stymulowaniu wzrostu oparto siê na nastêpuj¹cych za³o¿eniach:
-fundusze strukturalne mog¹ byæ potraktowane jako transfer dochodów;
-fundusze wymagaj¹ wspó³finansowania ze strony pañstwa bêd¹cego beneficjentem transferu œrodków i s¹ przeznaczo-
ne na zdefiniowane cele.

Autorzy artyku³u postawili hipotezê, ¿e fundusze strukturalne przyczyniaj¹ siê do wzrostu gospodarczego poprzez zwiêk-
szenie stopy inwestycji, osadzaj¹ jednak to zjawisko na tle instytucjonalnej sprawnoœci poszczególnych pañstw. Uznaj¹
oni, ¿e fundusze strukturalne s¹ w najlepszym razie warunkowo skuteczne, co oznacza, ¿e zasoby mog¹ byæ alokowa-
ne do obszarów zwiêkszaj¹cych dzia³alnoœæ produkcyjn¹, albo do dzia³añ na rzecz osi¹gania wysokiej stopy zysku, i ¿e
to regulacje oraz instytucje w krajach, do których nap³ywa pomoc decyduj¹ o tej alokacji. Negatywnymi przyk³adami wp³y-
wu instytucji na skutecznoœæ procesu alokacji mo¿e byæ brak przejrzystoœci regulacji prawnych, który powoduje, ¿e fun-
dusze strukturalne mog¹ staæ siê Ÿród³em dodatkowych, prywatnych korzyœci dla urzêdników pañstwa beneficjenta. In-
nym negatywnym przyk³adem mog¹ byæ bariery dla handlu miêdzynarodowego, które powoduj¹ nieefektywne alokowa-
nie œrodków, poniewa¿ nie trafiaj¹ one do najbardziej wydajnych ga³êzi gospodarki. Pozytywnym przyk³adem mo¿e byæ
z kolei sprawny mechanizm przetargowy, który zapewni równe szanse wszystkim uczestnikom procesu.

Jakoœæ instytucji autorzy artyku³u charakteryzuj¹ u¿ywaj¹c:

●

zmiennych odnosz¹cych siê do wyników polityki rz¹du: stopy inflacji i oszczêdnoœci bud¿etowych, inflacja jest wska-
Ÿnikiem do jakiego stopnia rz¹d danego kraju jest w stanie opieraæ siê ró¿nym naciskom,

●

zmiennych odnosz¹cych siê do spo³ecznej spójnoœci-poziom zaufania do prawa oraz ewentualne podzia³y wed³ug kry-
teriów etnicznych i jêzykowych;

●

zmiennych odnosz¹cych siê bezpoœrednio do jakoœci instytucjonalnej: postrzegany poziom korupcji, wskaŸnik otwar-
toœci gospodarki tj. wskaŸnik mierz¹cy do jakiego stopnia dany kraj podlega miêdzynarodowej konkurencji.

Odpowiadaj¹c na postawione pytanie o efektywnoœæ funduszy strukturalnych w promowaniu wzrostu gospodarczego au-
torzy dochodz¹ do wniosku, ¿e wsparcie unijne przyczynia siê do wzrostu krajów posiadaj¹cych odpowiednie instytucje
i stosuj¹cych w³aœciwe polityki. Jest interesuj¹ce, ¿e sama polityka rz¹du ma mniejsze znaczenie. Du¿o wiêksze maj¹ na-
tomiast otwartoœæ gospodarki, jakoœæ prawa oraz niski poziom korupcji.

Artyku³ koñczy siê apelem o to, aby œrodki funduszy strukturalnych kierowaæ przede wszystkim na rozwój w³aœciwych in-
stytucji. Kiedy owe instytucje osi¹gn¹ wystarczaj¹cy poziom rozwoju wówczas œrodki funduszy oka¿¹ siê skuteczne w sty-
mulowaniu wzrostu.

4. A. Rodriguez-Pose i U. Fratesi zajêli siê wp³ywem funduszy strukturalnych na realizowanie celu 1 polityki spójnoœci
czyli promowaniu regionów s³abiej rozwiniêtych.

Autorzy rozpoczêli swój wywód od skonstatowania, i¿ znaczenie polityki strukturalnej dynamicznie wzros³o w ostatnich 20
latach. Jeszcze w roku 1980 na politykê rozwoju przeznaczano 10% unijnego bud¿etu co stanowi³o 0,09% PKB Unii, w la-
tach 1998-2001 pomoc strukturalna wynosi³a oko³o 1/3 bud¿etu (0,37% PKB). Polityka wspierania rozwoju regionalnego
sta³a siê najwa¿niejszym obok wspólnej polityki rolnej obszarem zainteresowania Brukseli (Rodriguez-Pose, 2002 s.4)

W swoim artykule Rodriguez-Pose i Fratesi badali do jakiego stopnia uda³o siê funduszom strukturalnym zrealizowaæ cel
polegaj¹cy na ograniczeniu ró¿nic w poziomie rozwoju poszczególnych regionów.

125

Artyku³ zosta³ podzielony na cztery zasadnicze czêœci:

●

w pierwszej autorzy przedstawili politykê UE na rzecz rozwoju oraz jej reformê podjêt¹ w roku 1989r

●

w drugiej poddali badaniu trendy w zakresie kszta³towania siê rozpiêtoœci miêdzyregionalnych w Europie w ogólnoœci
oraz dla regionów objêtych celem 1 w szczególnoœci;

●

w trzeciej analizowali wp³yw œrodków z Funduszy Strukturalnych na regiony objête celem1;

●

w czwartej badaj¹ jak alokacja œrodków miêdzy cztery podstawowe obszary, do których kierowane s¹ œrodki: infrastruk-
turê, wsparcie dla biznesu, rolnictwo oraz kapita³ ludzki wp³ywa na redukcjê ró¿nic miêdzy regionami centralnymi i pe-
ryferyjnymi.

Autorzy doszli do wniosku, i¿ Fundusze Strukturalne przyczyniaj¹ siê do wyrównywania ró¿nic rozwojowych, jednak¿e
w doœæ w¹skim zakresie. Mianowicie zapobiegaj¹ dalszemu pog³êbianiu siê ró¿nic miêdzy regionami bêd¹cymi bieguna-
mi wzrostu w danym kraju i regionami s³abiej rozwiniêtymi.

Fundusze Strukturalne przyczyni³y siê równie¿ do wzrostu PKB w krajach, które skorzysta³y z pomocy. By³ to efekt roz-
szerzenia siê impulsów wzrostowych wywo³anych przez œrodki z Funduszy Strukturalnych poza regiony objête celem 1.
W ten sposób z inwestycji w regionach s³abiej rozwiniêtych skorzysta³y przedsiêbiorstwa z regionów, którym pomoc bez-
poœrednio nie przys³ugiwa³a z uwagi na zbyt wysoki poziom PKB na mieszkañca.

Autorzy stwierdzili, ¿e o ile œrodki z Funduszy Strukturalnych przyczyniaj¹ siê do wzrostu PKB w kraju, do którego regio-
nów s¹ kierowane oraz przeciwdzia³aj¹ zwiêkszaniu siê ró¿nic w poziomie rozwoju miêdzy regionami bêd¹cymi bieguna-
mi wzrostu i peryferyjnymi, o tyle jednak nie powoduj¹ wystêpowania efektu konwergencji czyli zmniejszenia siê ró¿nic
w poziomie PKB na mieszkañca i wyrównania poziomu rozwoju. Zatem skoro celem kierowania Funduszy Strukturalnych
do s³abszych gospodarczo obszarów jest doprowadzenie do ograniczenia ró¿nic w poziomie rozwoju regionów w ramach
Unii to cel ten nie zosta³ w latach 1989-1999 zrealizowany.

Wiêkszoœæ œrodków z Funduszy Strukturalnych zosta³a zainwestowana w rozwój infrastruktury i przedsiêbiorczoœci. Jed-
nak z danych przeanalizowanych przez Rodrigueza-Pose i Fratesiego wynika, i¿ inwestycje nie mia³y wiêkszego wp³ywu
na zmniejszanie ró¿nic miêdzy regionalnych. Z kolei inwestycje w rolnictwie oraz wsparcie dla rozwoju obszarów wiej-
skich generowa³y wzrost gospodarczy wy³¹cznie w krótkim okresie czasu. Okaza³o siê, ¿e wraz z up³ywem czasu te po-
zytywne tendencji zanika³y. Jedynym obszarem, gdzie nap³yw œrodków wywo³ywa³ wzrost gospodarczy w d³u¿szym okre-
sie czasu by³y inwestycje w rozwój kapita³u ludzkiego i edukacjê.

Autorzy postulowali koniecznoœæ ponownego przemyœlenia za³o¿eñ polityki regionalnej i wdro¿enia rozwi¹zañ bardziej in-
nowacyjnych i dostosowanych do specyficznych potrzeb poszczególnych regionów. Nale¿y równie¿ zwróciæ uwagê na ko-
niecznoœæ wsparcia przez UE lokalnych instytucji, aby te sta³y siê sprawniejsze i bardziej odpowiedzialne, co jest z kolei
warunkiem gwarantuj¹cym, ¿e œrodki Funduszy Strukturalnych zostan¹ efektywnie wykorzystane.

5. M.C. Puigcerver-Penalver analizowa³a wp³yw Funduszy Strukturalnych na stopy wzrostu w regionach objêtych celem
1 podczas wdra¿ania dwóch pierwszych programów w latach 1989-2000. Autorka stwierdzi³a, ¿e znaczenie Funduszy
Strukturalnych dla realizacji polityki rozwojowej przez Uniê Europejsk¹ opiera siê na 3 za³o¿eniach:

●

istnienie ró¿nic w poziomie rozwoju miêdzy poszczególnymi regionami w krajach Unii;

●

polityki strukturalne s¹ zdolne te ró¿nice ograniczyæ;

●

wzrost regionalny i zjawisko konwergencji prowadzi do spójnoœci w ramach Unii (Puigcerver-Penalver M.C. s.10)

M.C. Puigcerver-Penalver zbudowa³a model, który nazywa „strukturalno- hybrydowym” modelem wzrostu. Nazwa mode-
lu pochodzi st¹d, i¿ za³o¿y³a, ¿e postêp technologiczny jest konsekwencj¹ czynników zarówno egzo jak i endogenicznych.
Do endogenicznych czynników wzrostu zaliczy³a inwestycje publiczne w obszary, które zwiêkszaj¹ wydajnoœæ pracy.
Œrodki z Funduszy Strukturalnych s¹ w³aœnie takimi inwestycjami skierowanymi do regionów s³abiej rozwiniêtych. Sk³a-
dnikiem egzogenicznym modelu by³o za³o¿enie istnienia efektu catch up tj. zjawiska polegaj¹cego na tym, ¿e regiony s³a-
biej rozwiniête mog¹ rozwijaæ siê szybciej ni¿ zamo¿niejsze, bo kopiowanie istniej¹cej technologii jest ³atwiejsze ni¿ wy-
pracowywanie nowych rozwi¹zañ technologicznych.

W celu sprawdzenia efektów polityki spójnoœci autorka testuje model, który odnosi stopê wzrostu dochodu na g³owê mie-
szkañca do pierwotnej stopy dochodu na g³owê, œrodków z Funduszy Strukturalnych, zmiennych ilustruj¹cych efekt catch
up oraz pocz¹tkowego poziomu rozwoju technologicznego.

Przeprowadzona analiza doprowadzi³a autorkê do wniosku, ¿e Fundusze Strukturalne mia³y istotny wp³yw na stopy wzro-
stu podczas pierwszej fazy programu tj w latach 1989-93. Efekt ten nie jest widoczny w drugiej fazie programu (1994-

126

1999). Nale¿y uznaæ, ¿e pok³adanie zbyt du¿ych nadziei w Funduszach Strukturalnych, jako narzêdziu wyrównywania
ró¿nic rozwojowych po akcesji nowych krajów do Unii Europejskiej mo¿e okazaæ siê nieuzasadnione.

6. R. Basile, D Castellani A. Zanfei podjêli problem wyboru lokalizacji przez wielkie miêdzynarodowe korporacje i wp³ywu
jaki na te decyzje mia³a polityka Unii Europejskiej, a w szczególnoœci wsparcie w postaci Funduszy Strukturalnych.

Autorzy zauwa¿yli, ¿e Unia Europejska nie stwarza specjalnych zachêt w celu sk³aniania firm miêdzynarodowych do inwesto-
wania w krajach UE. Firmy te korzystaj¹ natomiast z generalnych form pomocy takich jak wsparcie Funduszy Strukturalnych
i Funduszu Spójnoœci. Polityka regionalna Unii Europejskiej zmierza do wyrównywania poziomu rozwoju miêdzy poszczegól-
nymi regionami, zatem w pewnym sensie „odwraca” naturalne trendy w zakresie lokalizacji (a wiêc tworzenie koncentracji
przedsiêbiorczoœci w pewnych regionach) na rzecz wspierania rozwoju regionów peryferyjnych. (Basile R.2003 s.7-9)

Ten w¹tek jest szczególnie interesuj¹cy w kontekœcie postulatów „nowej geografii ekonomicznej”. Przedstawiciele tego
kierunku twierdz¹, i¿ przedsiêbiorstwa przemys³owe maj¹ tendencjê do inwestowania w tych lokalizacjach, w których
znajduj¹ siê ju¿ inne firmy z tej samej ga³êzi przemys³u. Korzyœci zwi¹zane z faktem, ¿e wiele przedsiêbiorstw przetwór-
czych znajduje siê w tej samej lokalizacji s¹ ³atwe do zidentyfikowania: dostêp do stabilnego rynku pracy, dostêpnoœæ pó³-
fabrykatów, us³ug, wyspecjalizowanej si³y roboczej, wreszcie stosunkowo ³atwe rozprzestrzenianie siê wiedzy na temat
sposobów produkcji miêdzy s¹siaduj¹cymi ze sob¹ firmami.

R. Basile, D Castellani A. Zanfei wykorzystuj¹ w swej analizie bazê 5761 decyzji lokalizacyjnych podjêtych przez spó³ki-
córki miêdzynarodowych korporacji w latach 1991-1999 w 55 regionach po³o¿onych w 8 krajach (Francja, Niemcy, Irlan-
dia, Hiszpania, Szwecja, Portugalia, Wielka Brytania, W³ochy). Spó³ki matki pochodzi³y z ró¿nych krajów (25% ze Stanów
Zjednoczonych a 60% z krajów UE).

Autorzy zbudowali model ekonometryczny dla którego wzorcem by³ model CL (conditional logit).

Przeprowadzona analiza doprowadzi³a do wniosków, ¿e granice narodowe miêdzy pañstwami Unii maj¹ niewielkie zna-
czenie jako kryterium wyboru lokalizacji. Unia postrzegana jest jako jeden obszar w sensie ekonomicznym.

Natomiast badania wskazuj¹, ¿e regiony korzystaj¹ce ze wsparcia Funduszy Strukturalnych lub pañstwa, do których kie-
rowana jest pomoc z Funduszu Spójnoœci s¹ szczególnie atrakcyjnymi lokalizacjami dla firm miêdzynarodowych. To
wspiera pogl¹d, i¿ polityka regionalna Unii stwarzaj¹c korzystne warunki inwestowania w regionach peryferyjnych sku-
tecznie przeciwstawi³a siê si³om powoduj¹cym koncentracjê dzia³alnoœci gospodarczej w regionach ju¿ rozwiniêtych.

7. Artyku³ M.H. Stierle

jest prób¹ syntezy wyników prac dotycz¹cych roli pe³nionej przez Fundusze Strukturalne w zmniejsza-

niu ró¿nic w poziomie rozwoju miêdzy krajami Unii Europejskiej w kontekœcie rozszerzenia Unii w 2004r. o 10 nowych krajów.

M.H. Stierle sformu³owa³ warunki, które jego zdaniem musz¹ byæ spe³nione aby wp³yw funduszy strukturalnych na reduk-
cjê ró¿nic w poziomie rozwoju krajów unii by³ najwiêkszy: (Stierle, 2003 s.1-3)

●

Skuteczna polityka gospodarcza na szczeblu narodowym;

●

Koncentracja œrodków finansowych w tych krajach i regionach, które s¹ najubo¿sze;

●

Programy pomocy strukturalnej powinny byæ tak skonstruowane aby pozwala³y na dominacjê tego typu wydatków,
które prowadz¹ do wzrostu gospodarczego i zwiêkszenia zatrudnienia;

●

Zapewnienie skutecznego wykorzystania funduszy co oznacza ich sprawn¹ administracjê oraz unikania zjawiska „wy-
pychania” przez nie œrodków prywatnych.

Jednym z aspektów szeroko rozumianej polityki gospodarczej jest zdrowe œrodowisko makroekonomiczne, czyli odpowie-
dnia jakoœæ instytucji ¿ycia gospodarczego, niski poziom korupcji i dobre prawo.

Innym równie wa¿nym jest efektywna polityka na szczeblu krajowym. Instrumenty tej polityki mo¿na podzieliæ na dwie gru-
py-pierwsze maj¹ charakter redystrybucyjny i zmierzaj¹ do wyrównania poziomów ¿ycia w ró¿nych regionach, celem dru-
gich jest natomiast osi¹gniêcie wzrostu i rozwoju gospodarczego w najubo¿szych regionach. Zdaniem autora obecnie
w Europie wci¹¿ dominuj¹ instrumenty o charakterze redystrybucyjnym.

127

Nota bene pracownika Komisji Europejskiej oraz wspó³autora raportu Komisji Europejskiej na temat realizacji programów pomocowych UE

M.H. Stierle przywo³uje tu przyk³ad pomocy dla niemieckich wschodnich landów. Transfer œrodków wyniós³ w 2003 r. 113 mld. Euro sta-

nowi¹c jedn¹ trzeci¹ PKB wschodniej czêœci Niemiec. Z tych œrodków 45% stanowi³y przep³ywy via system pomocy spo³ecznej, 21%
bezwarunkowe transfery œrodków a tylko 9% wsparcie dla sektora prywatnego i 13% na inwestycje w infrastrukturê.

Wreszcie trzecim czynnikiem zwi¹zanym z polityk¹ gospodarcz¹ jest odpowiednia jakoœæ instytucji administracji publicz-
nej. Oczekuje siê, ¿e jednym z efektów zwi¹zanych z Funduszami Strukturalnymi jest poprawa umiejêtnoœci administra-
cji w zakresie zarz¹dzania projektami, bo bêd¹ one wspó³finansowane przez w³adze lokalne.

Bior¹c pod uwagê relatywn¹ szczup³oœæ œrodków finansowych i wielkie potrzeby (zw³aszcza nowych krajów Unii) zdaniem
autora nale¿y skierowaæ je do tych regionów, które s¹ najubo¿sze. Stosunkowo bogatsze pañstwa powinny wspieraæ swo-
je ubo¿sze regiony z w³asnych bud¿etów.

Innym aspektem zjawiska przestrzennej koncentracji Funduszy jest kwestia dokonania wyboru miêdzy wyrównywaniem
poziomów rozwoju a zapewnieniem odpowiedniej efektywnoœci. Zw³aszcza w pocz¹tkowym stadium „nadganiania zale-
g³oœci” mo¿e dojœæ do wzrostu nierównoœci regionalnych. W krajach ubo¿szych zw³aszcza tych, które s¹ ca³kowicie objê-
te przez dzia³ania w ramach celu 1 (poniewa¿ ich PKB na mieszkañca jest w ka¿dym regionie ni¿sze ni¿ 75% œredniej
dla UE) wiêkszy nacisk nale¿a³oby po³o¿yæ na kreowanie polityki sprzyjaj¹cej wzrostowi gospodarczemu. Z kolei w kra-
jach, które ju¿ obecnie s¹ bliskie œredniej europejskiej nale¿y wiêcej uwagi poœwiêcaæ redukcji ró¿nic w poziomie docho-
dów.

Kolejn¹ kwesti¹, któr¹ nale¿y wzi¹æ pod uwagê jest tendencja do koncentrowania siê przemys³u w pewnych œciœle okre-
œlonych obszarach zwanych efektem aglomeracji. W tym kontekœcie powstaje pytanie czy polityka regionalna powinna
wspieraæ te bieguny wzrostu i tym samym przyczyniaæ siê do rozwoju ca³ego kraju, czy d¹¿yæ do bardziej równomierne-
go roz³o¿enia aktywnoœci gospodarczej. Autor by³ zdania, ¿e nale¿y raczej wspieraæ ju¿ istniej¹ce centra wzrostu unika-
j¹c tworzenia nowych w oparciu o arbitralne decyzje polityczne. Rozproszenie aktywnoœci jest w³aœciwszym celem dla
krajów lepiej rozwiniêtych gdzie negatywne skutki efektu aglomeryzacji takie jak zanieczyszczenie, wzrost cen i zat³ocze-
nie bêd¹ mia³y wiêksze znaczenie.

M..H. Stierle podkreœli³ wagê jak¹ ma stworzenie odpowiedniej strategii inwestowania œrodków pochodz¹cych z Fundu-
szy Strukturalnych. Lista dopuszczalnych wydatków jest d³uga natomiast ich znaczenie dla wzrostu niejednakowe. Teo-
ria wzrostu gospodarczego wskazuje, ¿e szczególnie istotne s¹ inwestycje w:

●

Infrastrukturê (szerzej dostêpnoœæ dóbr publicznych);

●

Kapita³ ludzki

●

Wsparcie inwestycji sektora prywatnego

Inwestycje infrastrukturalne generalnie powoduj¹ wzrost efektywnoœci czynników produkcji. Nale¿y jednak zwróciæ uwa-
gê, ¿e stanowi¹ one warunek konieczny, ale nie wystarczaj¹cy dla wzrostu gospodarczego-poza infrastruktur¹ musz¹ ist-
nieæ dostêpne œrodki produkcji. Po drugie korzyœci z inwestycji w infrastrukturê s¹ najwiêksze gdy buduje siê j¹ prawie
od zera, natomiast po osi¹gniêciu pewnego progu malej¹. Wreszcie rozbudowa infrastruktury powoduje równie¿ umac-
nianie siê tendencji do koncentracji produkcji w zamo¿niejszych regionach.

Inwestowanie w rozwój kapita³u ludzkiego wymaga rozwi¹zania kwestii do jakich rodzajów dzia³añ edukacyjnych nale¿y
kierowaæ œrodki. Wa¿ne jest wyeliminowanie ograniczeñ dostêpu do wykszta³cenia z powodów braku œrodków lub dys-
kryminacji jakiejœ grupy spo³ecznej.

Wsparcie sektora prywatnego przez Fundusze Strukturalne jest zdaniem Stierle najskuteczniejsze gdy dotyczy takich in-
westycji, które bez pomocy unijnej nie dosz³y by do skutku a wiêc inwestycji w spó³ki zaczynaj¹ce dzia³alnoœæ, œredni i ma-
³y biznes wreszcie w projekty zwi¹zane z rozwojem technologii i badañ. Z kolei udzielane przez Uniê tradycyjnie wspar-
cie rolnictwa ma mniejsze znaczenie, poniewa¿ systematycznie spada udzia³ produkcji rolnej w PKB oraz w tworzonych
miejscach pracy. Ten sektor otrzymuje zreszt¹ znaczn¹ pomoc ze strony Wspólnej Polityki Rolnej.

Innym istotnym warunkiem, który musi byæ spe³niony, aby Fundusze Strukturalne wywiera³y realny wp³yw na rozwój kra-
jów beneficjentów jest ich efektywne wykorzystanie. Stopieñ skutecznoœci wykorzystania œrodków pomocowych zale¿y
w du¿ej mierze od wielkoœci kosztów administracyjnych zwi¹zanych z dystrybucj¹ kwot wyp³acanych przez Fundusze. Ko-
szty te mog¹ wynikaæ z niew³aœciwego zarz¹dzania tymi œrodkami przez administracjê w kraju beneficjenta. Mog¹ wyni-
kaæ równie¿ z nadmiernej komplikacji regulacji prawnych. Wymogi formalne obs³ugi Funduszy Strukturalnych poci¹gaj¹
za sob¹ koniecznoœæ poniesienia sporych kosztów z tytu³u oceny projektów, ich monitorowania oraz kontroli.

128

Autor przytacza przyk³ad Irlandii, która osi¹gnê³a spektakularny sukces, pocz¹wszy od póŸnych lat 60-tych celem polityki regionalnej

by³o kreowanie wzrostu. Dopiero od koñca lat 90 tych wiêcej œrodków wydano na dzia³ania zmierzaj¹ce do osi¹gniêcia wiêkszej konwer-
gencji miêdzyregionalnej

Fundusze Strukturalne mog¹ przyczyniaæ siê do zmniejszania miêdzyregionalnych ró¿nic tylko wtedy, gdy nie powoduj¹
„wypychania” inwestycji sektora prywatnego lub publicznego. Jednak z uwagi na to ,¿e œrodki Funduszy zwykle s¹ prze-
znaczane na inwestycje zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska, edukacj¹ czy infrastruktur¹ zwykle ma³o atrakcyjne dla sektora
prywatnego zjawisko to zdaniem autora nie ma miejsca.

Wnioski

Celem niniejszego opracowania by³a prezentacja doœwiadczeñ z realizacji polityki regionalnej w „starych pañstwach Unii”
z intencj¹ wykorzystania tych obserwacji przez kraje, które dokona³y akcesji w roku 2004, w tym ze wzglêdów oczywi-
stych przez Polskê.

Autorzy zaprezentowanych powy¿ej artyku³ów zasadniczo zgadzali siê co do tego, ¿e œrodki pochodz¹ce z Funduszy
Strukturalnych maj¹ pozytywny wp³yw na wzrost gospodarczy regionów, do których œrodki te s¹ kierowane. Jednak¿e ist-
nieje du¿a rozbie¿noœæ stanowisk co do tego czy przyczyniaj¹ siê one do zmniejszania ró¿nic rozwojowych istniej¹cych
miêdzy regionami w ramach Unii i czy wymagane jest spe³nienie przez beneficjentów dodatkowych warunków (np. co do
jakoœci instytucji), aby wykorzystanie funduszy by³o efektywne.

M. Beugelsdijk i S C Eijffinger reprezentowali pogl¹d, ¿e pomoc w ramach Funduszy przyczynia³a siê do zmniejszenia
ró¿nic miêdzy regionami i to nawet w krajach, które nie by³y do jej przyjêcia w pe³ni instytucjonalnie przygotowane. Ro-
driguez-Pose i Fratesi kwestionowali przyczynianie siê pomocy unijnej do wzrostu konwergencji miêdzy regionami przy-
znaj¹c jedynie, ¿e Fundusze Strukturalne przyczyni³y siê do wzrostu PKB w krajach beneficjentach. Z kolei S.Edervjeen,
H.L.F. de Groot i R. Nahuis podkreœlali, ¿e Fundusze mog¹ byæ skutecznie wykorzystane jako impuls wzrostu tylko w kra-
jach o sprawnie dzia³aj¹cych instytucjach. Rozbie¿noœci dotycz¹ równie¿ oceny efektywnoœci dwóch badanych okresów
realizacji programów tj. lat 1989-1993 oraz 1994-1999.

Podsumowuj¹c przegl¹d artyku³ów dotycz¹cych zagadnienia wp³ywu Funduszy Strukturalnych na wzrost gospodarczy
i zmniejszenie dysproporcji rozwojowych w krajach Unii Europejskiej mo¿na zdaniem autora niniejszej pracy przedstawiæ
nastêpuj¹ce wnioski:

●

Wiêkszoœæ badañ empirycznych potwierdza tezê, ¿e Fundusze Strukturalne przyczyniaj¹ siê do wzrostu gospodarcze-
go w krajach beneficjentach pomocy.

●

Efekty wzrostu uzyskiwane s¹ przez poprawê jakoœci kapita³u ludzkiego co prowadzi do zwiêkszenia poziomu zatru-
dnienia, przyci¹ganie kapita³u prywatnego (firm miêdzynarodowych) i rozbudowê infrastruktury.

●

Efekty wzrostowe maj¹ jednak czêsto charakter krótkotrwa³y, zw³aszcza gdy pomocy nie towarzyszy konsekwentne
wsparcie ze strony polityk na szczeblu krajowym;

●

Wyniki badañ empirycznych potwierdzaj¹, ¿e nie jest obojêtne w co inwestowane s¹ œrodki z Funduszy Strukturalnych,
gdy kierowane s¹ na wsparcie rolnictwa ich efekty s¹ zazwyczaj krótkotrwa³e. D³ugotrwa³e korzyœci przynosz¹ inwe-
stycje w edukacjê i rozwój kapita³u ludzkiego. Z uwagi na krótki okres czasu trudno jednoznacznie oceniæ skutecznoœæ
inwestycji infrastrukturalnych;

●

Nale¿y uznaæ, ¿e dla skutecznoœci wykorzystania œrodków Funduszy Strukturalnych przez kraje beneficjentów istotne
jest posiadanie przez nie sprawnych instytucji. Termin instytucje jest tu rozumiany szeroko i obejmuje zarówno spójny
system prawny, polityki na szczeblu krajowym okreœlaj¹ce sposób wykorzystania œrodków jak i jednostki administra-
cyjne zajmuj¹ce siê ich dystrybucj¹.

129

BIBLIOGRAFIA:

Barro, Robert J, Sala-i-Martin, (1995) Economic Growth, McGraw-Hill Inc New York

Basile R, Castellani D., Zanfei A.,(2003) Location choices of multinational firms in Europe: the role of national boundaries
and EU policy, Quaderno Working Paper no.78/2003.

Beugelsdijk M.,Eijffinger S.(2003) The effectivness of Structural Policy in the European Union:An Empirical Analysis for
the EU-15 during the Period 1995-2001, CEPR Discussion Paper No. 3879, Londyn

Burnside C.,Dollar, D (2000) Aid, Policies and Growth, American Economic Review, vol.40, s.289-329

Czykier-Wierzba D.,(2003) Finansowanie polityki regionalnej w UE” TWIGGER, Warszawa

de la Fuente A. (2002) The Effect of Structural Fund Spending on the Spanish Regions: An Assessment of the 1994-99
Objective 1 CSF, CEPR Discussion Paper No.3673, Londyn

Edervjeen S., de Groot H.L.F, Nahuis R., (2002) Fertile Soil for Structural Funds, Tinbergen Institute Discussion Paper TI
2002 –096/3

European Commission (2003a): Ex-Post Evaluation of Objective 1 1994-1999; A Final Report to the Directorate Gene-
ral for Regional Policy, European Commission
http://europa.eu.int/comm/regional_policy/sources/docgener/evaluation/doc/obj1/synthesis_final.pdf

European Commission (2003): The EU Economy 2003 Review; European Economy 6/2003,Brussels,
http://europa.eu.int/comm/economy_finance/publications/european_economy/the_eu_economy_review2003_en.htm

European Commission (2004): A new partnership for cohesion: convergence competitiveness and cooperation, Third
report on economic and social cohesion, Brussels,
http://europa.eu.int/comm/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/cohesion3/cohesion3_en.htm

European Commission (2004b): The EU Economy 2004 Review; European Economy 6/2004, Brussels,
http://europa.eu.int/comm/economy_finance/publications/european_economy/2004/ee604
fullreport_en.pdf

European Commission (2004c): Proposals for the new structural funds regulations for the period 2007-2013;
http://www.europa.eu.int/comm/regional_policy/sources/docoffic/official/regulation/newr egl0713_en.htm

Kotlewski D.,Anusz J. (2004) Jak pozyskiwaæ œrodki finansowe z funduszy Unijnych INGO

Lenihan H., (2004) Evaluating Irish industrial policy in terms of deadweight and displacement: A quantitative methodolo-
gical approach; Applied Economics, vol. 36, no. 3 s. 229-252.

Mankiw N.,Romer D., Weil D.N., (1992) A Contribution to the Empirics of Economic Growth, Quarterly Journal of Econo-
mics vol 107, s 407-437,

Puga, Diego (2002): European Regional Policies in the light of recent location theories; Journal of Urban Economics, vol.
48, s. 286 – 306

Puigcerver-Penalver M.C.(2004) The Impact of Structural Funds Policy on European Regions Growths, A Theoretical and
Emopirical Approach, Universidad de Murcia

Rodriguez-Pose A.,Fratesi U.,(2003) Between development and social policies, the impact of the European Structural
Funds in the Objective 1 regions, Working Paper 28/2003, The European Economy Group

Skrzypek J. (2004) Jak korzystaæ z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej? Twigger, Warszawa

Stierle M.H., (2003) Conditions for a contribution by the Structural Funds to real convergence of the recently acceded
Member States

Yuill, Douglas and Wishlade, Fiona (2001): Regional Policy Developments in the Member States: A Comparative Ove-
rview of Change; European Policies Research Centre, University of Strathclyde: Regional and Industrial Policy Rese-
arch Paper No. 45, Glasgow,
http://www.eprc.strath.ac.uk/eprc/PDF_files/R46PoliciesandStrategiesforRegionalDevelopment.pdf

130

Janina Kotlińska
Katedra Finansów Publicznych
Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

Zagraniczne źródła finansowania

inwestycji komunalnych w dużych miastach

Wprowadzenie

ród³em pozyskania przez w³adze lokalne œrodków finansowych na podejmowanie inwestycji komunalnych

s¹ w pierw-

szej kolejnoœci bezzwrotne œrodki krajowe, w tym dochody w³asne danej jednostki samorz¹dowej, dochody z bud¿etu
pañstwa, funduszy celowych, bud¿etów innych jednostek samorz¹dowych oraz bezpoœrednio od inwestorów prywatnych,
w tym mieszkañców. Oprócz tego do dyspozycji jednostek samorz¹dowych s¹ krajowe œrodki zwrotne, po¿yczane na za-
sadach preferencyjnych lub komercyjnych.

Obok jednak Ÿróde³ krajowych, w³adze lokalne mog¹ siêgaæ po œrodki z zagranicy. Mog¹ to byæ fundusze UE, œrodki miê-
dzynarodowych instytucji finansowych, jak i œrodki pochodz¹ce z konwersji polskiego zad³u¿enia.
Celem opracowania jest: 1) przedstawienie zagranicznych Ÿróde³ finansowania inwestycji komunalnych, dostêpnych dla
jednostek samorz¹dowych przed i po akcesji Polski do UE, z punktu widzenia mo¿liwoœci pozyskania œrodków przez w³a-
dze lokalne du¿ych miast, 2) zbadanie, na jakiego rodzaju inwestycje mo¿na staraæ siê o dofinansowanie z zagranicy, 3)
wskazanie, z jakich zagranicznych Ÿróde³ finansowania inwestycji korzysta³y w³adze lokalne Poznania w latach
1991–2004.

Opracowanie zosta³o podzielone na trzy zasadnicze czêœci. Pierwsza czêœæ poœwiêcona zosta³a unijnym Ÿród³om finan-
sowania inwestycji komunalnych, w tym m.in. funduszom przedakcesyjnym i funduszom strukturalnym. Czêœæ druga
opracowania zawiera informacje dotycz¹ce innych – ni¿ istniej¹ce w strukturach UE – potencjalnych Ÿróde³, do których
mog¹ siêgaæ w³adze lokalne du¿ych miast poszukuj¹c dodatkowych

œrodków na realizowane przez siebie inwestycje.

Trzecia czêœæ opracowania zawiera informacje dotycz¹ce wykorzystania przez w³adze lokalne Poznania zagranicznych
Ÿróde³ finansowania inwestycji realizowanych w latach 1991–2004.

Unijne Ÿród³a finansowania inwestycji podejmowanych

przez w³adze lokalne w Polsce

Fundusze przedakcesyjne

W latach 1991 – 2004 jednostki samorz¹du terytorialnego realizuj¹ce inwestycje komunalne mog³y staraæ siê o œrodki fi-
nansowe pochodz¹ce z przedakcesyjnych œrodków pomocowych UE. By³y to œrodki z bezzwrotnej pomocy finansowej,
jak¹ Polsce – podobnie jak innym krajom ubiegaj¹cym siê o cz³onkostwo – udziela³a UE, w celu wyrównania istniej¹cych
ró¿nic gospodarczych.

131

Inwestycje komunalne – inwestycje podejmowane przez w³adze lokalne, a maj¹ce na celu stworzenie lub powiêkszenie ju¿ istniej¹ce-

go maj¹tku komunalnego. Z regu³y podejmowane s¹ w sferze u¿ytecznoœci publicznej i maj¹ niedochodowy charakter. S³u¿¹ one popra-
wie poziomu ¿ycia mieszkañców lub umo¿liwiaj¹ prowadzenie dzia³alnoœci inwestycyjnej przez innych inwestorów.

Œrodki z zagranicy nie finansuj¹ ca³oœci nak³adów inwestycyjnych.

Œrodki przyznawane naszemu pañstwu pochodzi³y z trzech funduszy przedakcesyjnych, z których ka¿dy zawiera³ kom-
ponent zwi¹zany z inwestycjami samorz¹dowymi. Funduszami tymi by³y: PHARE (Program Pomocy Polsce i Wêgrom
w Restrukturyzacji Gospodarki), ISPA (Instrument Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej) i SAPARD (Dzia³ania Przedak-
cesyjne na Rzecz Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich).

Spoœród tych trzech funduszów, w³adze lokalne realizuj¹ce inwestycje komunalne w du¿ych miastach, mog³y ubiegaæ siê
o œrodki tylko z dwóch pierwszych. Œrodki z funduszu SAPARD przeznaczone by³y na inwestycje w gminach wiejskich
i miejsko – wiejskich, w tym tych o znacznej stopie bezrobocia. Ze œrodków tego funduszu mo¿na by³o wspieraæ moder-
nizacjê rolnictwa i rozwój obszarów wiejskich, a w szczególnoœci rozwój i poprawê infrastruktury obszarów wiejskich.
W zwi¹zku z powy¿szym, inwestycjami realizowanymi ze œrodków tego funduszu mog³y byæ te w zakresie: doprowadza-
nia wody, odprowadzania i oczyszczania œcieków, gospodarki odpadami, dróg gminnych i powiatowych, zaopatrzenia
w energiê, telekomunikacji.

Program PHARE jest funduszem, z którego pochodzi³a najwiêksza pomoc przedakcesyjna, udzielana przez Uniê Euro-
pejsk¹ pañstwom kandyduj¹cym, w tym Polsce. Pocz¹tkowo jego zadaniem by³o wspieranie przemian spo³eczno – go-
spodarczych w danym kraju, a od 1998 roku zosta³ on ukierunkowany wy³¹cznie na wspieranie dzia³añ zwi¹zanych bez-
poœrednio z procesem integracji z Uni¹ Europejsk¹ krajów objêtych pomoc¹. W zwi¹zku z powy¿szym, wszelkie dzia³a-
nia zg³aszane do finansowania z PHARE mia³y mieæ wyraŸne odniesienie do priorytetów zawartych w Narodowym Pro-
gramie Przygotowania do Cz³onkostwa w UE (NPPC).

Œrodki z omawianego funduszu dzielone by³y miêdzy poszczególne kraje. Przy podziale tych œrodków pomiêdzy kraje
kandyduj¹ce do UE uwzglêdniano nastêpuj¹ce kryteria: udzia³ ludnoœci danego kraju w ogólnej liczbie ludnoœci krajów
objêtych programem, wysokoœæ PKB, zdolnoœæ absorpcyjna oraz postêpy we wdra¿aniu Partnerstwa dla Cz³onkostwa
(Czykier – Wierzba, 2003, s. 151). W Polsce, przy wyborze województw uprawnionych do korzystania ze œrodków inwe-
stycyjnych programu PHARE (na inwestycje by³o przeznaczonych 70% œrodków ca³ego funduszu) uwzglêdniano nastê-
puj¹ce kryteria: poziom rozwoju spo³eczno – gospodarczego mierzony poziomem PKB na 1 mieszkañca, skala proble-
mów spo³eczno – gospodarczych wynikaj¹ca z przeprowadzonych programów restrukturyzacji niektórych sektorów, po-
ziom rozwoju spo³eczno – gospodarczego mierzony stop¹ bezrobocia i ocena zdolnoœci województw do przygotowania
i realizowania programów rozwoju

W zwi¹zku z powy¿szym, na finansowanie inwestycji komunalnych ze œrodków omawianego funduszu mog³y w Polsce
korzystaæ jedynie te jednostki samorz¹dowe, które wchodzi³y w sk³ad województw zakwalifikowanych do pozyskania do-
finansowania. Jednostki te przy tym musia³y posiadaæ strategiê rozwoju.

Z funduszu PHARE mog³y byæ dofinansowywane dzia³ania inwestycyjne jednostek samorz¹dowych, zawi¹zane np. z: two-
rzeniem i rozbudow¹ infrastruktury poprawiaj¹cej warunki inwestycyjne na danym obszarze, tworzeniem i rozbudow¹ infra-
struktury turystycznej, zagospodarowaniem terenów poprzemys³owych, rewitalizacj¹ oœrodków miejskich, s³u¿¹c¹ zwiêksza-
niu ich atrakcyjnoœci inwestycyjnej i turystycznej. Maksymalne dofinansowanie z funduszu mog³o wynosiæ 25% wartoœci pro-
jektu (Lis, 2002). Projekt zg³aszany do dofinansowania musia³ byæ jednak ju¿ w pe³ni przygotowany do realizacji.

Kolejnym funduszem, z którego o œrodki na inwestycje mog³y staraæ siê w³adze lokalne du¿ych miast by³ fundusz ISPA.
Fundusz ten zosta³ utworzony rozporz¹dzeniem Rady UE

z dnia 21 czerwca 1999 r. i sta³ siê Przedakcesyjnym Instru-

mentem Polityki Strukturalnej Unii Europejskiej dla pañstw kandyduj¹cych. By³ to fundusz utworzonym na wzór Fundu-
szu Spójnoœci, przeznaczonego dla pañstw cz³onkowskich UE. Jego celem by³o zapewnienie pañstwom kandyduj¹cym
wsparcia w zakresie spo³ecznej i gospodarczej spójnoœci oraz przygotowanie ich do korzystania – po uzyskaniu cz³onko-
stwa w UE – z Funduszu Spójnoœci (Czykier – Wierzba, 2004, s. 151).

O œrodki z funduszu ISPA mog³y staraæ siê w³adze lokalne du¿ych miast, gdy¿ mog³y byæ z niego finansowane jedynie du-
¿e projekty inwestycyjnych. Komisja Europejska przyjê³a, ¿e koszt projektu zg³aszanego do programu ISPA musia³ mieæ
wartoœæ minimum 5 mln euro, z czego co najmniej 25% kosztów inwestycji musia³o pochodziæ ze œrodków w³asnych jed-
nostki samorz¹dowej. Mog³a ona jednak zadecydowaæ o podniesieniu wk³adu finansowego Wspólnoty do 85%, gdy dane
przedsiêwziêcie w szczególny sposób przyczynia³o siê do realizacji celów funduszu (Czykier – Wierzba, 2003, s. 154).

Pomoc UE w ramach programu ISPA mog³a przyj¹æ formê: bezpoœredniej pomocy bezzwrotnej, pomocy zwrotnej, dofi-
nansowania do oprocentowania kredytów inwestycyjnych, udzia³u kapita³owego, innej pomocy finansowej (Czykier –

132

Opracowanie Centrum Informacji Europejskiej Urzêdu Komitetu Integracji Europejskiej (www.cie.gov.pl).

(EC) nr 1267/1999.

Wierzba, 2004, s. 152). Œrodków programu ISPA nie mo¿na by³o jednak ³¹czyæ z innymi instrumentami przedakcesyjny-
mi (np. ze œrodkami z programu PHARE czy SAPARD) (Calak, Jahns, 2002).

Z omawianego funduszu mog³y byæ finansowane jedynie inwestycje z zakresu ochrony œrodowiska i transportu, przy czym
o dofinansowanie przedsiêwziêæ z pierwszego zakresu mog³y ubiegaæ siê m.in. jednostki samorz¹du terytorialnego.
W dziedzinie ochrony œrodowiska realizowane by³y samorz¹dowe projekty s³u¿¹ce spe³nieniu wymogów unijnych doty-
cz¹cych dostaw wody pitnej, odprowadzania i oczyszczania œcieków, utylizacji odpadów i ochrony atmosfery. Natomiast
z zakresu transportu ze œrodków ISPA finansowane mog³y byæ inwestycje w infrastrukturê kolejow¹ i drogow¹ w ramach
krajowych sieci transportowych oraz po³¹czeñ z sieciami transeuropejskimi. O œrodki na tego rodzaju inwestycje nie mo-
g³y jednak staraæ siê jednostki samorz¹dowe. Propozycje finansowania przedsiêwziêæ transportowych ze œrodków pro-
gramu ISPA mog³y sk³adaæ: w sektorze drogowym – Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych, a w sektorze kolejowym –
Polskie Koleje Pañstwowe S.A.

Podobnie, jak w przypadku pozosta³ych funduszów przedakcesyjnych i tu podkreœlano koniecznoœæ starania siê przez
w³adze lokalne o œrodki ISPA wtedy, gdy niemo¿liwe by³o sfinansowanie inwestycji z innych Ÿróde³. W przypadku bowiem
jakichkolwiek podejrzeñ, ¿e nie wykorzystano innych Ÿróde³ finansowania, œrodki z ISPA mog³y byæ cofniête lub zmniej-
szone.

W ramach funduszu ISPA, w latach 2000 – 2003 Komisja Europejska przyzna³a Polsce faktycznie 1,48 mld euro Wskaza-
na pula œrodków by³a wynikiem podzia³u œrodków funduszu miêdzy kraje kandyduj¹ce, przy uwzglêdnieniu nastêpuj¹cych
kryteriów: liczba ludnoœci, wielkoœæ PKB na g³owê mieszkañca liczonego wed³ug parytetu si³y nabywczej oraz powierzch-
nia kraju. Polska ca³kowicie wykorzysta³a dostêpne z tego funduszu œrodki, zg³aszaj¹c odpowiedni¹ iloœæ projektów.

W Polsce œrodki z funduszu ISPA wspó³finansowa³y realizacjê zatwierdzonych przez Komisjê Europejsk¹ 69 projektów,
z tego 45 w sektorze œrodowisko i 24 w sektorze transport. Priorytetowe obszary wsparcia z ochrony œrodowiska okreœlo-
ne zosta³y w Strategii Wykorzystania ISPA jako Instrumentu Realizacji Polityki Ekologicznej Pañstwa, natomiast projekty
w sektorze transport wybierane by³y w oparciu o Narodow¹ Strategiê przygotowan¹ dla Sektora Transportu.

W sektorze œrodowiska wspó³finansowano projekty realizowane na terenie ca³ego kraju. W niektórych miastach takich,
jak: Wroc³aw, Kraków czy £ódŸ wdra¿ane by³y równoczeœnie dwa projekty. Wœród wszystkich tych projektów inwestycyj-
nych, zatwierdzonych przez Komisjê Europejsk¹ do koñca 2003 roku, 36 stanowi³y inwestycje zwi¹zane z gospodark¹
wodno – œciekow¹. Miejscem realizacji tych inwestycji by³y i nadal s¹ zarówno du¿e miasta produkuj¹ce najwiêcej œcie-
ków w Polsce (Warszawa, £ódŸ, Kraków, Poznañ, Wroc³aw, Toruñ, Bydgoszcz i Katowice), jak i mniejsze oœrodki miej-
skie, jak: Olsztyn, Suwa³ki, Brzeg, Boles³awiec, Przemyœl, ¯ywiec, Grudzi¹dz, Rzeszów, Nowy Targ, Kêdzierzyn KoŸle.
Ze œrodków tego funduszu realizowane s¹ te¿ inwestycje zwi¹zane z gospodark¹ odpadami (Gdynia, Kraków, Wroc³aw,
Radom, Kalisz).

Najwiêkszym przedsiêwziêciem z zakresu ochrony œrodowiska, finansowanym ze œrodków omawianego funduszu by³a
inwestycja pn. „Poprawa jakoœci wody pitnej w Szczecinie”, której koszt ca³kowity wyniós³ 292,2 mln euro, w tym dofinan-
sowanie z funduszu ISPA stanowi³o 190,08 mln euro. W ramach tego zadania zbudowane mia³y byæ dwie nowe oczy-
szczalnie œcieków i unowoczeœniona ju¿ istniej¹ca, co przyczyniæ siê mia³o do poprawy jakoœci wody pitnej dla mieszkañ-
ców miasta oraz czystoœci wód Ba³tyku.

W sektorze transport w latach 2000 – 2003 Komisja Europejska zatwierdzi³a do dofinansowania 24 polskie projekty
(16 projektów inwestycyjnych i 8 projektów na pomoc techniczn¹). Koszty kwalifikowane tych projektów wynios³y 1,734 mln
euro, a maksymalne dofinansowanie tych projektów wynios³o 1,3 mln euro.

Z chwil¹ przyst¹pienia Polski do UE, zgodnie z za³¹cznikiem II do Traktatu Akcesyjnego, wszystkie projekty, które by³y
przedmiotem decyzji Komisji w sprawie pomocy w ramach ISPA, a które nie zosta³y ukoñczone, s¹ realizowane w ramach
dzia³aj¹cego na zbli¿onych zasadach Funduszu Spójnoœci.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Fundusz Spójnoœci

Po 1 maja 2004r. Polska straci³a prawo do korzystania z funduszy przedakcesyjnych, w zamian za to otrzymuj¹c prawo
dostêpu do œrodków strukturalnych, dzia³aj¹cych na terenie pañstw cz³onkowskich. Dla w³adz lokalnych du¿ych miast
w Polsce Ÿród³em dodatkowych œrodków na inwestycje mog³y staraæ siê œrodki jedynie œrodki Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego. Œrodki bowiem Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej przeznaczone s¹ na
wspieranie przekszta³ceñ struktury rolnictwa oraz wspomaganie rozwoju obszarów wiejskich.

133

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego powsta³ w 1975 roku i posiada najwiêksze œrodki finansowe ze wszystkich
funduszy strukturalnych (G³¹bicka, Grewiñski, 2003, s. 107). Jego zadaniem jest zmniejszanie dysproporcji w rozwoju
miêdzy regionami Europy. Z funduszu tego mog¹ byæ dofinansowywane inwestycje o charakterze infrastrukturalnym,
zmierzaj¹ce do utworzenia lub utrzymania miejsc pracy, inwestycje w zakresie kultury, ochrony i poprawy stanu œrodowi-
ska. Mo¿liwe wsparcie finansowe dostêpne jest jednak, po odpowiednim przygotowaniu wniosku o dofinansowanie i za-
pewnieniu przez w³adze lokalne tzw. wk³adu w³asnego.

Fundusz Spójnoœci jest instrumentem polityki strukturalnej UE, niezaliczanym do funduszy strukturalnych, ale maj¹cym
strukturalne zastosowanie (G³¹bicka, Grewiñski, 2003, s. 117). Zosta³ on utworzony w 1993 roku na mocy Traktatu z Ma-
astricht o powstaniu UE, w celu zmniejszenia ró¿nic w poziomie spo³eczno – gospodarczym krajów i regionów UE.

Pomoc z tego funduszu udzielana jest najmniej rozwiniêtym krajom cz³onkowskim UE (Czykier – Wierzba, 1998, s. 40).
Beneficjentami pomocy przyznawanej z Funduszu Spójnoœci s¹ wiêc te kraje, w których produkt narodowy brutto (PNB)
per capita nie przekracza 90% œredniej unijnej oraz te kraje, w których zosta³ opracowany program zmierzaj¹cy do spe³-
nienia kryteriów konwergencji, okreœlonych w art. 104 Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej. Przed rozszerze-
niem UE w maju 2004 roku z pomocy w ramach tego funduszu korzysta³y cztery kraje: Grecja, Hiszpania, Irlandia i Po-
rtugalia. Od 1.01.2004 roku ze wsparcia nie korzysta ju¿ Irlandia, a od maja 2004 roku z pomocy Funduszu Spójnoœci ko-
rzystaæ mo¿e 10 nowych pañstw cz³onkowskich, w tym Polska.

Fundusz Spójnoœci s³u¿y wspó³finansowaniu du¿ych projektów, których celem jest rozwój infrastruktury publicznej, w tym
tej ochrony œrodowiska oraz transportu. W³adze lokalne ubiegaj¹ce siê o dofinansowanie inwestycji mog¹ otrzymaæ
wsparcie nie przekraczaj¹ce 85% wydatków publicznych (lub im równowa¿nych) – tzw. wydatków kwalifikowanych prze-
znaczonych na ten projekt. Projekt zg³aszany do wspó³finansowania nie powinien mieæ jednak wartoœci ni¿szej ni¿ 10
mln euro.

Na lata 2004–2006 przewidziano dla Polski alokacjê œrodków Funduszu Spójnoœci w wysokoœci 4178,6 mln euro w ce-
nach bie¿¹cych. Zgodnie z Rozporz¹dzeniem Rady UE1164/94/WE przyznane Polsce œrodki Funduszu Spójnoœci maj¹
w równym stopniu wspieraæ dwa wskazane obszary.

Obok œrodków z wczeœniej omawianych funduszów, w³adze lokalne du¿ych miast, zarówno na etapie ubiegania siê przez
Polskê o cz³onkostwo w UE, jak i po jej akcesji w struktury unijne, mog³y i mog¹ ubiegaæ siê o bezzwrotn¹ pomoc z unij-
nych programów pod nazw¹ Inicjatywy Wspólnotowe.

Inicjatywy Wspólnotowe finansowane s¹ z poszczególnych funduszy strukturalnych, ale proces ich programowania przebie-
ga w zupe³nie inny sposób. Ich funkcjonowanie inicjowane zosta³o przez Komisjê Europejsk¹, która powo³ywa³a je, dostrze-
gaj¹c horyzontalne problemy gospodarcze i spo³eczne. Istot¹ tych inicjatyw jest to, ¿e musz¹ one wspieraæ projekty miêdzy-
narodowe, które realizowane s¹ przez minimum dwóch partnerów zagranicznych (G³¹bicka, Grewiñski, 2003, s. 127).

W latach 1989 – 1993 funkcjonowa³o 14 inicjatyw, w latach 1994 – 1999 – 10, a od 2000 roku funkcjonuj¹ jedynie czte-
ry Inicjatywy Wspólnotowe. Z samorz¹dowymi inwestycjami zwi¹zane s¹ trzy z nich tj.: INTERREG, URBAN, LEADER

W³adze lokalne du¿ych miast maj¹ jednak dostêp jedynie do œrodków dwóch pierwszych inicjatyw. Inicjatywa Wspólno-
towa LEADER

finansowana z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), Sekcja Orientacji wspie-

ra bowiem inwestycje z zakresu rozwoju wsi, innowacyjnoœci oraz poprawy efektywnoœci produkcji rolnej, podejmowane
w celu podniesienia efektywnoœci i jakoœci potencja³u produkcyjnego rolników i obszarów rolnych, z tworzeniem nowych
miejsc pracy na wsi w³¹cznie.

Inicjatywa Wspólnotowa INTERREG finansowana jest ze œrodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Jest
to Program Popierania Regionów i Wspó³pracy Regionalnej (INTERREG), zainicjowany w 1990 roku, w celu wspierania
wspó³pracy przygranicznej, miêdzynarodowej i miêdzyregionalnej zarówno na zewnêtrznych, jak i wewnêtrznych grani-
cach UE.

Pocz¹tkowo programem tym objête by³y jedynie regiony przygraniczne, a z jego œrodków wspierane by³y przedsiêwziê-
cia, w tym inwestycje, które o¿ywia³y wspó³pracê miêdzynarodow¹. W drugiej edycji programu (INTERREG II), funkcjo-
nuj¹cej w latach 1994–1999 rozszerzono pomoc UE o wspieranie rozwoju turystyki i agroturystyki oraz miêdzyregional-
nej wspó³pracy w dziedzinie planowania przestrzennego.

134

Czwart¹ inicjatyw¹ jest EQUAL. Jej celem jest pomoc w zwalczaniu wszelkich przejawów dyskryminacji i nierównoœci na rynku pracy

oraz dzia³anie w kierunku integracji spo³ecznej i zawodowej imigrantów.

Pierwsza edycja tego nast¹pi³a w 1991 roku, natomiast druga edycja pod nazw¹ LEADER II w 1994 roku.

Trzecia edycja programu (INTERREG III), zosta³a uruchomiona w 2000 roku i stanowi kontynuacjê realizowanego w po-
przednich latach programu INTERREG II (Szlachta, 2000, s. 19–20). Pomoc w ramach tego programu otrzymuj¹ po-
szczególne kraje, ale beneficjentami œrodków s¹ wszystkie jednostki terytorialne tworz¹ce region, a tak¿e w³adze publicz-
ne, jeœli finansowany projekt dotyczy wspó³pracy indywidualnej lub sieciowej

W ramach INTERREG III wydzielone zosta³y trzy komponenty. Komponent A dotyczy³ wspó³pracy ponadgranicznej, kom-
ponent B – wspó³pracy ponadnarodowej i komponent C – wspó³pracy miêdzyregionalnej. W latach 2004 – 2006 podzia³
œrodków alokowanych dla Polski w ramach tej inicjatywy jest nastêpuj¹cy: komponent A – 177,09 mln euro, komponent
B – 30,99 mln euro, komponent C – 13,28 mln euro.

Kolejn¹ Inicjatyw¹ Wspólnotow¹ finansowan¹ z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego jest URBAN. Inicjatywa
ta zosta³a wprowadzona przez Komisjê Europejsk¹ w 1994 roku w ramach polityki spo³ecznej i polityki strukturalnej Unii
Europejskiej. Jej zadaniami by³o wspó³finansowanie inwestycji z zakresu m.in.: renowacji infrastruktury i wyposa¿enia
miejskiego; ochrony œrodowiska naturalnego; tworzenia centrów rozwoju urbanistycznego i ekonomicznego, a w szcze-
gólnoœci renowacji budynków, rozwoju przyjaznych dla œrodowiska sieci komunikacji miejskiej.

Funkcjonowanie Inicjatywy Wspólnotowej URBAN przewidziane by³o do koñca 1999 roku. W tym jednak roku Komisja
Europejska postanowi³a przed³u¿yæ funkcjonowanie projektu na lata 2000–2006 pod nazw¹ URBAN II. Celem URBAN II
jest zapewnienie spo³ecznej i ekonomicznej odnowy miast i dzielnic znajduj¹cych siê w kryzysie oraz wspieranie zrówno-
wa¿onego rozwoju obszarów miejskich. Ze œrodków tego programu wspierane s¹ innowacyjne strategie rozwoju spo³ecz-
no – ekonomicznego wspomnianych obszarów i wdra¿anie metod s³u¿¹cych do sprawdzania jej rezultatów w praktyce.
Dofinansowanie projektów inwestycyjnych w ramach tego programu mo¿e wynosiæ w odniesieniu do pierwszego celu do
75% kosztów projektu, a w przypadku drugiego – do 50% (Czykier – Wierzba, 2003, s. 145).

Program ten jest adresowany do w³adz lokalnych obszarów miejskich dotkniêtych problemami strukturalnymi, licz¹cych
przynajmniej 100 tysiêcy mieszkañców. Nie ka¿de jednak du¿e miasto mo¿e ubiegaæ siê o œrodki z tej inicjatywy. S¹ one
bowiem przeznaczone jedynie dla tych jednostek samorz¹dowych, które spe³niaj¹ co najmniej trzy z nastêpuj¹cych wa-
runków: wysoka stopa bezrobocia, ma³a aktywnoœæ ekonomiczna, koniecznoœæ rekonwersji wynikaj¹cej z trudnoœci eko-
nomicznych i socjalnych, du¿a liczba imigrantów, mniejszoœci etniczne, niska stopa edukacji, wysoka przestêpczoœæ, zde-
gradowane œrodowisko (G³¹bicka, Grewiñski, 2003, s. 135).

Patrz¹c na ww. warunki mo¿na stwierdziæ, ¿e niektóre z nich (np. du¿a liczna imigrantów) nawet na dzieñ dzisiejszy istot-
nie ograniczaj¹ dostêp w³adz lokalnych polskich miast do œrodków z tej inicjatywy. Nie wiadomo jednak, jak w tym zakre-
sie bêdzie w przysz³oœci. Niemniej jednak Polska w latach 2000 – 2006 na realizacjê projektów inwestycyjnych z tej Ini-
cjatywy Wspólnotowej mo¿e ubiegaæ siê o œrodki rzêdu 700 mln euro.

Inne unijne Ÿród³a finansowania inwestycji komunalnych

Od 1.05.2004 roku do 30.04.2009 roku w³adze lokalne polskich jednostek samorz¹dowych, w tym du¿ych miast mog¹
staraæ siê o œrodki na dofinansowanie realizowanych przez siebie inwestycji z Mechanizmu Finansowego Europejskiego
Obszaru Gospodarczego

(EOG) oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. W paŸdzierniku 2004 roku Rz¹d Polski

podpisa³ dokumenty, na mocy których z obu tych mechanizmów mo¿emy staraæ siê o œrodki w wysokoœci 533,51 mln eu-
ro (269,57 mln euro z MF EOG i 263,94 mln euro z NMF). Maksymalny wk³ad œrodków z obu mechanizmów dla projek-
tów finansowanych z publicznych œrodków krajowych wynosiæ mo¿e nie wiêcej ni¿ 85% kosztów ca³kowitych realizowa-
nego przedsiêwziêcia.

Œrodki z obu mechanizmów przeznaczone s¹ m.in. na inwestycje z zakresu ochrony œrodowiska, ochrony kulturowego
dziedzictwa europejskiego, transportu publicznego i odnowy miast. Przyk³adowo w zakresie ochrony œrodowiska œrodki
mog¹ byæ przeznaczone na projekty dotycz¹ce: wymiany przestarza³ych Ÿróde³ energii cieplnej na energooszczêdne
i ekologiczne Ÿród³a energii, wykonania prac termomodernizacyjnych w budynkach u¿ytecznoœci publicznej, budowê,
przebudowê i modernizacjê komunalnych oczyszczalni œcieków oraz systemów kanalizacji zbiorczej, organizacjê selek-
tywnej zbiórki odpadów w gminach, a nastêpnie zagospodarowanie ich poprzez odzysk.

135

www.interreg.gov.pl

Uk³ad o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego zosta³ podpisany 2.05.1992 roku i wszed³ w ¿ycie 1.01.1994 r. Obecnie

obejmuje 25 pañstw cz³onkowskich UE oraz pañstwa cz³onkowskie Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu – Islandiê, Lichten-
stein i Norwegiê. 14.10.2003 roku zosta³a podpisana umowa o rozszerzeniu EOG, której jednym z elementów by³o przyznanie Polsce
i pozosta³ym nowym krajom cz³onkowskim UE œrodków finansowych w ramach MF EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego

W ramach priorytetu „ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego” mo¿liwa jest natomiast realizacja przedsiêwziêæ
o wartoœci powy¿ej 1 mln euro. Celem przedsiêwziêæ realizowanych w ramach tego priorytetu jest zachowanie i odbudo-
wa dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim wraz z jej otoczeniem oraz wykreowanie narodowych produktów
turystyki kulturowej w historycznych metropoliach Polski (Warszawa, Kraków, Gdañsk, Wroc³aw, Poznañ). Do realizacji
w ramach tego priorytetu mo¿liwe s¹ dzia³ania z zakresu m.in.: rewitalizacji, renowacji, rozbudowy, modernizacji i adap-
tacji na cele kulturalne publicznych obiektów i zespo³ów zabytkowych wraz z otoczeniem; rewitalizacji historycznych ob-
szarów miast; rewaloryzacji, renowacji, rozbudowy, modernizacji i adaptacji na cele kulturalne zespo³ów fortyfikacyjnych,
budowli i zespo³ów obronnych.

Inne poza unijne zagraniczne Ÿród³a finansowania inwestycji podejmowanych

przez w³adze lokalne polskich jednostek samorz¹dowych

Œrodki na finansowanie inwestycji komunalnych mog¹ pochodziæ te¿ m.in. z Banku Œwiatowego (BŒ), Europejskiego Ban-
ku Inwestycyjnego (EBI), Banku Rozwoju Rady Europy (CEB) oraz z fundacji dysponuj¹cej œrodkami z ekokonwersji pol-
skiego zad³u¿enia.

1) Na realizowane inwestycje gminy w Polsce mog¹ staraæ siê m.in. o d³ugoterminowe kredyty z BŒ. Kredyty te mog¹

byæ przeznaczane w szczególnoœci na inwestycje z zakresu infrastruktury technicznej, a w szczególnoœci na tworze-
nie systemów wodoci¹gowych, kanalizacyjnych, na gospodarkê odpadami sta³ymi i transport miejski. Lini¹ kredytow¹
BŒ dysponuj¹ banki komercyjne, a poœrednikiem gmin w uzyskaniu kredytu jest Agencja Rozwoju Komunalnego (Lis,
2002, s. 153 – 154). Szczegó³owe warunki uzyskania kredytu precyzowane s¹ w zawieranej miêdzy stronami umowie
kredytowej.

2) Lini¹ kredytow¹ EBI, przeznaczon¹ na finansowanie rozwoju regionalnego, dysponuje Bank Gospodarstwa Krajowe-

. Celem kredytu udzielonego ze œrodków EBI mo¿e byæ: uzupe³nienie finansowania projektów objêtych dofinanso-

waniem w ramach funduszy strukturalnych UE, uzupe³nienie finansowania projektów objêtych dotacj¹ PHARE, reali-
zowanych w ramach Funduszu Spójnoœci i innych projektów wspó³finansowanych ze œrodków przedakcesyjnych,
a tak¿e wspó³finansowanie inwestycji regionalnych nie objêtych dofinansowaniem unijnym, ale wynikaj¹cych ze stra-
tegii rozwoju regionalnego na lata 2001–2006.

Z kredytu udzielonego ze œrodków EBI mog¹ byæ finansowane inwestycje z zakresu: infrastruktury wodnej i wodno – ka-
nalizacyjnej, infrastruktury transportowej, ochrony œrodowiska naturalnego, remontów zasobów miejskich, infrastruktury
zdrowotnej i edukacyjnej. Œrodki kredytu mog¹ pokryæ: do 50% koszów inwestycji przy projektach nie finansowanych
œrodkami unijnymi i do 90% kosztów inwestycji (³¹cznie ze œrodkami unijnymi), przy projektach dofinansowywanych z fun-
duszów unijnych. Kwota kredytu mo¿e wynosiæ minimum 50 tys. euro, a maksimum 5 mln euro. Oprocentowanie kredy-
tu jest zmienne, a okres kredytowania inwestycji nie mo¿e byæ d³u¿szy ni¿ do 31.05.2021 roku.

3) O kredyty z linii kredytowej CEB, za poœrednictwem Banku Ochrony Œrodowiska, mog¹ staraæ siê gminy i spó³ki gmin-

. Kredyty te mog³y wspó³finansowaæ projekty dotowane ze œrodków przedakcesyjnych, jak i dostêpnych po akce-

sji Polski do UE. Przedmiotem kredytowania mog¹ byæ inwestycje gminne z zakresu ochrony œrodowiska, jak i te ma-
j¹ce na celu poprawê jakoœci ¿ycia mieszkañców na danym terenie. Z zakresu ochrony œrodowiska w³adze lokalne
z przyznanych kredytów mog¹ finansowaæ np.: budowê oczyszczalni œcieków, rekultywacjê powierzchni ziemi, inwe-
stycje maj¹ce na celu zagospodarowanie odpadów, wykorzystanie odnawialnych Ÿróde³ energii.

O œrodki na inwestycje poprawiaj¹ce jakoœæ ¿ycia mieszkañców danego terenu mog¹ ubiegaæ siê w³adze lokalne tych
gmin, w których dochód na jednego mieszkañca jest ni¿szy ni¿ 1.300 z³. na miesi¹c lub istniej¹ca w nich stopa bezrobo-
cia przekracza poziom 15%. Kredyt na ten cel mo¿e byæ przeznaczony w szczególnoœci na inwestycje z zakresu infra-
struktury s³u¿¹cej zaopatrzeniu ludnoœci w wodê pitn¹, gaz, energiê elektryczn¹, budowê dróg, obiektów stwarzaj¹cych
udogodnienia socjalne i kulturalne, obiekty podstawowej opieki zdrowotnej, szko³y podstawowe i œrednie, zawodowe cen-
tra szkoleniowe, placówki spo³eczno – kulturalne i sportowe, boiska, tereny wystawowe itp.

Kredyt przyznawany jest na minimum 4, a maksimum 15 lat. Mo¿e on sfinansowaæ do 50% wartoœci inwestycji. Koszt in-
westycji nie mo¿e jednak przekroczyæ wartoœci 20 mln euro. Aby jednak uzyskaæ œrodki finansowe z omawianej linii kre-
dytowej kredytobiorca musi uczestniczyæ w przetargu miêdzynarodowym na us³ugi i roboty budowlane. W zale¿noœci od
wysokoœci kredytu mo¿e to byæ przetarg ograniczony lub nieograniczony.

136

www.bgk.pl

4) Œrodki na inwestycje komunalne mog¹ pochodziæ te¿ z fundacji. Fundacj¹ tak¹, dzia³aj¹c¹ w Polsce od 1992 roku

jest Ekofundusz.

Fundacja Ekofundusz dzia³a na podstawie umów Polski z szeœcioma krajami (Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria,
Szwecja, W³ochy, Norwegia) o ekokonwersji d³ugu i dysponuje œrodkami finansowymi pochodz¹cymi z konwersji zad³u-
¿enia Polski wobec ww. pañstw. W latach 1992–2010 zarz¹dza ona œrodkami na przedsiêwziêcia w zakresie ochrony œro-
dowiska, w ogólnej kwocie 571 mln USD.

W statucie Ekofunduszu za priorytetowe dziedziny – z punktu widzenia dofinansowania realizowanych inwestycji – uzna-
nych zosta³o piêæ sektorów. Wœród nich s¹: ograniczenie dop³ywu zanieczyszczeñ do Ba³tyku oraz ochrona zasobów wo-
dy pitnej (ochrona wód), ochrona ró¿norodnoœci biologicznej (ochrona przyrody), racjonalizacja gospodarki odpadami i re-
kultywacja gleb zanieczyszczonych (gospodarka odpadami). W swojej ofercie dofinansowania Ekofundusz ma m.in. œrod-
ki przeznaczone dla jednostek samorz¹dowych lub przedsiêbiorstw komunalnych na zakup komposterów wraz z wypo-
sa¿eniem towarzysz¹cym – transporterem i rozdrabniark¹. Ekofundusz proponuje te¿ œrodki na dofinansowanie moder-
nizacji taboru miejskiego (chodzi o autobusy na gaz), w miastach powy¿ej 100 tys. mieszkañców

Œrodki Ekofunduszu maj¹ charakter bezzwrotnej pomocy zagranicznej. Mog¹ byæ z nich wspierane zarówno projekty do-
piero rozpoczynane, jak i bêd¹ce w fazie realizacji, je¿eli ich zaawansowanie finansowe zasadniczo nie przekracza 60%
w dniu z³o¿enia wniosku do Ekofunduszu.

Ze wzglêdu na ponoszone koszty administracyjne, dotacja Ekofunduszu dla pojedynczego projektu nie mo¿e byæ ni¿sza
ni¿ 50 tys. z³. Œrodki natomiast, o jakie mog¹ ubiegaæ siê jednostki samorz¹du terytorialnego wynosiæ mog¹ od 30 do 60%
kosztów projektów

. W projektach z zakresu ochrony przyrody, w których nie mo¿na liczyæ na zwrot poniesionych nak³a-

dów inwestycyjnych, udzia³ Ekofunduszu mo¿e siêgn¹æ nawet 80% kosztów projektu (Lis, 2002, s. 162). Œrodki z Eko-
funduszu przyznawane s¹ na konkretne zadania inwestycyjne, ze szczególnym naciskiem na zakupy nowoczesnych
technologii ze Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Norwegii i UE.

Finansowanie ze œrodków zagranicznych inwestycji komunalnych

realizowanych w Poznaniu w latach 1991–2004

W latach 1991–2004 w Poznaniu zrealizowano i rozpoczêto wiele inwestycji komunalnych. £¹cznie na inwestycje te wy-
dano blisko 3,27 mld z³. Prawie wszystkie z nich zosta³y w ca³oœci sfinansowane przy wykorzystaniu krajowych Ÿróde³ fi-
nansowania (przesz³o 98,5% nak³adów na realizowane wówczas w mieœcie inwestycje), przy czym zdecydowana wiêk-
szoœæ z nich ze Ÿróde³ bezzwrotnych

. Jedynie niespe³na 1,5% poniesionych nak³adów inwestycyjnych zosta³o sfinanso-

wanych ze Ÿróde³ zagranicznych. By³a to kwota wynosz¹ca oko³o 43 mln z³. Warto jednak dodaæ, ¿e kwota dotacji przy-
znanych w tym okresie na inwestycje realizowane w mieœcie wynosi³a ³¹cznie 72,6 mln euro, czyli oko³o 276 mln z³.
Œrodki z zagranicy uzyskano z funduszu PHARE, PHARE 2000, ISPA, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
i Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

Z funduszu PHARE miasto uzyska³o œrodki w 1995 roku. By³a to kwota 120.316 ecu, przeznaczona na realizacjê w la-
tach 1995 – 1997 projektu pn. „System pierwszeñstwa dla tramwaju na dwóch skrzy¿owaniach w Poznaniu”. Œrodki z fun-
duszu PHARE 2000 otrzyma³ w 2003 roku Zarz¹d Geodezji i Katastru Miejskiego. By³a to kwota w wysokoœci 27.615 z³.,
przeznaczona na budowê Zintegrowanego Systemu Katastralnego.

Fundusz ISPA by³ Ÿród³em, z którego otrzymano najwiêksz¹ z zagranicy pulê œrodków finansowych na Budowê Central-
nej Oczyszczalni Œcieków.

W 2001 roku Komisja Europejska zatwierdzi³a z funduszu ISPA w sektorze œrodowiska, dofinansowanie do zadania pn.
„Oczyszczanie œcieków i zaopatrzenie w wodê w Poznaniu”. Beneficjentami tych œrodków by³o miasto i spó³ka z udzia-
³em miasta – AQUANET, realizuj¹ca w mieœcie zadania z zakresu zbiorowej dostawy wody i zbiorowego odprowadzania

137

www.bosbank.pl

Fundacjê powo³a³ Minister Finansów, a uprawnienie fundatora wykonuje Minister SP.

www.ekofundusz.org.pl

Wysokoœæ dofinansowania uzale¿niona zosta³a od wysokoœci dochodów jednostki samorz¹dowej na jednego mieszkañca.

Autorka przeanalizowa³a sprawozdania z wykonania bud¿etu miasta Poznania za lata 1991–2004 oraz materia³y opracowane przez

UM w Poznaniu, w tym opracowania pod nazw¹ „Sytuacja spo³eczno – gospodarcza miasta Poznania” za poszczególne badane lata.

œcieków. W ramach tego zadania mia³a byæ przeprowadzona modernizacja dwóch oczyszczalni œcieków w celu spe³nia-
nia standardów UE, modernizacja systemu kanalizacji œciekowej i przy³¹czenie kolejnych obszarów do oczyszczalni œcie-
ków, zgodnie z wymogami dyrektywy 98/63/EC. Kwota dofinansowania z funduszu ISPA wynosi³a 59,508 mln euro (przy
104,4 mln euro kosztów kwalifikowanych inwestycji) i sfinansowa³a 57% kosztów realizowanej inwestycji. Wk³ad w³asny
na realizacjê omawianej inwestycji w³adze lokalne zgromadzi³y, pozyskuj¹c œrodki z dotacji z: bud¿etu pañstwa, NFO-
ŒiGW, WFOŒiGW, PFOŒiGW. Czêœæ œrodków na finansowanie tej inwestycji pochodzi³a te¿ od podmiotów prywatnych.

Od maja 2004 roku Poznañ mo¿e korzystaæ ze œrodków funduszów strukturalnych. W zwi¹zku z powy¿szym ju¿ w 2004
roku miasto przygotowa³o 20 wniosków aplikacyjnych na ³¹czn¹ kwotê dofinansowania wynosz¹c¹ 303,6 mln z³. Ze wszy-
stkich z³o¿onych wniosków 11 zosta³o zatwierdzonych (na dofinansowanie w ³¹cznej kwocie ok. 126,4 mnl z³), 6 wnio-
sków odrzucono, a 3 na koniec 2004 roku by³y w trakcie oceny

Nie wszystkie jednak z³o¿one wnioski dotyczy³y realizowanych w mieœci inwestycji komunalnych. Stricte na tego rodzaju
inwestycje miasto uzyska³o dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na: program budowy elek-
tronicznej administracji publicznej – e – Poznañ; elektroniczny system tablic informacyjnych w poznañskich wêz³ach prze-
siadkowych o znaczeniu aglomeracyjnym; przebudowê obiektów in¿ynierskich w ci¹gu dróg krajowych nr 5 i 11 w Pozna-
niu i renowacjê poznañskiej Fary (miasto jest partnerem w tym projekcie).

Obok œrodków unijnych, w³adze lokalne Poznania stara³y siê pozyskiwaæ œrodki z innych Ÿróde³ zagranicznych. I tak, Za-
rz¹d Komunalnych Zasobów Lokalowych na lata 2002 – 2007 sta³ siê zosta³ beneficjentem œrodków po¿yczonych w Eu-
ropejskim Banku Inwestycyjnym. Œrodki te w wysokoœci 13 mln euro przeznaczone zosta³y na projekt kompleksowej re-
nowacji budynków z zasobów komunalnych miasta Poznania.

Wnioski

Ka¿da jednostka samorz¹dowa, która chce podejmowaæ powa¿ne przedsiêwziêcia inwestycyjne, musi siêgaæ do ró¿nych
Ÿróde³ pozyskiwania œrodków. Wybór Ÿród³a finansowania inwestycji nie jest jednak ³atwy. Wp³yw na niego ma wiele czyn-
ników. Jednym z nich jest przyjêta strategia finansowania jednostki samorz¹dowej (Filipiak – Dylewska, 2002, s. 397). In-
ne czynniki wp³ywaj¹ce na wybór Ÿród³a finansowania inwestycji to m.in.: wielkoœæ i rodzaj jednostki samorz¹dowej, wiel-
koœæ œrodków zgromadzonych w jej bud¿ecie, istniej¹ce potrzeby inwestycyjne, stan maj¹tku, poziom rozwoju spo³eczno
– gospodarczego danego terenu, znajomoœæ instrumentów finansowania, przyzwyczajenia w tym zakresie, wzorce po-
chodz¹ce z innych jednostek samorz¹dowych, rodzaj realizowanego przedsiêwziêcia, iloœæ niezbêdnych œrodków, mini-
malizacja kosztów pozyskania œrodków. Dobrze by³oby, gdyby w prowadzonych kalkulacjach w³adze lokalne bra³y te¿ pod
uwagê: wady i zalety poszczególnych Ÿróde³ finansowania, mo¿liwoœci pozyskania œrodków z danego Ÿród³a zwi¹zane
z wymogami formalnymi, skutki zastosowania instrumentu dla swobody prowadzonej dzia³alnoœci (Lipka, 2001; Gorza³-
czyñska – Koczkodan, 2003, s. 116), a tak¿e sytuacjê finansow¹ jednostki samorz¹dowej, wyra¿aj¹c¹ siê tym, jak dale-
ce jej bud¿et ju¿ jest obci¹¿ony obs³ug¹ i sp³at¹ wczeœniej zaci¹gniêtych zobowi¹zañ (limity zad³u¿enia).

Jednostki samorz¹dowe mog¹ wybieraæ spoœród wielu, w³aœciwe dla siebie Ÿród³o finansowania danej inwestycji. W rze-
czywistoœci korzystaj¹ jednak z tradycyjnych i znanych krajowych Ÿróde³. Na dalszym planie – nie bez powodu – s¹ œrod-
ki zagraniczne.

Œrodki zagraniczne s¹ preferencyjne, bo z regu³y bezzwrotne, jednak¿e nie wszystkie jednostki samorz¹dowe mog¹
z tych œrodków w równym stopniu korzystaæ. Np. z funduszów unijnych dofinansowywane by³y i s¹ tylko projekty zgodne
z polityk¹ UE w danym sektorze, z normami i standardami UE. Œrodki te przy tym – obok koniecznoœci przygotowania ob-
szernej dokumentacji w celu ich pozyskania – przeznaczone s¹ raczej na dofinansowanie du¿ych inwestycji, realizowa-
nych w wiêkszych jednostkach osadniczych, które siêgaj¹ po te Ÿród³a w sytuacji niemo¿noœci pozyskania œrodków z in-
nych Ÿróde³, pod warunkiem posiadania tzw. wk³adu w³asnego

Wskazane ograniczenia oraz fakt, ¿e nie wszystkie inwestycje lokalne mog¹ byæ finansowane ze Ÿróde³ zagranicznych
(œrodki zagraniczne, a zw³aszcza te bezzwrotne przeznaczone s¹ prawie wy³¹cznie w przypadku jednostek samorz¹do-
wych na inwestycje z zakresu ochrony œrodowiska i transportu) powoduj¹, ¿e ze œrodków tych korzysta ci¹gle niewiele
jednostek samorz¹dowych, choæ np. wœród funduszów unijnych s¹ zarówno przeznaczone dla ma³ych jednostek samo-

138

Patrz: Sytuacja spo³eczno – gospodarcza miasta Poznania w 2004 roku, rozdzia³ VIII – Wykorzystanie unijnych programów pomoco-

wych przez miejskie jednostki organizacyjne, s. 54 – 55.

Pewnym rozwi¹zaniem tego problemu jest mo¿liwoœæ ubiegania siê jednostek samorz¹dowych o po¿yczkê z bud¿etu pañstwa z ra-

mach prefinansowania.

rz¹dowych o charakterze rolniczym, jak i du¿ych miast. Po œrodki zagraniczne na finansowanie inwestycji siêgaj¹ raczej
du¿e miasta, realizuj¹ce bardzo kosztowne inwestycje lub kilka jednostek samorz¹dowych, podejmuj¹cych siê wykona-
nia wspólnej, a przez to du¿ej inwestycji, z regu³y z zakresu ochrony œrodowiska. Potwierdza to równie¿ analiza Ÿróde³ fi-
nansowania inwestycji komunalnych, podejmowanych przez w³adze lokalne w Poznaniu w latach 1991 – 2004.

W badanym okresie w³adze lokalne Poznania nieraz siêga³y do Ÿróde³ zagranicznych, w celu pozyskania œrodków na re-
alizowane przez siebie inwestycje. W okresie przed akcesj¹ Polski do UE œrodki takie miasto uzyska³o z funduszu PHA-
RE i funduszu ISPA, zaci¹gnê³o te¿ kredyt w EBI. Po 1 maja 2004 roku w³adze miasta aplikowa³y natomiast o œrodki z fun-
duszów strukturalnych i dofinansowanie uzyska³y. Fakty te mog¹ œwiadczyæ o tym, ¿e w³adze lokalne Poznania maj¹
œwiadomoœæ istnienia zagranicznych Ÿróde³ finansowania i s¹ aktywne w pozyskiwaniu œrodków, zarówno ze Ÿróde³ bez-
zwrotnych, jak i zwrotnych. Nale¿y mieæ nadziejê, ¿e w³adze lokalne tego miasta bêd¹ tak¿e w najbli¿szym czasie staraæ
siê o pozyskanie œrodków z Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego.

BIBLIOGRAFIA:

Pozycje ksi¹¿kowe:

Czykier – Wierzba D. (2003), Finansowanie polityki regionalnej w Unii Europejskiej, Wyd. TWIGGER, Warszawa.

Czykier – Wierzba D. (1998), Rola funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w finansowaniu rozwoju gospodarczego re-
gionów zacofanych, w: Finanse i bankowoœæ – DŸwignie wzrostu gospodarczego, czêœæ I – Finanse publiczne. Banko-
woœæ i ubezpieczenia, red. nauk. S. Flejterski, A. Szewczuk, Wyd. Uniwersytetu Szczeciñskiego, Szczecin – Miêdzyzdroje.

Czykier – Wierzba D. (2004), Wykorzystanie œrodków z programu ISPA w krajach Europy Œrodkowej i Wschodniej w la-
tach 2000 – 2002, w: Nauki finansowe wobec wspó³czesnych problemów gospodarki polskiej, Tom I – Finanse publicz-
ne, red. S. Owsiak, Wyd. AE w Krakowie.

Filipiak – Dylewska B. (2002), Zewnêtrzne czynniki determinuj¹ce wybór Ÿróde³ finansowania zadañ w³asnych jednostek sa-
morz¹du terytorialnego, w: Finanse, Bankowoœæ i Ubezpieczenia wobec wyzwañ wspó³czesnoœci, Tom II – Finanse przed-
siêbiorstw. Finanse publiczne i podatki, praca zbiorowa pod red. K. Znanieckiej, Wyd. AE w Katowicach, Katowice.

G³¹bicka K., Grewiñski M. (2003), Europejska polityka regionalna, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa.

Gorza³czyñska – Koczkodan M. (2003), Dylematy wyboru systemu finansowania gminnych inwestycji, w: Finanse, ban-
kowoœæ i ubezpieczenia wobec procesów globalizacji, Finanse publiczne wobec procesów globalizacji, red. nauk. L. Paw-
³owicz, R. Wierzba, Wyd. Gdañska Akademia Bankowa przy Instytucie Badañ nad Gospodark¹ Rynkow¹, Gdañsk – Ju-
rata.

Lipka W. (2001), Zasady i metody finansowania jednostek samorz¹du terytorialnego i przedsiêbiorstw komunalnych
w Polsce, Eurofinance Consulting. Raport, Eurofinance Consulting, Warszawa.

Lis S. (2002), Finansowanie rozwoju lokalnego. Korzystanie z funduszy krajowych i zagranicznych w tym funduszy Unii
Europejskiej. Informator praktyczny, Œl¹ski Zwi¹zek Gmin i Powiatów, Zeszyty Samorz¹dowe, nr 4.

Szlachta J. (2000), Polityka regionalna Unii Europejskiej, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA), Warsza-
wa.

Artyku³y w czasopismach:

Calak R., Jahns H. (2002), Wsparcie finansowe Polski przez Uniê Europejsk¹ w latach 2000 – 2003, Wspólnoty Europej-
skie, nr 9.

Strony internetowe:

www.bgk.pl
www.bosbank.pl
www.cie.gov.pl
www.interreg.gov.pl
www.ekofundusz.org.pl
www.ukie.gov.pl

139

Wprowadzenie

nnowacje to pojêcie, które coraz czêœciej towarzyszy dzia³aniom przeró¿nych grup spo³ecznych. Pojêcie to jednak nie

jest nowe na gruncie ekonomicznym. Innowacje pojmowane s¹ najczêœciej jako zmiana wprowadzona celowo, która po-
lega na zastêpowaniu dotychczasowych rozwi¹zañ i stanów rzeczy innymi, ulepszonymi

. Zmiany te dotyczyæ mog¹ spo-

sobu organizowania dzia³añ, tworzenia nowych idei, reakcji i produktów (Gabryœ, 2003, s.124). Czynnikami podnosz¹cy-
mi konkurencyjnoœæ i wspomagaj¹cymi budowê innowacyjnej gospodarki opartej na wiedzy

, bêd¹cej g³ównym celem

Strategii Lizboñskiej s¹: zdolnoœæ instytucji i przedsiêbiorstw do inwestycji w badania i rozwój, edukacjê i szkolenia, infor-
macjê, kooperacjê, lub, bardziej ogólnie, w niewidzialne i nienamacalne wartoœci (Klepka, 2005, s. 5). Kluczowym czyn-
nikiem tworzenia GOW jest wzrost innowacyjnoœci przedsiêbiorstw (Innowacje Nr 29, 2006, s. 16).

Zdaniem Komisji Europejskiej regiony stanowi¹ najbardziej odpowiedni¹ p³aszczyznê do tworzenia innowacji ze wzglêdu
na bliskoœæ ludzi oraz masê krytyczn¹ w postaci uniwersytetów, przedsiêbiorstw, itp. Polityka regionalna istnieje i jest kon-
sekwentnie realizowana w Unii Europejskiej od pocz¹tku lat 70-tych. W ramach jej realizacji utworzono m.in. sieæ inno-
wacyjnych regionów w Europie (IRE)

stanowi¹c¹ po³¹czon¹ platformê wspó³pracy i wymiany wiedzy na temat regional-

nej polityki innowacyjnoœci.

Poniewa¿ Komisja Europejska uznaje podejœcie regionalne jako podstawowy mechanizm wspierania innowacji, od 1994r.
³¹cznie ponad 100 regionów europejskich otrzyma³o od niej dotacje na utworzenie regionalnych strategii innowacji w ra-
mach projektów RITTS

i RIS

zarz¹dzanych odpowiednio przez Enterprise DG

i Regional Policy DG

Regionalne Strategie Innowacji (RSI) maj¹ na celu wspomaganie w³adz regionalnych, lokalnych, przedsiêbiorstw oraz in-
nych instytucji wspieraj¹cych innowacyjny rozwój regionu, w zdefiniowaniu i wdro¿eniu efektywnego systemu wspierania
innowacyjnoœci

w regionie. Sta³y siê one kluczowym mechanizmem oddzia³uj¹cym na innowacyjnoœæ regionów w Unii

Europejskiej, co potwierdzaj¹ pierwsze efekty, jakie zauwa¿alne s¹ w UE. Znaczna czêœæ interakcji pomiêdzy firmami
a sfer¹ B+R zachodzi bowiem na poziomie regionalnym gdy¿ bliskoœæ i zaufanie podmiotów, których dzia³alnoœæ zlokali-

141

Katarzyna Gaweł−Brudkiewicz,
Katedra Rachunkowości
Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

Kreowanie innowacyjnego rozwoju

wielkopolski poprzez realizację

„miękkich” projektów

Regionalna Strategia Innowacji dla Wielkopolski oraz Plan Dzia³añ na lata 2004–2006 – ocena wstêpnego etapu realizacji dzia³añ, ma-

rzec 2006r., Poznañ, s. 122.

Gospodarka oparta na wiedzy (GOW) to taka, w której wiedza jest tworzona, przyswajana, przekazywana i wykorzystywana bardziej

efektywnie przez przedsiêbiorstwa, organizacje, osoby fizyczne i spo³ecznoœci, sprzyjaj¹c szybkiemu rozwojowi gospodarki i spo³eczeñ-
stwa – raport OECD z 1996r.

IRE – Innovating Regions in Europe

RITTS – Regional Innovation and Technology Transfer Strategy

RIS – Regional Innovation Strategy

Dyrekcja Generalna ds. Przedsiêbiorstw

Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej

Innowacyjnoœæ to zdolnoœæ do tworzenia i wdra¿ania innowacji oraz faktyczna umiejêtnoœæ wprowadzania nowych i zmodernizowanych

wyrobów, procesów technologicznych lub organizacyjno–technicznych (Regionalna Strategia Innowacji dla Wielkopolski oraz Plan Dzia-
³añ na lata 2004–2006 – ocena wstêpnego etapu realizacji dzia³añ, marzec 2006r., Poznañ, s. 122).

zowana jest na tym samym obszarze, zwiêksza efektywnoœæ prowadzonych przez nich dzia³añ (Szultka, Tamowicz, Maæ-
kiewicz, Wojnicka, 2004, s. 5).
Obecny stan realizacji Regionalnych Strategii Innowacji w Europie przedstawia siê nastêpuj¹co:

❷

spoœród 235 cz³onków sieci Innowacyjne Regiony Europy (IRE), w latach 1994–2005, 130 regionów opracowa³o re-
gionalne strategie innowacji, które obecnie znajduj¹ siê w fazie wdra¿ania i realizacji celów w nich zawartych

❷

w tym, w Polsce do koñca 2005r., prace nad strategiami zosta³y zakoñczone w 15 województwach

Najpowa¿niejszym wyzwaniem stoj¹cym przed regionalnymi strategiami innowacji nie tylko w Polsce ale w ca³ej Unii Eu-
ropejskiej jest podnoszenie kultury innowacyjnej czyli zachowañ takich jak elastycznoœæ, otwartoœæ na wspó³pracê i œwia-
domoœæ o koniecznoœci wprowadzania zmian oraz ustawicznego zdobywania wiedzy, charakterystyczne dla danej zbio-
rowoœci spo³ecznej, stwarzaj¹ce dobre warunki dla powstawania i rozwoju innowacji (Regionalna Strategia Innowacji dla
Wielkopolski, 2004, s. 45). Polska musi zrozumieæ wagê innowacji bêd¹cych podstaw¹ rozwoju gospodarczego ca³ej Unii
Europejskiej.

Obserwuj¹c dzia³ania zmierzaj¹ce do podnoszenia innowacyjnoœci w poszczególnych regionach zauwa¿alne jest odcho-
dzenie od podejœcia zwi¹zanego z rozwojem infrastruktury na rzecz koncepcji zwi¹zanej z rozwojem kapita³u ludzkiego
(Poszewiecki, 2005, s. 7). To w³aœnie miêkkie czynniki rozwoju nabieraj¹ coraz wiêkszego znaczenia w polityce regional-
nej Unii Europejskiej. Analiza RSI, których wdro¿enie przynios³o wymierne korzyœci, wskazuje ¿e sukces ten zosta³ osi¹-
gniêty poprzez dzia³ania wspieraj¹ce powiêkszanie regionalnego kapita³u ludzkiego i wzmacnianie wspó³pracy instytucji
wspieraj¹cych innowacyjny rozwój regionu Dzia³ania polegaj¹ce na tworzeniu partnerstw publiczno – prywatnych oraz
instytucji umo¿liwiaj¹cych transfer innowacji to przyk³ady najlepszych praktyk innowacyjnych regionów Unii Europejskiej
(EU Commission, 2001, za Szultka, Tamowicz, Maækiewicz, Wojnicka, 2004, s. 16). Dodatkowym, coraz mocniej ekspo-
nowanym miêkkim narzêdziem proinnowacyjnym jest tworzenie klastrów czyli struktur sieciowych pomiêdzy przedsiêbior-
stwami i jednostkami naukowo – badawczymi maj¹cych na celu poprawê przep³ywu informacji i wiedzy, obni¿kê kosztów
transakcyjnych oraz wzrost efektywnoœci i produktywnoœci, a tym samym innowacyjnoœci przedsiêbiorstw (Poszewiecki,
2005, s. 11).

Niestety, w dzisiejszej rzeczywistoœci, gdy Polska boryka siê z takimi problemami jak wysokie bezrobocie czy g³oœne afe-
ry polityczne, zagadnienia innowacyjnoœci schodz¹ na dalszy plan (Szultka, Tamowicz, Maækiewicz, Wojnicka, 2004, s.
17). Do chwytliwych tematów, które pozwalaj¹ na odci¹gniêcie opinii publicznej od powa¿nych problemów spo³eczno-go-
spodarczych nale¿¹ te, które w krótkim okresie czasowym pokazuj¹ rezultaty niedawno podjêtych dzia³añ. Dlatego te¿
w³adze publiczne wol¹ alokowaæ œrodki na inwestycje w infrastrukturê typu budowa kolejnych odcinków autostrad czy
oczyszczalni œcieków (Szultka, Tamowicz, Maækiewicz, Wojnicka, 2004, s. 17). Inne podmioty, zaanga¿owane w procesy
zachodz¹ce w gospodarce, takie jak uczelnie czy naukowcy równie¿ nie s¹ zainteresowane realizowaniem projektów in-
nowacyjnych polegaj¹cych na wspólnych projektach badawczych z przedsiêbiorstwami. Koncentruj¹ siê oni g³ównie na
nauczaniu a nie wspó³pracy ze œwiatem biznesu. Brakuje zachêt do komercjalizacji wyników badañ, co przejawia siê cho-
cia¿by w podstawach awansu zawodowego naukowców, które oparte s¹ na liczbie publikacji a nie liczbie wdro¿onych pa-
tentów. Innym problemem s¹ kwalifikacje kadry zarz¹dzaj¹cej przedsiêbiorstwami, której niedostatki skutkuj¹ brakiem
œrednio i d³ugookresowych planów rozwoju niezbêdnych w procesach innowacyjnych (Szultka, Tamowicz, Maækiewicz,
Wojnicka, 2004, s. 17). Poparcie dla realizacji twardych projektów zwi¹zane jest równie¿ z zasobnoœci¹ naszego kraju.
Jesteœmy jednym z ubo¿szych rejonów Unii Europejskiej, któremu trudno jest absorbowaæ œrodki z niej p³yn¹ce (proble-
my z pozyskaniem, dofinansowaniem czêœci z bud¿etu pañstwa i rozliczaniem projektów), nie mówi¹c ju¿ o tak ryzykow-
nych, trudnych do zrealizowania i charakteryzuj¹cych siê d³ugookresowymi efektami, projektach miêkkich, obejmuj¹cych
inwestycje innowacyjne.

Zmiana podejœcia do zagadnienia innowacyjnoœci powinna byæ obecnie kluczowym zadaniem projektów Regionalnej
Strategii Innowacji (Szultka, Tamowicz, Maækiewicz, Wojnicka, 2004, s. 17). Sukcesy Unii Europejskiej wskazuj¹ bowiem
jednoznacznie, i¿ d³ugookresowa poprawa konkurencyjnoœci regionalnych gospodarek mo¿liwa jest przede wszystkim
poprzez podniesienie jakoœci kapita³u ludzkiego, œcis³¹ wspó³pracê wszystkich grup spo³ecznych (MSP, jednostek nauko-

142

http://www.innovating-regions.org/network/presentation/ire_regions.cfm

Województwa takie jak warmiñsko – mazurskie, zachodniopomorskie, wielkopolskie, opolskie i œl¹skie by³y pierwszymi regionami,

które opracowa³y swoje regionalne strategie innowacji; projekty na opracowanie RSI finansowane by³y w ramach Konkursu 5 Programu
Ramowego UE (tzw. RIS NAC – Regional Innovation Strategy in Newly Associated Countries – Regionalne Strategie Innowacji w Kra-
jach Kandyduj¹cych). Pozosta³e 10 województw: dolnoœl¹skie, kujawsko – pomorskie, lubelskie, lubuskie, ³ódzkie, ma³opolskie, podkar-
packie, podlaskie, pomorskie, œwiêtokrzyskie) realizowa³o swoje projekty ze œrodków Ministerstwa Nauki i Informatyzacji (dawnej Komi-
tet Badañ Naukowych). Jedynym województwem, które do dnia dzisiejszego nie posiada regionalnej strategii innowacji jest wojewódz-
two mazowieckie. Prace nad jej budow¹ rozpoczêto w 2006r., w ramach projektu “RIS Mazovia”, finansowanego przez 6 Program Ra-
mowy Unii Europejskiej.

wo – badawczych i w³adz publicznych) oraz podnoszenie kultury innowacyjnej. Równie wa¿ne jest prezentowanie rodza-
jów i efektów podejmowanych dzia³añ innowacyjnych gdy¿ tylko pe³na przejrzystoœæ w tym zakresie mo¿e zmniejszyæ ry-
zyko ich niezrealizowania czy spopularyzowaæ sens ich wdra¿ania.

Niniejsze opracowanie ma na celu pokazaæ zak³adane i osi¹gniête rezultaty podnoszenia innowacyjnoœci regionu Wiel-
kopolski poprzez przedstawienie realizowanych na jej terenie tzw. projektów „miêkkich”, finansowanych g³ównie w ra-
mach Dzia³ania 2.6 ZPORR

. Jego wyj¹tkowoœæ i specyficznoœæ, poza mo¿liwoœci¹ uzyskania dofinansowania wy³¹cz-

nie na projekty „miêkkie”, polega na tym, i¿ wszystkie projekty finansowane w ramach tego Dzia³ania musz¹ byæ zgodne
z Regionaln¹ Strategi¹ Innowacji i/lub Strategi¹ Rozwoju Województwa.

Regionalna Strategia Innowacji dla Wielkopolski

– cele strategiczne i akcje pilota¿owe

Wielkopolska zbudowa³a swoj¹ strategiê jako jeden z piêciu pierwszych regionów w Polsce, wspólnymi si³ami ekspertów
regionalnych i miêdzynarodowych (w tym reprezentantów regionów Marche we W³oszech oraz Brandenburgii z Niemiec,
partnerów projektu RIS „Innowacyjna Wielkopolska”), Jednostek Wykonawczych (Urzêdu Marsza³kowskiego Wojewódz-
twa Wielkopolskiego i Poznañskiego Parku Naukowo-Technologicznego Fundacji UAM), a tak¿e cz³onków Komitetu Ste-
ruj¹cego, Grup Roboczych oraz osób bior¹cych udzia³ w badaniach ankietowych. Prace nad strategi¹ prowadzone by³y
w ramach projektu RIS UE „Innowacyjna Wielkopolska” w latach 2002–2004. W dniu 29 marca 2004 roku Sejmik Woje-
wództwa Wielkopolskiego przyj¹³ uchwa³¹ Regionaln¹ Strategiê Innowacji dla Wielkopolski nadaj¹c jej rangê dokumentu
strategicznego regionu. Decyzja ta, poprzedzona dwuletni¹ prac¹ w ramach projektu RIS Innowacyjna Wielkopolska,
otworzy³a nowy rozdzia³ w kszta³towaniu innowacyjnych aspektów polityki innowacyjnej Wielkopolski, pozwoli³a tak¿e na
przygotowanie dokumentów wykonawczych Strategii tj. Planu Dzia³añ Regionalnej Strategii Innowacji dla Wielkopolski
oraz Metodologii Monitoringu Regionalnej Strategii Innowacji dla Wielkopolski.

Cele strategiczne zawarte w Regionalnej Strategii Innowacji dla Wielkopolski, brzmi¹ nastêpuj¹co:

. Integracja œrodowisk spo³eczno-gospodarczych na rzecz innowacji.

2. Zwiêkszenie zdolnoœci przedsiêbiorstw do wprowadzania innowacji.
3. Wykorzystanie potencja³u badawczego Wielkopolski dla wzrostu konkurencyjnoœci gospodarki.
4. Budowa nowoczesnej infrastruktury innowacyjnej

Oprócz dog³êbnej analizy regionu pod wzglêdem jego innowacyjnoœci oraz postawienia celów strategicznych i operacyj-
nych na najbli¿sze lata, RSI dla Wielkopolski zawiera równie¿ propozycje akcji pilota¿owych

, zg³oszonych w trakcie bu-

dowy strategii przez potencjalnych wykonawców, którzy deklarowali gotowoœæ ich podjêcia. Akcje te mo¿na zaliczyæ jako
pierwszy wymierny efekt prac nad budow¹ strategii innowacji dla Wielkopolski, która z kolei by³a pierwszym wymiernym
rezultatem projektu „miêkkiego”, wyznaczaj¹cego kierunki innowacyjnego rozwoju regionu.

Tabela 1 zawiera zestawienie projektów bêd¹cych w toku realizacji w powi¹zaniu z akcjami zg³oszonymi jako akcje pilo-
ta¿owe w RSI oraz celem strategicznym RSI, który bezpoœrednio realizuj¹. W ramach Planu Dzia³añ RSI zg³oszonych zo-
sta³o 34 akcje pilota¿owe, z których ostatecznie powsta³o 12 realizowanych projektów. Ich wykaz zawiera tabela 1.

143

Dzia³anie 2.6 „Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy” umiejscowione jest w Priorytecie 2 „Wzmocnienie zasobów ludzkich

w regionach” w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego i dofinansowane w 75% z Europejskiego Funduszu
Spo³ecznego oraz 25% z bud¿etu pañstwa.

Regionalna Strategia Innowacji dla Wielkopolski, 2004, Poznañ.

Akcje pilota¿owe to propozycje projektów zg³oszonych przez ich potencjalnych projektodawców. Ich szczegó³owy opis znaleŸæ mo¿-

na w Planie Dzia³añ RSI, który poza szczegó³owym opisem ka¿dej akcji sk³adaj¹cym siê z definicji problemu, celów akcji, realizatora,
harmonogramu wykonania, zawiera spodziewane rezultaty oraz plan finansowy.

Tabela 1. Akcje pilota¿owe w powi¹zaniu z realizowanymi projektami oraz jednym z czterech celów strategicz-
nych RSI, który bezpoœrednio realizuj¹

144

Projekty umieszczone w tabeli podzieliæ mo¿na na projekty w trakcie realizacji i zrealizowane wg stanu na dzieñ 31.12.2005r.

Planowana akcja
pilota¿owa – pod-
miot zg³aszaj¹cy

Wielkopolska Platforma
Informacyjna – Urz¹d
Miasta Poznania

Wielkopolska Sieæ Innowa-
cji – Fundacja UAM-PPNT

Miêdzyregionalne Forum
Kooperacyjne Wielkopol-
ska- Brandenburgia –
Marche – Urz¹d Marsza³-
kowski Województwa
Wielkopolskiego oraz
Fundacja UAM-PPNT

Wsparcie Klastra Meblar-
skiego – Wielkopolskie
Centrum Miêdzyregional-
nej Wspó³pracy Gospo-
darczej

Wielkopolska Gie³da Tech-
nologii – Fundacja UAM-
PPNT

Utworzenie w Instytucie
Logistyki i Magazynowa-
nia Regionalnego Cen-
trum Transferu Innowacji
Logistycznych – Instytut
Logistyki i Magazynowa-
nia

Konkurs na biznes plany
– Fundacja UAM-PPNT

Centrum Zaawansowa-
nych Technologii Che-
micznych – Uniwersytet
im. A. Mickiewicza w Po-
znaniu

Nazwa projektu

Ÿród³o finansowania

Wielkopolska Platforma Inno-
wacyjna – Dzia³anie 2.6
ZPORR

Wielkopolska Sieæ Innowacji
Dzia³anie 2.6 ZPORR

Miêdzyregionalne Forum Ko-
operacyjne Wielkopolska–
Brandenburgia – Marche – 5
Program Ramowy

Wsparcie dla rozwoju Wielko-
polskiego Klastra Meblarskie-
go – Dzia³anie 2.6 ZPORR

Wielkopolska Gie³da
Technologii

Regionalne Centrum Inno-
wacji Logistycznych – Dzia-
³anie 2.6 ZPORR

Konkurs „Pomys³ na biznes”
– Promotor+

Wielkopolski klaster che-
miczny jednostek badaw-
czo-rozwojowych i przedsiê-
biorstw – Dzia³anie 2.6
ZPORR

Podmiot realizuj¹cy
projekt (Beneficjent)

Urz¹d Miasta Poznania

Partnerstwo podmiotów:
Fundacja UAM-PPNT – lider
projektu; ARR Konin; ARPW
Pi³a; Stowarzyszenie I&I Ka-
lisz

Partnerstwo podmiotów:
Urz¹d Marsza³kowski Woje-
wództwa Wielkopolskiego
oraz Fundacja UAM-PPNT

Wielkopolska Agencja Roz-
woju Przedsiêbiorczoœci
(powsta³a z Wlkp. Centrum
Miêdzyregion. Wspó³pracy
Gosp.)

Fundacja UAM-PPNT

Instytut Logistyki i Magazy-
nowania

Fundacja UAM-PPNT

Uniwersytet im. A. Mickiewi-
cza w Poznaniu

Zgodnoœæ
z celem RSI

I. Integracja œrodowisk spo-
³eczno-gospodarczych na
rzecz innowacji

II. Zwiêkszenie zdolnoœci
przedsiêbiorstw do wprowa-
dzania innowacji

III. Wykorzystanie potencja-
³u badawczego Wielkopolski
dla wzrostu konkurencyjno-
œci przedsiêbiorstw

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Regionalnej Strategii Innowacji, Planu Dzia³añ RSI

oraz list rankingowych umieszczonych na stronach internetowych Instytucji Wdra¿aj¹cych.

Dzia³anie 2.6 ZPORR „Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy”

– charakterystyka i typy projektów mo¿liwych do realizacji

Wielkopolska, spoœród wszystkich regionów przygotowuj¹cych Regionalne Strategie Innowacji, mia³a to szczególne
szczêœcie, ¿e z chwil¹ zakoñczenia prac koncepcyjnych nad Strategi¹, mog³a przyst¹piæ do jej realizacji, wykorzystuj¹c
do tego Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, a w szczególnoœci Dzia³anie 2.6 Regionalne Strate-
gie Innowacyjne i transfer wiedzy.

Dzia³anie 2.6 wpisane zosta³o w Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego przy czym jego pierwotna
wersja ró¿ni³a siê w niektórych zapisach od wersji obecnie obowi¹zuj¹cej, gdy¿ zak³ada³a mo¿liwoœæ finansowania pro-
innowacyjnych projektów zarówno z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – projekty inwestycyjne, jak rów-
nie¿ z Europejskiego Funduszu Spo³ecznego – tzw. projekty miêkkie. Ostatecznie podjêta zosta³a decyzja, ¿e ca³y 2 Prio-
rytet ZPORR, a tym samym Dzia³anie 2.6 finansowane bêdzie wy³¹cznie z Europejskiego Funduszu Spo³ecznego. Takie
rozwi¹zanie ograniczy³o mo¿liwoœci implementacji szczególnie tej czêœci Regionalnej Strategii Innowacji dla Wielkopol-
ski, która dotyczy³a rozbudowy infrastruktury innowacyjnej czy wsparcia badañ naukowych.

Zgodnie z zapisami Uzupe³nienia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego celem Dzia³ania 2.6
ZPORR jest „podniesienie potencja³u regionów w sferze innowacji, poprzez wzmocnienie wspó³pracy pomiêdzy sektorem
badawczo – rozwojowym a gospodark¹, co doprowadziæ ma do podniesienia konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw dzia³aj¹-
cych na regionalnym i lokalnym rynku. Osi¹gniêciu tego celu s³u¿y, wspierane w ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR, budowa-
nie regionalnych systemów innowacji, które tworz¹ podstawê wspierania innowacyjnoœci w regionach. System ten budo-
wany jest w oparciu o Regionalne Strategie Innowacyjne lub Strategie Rozwoju Województw, dlatego wszystkie projekty
finansowane w ramach tego Dzia³ania powinny byæ zgodne z tymi dokumentami”. Warto zauwa¿yæ, i¿ cel dla Dzia³ania
2.6 ZPORR okreœlony zosta³ bardzo szeroko, a podstawowe kryterium zgodnoœci ze Strategiami pozwala poszczególnym
regionom na du¿¹ swobodê we wspieraniu proinnowacyjnych projektów.

W ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR wsparcie otrzymaæ mo¿e piêæ typów projektów

. Pierwszy typ obejmuje projekty maj¹-

ce na celu tworzenie lub rozwój Regionalnych Strategii Innowacyjnych. Drugi typ zak³ada tworzenie i rozwój sieci wspó³-

145

III. Wykorzystanie potencja-
³u badawczego Wielkopolski
dla wzrostu konkurencyjno-
œci przedsiêbiorstw

Uczelniane Centrum Inno-
wacji i Transferu Techno-
logii – Uniwersytet im. A.
Mickiewicza w Poznaniu

Poznañski Akademicki In-
kubator Przedsiêbiorczo-
œci – Niezale¿ne Zrzesze-
nie Studentów UAM

Centrum Innowacji i Wie-
dzy Mened¿erskiej – Izba
Przemys³owo-Handlowa
Po³udniowej Wielkopolski

Centrum Innowacji
i Transferu Technologii
w Lesznie – Urz¹d Miasta
Leszna i Pañstwowa Wy-
¿sza Szko³a Zawodowa
w Lesznie

Uczelniane Centrum Inno-
wacji i Transferu Technologii
– Dzia³anie 2.6 ZPORR

Poznañski Akademicki Inku-
bator Przedsiêbiorczoœci –
MGiP

Utworzenie i rozwój Cen-
trum Innowacji i Wiedzy In-
nowacyjnej Po³udniowej
Wielkopolski w Ostrowie
Wielkopolskim – Dzia³anie
2.6 ZPORR

Centrum Innowacji i Trans-
feru Technologii – Dzia³anie
2.6 ZPORR

Uniwersytet im. A. Mickiewi-
cza w Poznaniu

Stowarzyszenie Poznañski
Akademicki Inkubator
Przedsiêbiorczoœci

Izba Przemys³owo-Handlo-
wa Po³udniowej Wielkopol-
ski

Centrum Innowacji i Trans-
feru Technologii Sp. z o.o.

IV. Budowa nowoczesnej in-
frastruktury innowacyjnej

10.

11.

12.

Uzupe³nienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego

pracy w zakresie innowacji (w tym klastrów), pomiêdzy sektorem badawczo – rozwojowym, przedsiêbiorstwami i innymi
podmiotami (na poziomie regionalnym i lokalnym), s³u¿¹cej transferowi know-how i technologii. Trzeci typ dotyczy two-
rzenia i rozwoju systemu komunikacji i wymiany informacji, w tym zbieranie danych i tworzenie ich baz, z zakresu
w szczególnoœci dzia³añ edukacyjnych i innych przedsiêwziêæ wspieraj¹cych rozwój innowacji. Czwarty skierowany jest
na sta¿e, dla absolwentów szkó³ wy¿szych nie zarejestrowanych jako bezrobotni i pracowników sektora badawczo-roz-
wojowego w przedsiêbiorstwach, s³u¿¹ce transferowi wiedzy i innowacji pomiêdzy sektorem badawczo – rozwojowym
a przedsiêbiorcami, dla obopólnych korzyœci podmiotów. Pi¹ty finansuje stypendia dla najlepszych absolwentów szkó³ wy-
¿szych kontynuuj¹cych naukê na studiach doktoranckich z zakresu nauk œcis³ych, technicznych i innych dziedzin nauko-
wych przyczyniaj¹cych siê do rozwoju strategicznych obszarów regionu, które wskazane zosta³y w Regionalnej Strategii
Innowacyjnej lub Strategii Rozwoju Województwa.

Projekty „miêkkie” realizowane w ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR

Podzia³ projektów na „twarde” i „miêkkie” ma swoje Ÿród³o w podziale na rezultaty jakie generuj¹. Rezultaty „miêkkie” do-
tycz¹ postaw, umiejêtnoœci i innych cech, których istnienie stwierdzone mo¿e byæ jedynie w drodze specyficznych badañ
czy obserwacji. Projekty „miêkkie” generuj¹ obok rezultatów twardych czyli iloœciowych, takich jak liczba utworzonych
baz, udzielonych stypendiów czy zorganizowanych konferencji, przede wszystkim rezultaty „miêkkie” czyli jakoœciowe
w postaci wzrostu kultury innowacyjnej, motywacji przedsiêbiorców do wspó³pracy z pozosta³ymi w danej bran¿y czy po-
dniesienia ich wiedzy specjalistycznej.

W okresie 2004–2005, w ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR, z³o¿onych zosta³o 40 wniosków o dofinansowanie projektów,

z których po ocenie formalnej i merytorycznej wsparcie otrzyma³o 18 projektów. Wszystkie projekty spe³ni³y kryterium
zgodnoœci z Regionaln¹ Strategi¹ Innowacji dla Wielkopolski.

Czêœæ z nich zaprezentowano w tabeli 1, w powi¹zaniu z akcjami pilota¿owymi Planu Dzia³añ RSI. Tabela 2 zawiera na-
tomiast wykaz projektów, których propozycje nie zosta³y umieszczone w Planie Dzia³añ RSI ale w równie du¿ym stopniu
przyczyniaj¹ siê one do realizacji celów Strategii.

Tabela 2. Projekty realizowane w ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR poza Planem Dzia³añ RSI

Lp.

Realizowany projekt

Podmiot realizuj¹cy

Powi¹zanie z celem

projekt

RSI-Wlkp.

146

Monitoring Regionalnej Strategii Innowacji dla Wielko-
polski

Stypendia dla najlepszych uczestników studiów dokto-
ranckich w Wielkopolsce z zakresu nauk przyczyniaj¹-
cych siê do rozwoju strategicznych obszarów regionu

Opracowanie modelu wspierania przedsiêbiorczoœci
akademickiej w Wielkopolsce

Wielkopolska sieæ wspó³pracy w zakresie innowacyj-
nych metod wytwarzania oprogramowania

Zbudowanie i wzmocnienie innowacyjnej sieci wspó³-
pracy MSP w ramach Klastera Kotlarskiego

Zwiêkszenie zdolnoœci wielkopolskich firm sektora rol-
no-spo¿ywczego do uczestnictwa w projektach badaw-
czo-rozwojowych Unii Europejskiej

Fundacja UAM-PPNT

Partnerstwo: Urz¹d Miasta
Poznania i Fundacja UAM-
PPNT

Politechnika Poznañska

Eurocentrum Innowacji
i Przedsiêbiorczoœci w Ple-
szewie

Wielkopolska Regionalna
Izba Rolno-Przemys³owa

I. Integracja œrodowisk
spo³eczno-gospodarczych
na rzecz innowacji

II. Zwiêkszenie zdolnoœci
przedsiêbiorstw do wpro-
wadzania innowacji

III. Wykorzystanie poten-
cja³u badawczego Wielko-
polski dla wzrostu konku-
rencyjnoœci gospodarki

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Regionalnej Strategii Innowacji dla Wielkopolski, Planu Dzia³añ RSI oraz list rankingowych umieszczonych na

stronach internetowych: www.innowacyjna–wielkopolska.pl/zporr, grudzieñ 2005.

Zg³oszone projekty s¹ bardzo bogate w ró¿norodne formy wsparcia i skierowane do ró¿nych podmiotów. Na potrzeby ni-
niejszego artyku³u przytoczone zostan¹ jedynie krótkie charakterystyki projektów, a w nastêpnym punkcie zak³adane
w nich rezultaty. Projekty usystematyzowane zosta³y wed³ug kryterium typu i celu projektu. Niniejsze opracowanie nie za-
wiera charakterystyki projektów przyjêtych do realizacji na prze³omie roku 2005 oraz 2006 gdy¿ w wiêkszoœci s¹ one
w pocz¹tkowym stadium realizacji.

1. Projekty maj¹ce na celu tworzenie lub rozwój Regionalnych Strategii Innowacyjnych.
Celem projektu Monitoring Regionalnej Strategii Innowacji dla Wielkopolski jest podniesienie innowacyjnoœci Wiel-
kopolski poprzez monitorowanie oraz analizê postêpów w realizacji Strategii w celu aktualizacji jej zapisów zgodnie z po-
trzebami i mo¿liwoœciami regionalnego systemu innowacji. Projekt realizowany bêdzie w oparciu o Metodologiê Monito-
ringu Strategii i prowadzony jest na poziomie akcji pilota¿owych oraz na poziomie celów strategicznych i operacyjnych
Strategii. Projekt przyczynia siê do popularyzacji znaczenia Strategii i innowacji w Wielkopolsce. Beneficjentami projektu
s¹ wszystkie grupy wskazane w Strategii oraz w Dzia³aniu 2.6, w tym: samorz¹dy terytorialne, przedsiêbiorcy, instytucje
wsparcia, szko³y wy¿sze, jednostki B+R. Dzia³ania w ramach projektu obejmuj¹: badania ankietowe przeprowadzone
przez doœwiadczony zespó³ ekspertów regionalnych oraz analizê danych statystycznych na temat regionalnego systemu
innowacji. Projekt realizowany jest przez Fundacjê UAM – PPNT.

2. Projekty dotycz¹ce tworzenia i rozwoju sieci wspó³pracy w zakresie innowacji (w tym klastrów).
Projekt Wielkopolska sieæ wspó³pracy w zakresie innowacyjnych metod wytwarzania oprogramowania zak³ada
zbudowanie sieci wspó³pracy wokó³ problemów wytwarzania oprogramowania, których rozwi¹zanie jest bardzo wa¿ne
z punktu widzenia bran¿y informatycznej, a jednoczeœnie bardzo interesuj¹ce od strony badawczej. Do udzia³u w projek-
cie zaproszone zostan¹ wszystkie wielkopolskie firmy wytwarzaj¹ce oprogramowanie. W ramach projektu planuje siê
utworzenie bazy danych o firmach dzia³aj¹cych na wielkopolskim rynku wytwarzania oprogramowania, organizacjê szko-
leñ i seminariów skierowanych do przemys³u, w ramach których przekazywana bêdzie wiedza na temat innowacyjnych
rozwi¹zañ wypracowanych w Instytucie Informatyki Politechniki Poznañskiej, przeprowadzenie badania dojrza³oœci i in-
nowacyjnoœci firm. Realizacja projektu ma sprzyjaæ stymulacji dzia³aj¹cych w regionie firm informatycznych do wprowa-
dzania innowacyjnych rozwi¹zañ w procesach wytwarzania oprogramowania. Projekt realizowany jest przez Instytut In-
formatyki Politechniki Poznañskiej.

Misj¹ projektu Wielkopolska Sieæ Innowacji jest podnoszenie innowacyjnoœci regionu poprzez skoordynowanie dzia-
³añ, zapewnienie wysokiej jakoœci us³ug oraz sta³e doskonalenie kadr regionalnych Instytucji Wsparcia (IW) – cz³onków
Sieci. Projekt skierowany jest do IW i zak³ada osi¹gniêcie w ca³ym okresie nastêpuj¹cych celów: wspó³praca i koordyna-
cja, wymiana doœwiadczeñ, zapewnienie wspólnych standardów us³ug, u³atwienie dostêpu do odpowiednich us³ug dla
MŒP, uzupe³nienie oferty us³ug o brakuj¹ce elementy, budowa marki oraz wspólnego wizerunku Instytucji Wsparcia wœród
odbiorców us³ug. Cz³onkowie Sieci bêd¹ mieli mo¿liwoœæ uczestniczenia we wszelkich dzia³aniach, które bêd¹ organizo-
wane w ramach projektu. S¹ to m.in.: bezp³atne szkolenia oraz sta¿e dla pracowników Instytucji Wsparcia w innych in-
stytucjach, które posiadaj¹ wiêksze doœwiadczenie, promocja swojej oferty w Bazie Danych Us³ug oraz Katalogu Us³ug.
Projekt realizowany jest w partnerstwie nastêpuj¹cych podmiotów: Fundacji UAM – Poznañski Park Naukowo-Technolo-
giczny, Agencji Rozwoju Regionalnego z Konina, Stowarzyszenia „Inicjatywa i Integracja” z Kalisza oraz Agencji Rozwo-
ju Pó³nocnej Wielkopolski z Pi³y.

Celem projektu Wielkopolski Klaster Meblarski jest nawi¹zanie wspó³pracy pomiêdzy wielkopolskimi przedsiêbiorstwa-
mi bran¿y meblarskiej, wykszta³cenie instytucji „brokera” klastra; opracowanie strategii klastra oraz motywowanie przed-
siêbiorstw do udzia³u w inicjatywach takich jak prezentacje innowacji, marka regionalna, publikacje promuj¹ce bran¿ê na
rynkach zagranicznych. Dzia³ania projektu obejmuj¹: badanie bran¿y, rozwijanie relacji pomiêdzy „brokerem”, przedsiê-
biorstwami z bran¿y meblarskiej, oœrodkami badawczo-rozwojowymi, szko³ami, w³adzami regionu oraz innymi instytucja-
mi zwi¹zanymi z wielkopolsk¹ bran¿¹ meblarsk¹ poprzez prowadzenie strony internetowej, wydawanie biuletynu, organi-
zacjê konferencji oraz promocjê klastra. W wyniku realizacji projektu powstanie stabilna sieæ kooperacyjna ³¹cz¹ca firmy
i instytucje zwi¹zane z bran¿¹. W dalszej perspektywie prawid³owe funkcjonowanie sieci przyczyni siê do zwiêkszenia
efektywnoœci programów odpowiadaj¹cych na potrzeby strategicznych bran¿ regionu. Projekt realizowany jest przez
Wielkopolsk¹ Agencjê Rozwoju Przedsiêbiorczoœci w Poznaniu.

Dzia³ania projektu Zbudowanie i wzmocnienie innowacyjnej sieci wspó³pracy MSP w ramach klastera kotlarskie-
go obejmuj¹ grupê ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw produkuj¹cych kot³y grzewcze centralnego ogrzewania w po³udnio-
wej Wielkopolsce. Celem projektu jest wzrost konkurencyjnoœci, innowacyjnoœci oraz wzmocnienie sieci wspó³pracy firm.
Dziêki realizacji dzia³añ objêtych projektem firmy uczestnicz¹ce w jego realizacji wzmacniaj¹ œwiadomoœæ posiadanej si-
³y i mo¿liwoœci rozwoju w ramach klasteru, uzyskuj¹ informacjê oraz podnosz¹ wiedzê specjalistyczn¹; wypracowuj¹ na-
rzêdzia wspó³pracy firm w ramach klastra, wzmacniaj¹ pozycjê klastera kotlarskiego oraz wypracowuj¹ podstawy dalsze-

147

go dzia³ania wobec firm po zakoñczeniu realizacji projektu. Projekt realizowany jest przez Eurocentrum Innowacji i Przed-
siêbiorczoœci w Pleszewie.

Celem projektu Wielkopolski klaster chemiczny jednostek badawczo-naukowych oraz przedsiêbiorstw jest utwo-
rzenie klastra chemicznego zrzeszaj¹cego innowacyjne i wa¿ne dla regionu przedsiêbiorstwa oraz jednostki sektora B+R.
W ramach projektu podjête zostan¹ nastêpuj¹ce dzia³ania: utworzenie klastra zrzeszaj¹cego B+R oraz przedsiêbiorstwa
wielkopolskie w dziedzinie chemii, przygotowanie baz danych, ofert i zapytañ technologicznych, wykonywanie audytów
technologicznych w firmach i jednostkach naukowo-badawczych celem budowania bazy ofert i zapytañ, organizacja cy-
klu szkoleñ na temat innowacyjnoœci, wzrostu konkurencyjnoœci poprzez wdra¿anie innowacji, praw ochrony w³asnoœci
intelektualnej oraz szkoleñ z zakresu transferu wiedzy i technologii, organizacja spotkañ typu B2B podczas Kongresu
Technologicznego w Poznaniu (2006r.). Realizatorem projektu jest Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu.

Rozwój Uczelnianego Centrum Innowacji i Transferu Technologii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza to projekt za-
k³adaj¹cy budowê oferty naukowo-badawczej UAM oraz jej promocjê podczas, organizowanych w ramach projektu, kon-
ferencjach i seminariach. Pozosta³e cele to m.in. podniesienie poziomu wiedzy z zakresu przedsiêbiorczoœci, innowacyj-
noœci oraz w³asnoœci intelektualnej oraz kszta³towanie i promocja przedsiêbiorczych postaw w œrodowisku akademickim
UAM. Dzia³ania projektu obejmuj¹ budowê bazy danych oferty naukowo-badawczej UAM, badania ankietowe przedsiê-
biorców i naukowców, organizacjê konferencji, seminariów i warsztatów dla œrodowiska akademickiego UAM. Dziêki re-
alizacji projektu przedsiêbiorstwa, instytucje otoczenia biznesu oraz jednostki samorz¹dowe skorzystaj¹ z oferty nauko-
wo-badawczej UAM (baza danych) oraz uczestniczyæ bêd¹ w konferencjach, seminariach i warsztatach. Realizatorem
projektu jest Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu.

Dzia³ania projektu Centrum Innowacji i Transferu Technologii skierowane s¹ na utworzenie w Lesznie Centrum, jako
lokalnej instytucji wsparcia w zakresie innowacyjnoœci, przyczyniaj¹cego siê do wzrostu konkurencyjnoœci przedsiê-
biorstw. W ramach projektu za³o¿ono: œwiadczenie bezp³atnych us³ug w zakresie innowacyjnoœci na rzecz MŒP, ukierun-
kowanie prac badawczych na potrzeby lokalnej gospodarki i ich komercjalizacja, wzmocnienie dzia³aj¹cych w mieœcie 3
szkó³ wy¿szych. Projekt przyczyni siê do powstania oœrodka wsparcia w zakresie innowacyjnoœci i transferu technologii,
wdro¿enia innowacji przez przedsiêbiorstwa, przeprowadzenia badañ w zakresie potrzeb innowacyjnych przedsiêbiorstw,
stworzenia Bazy Potrzeb Innowacyjnych Przedsiêbiorstw oraz Bazy Ofert Badawczych oœrodków B+R. Ponadto jego re-
zultatem ma byæ wzrost zainteresowania miejscowej kadry B+R potrzebami lokalnej gospodarki. Projekt realizowany jest
przez Centrum Innowacji i Transferu Technologii w Lesznie.

Celem projektu Utworzenie i rozwój Centrum Innowacji i Wiedzy Innowacyjnej Po³udniowej Wielkopolski w Ostro-
wie Wielkopolskim jest zwiêkszenie potencja³u po³udniowej Wielkopolski w zakresie innowacji, pobudzenie wœród
przedsiêbiorców zapotrzebowania na innowacjê, zbudowanie i aktywacja systemów przep³ywu innowacyjnych technolo-
gii z sektora B+R do przedsiêbiorstw, podniesienie poziomu wiedzy innowacyjnej, zbieranie, eksponowanie ofert i zapo-
trzebowañ na innowacje, kojarzenie partnerów do przysz³ej wspó³pracy. Cel zostanie osi¹gniêty przez organizacjê,
z udzia³em przedsiêbiorców i sektora B+R, spotkañ informacyjno–promocyjnych, konferencji, spotkañ roboczych w mia-
stach subregionu, œwiadczenie us³ugi doradczych w zakresie pozyskiwania i finansowania innowacji. Zbudowana zosta-
nie platforma internetowa z baz¹ wiedzy gromadz¹ca dane z zakresu innowacji. Projekt realizowany jest przez Izbê Prze-
mys³owo-Handlowa Po³udniowej Wielkopolski w Ostrowie Wielkopolskim.

Regionalne Centrum Transferu Innowacji Logistycznych to projekt maj¹cy na celu stworzenie sta³ej struktury sieci
wspó³pracy s³u¿¹cej poprawie transferu wiedzy o innowacjach i know-how w obszarze logistyki oraz wzmocnienie postaw
innowacyjnych przedsiêbiorców dzia³aj¹cych na terenie woj. wielkopolskiego. Projekt oferuje nastêpuj¹ce dzia³ania: kon-
sultacje w zakresie rozwi¹zañ logistycznych realizowane indywidualnie dla przedsiêbiorstw w nastêpuj¹cych obszarach:
audyt logistyczny, automatyczna identyfikacja i kody kreskowe, zagospodarowanie powierzchni magazynowej, zarz¹dza-
nie zapasami, sieæ dystrybucji, normy logistyczne; organizacjê warsztatów tematycznych w zakresie wykorzystania auto-
matycznej identyfikacji, optymalizacji powierzchni magazynowej, doboru modelu zarz¹dzania zapasami i optymalizacji
sieci dystrybucji; utworzenie forum wymiany doœwiadczeñ i opinii dostêpne na stronie www poœwiêconej projektowi. Re-
zultatem podjêtych dzia³añ w przedsiêbiorstwach bêdzie wzrost kwalifikacji kadr oraz poziomu wiedzy o innowacjach
w dziedzinie logistyki. Projekt realizowany jest przez Instytut Logistyki i Magazynowania.

3. Projekty maj¹ce na celu tworzenie i rozwój systemu komunikacji i wymiany informacji.
Projekt o tytule Zwiêkszenie zdolnoœci wielkopolskich firm sektora rolno-spo¿ywczego do uczestnictwa w pro-
jektach badawczo- rozwojowych Unii Europejskiej zak³ada stworzenie grupy 15 przedsiêbiorstw i 5 jednostek nau-
kowo-badawczych w bran¿y rolno-spo¿ywczej w celu zwiêkszenia ich zdolnoœci do uczestnictwa w projektach badawczo-
rozwojowych UE. Nawi¹zanie wspó³pracy pomiêdzy liderami w bran¿y podniesie ich konkurencyjnoœæ, a tym samym po-

148

wiêkszy ich potencja³. Ponadto przeprowadzone zostan¹ warsztaty i konsultacje indywidualne. Warsztaty przygotowuj¹-
ce wnioski oraz firmy do udzia³u w partnerstwach miêdzynarodowych bêdzie prowadziæ konsultant z Toskanii. Projekt re-
alizowany jest w partnerstwie podmiotów: Regionalna Wielkopolska Izba Rolno – Przemys³owa, Instytut Logistyki i Ma-
gazynowania oraz Wielkopolski Instytut Jakoœci Sp. z o.o.

Celem projektu Wielkopolska Platforma Innowacyjna jest budowa portalu internetowego, który sta³by siê narzêdziem
do nawi¹zywania kontaktów i wspó³pracy pomiêdzy œrodowiskiem naukowym a przedsiêbiorstwami. Cel strategiczny WPI
to zwiêkszenie transferu innowacyjnych produktów, technologii, us³ug, z placówek naukowo-badawczych do gospodarki.
Wielkopolska Platforma Innowacyjna skierowana jest do: naukowców – pracowników wy¿szych uczelni oraz placówek
naukowo–badawczych dzia³aj¹cych na terenie Wielkopolski (w bazie mo¿liwe bêdzie zamieszczenie ofert produktów,
technologii, us³ug przeznaczonych do wykorzystania w gospodarce) i przedsiêbiorców poszukuj¹cych innowacyjnych roz-
wi¹zañ, zainteresowanych wdro¿eniem rezultatów badañ lub zakupem us³ug sektora naukowo-badawczego, którzy bêd¹
mogli zamieœciæ opis zapotrzebowania firmy na innowacje produkty, technologie, us³ugi. W rezultacie stworzone zostanie
³atwo dostêpne Ÿród³o informacji o ofercie i zapotrzebowaniu na innowacje, co u³atwi wspó³pracê pomiêdzy sektorem na-
uki i gospodarki i mo¿e przyczyniæ siê do wzrostu konkurencyjnoœci regionu dziêki wykorzystaniu innowacji. Projekt rea-
lizowany jest przez Urz¹d Miasta Poznania.

4. Projekty sta¿owe.
Projekt Sta¿ z praktycznym wykorzystaniem wiedzy i innowacji w przedsiêbiorstwie realizowany jest przez part-
nerstwo piêciu uczelni wy¿szych (Politechnika Poznañska, Akademia Rolnicza, Akademia Ekonomiczna, Uniwersytet
i Akademia Medyczna), którego liderem projektu jest Politechnika Poznañska. Sta¿ polega na czasowym oddelegowaniu
pracownika naukowo-dydaktycznego lub absolwenta do pracy w przedsiêbiorstwie w bran¿y zbli¿onej do badañ prowa-
dzonych przez dan¹ osobê. Sta¿e bêd¹ trwa³y ok. pó³ roku, a koszty z nim zwi¹zane (koszty eksploatacyjne, koszty opie-
kuna-sta¿ysty, wynagrodzenie) zostan¹ zrefundowane pracodawcy. Zak³adanych jest ok.. 100 grantów sta¿owych (w tym
dla pracowników naukowo-badawczych 24). Liczba sta¿ystów, którzy dostan¹ zatrudnienie po odbyciu sta¿u, wynosi 10,
a liczba wdro¿onych przez sta¿ystê innowacji w trakcie odbywania sta¿u 10.

5. Projekty stypendialne.
Celem projektu Stypendia dla najlepszych uczestników studiów doktoranckich w Wielkopolsce z zakresu nauk
przyczyniaj¹cych siê do rozwoju strategicznych obszarów regionu jest podniesienie poziomu innowacyjnoœci w re-
gionie poprzez wspieranie prac naukowych z dziedzin strategicznych dla gospodarki regionu prowadzonych przez naj-
zdolniejszych uczestników studiów doktoranckich w Wielkopolsce. Badania naukowe powinny byæ prowadzone w odpo-
wiedzi na zapotrzebowanie wynikaj¹ce z problemów zg³aszanych przez podmioty gospodarcze. Istotnym kryterium przy-
znawania stypendiów jest mo¿liwoœæ zastosowania wyników badañ w gospodarce. Projekt skierowany jest do uczestni-
ków studiów doktoranckich prowadzonych w Wielkopolsce; zak³ada przyznanie stypendiów 60 doktorantom, którzy z³o¿¹
najlepsze wnioski na realizacjê indywidualnych projektów stypendialnych. Dziêki realizacji niniejszego projektu i nacisko-
wi jaki stawia on na mo¿liwoœæ wykorzystania badañ w przemyœle wzroœnie wspó³praca sektora nauki z gospodark¹. Pro-
jekt realizowany jest przez Fundacjê UAM - PPNT.

Rezultaty iloœciowe i jakoœciowe projektów

realizowanych w ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR

Przedstawione w poprzedniej czêœci projekty, realizowane w ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR, skierowane s¹ na podniesie-
nie jakoœci kapita³u ludzkiego, nawi¹zanie lub wzmocnienie wspó³pracy pomiêdzy sfer¹ nauki i gospodarki oraz popula-
ryzacjê idei innowacyjnoœci na terenie Wielkopolski. W tej czêœci pokazane zostan¹ g³ówne, zak³adane i osi¹gniête, re-
zultaty tych projektów.

149

150

Monitoring Regionalnej Strategii
Innowacji dla Wielkopolski –
Fundacja Uniwersytetu
im. A. Mickiewicza

1. Stworzenie raportów na temat regionalnego systemu innowacji na tle ca³ego

kraju oraz 4 polskich regionów posiadaj¹cych strategie opracowane metodolo-
gi¹ RIS/RITTS UE).

2. Przeprowadzenie ankiet w œrodowiskach wchodz¹cych w sk³ad regionalnego

systemu innowacji, w tym: przedsiêbiorców, instytucji B+R, samorz¹dów lokal-
nych, instytucji wsparcia biznesu i instytucji finansuj¹cych.

3. Przygotowanie odrêbnych raportów na temat realizacji poszczególnych celów

strategicznych RSI i 34 akcji pilota¿owych.

4. Organizacja konferencji w celu popularyzacji wyników monitoringu, Strategii

i akcji innowacyjnych realizowanych w Wielkopolsce.

5. Organizacja konsultacji z realizatorami poszczególnych akcji innowacyjnych

w Wielkopolsce w celu okreœlenia czynników sukcesu/pora¿ki podejmowanych
dzia³añ;

6. Popularyzacja dobrych praktyk w zakresie realizacji projektów innowacyjnych

przy okazji konferencji oraz za poœrednictwem strony internetowej, a tak¿e przy
okazji przeprowadzania ankiet i wywiadów;

7. Aktualizacja zapisów Strategii w celu dostosowania polityki innowacyjnej do po-

trzeb i mo¿liwoœci wielkopolskich przedsiêbiorców, instytucji B+R, samorz¹-
dów, instytucji wsparcia.

Wielkopolska sieæ wspó³pracy
w zakresie innowacyjnych metod
wytwarzania oprogramowania –
Politechnika Poznañska

1. Utworzenie wielkopolskiej sieci wspó³pracy w zakresie innowacyjnych metod

wytwarzania oprogramowania, która umo¿liwi transfer wiedzy z Instytutu Infor-
matyki Politechniki Poznañskiej do wielkopolskich przedsiêbiorstw.

2. Organizacja spotkañ seminaryjnych i szkoleñ
3. Stworzenie bazy danych nt. wielkopolskich firm wytwarzaj¹cych oprogramowa-

nie;

4. Przeprowadzenie badañ dojrza³oœci i innowacyjnoœci firm
5. Stworzenie portalu internetowego.

Utworzenie i rozwój Wielkopol-
skiej Sieci Innowacji (WSI)
Fundacja Uniwersytetu
im. A. Mickiewicza

1. Stworzenie sieci wspó³pracy obejmuj¹cej 40 instytucji wspieraj¹cych rozwój in-

nowacyjny regionu.

2. Organizacja konferencji programowych, spotkañ regionalnych, spotkañ WSI

z instytucjami wspieraj¹cymi (IW) oraz przedsiêbiorstwami z kraju i zagranicy
przy okazji MTP„Nauka-Technologia-Przemys³”.

3. Utworzenie intranetu WSI, strony internetowej, bazy danych.
4. Wydawanie biuletynu elektronicznego, katalogu us³ug IW, ulotek promuj¹cych

i informuj¹cych o WSI.

5. Organizacja sta¿y i szkoleñ dla pracowników IW.

Wsparcie dla rozwoju Wielkopol-
skiego Klastera Meblarskiego –
Wielkopolska Agencja Rozwoju
Przedsiêbiorczoœci
Sp. z o.o.

1. Poinformowanie co najmniej 1000 przedsiêbiorców o mo¿liwoœciach wspó³pra-

cy w ramach klastra,

2. Przebadanie co najmniej 100 przedsiêbiorców,
3. Opracowanie strategii rozwoju klastra,
4. Organizacja konferencji, publikacja biuletynu, strony internetowej,
5. Utworzenie bazy danych wielkopolskich firm meblarskich.
6. Wzrost wiedzy przedsiêbiorców na temat innowacyjnych rozwi¹zañ w bran¿y

meblarskiej,

7. Wzrost wiedzy przedsiêbiorców na temat dzia³añ klastra,
8. Prze³amanie mentalnych barier wspó³pracy przedsiêbiorstw,
9. Zwiêkszenie motywacji przedsiêbiorców do wspó³pracy w ramach klastra.

Tabela 3. Zak³adane rezultaty projektów finansowanych w ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR

Nazwa projektu

Zak³adane rezultaty (w ujêciu iloœciowym i jakoœciowym)

i Beneficjenta

151

Zbudowanie i wzmocnienie inno-
wacyjnej sieci wspó³pracy MSP
w ramach Klastra Kotlarskiego –
Eurocentrum Innowacji i Przed-
siêbiorczoœci

1. Identyfikacja firm klasteru i zbadanie ich potencja³u gospodarczego
2. Zbudowanie grupy wiod¹cej „Innowacyjny Kocio³ Pleszewski”
3. Przekaz informacji, podniesienie wiedzy i dokszta³cenie specjalistyczne zwiêk-

szaj¹ce zdolnoœæ kadry firm klastera kotlarskiego do wprowadzania innowacji.

4. Organizacja konferencji szkoleniowej, szkoleñ specjalistycznych, konferencji

promocyjnej, warsztatów innowacyjnych

5. Wyjazd studialny do zag³êbia klasterowego w Austrii w celu poznania praktycz-

nych przyk³adów funkcjonowania klasterów regionu Graz.

6. Utworzenie elektronicznej platformy gospodarczej dla grupy pilota¿owej „Inno-

wacyjny Kocio³ Pleszewski”

7. Opracowanie „Strategii Rozwoju Klastera Kotlarskiego”; przygotowanie do

ochrony znaku towarowego „Kocio³ Pleszewski”; wytyczne do standardu typu
kot³ów

Wielkopolski klaster chemiczny
jednostek naukowo-badawczych
oraz przedsiêbiorstw - Uniwersy-
tet im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu

1. Inicjacja mechanizmów wspó³pracy sektora B+R i gospodarki w dziedzinie che-

mii oraz kompleksowe przygotowanie i ci¹g³e doskonalenie narzêdzi wspoma-
gaj¹cych transfer wiedzy i technologii.

2. Przeprowadzenie audytów technologicznych.
3. Pozyskanie profili technologicznych do bazy.
4. Organizacja szkoleñ i spotkañ biznesowych dla sektora B+R oraz MSP.
5. Podpisanie umów transferu wiedzy / technologii z sektora B+R do gospodarki

w wymiarze wielkopolskim.

6. Podpisanie umów na przeprowadzenie badañ sektora B+R na zlecenia przed-

siêbiorstw z Wielkopolski.

Rozwój Uczelnianego
Centrum Innowacji
i Transferu Technologii
UAMUniwersytet im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu

1. 150 przedsiêbiorstw, instytucji otoczenia biznesu oraz jednostek samorz¹do-

wych korzystaj¹ca z oferty naukowo-badawczej UAM.

2. 100 przedsiêbiorstw, instytucji otoczenia biznesu oraz jednostek samorz¹do-

wych uczestnicz¹ca w konferencjach, seminariach i warsztatach.

3. 300 osób kadry akademickiej, doktorantów i studentów uczestnicz¹ca w konfe-

rencjach, seminariach i warsztatach.

4. 200 ofert wspó³pracy w bazie danych UCITT UAM.
5. Wzrost œwiadomoœci innowacyjnej naukowców i przedsiêbiorców.

Utworzenie Centrum
Innowacji i Transferu
Technologii w Lesznie
– Centrum Innowacji
i Transferu Technologii
Sp. z o.o.

1. Powstanie oœrodka wsparcia w zakresie innowacyjnoœci i transferu technologii
2. Wsparcie podmiotów gospodarczych w rozpoczêciu dzia³alnoœci innowacyjnej
3. Przeprowadzenie badañ o potrzebach innowacyjnych przedsiêbiorstw
4. Utworzenie baz danych: potrzeb innowacyjnych przedsiêbiorstw i ofert badaw-

czych oœrodków naukowo – badawczych

5. Udzielanie doradztwa firmom
6. Organizacja szkoleñ, konferencji, seminariów, warsztatów, forów gospodar-

czych

7. Nawi¹zanie wspó³pracy z oœrodkami badawczo – rozwojowych
8. Wzrost œwiadomoœci potrzeb innowacyjnych wœród klientów CIiTT
9. Wzrost zainteresowania miejscowej kadry B+R potrzebami lokalnej gospodarki

Utworzenie i rozwój Centrum In-
nowacji i Wiedzy Innowacyjnej
Po³udniowej Wielkopolski
w Ostrowie Wielkopolskim
– Izba P – H Po³udniowej
Wielkopolski

1. Prze³amanie barier mentalnych w œrodowisku przedsiêbiorców i w sektorze

B+R.

2. Popularyzacja i promocja innowacji jako procesu wspieraj¹cego lokalny i regio-

nalny wzrost gospodarczy.

3. Nabycie, przez przedsiêbiorców, umiejêtnoœci w pos³ugiwaniu siê technikami

teleinformatycznymi i internetowymi w procesie innowacyjnym.

4. Organizacja us³ug doradczych, konferencji programowych
5. Stworzenie 4 baz danych

152

Regionalne Centrum Transferu In-
nowacji w Instytucie Logistycz-
nych i Magazynowania w Pozna-
niu – Instytut Logistyki i Magazy-
nowania

1. Przeprowadzenie warsztatów, konsultacji
2. Utworzenie forum wymiany doœwiadczeñ i opinii miêdzy MSP, strony interneto-

wej projektu

3. Rozwiniêcie sta³ej struktury wspó³pracy miêdzy MSP a sfer¹ B+R;
4. Wzrost poziomu œwiadomoœci przedsiêbiorstw o istocie innowacji w rozwoju fir-

my, dziêki warsztatom;

5. Wzrost kwalifikacji kadr przedsiêbiorstw objêtych projektem, osi¹gniêty podczas

warsztatów oraz szkoleñ udostêpnionych w systemie e-learning

6. Przygotowanie firm do przysz³ej absorpcji œrodków pomocowych- konsultacje

w zakresie przygotowania wniosków do projektów B+R daj¹ MSP szansê ucze-
stnictwa w projektach i ubiegania siê o fundusze pomocowe;

7. Poprawa poziomu obs³ugi klienta oraz wzrost wydajnoœci pracy dziêki zastoso-

waniu innowacyjnych rozwi¹zañ sugerowanych w ramach konsultacji;

8. Obni¿enie kosztów funkcjonowania firmy dziêki zastosowaniu nowoczesnych

technologii i organizacji nawi¹zuj¹cych do koncepcji spo³eczeñstwa informa-
cyjnego;

9. Umo¿liwienie firmom nawi¹zywania kontaktów miêdzynarodowych dziêki w³a-

snym kontaktom Instytutu zyskanym w ramach uczestnictwa w projektach unij-
nych;

10. Poprawa stanu wiedzy nt. najlepszych praktyk prezentowanych na stronach

www i dyskutowanych na forum;

Zwiêkszenie zdolnoœci wielkopol-
skich firm sektora rolno-spo¿yw-
czego do uczestnictwa w projek-
tach badawczo-rozwojowych Unii
Europejskiej
– Wielkopolska Regionalna Izba
Rolno-Przemys³owa

1. Wsparcie przedsiêbiorstw, które rozpoczê³y dzia³alnoœæ innowacyjn¹
2. Wsparcie w trakcie przygotowywania wniosków do KE w ramach VII Program

Ramowego

3. Zdobycie praktycznych umiejêtnoœci przygotowania efektywnego wniosku do

KE w ramach Programów Ramowych Badañ i Rozwoju Technicznego przez
przedstawicieli przedsiêbiorstw bran¿y rolno – spo¿ywczej i jednostek badaw-
czych zdobêdzie

4. Podniesienie œwiadomoœci przedsiêbiorców, ¿e innowacje s¹ kluczem do d³u-

gofalowego rozwoju i przetrwania, koniecznoœci wspó³pracy z JBR oraz uœwia-
domienie korzyœci p³yn¹cych z korzystania z us³ug instytucji wsparcia

5. Podniesienie œwiadomoœci JBR w zakresie obopólnych korzyœci p³yn¹cych ze

wspó³pracy z firmami, zwiêkszenie wiedzy o szansach na komercjalizacjê wy-
ników badañ

6. Weryfikacja oferty badawczej w stosunku do potrzeb przedsiêbiorstw bran¿y

rolno – spo¿ywczej w regionie Wielkopolski.

Utworzenie Wielkopolskiej Plat-
formy Innowacyjnej
Miasto Poznañ

1. Utworzenie i uruchomienie regionalnego portalu internetowego pod nazw¹

„Wielkopolska Platforma Innowacyjna”.

2. Organizacja seminariów promuj¹cych WPI.
3. Uzyskanie sta³ego dostêpu do baz WPI przez 20–50 naukowców i 20–50

przedsiêbiorców rocznie.

4. Wzrost liczby przedsiêbiorstw w regionie, które nabêd¹ licencje, patenty lub no-

we technologie oferowane przez sektor B+R za poœrednictwem „Wielkopolskiej
Platformy Innowacyjnej”.

5. Powstanie w ka¿dym roku co najmniej 5 projektów wspó³pracy pomiêdzy

przedsiêbiorstwami korzystaj¹cymi z poœrednictwa „Wielkopolskiej Platformy
Innowacyjnej”, a jednostkami naukowo-badawczymi z Poznania lub z regionu.

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie treœci projektów przyjêtych

do dofinansowania w ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR w latach 2004–2005

Pomiar rezultatów w ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR dokonywany jest w oparciu o wskaŸniki odgórnie ustalone przez In-
stytucjê Zarz¹dzaj¹c¹ Zintegrowanym Programem Operacyjnym Rozwoju Regionalnego – Ministerstwo Rozwoju Regio-
nalnego, jako wspólne dla wszystkich realizowanych projektów. Tabela 4 pokazuje wartoœci tych wskaŸników, osi¹gniête
przez wszystkie realizowane projekty w ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR w Wielkopolsce, na dzieñ 31.12.2005r.

Tabela 4. Osi¹gniête rezultaty projektów finansowanych w ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR

Nazwa wskaŸnika

Wartoœæ osi¹gniêta od pocz¹tku

wdra¿ania Dzia³ania

153

Sta¿ z praktycznym wykorzysta-
niem wiedzy i innowacji w przed-
siêbiorstwie
Politechnika Poznañska

1. 100 grantów sta¿owych (w tym dla pracowników naukowo-badawczych 24).
2. Liczba sta¿ystów, którzy dostan¹ zatrudnienie po odbyciu sta¿u, – 10
3. Liczba wdro¿onych przez sta¿ystê innowacji w trakcie odbywania sta¿u – 10.
4. Liczba osób bior¹cych udzia³ w inicjatywach proinnowacyjnych – 45.

Stypendia dla najlepszych ucze-
stników studiów doktoranckich
w Wielkopolsce
z zakresu nauk przyczyniaj¹cych
siê do rozwoju strategicznych ob-
szarów regionu
– Fundacja UAM

1. Uzyskanie stypendiów przez 60 najlepszych doktorantów
2. Stworzenie 120 raportów przez stypendystów po pierwszym i drugim seme-

strze prowadzenia badañ przedstawiaj¹cych przebieg i wyniki prowadzonych
przez siebie badañ

3. Zwiêkszenie poziomu innowacyjnoœci w Wielkopolsce poprzez wsparcie badañ

maj¹cych znaczenie dla rozwoju regionu, których wyniki bêd¹ mog³y zostaæ
wykorzystane w przemyœle

4. Zwiêkszenie umiejêtnoœci zwi¹zanych z tzw. „myœleniem projektem”, tzn. z pla-

nowaniem pracy badawczej, z zarz¹dzaniem badaniami oraz realizacj¹ projektu
zgodnie z harmonogramem rzeczowym i finansowym.

331

101

102
108

340

1388

111

Liczba osób, które rozpoczê³y udzia³ w projektach w ramach
Dzia³ania, w tym:

studenci
uczestnicy studiów doktoranckich
zatrudnieni
pracownicy sektora naukowo-badawczego

Liczba osób, które dziêki wsparciu w ramach Dzia³ania podnios³y swoje kwalifika-
cje (uzyskanie dyplomu, œwiadectwa, zaœwiadczenia)

Liczba instytucji objêtych wsparciem

Liczba przeprowadzonych szkoleñ

Sta¿e dla pracowników Instytucji Wsparcia w instytucjach posiadaj¹cych wiêksze
doœwiadczenie

Badania/analizy

Tworzenie i rozwój sieci transferu innowacji i wymiany informacji

Seminaria, spotkania, warsztaty

Bazy danych

Iloœæ utworzonych elektronicznych narzêdzi komunikacji i wymiany informacji po-
miêdzy instytucjami wsparcia

Wydanie biuletynu

Strona internetowa

Godziny doradztwa dla przedsiêbiorstw / konsultacje

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie sprawozdañ z realizacji projektów i Dzia³ania 2.6 ZPORR w latach 2004–2005.

Wnioski

Celem wszystkich dzia³añ proinnowacyjnych jest przyœpieszenie rozwoju gospodarczego kraju, wzrost konkurencyjnoœci
polskiej gospodarki, a w dalszej perspektywie – zbudowanie gospodarki opartej na wiedzy

. Cel ten jest jasny, konkret-

ny i spójny. Problemy pojawiaj¹ siê dopiero na etapie jego realizacji, przede wszystkim w zakresie narzêdzi s³u¿¹cych je-
go osi¹ganiu. Podstawowymi barierami utrudniaj¹cym realizacjê przedstawionego celu nie jest bowiem brak odpowie-
dniej infrastruktury transportowej czy naukowej ale niska œwiadomoœæ innowacyjna, ma³a liczba podmiotów zaanga¿owa-
nych w realizacjê RSI oraz brak wspó³pracy pomiêdzy sfer¹ nauki i gospodarki. Dlatego te¿ jedyn¹ w³aœciw¹ drog¹ do ni-
welacji istniej¹cych barier s¹ inwestycje w tzw. projekty „miêkkie”, których finansowanie, i to do wysokoœci 100% kosztów
kwalifikowanych, zapewnia Unia Europejska.

Na koniec sierpnia 2006r., w ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR dofinansowanie uzyska³o w sumie, od pocz¹tku wdra¿ania,
33 projekty. Liczba wniosków o dofinansowanie projektów

ros³a z ka¿dym og³aszanym konkursem osi¹gaj¹c poziom 35

w ostatniej, czwartej edycji. Poniewa¿ „miêkkie” rezultaty uwa¿ane s¹ przez niektórych za zbyt trudne do okreœlenia, zde-
finiowania i zmierzenia, nie³atwo jest wykazaæ, ¿e przyczyniaj¹ siê one w sposób istotny do otrzymywania konkretnych,
po¿¹danych wyników. Doœwiadczenie pokazuje jednak dobitnie, ¿e na koñcu przynosz¹ one „twarde” rezultaty. Zaprezen-
towane, w ramach niniejszego opracowania, „miêkkie” projekty znajduj¹ siê w tak wczesnej fazie realizacji, ¿e trudno jest
na dzieñ dzisiejszy jednoznacznie okreœliæ ich wp³yw na poziom innowacyjnoœci Wielkopolski. Z drugiej jednak strony, czy
rosn¹ca liczba sk³adanych wniosków nie jest pierwszym dowodem na wzrost zainteresowania tematem innowacyjnoœci,
a tym samym wzrost œwiadomoœci innowacyjnej? A przeprowadzone szkolenia, utworzone bazy danych czy zorganizo-
wane konferencje? Wszystkie te proinnowacyjne dzia³ania, realizowane w ramach „miêkkich” projektów, ju¿ na obecnym
etapie przynosz¹ jak widaæ konkretne, wymierne rezultaty. Ich pomiar, prezentacja i w ostatnim etapie ewaluacja, z pew-
noœci¹ pozwoli, w d³u¿szym okresie czasu, na ukazanie ich pozytywnego wp³ywu na innowacyjnoœæ regionu.

BIBLIOGRAFIA:

Gabryœ L., (2003), Szansa budowania innowacyjnych regionów w Polsce a doœwiadczenia europejskie, [w:] Innowacyj-
noœæ a rozwój gospodarki Polski. Si³y motoryczne i bariery, AE, Katowice

Klepka M., (2005), Raport z inwentaryzacji Regionalnych Strategii Innowacji (RSI) w Polsce, Krajowy Punkt Kontaktowy
Programów Badawczych UE, Warszawa, http://parp.cmdok.dt.pl/upload/dokumenty/ris/raport/raport_ris.doc, styczeñ
2006

Poszewiecki A., (2005), Regionalne Strategie Innowacji – szans¹ na zwiêkszenie innowacyjnoœci polskiej gospodarki, [w:]
Polska gospodarka w UE. Innowacyjnoœæ, konkurencyjnoœæ, nowe wyzwania, FRUG, Gdañsk, http://eko-
nom.univ.gda.pl/mikro/konferencja/pdf/ Poszewiecki %20Andrzej1.pdf, styczeñ 2006

Szultka S., Tamowicz P., Mackiewicz M., Wojnicka E., (2004), Regionalne strategie i systemy innowacji: najlepsze prak-
tyki: rekomendacje dla Polski, Instytut Badañ nad Gospodark¹ Rynkow¹, Gdañsk

EU Commision, (2001), Assessment of the Community regional innowavation and technology transfer strategies

Regionalna Strategia Innowacji dla Wielkopolski, http://www.innowacyjna-wielkopolska.pl/ris_arch/index.php?d=43, gru-
dzieñ 2005

Regionalna Strategia Innowacji dla Wielkopolski oraz Plan Dzia³añ na lata 2004–2006 – ocena wstêpnego etapu realiza-
cji dzia³añ, marzec 2006, Poznañ

Plan Dzia³añ Regionalnej Strategii Innowacji dla Wielkopolski, http://www.innowacyjna-wielkopolska.pl/ris_arch/in-
dex.php, grudzieñ 2005

Strategia zwiêkszenia nak³adów na dzia³alnoœæ B+R w celu osi¹gniêcia za³o¿eñ Strategii Lizboñskiej – dokument przygo-
towany we wspó³pracy z Departamentem Innowacyjnoœci Ministerstwa Gospodarki, (2004), Warszawa

154

Strategia zwiêkszenia nak³adów na dzia³alnoœæ B+R w celu osi¹gniêcia za³o¿eñ Strategii Lizboñskiej – dokument przygotowany we

wspó³pracy z Departamentem Innowacyjnoœci Ministerstwa Gospodarki, W-wa, 2004r.

£¹czna liczba wniosków o dofinansowanie projektów z³o¿onych w latach 2004–2006 w ramach Dzia³ania 2.6 ZPORR wynosi 75.

Monika Kondratiuk−Nierodzińska
Zakład Systemów Ekonomicznych, Wydział Ekonomiczny
Uniwersytet w Białymstoku

Instytucje wsparcia działalności innowacyjnej

w procesie tworzenia regionalnego systemu

innowacji Województwa Podlaskiego

Wprowadzenie

Zakres pojêcia innowacja jest niezmiernie szeroki i, jak wskazuj¹ na to przyk³ady w literaturze zachodniej jak i polskiej,
doœæ dowolnie formu³owany. Jednak¿e coraz czêœciej przyjmuje siê za obowi¹zuj¹c¹ definicjê innowacji (technologicz-
nych) zaczerpniêt¹ z „Oslo Manual”(Oslo Manual, 1997, s.31)

. Wed³ug tego podrêcznika z innowacj¹ technologiczn¹

mamy do czynienia wówczas, gdy nowy lub zmieniony produkt zostaje wprowadzony na rynek, lub te¿ gdy nowy lub zmie-
niony proces zostaje zastosowany w produkcji. Definicja ta, wykorzystywana jest w cyklicznych badaniach innowacyjno-
œci gospodarek poszczególnych krajów Unii Europejskiej – Community Innovation Surveys. W literaturze ekonomicznej
ostatnich dziesiêcioleci debaty na temat struktury pojêcia innowacji ustêpuj¹ badaniom czynników, które determinuj¹ po-
wstawanie innowacyjnych rozwi¹zañ w gospodarce i ich rozpowszechnianie (dyfuzjê).

Koncepcja systemu innowacji, choæ rozwijana równoleg³e przez co najmniej kilku badaczy (Lundvall et al., 2002, s.215)
wywodzi siê od B.-A. Lundvalla, który u¿y³ tego pojêcia po raz pierwszy w 1985 roku (Lundvall, 1985). Wprowadzi³ on te¿
pojêcie Narodowego Systemu Innowacji (NSI) w 1992 roku (Lundvall, 1992). B.-A. Lundvall uwa¿a, ¿e popularnoœæ jego
koncepcji wywodzi siê z obecnej niemo¿noœci dostarczenia instrumentów pe³nego zrozumienia i kontroli czynników miê-
dzynarodowej konkurencyjnoœci czy wzrostu gospodarczego przez g³ówny nurt teorii makroekonomii. Innym powodem
mo¿e byæ rosn¹cy podzia³ i specjalizacja kompetencji instytucji odpowiedzialnych za formu³owanie i realizacjê polityki
pañstwa (Lundvall et al., 2002, s.214). Koncepcja NSI, która stanowi potencjalnie rozwi¹zanie powy¿szych problemów,
szybko zdoby³a szerok¹ popularnoœæ. Obecnie termin system innowacji jest odnoszony nie tylko do skali narodowej – po-
jêcia takie jak regionalny system innowacji (Cooke, 1996), system technologiczny (Carlsson, Jacobsson, 1997) czy sek-
torowy system innowacji (Breschi, Malerba, 1997) zakorzenione ju¿ s¹ w literaturze ekonomicznej, a tak¿e w jêzyku ofi-
cjalnych dokumentów rz¹dowych.

W latach 80-tych i 90-tych ubieg³ego wieku koncepcja systemów innowacji odnoszona by³a w g³ównej mierze do syste-
mów produkcji. Amerykañskie podejœcie reprezentowane przez Nelsona (Nelson, 1988) charakteryzowa³o siê koncentra-
cj¹ na przemys³ach wysokiej techniki i stawia³o w centrum analizy interakcje pomiêdzy sektorem przedsiêbiorstw, nauki
i rz¹dowym. Koncepcja ta zosta³a póŸniej rozwiniêta i okreœlona mianem Triple Helix (Etzkowitz, Leyesdorff, 1997). W swo-
ich badaniach europejscy naukowcy tacy jak Freeman (Freeman, 1987), Lundvall (Lundvall, 1992) czy Edquist (Edquist,
1997) równie¿ koncentrowali siê na systemach produkcyjnych, pomijaj¹c w znacznej mierze wp³yw czynników wywodz¹-
cych siê z tej czêœci gospodarki, która zaanga¿owana jest w rozwój zasobów ludzkich. W okresie, kiedy w coraz wyra-
Ÿniejszy sposób daje siê zauwa¿yæ, i¿ dynamika gospodarki zale¿y od kreowania, rozprzestrzeniania i wykorzystywania
wiedzy, naturalnym wydaje siê, ¿e nale¿y po³o¿yæ wiêkszy nacisk na wymiar ludzki (Lundvall, Christensen, 1999, s.3).
Narodowy czy Regionalny Systemu Innowacji mo¿na okreœliæ jako zbiór (sieæ) wzajemnie powi¹zanych instytucji, które
wspólnie i indywidualnie przyczyniaj¹ siê do rozwoju i dyfuzji nowych technologii. Instytucje te obejmuj¹ zarówno przed-
siêbiorstwa, instytucje otoczenia biznesu, jednostki badawczo-rozwojowe i naukowe, organizacje rz¹dowe, ale tak¿e in-

155

zobacz te¿ Definicje pojêæ z zakresu statystyki nauki i techniki. Zeszyty Metodologiczne i Klasyfikacje, GUS, Warszawa 1999

stytucje spo³eczne, które mo¿na zdefiniowaæ jako okreœlone przez ludzi zasady, wzajemne relacje, normy czy ogranicze-
nia, które tworz¹ sieæ zale¿noœci miêdzyludzkich o charakterze spo³ecznym i gospodarczym (North, 1997, s. 2). Definiu-
j¹c w ten sposób system innowacji zwracamy siê ku szerszemu jego ujêciu, obejmuj¹c nie tylko system produkcyjny oraz
odnosz¹cy siê do niego system regulacji i polityki innowacyjnej, ale równie¿ system tworzenia i dyfuzji wiedzy.

O stopniu rozwoju systemu innowacji stanowi si³a powi¹zañ pomiêdzy poszczególnymi aktorami w dzia³alnoœci inno-
wacyjnej. Bliska wspó³praca instytucji uczestnicz¹cych w procesie tworzenia innowacji prowadzi do utworzenia po-
wi¹zañ o charakterze sieciowym (np. klastry). Istnienie sieci nie mo¿e byæ jednak uznane za jedyny czynnik decydu-
j¹cy o powstaniu systemu, który ma za zadanie sprzyjaæ rozwojowi i dyfuzji nowych technologii. Nale¿y zwróciæ tu
uwagê na koncepcjê network alignment (von Tunzelmann, 2004, s.23). Dopasowanie sieci (z ang. network alignment)
oznacza, ¿e poszczególne elementy systemu d¹¿¹ w podobnym kierunku, mimo, ¿e zosta³y utworzone w innym ce-
lu (von Tunzelmann, 2004, s.23). Niedopasowanie sieci bêdzie zatem znaczy³o brak wspólnego kierunku dzia³añ po-
szczególnych elementów systemu (ró¿nych sieci), a zatem trudnoœci w tworzeniu spójnego narodowego czy regio-
nalnego systemu innowacji.

Budowaniu regionalnego systemu innowacji ma s³u¿yæ regionalna strategia innowacji, dokument okreœlaj¹cy g³ówne ob-
szary interwencji w regionie w celu wzmocnienia zaanga¿owania podmiotów gospodarczych w dzia³alnoœæ innowacyjn¹
oraz stworzenia powi¹zañ sieciowych miêdzy nimi. W niniejszej pracy wykorzystane zostan¹ wyniki pierwszej edycji ba-
dañ monitoringu realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podlaskiego

. Na podstawie zebranych informa-

cji zbadany zostanie stopieñ rozwoju powi¹zañ sieciowych w ramach sektora otoczenia biznesu oraz badawczo-nauko-
wego, a tak¿e stopieñ zgodnoœci kierunków dzia³añ obu sektorów z zapotrzebowaniem sektora przedsiêbiorstw (dopaso-
wanie sieci). Wyniki analizy pos³u¿¹ do oceny stopnia zaawansowania tworzenia Regionalnego Systemu Innowacji Wo-
jewództwa Podlaskiego.

Rodzaje instytucji

wsparcia dzia³alnoœci innowacyjnej na Podlasiu

Dzia³alnoœæ instytucji wspieraj¹cych wprowadzanie innowacji ma znacz¹cy wp³yw na poziom innowacyjnoœci i konkuren-
cyjnoœci regionu. Usytuowanie tych instytucji w przestrzeni pomiêdzy twórcami a odbiorcami innowacji sprawia, ¿e anga-
¿uj¹ siê one w proces innowacji w sposób poœredni, tzn. dzia³aj¹ na rzecz rozwoju przedsiêbiorczoœci (poprzez doradz-
two i szkolenia), przyspieszaj¹ i usprawniaj¹ transfer technologii, zwiêkszaj¹ efektywnoœæ wykorzystania badañ nauko-
wych przez przemys³, œwiadcz¹ pomoc finansow¹ w formie funduszy po¿yczkowych i gwarancyjnych. Szeroki zakres ce-
lów oraz koniecznoœæ uwzglêdniania lokalnych i regionalnych uwarunkowañ determinuje stosunkowo du¿¹ ró¿norodnoœæ
form organizacyjnych i instytucjonalnych, których podstawow¹ cech¹ jest ich niekomercyjny charakter.

Na potrzeby niniejszych rozwa¿añ zastosowany zostanie podzia³ instytucji wsparcia dzia³alnoœci innowacyjnej na sensu
largo i sensu stricte. Szeroko rozumiane instytucje otoczenia biznesu s¹ integralnym elementem otoczenia ka¿dego
przedsiêbiorstwa i jako takie maj¹ wp³yw równie¿ na podejmowane przez firmê decyzje dotycz¹ce wdra¿ania nowych roz-
wi¹zañ technologicznych. Te jednostki mo¿na okreœliæ mianem instytucji wsparcia dzia³alnoœci innowacyjnej sensu largo
– w ich przypadku wp³yw na innowacyjny rozwój przedsiêbiorstw ma charakter poœredni. Bezpoœrednim wp³ywem na upo-
wszechnienie nowych rozwi¹zañ technicznych w sektorze biznesu maj¹ instytucje wsparcia dzia³alnoœci innowacyjnej
sensu stricte, wœród których mo¿na wymieniæ m.in. parki naukowo-technologiczne, centra transferu technologii, inkuba-
tory przedsiêbiorczoœci czy oœrodki szkoleniowo-doradcze z zakresu wdra¿ania nowych technologii..

Tabela 1 prezentuje zestawienie liczby instytucji otoczenia biznesu wed³ug PKD

. W Województwie podlaskim funkcjonu-

je ponad 19.000 ró¿nego rodzaju instytucji, które mo¿na okreœliæ mianem instytucji otoczenia biznesu. Jednak od razu
nale¿y zwróciæ uwagê, i¿ nie wszystkie z nich mo¿na zaliczyæ do jednostek wspieraj¹cych dzia³alnoœæ innowacyjn¹ sen-
su stricte.

156

Badania przeprowadzone w ramach projektu Podlaskie Centrum Innowacji (finansowanego ze œrodków Bud¿etu Pañstwa i Europej-

skiego Funduszu Spo³ecznego) przez Wy¿sz¹ Szko³ê Ekonomiczn¹ w Bia³ymstoku. Badaniami objêto próbê 419 przedsiêbiorstw, 107
instytucji otoczenia biznesu i 18 jednostek naukowych i badawczo-rozwojowych na Podlasiu. Wzory ankiet oraz wyniki badañ dostêpne
s¹ na stronie projektu: www.pci.podlasie.pl w dziale „Monitoring RSI”.

Polska Klasyfikacji Dzia³alnoœci jest odpowiednikiem europejskiego systemu klasyfikacji dzia³alnoœci gospodarczej NACE rev.1

Ze wzglêdu na charakterystykê dzia³alnoœci innowacyjnej, t.j. jej wysok¹ nak³adoch³onnoœæ, wysokie ryzyko niepowo-
dzenia, koniecznoœæ korzystania z wysoko wykwalifikowanej kadry a tak¿e rozwój i szerokie rozpowszechnienie tech-
nologii informacyjnych, spoœród wszystkich instytucji otoczenia biznesu najwiêksze znaczenie wydaj¹ siê mieæ: insty-
tucje finansowe, firmy doradcze i us³ugowe z zakresu sprzêtu i oprogramowania komputerowego, a tak¿e jednostki
naukowe i szko³y wy¿sze. Jednostek zajmuj¹cych siê dzia³alnoœci¹ finansow¹ by³o w 2004 roku 792, w tym 233 zaj-
muj¹ce siê poœrednictwem finansowym (ró¿ne formy kredytowania). Firm zajmuj¹cych siê doradztwem w zakresie
sprzêtu komputerowego i oprogramowania, dostarczaj¹cych oprogramowanie by³o w omawianym roku 391, a prze-
twarzaj¹cych dane i tworz¹cych bazy danych 182. 14 jednostek wœród omawianych instytucji otoczenia biznesu to
jednostki naukowe zajmuj¹ce siê dzia³alnoœci¹ badawczo-rozwojow¹ w dziedzinie nauk przyrodniczych i technicz-
nych a tak¿e spo³ecznych i humanistycznych. Zaplecze edukacyjne na poziomie wy¿szym zapewnia na Podlasiu 19
zarejestrowanych podmiotów zajmuj¹cych siê szkolnictwem wy¿szym (10 z nich w Bia³ymstoku).

W województwie podlaskim daje siê zaobserwowaæ nierównomiernoœæ rozmieszczenia jednostek otoczenia biznesu,
a wiêc tym samym jednostek wsparcia dzia³alnoœci innowacyjnej. Ponad po³owê (56%) wszystkich analizowanych
podmiotów sfery otoczenia biznesu znajduje siê w trzech najwiêkszych miastach regionu – dawnych miastach wojewódz-
kich – w Bia³ymstoku, £om¿y i Suwa³kach. Najwiêcej jednostek otoczenia biznesu zarejestrowanych jest jednak w stoli-
cy województwa, Bia³ymstoku (a¿ 40%). Pe³ni on funkcjê centrum dzia³alnoœci gospodarczej w regionie, co mo¿e powo-
dowaæ wiêksze zagêszczenie instytucji wspieraj¹cych t¹ dzia³alnoœæ w porównaniu do pozosta³ych czêœci regionu.
W £om¿y znajduje siê 7% analizowanych podmiotów, natomiast w Suwa³kach – 9%.

Tabela 1. Instytucje otoczenia biznesu w województwie podlaskim (wybrane dzia³y PKD) – stan na luty 2004

157

651

652

671

672

721

722

723

724

725

726

731

732

poœrednictwo finansowe z wyj¹tkiem ubezpieczeñ i funduszu
emerytalno-rentowego

poœrednictwo pieniê¿ne

pozosta³e poœrednictwo finansowe

ubezpieczenia i fundusz emerytalno-rentowy bez gwaran-
towanej prawnie opieki socjalnej

dzia³alnoœæ pomocnicza zwi¹zana z poœrednictwem
finansowym i z ubezpieczeniami

dzia³alnoœæ pomocnicza zwi¹zana z poœrednictwem finansowym

dzia³alnoœæ pomocnicza zwi¹zana z ubezpieczeniami i funduszem
emerytalno-rentowym

informatyka

doradztwo w zakresie sprzêtu komputerowego

doradztwo w zakresie oprogramowania i dostarczanie opro-
gramowania

przetwarzanie danych

bazy danych

konserwacja i naprawa maszyn biurowych, ksiêguj¹cych i
licz¹cych

pozosta³a dzia³alnoœæ zwi¹zana z informatyk¹

nauka

prace badawczo-rozwojowe w dziedzinie nauk przyrodniczych
i technicznych

prace badawczo-rozwojowe w dziedzinie nauk spo³ecznych
i humanistycznych

Liczba zarejestrowanych firm

w Województwie podlaskim

Nazwa

PKD

309

233

3802

412

3390

793

294

129

153

148

125

–

1466

219

1247

412

190

–

320

298

–

354

320

–

Ogó³em

Bia³ystok

£om¿a

Suwa³ki

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych z Urzêdu Statystycznego w Bia³ymstoku

Wed³ug ostatniego raportu Stowarzyszenia Organizatorów Oœrodków Innowacji i Przedsiêbiorczoœci w Polsce w 2004r.,
który ujmuje charakterystykê zaplecza wsparcia dzia³alnoœci innowacyjnej w poszczególnych regionach kraju, w woje-
wództwie podlaskim dzia³a³o 17 oœrodków szkoleniowo-doradczych, 4 lokalne fundusze po¿yczkowe i 1 porêczeniowy
(Matusiak, 2004, s.22). Stanowi to ok. 6% instytucji wsparcia dzia³alnoœci innowacyjnej sensu stricte w kraju (zobacz rów-
nie¿ Tabela 2). W województwach s¹siaduj¹cych, tj. warmiñsko-mazurskim i lubelskim dzia³a³o po oko³o 30 takich jedno-
stek. Oznacza to, ¿e województwo podlaskie charakteryzuje siê stosunkowo s³abo rozwiniêt¹ i niezbyt zró¿nicowan¹ sie-
ci¹ oœrodków innowacji i przedsiêbiorczoœci. Jak ju¿ wspomniano, na Podlasiu wystêpuj¹ lokalne dysproporcje w nasy-
ceniu tego typu instytucjami, podobnie jest jednak w pozosta³ych województwach, gdzie najwiêcej oœrodków innowacji
i przedsiêbiorczoœci zlokalizowanych jest w du¿ych miastach.

Od kilku lat w Bia³ymstoku funkcjonuj¹ dwa centra transferu technologii: Centrum Innowacji i Transferu Technologii (CITT) na
Politechnice Bia³ostockiej oraz Wschodni Oœrodek Transferu Technologii (WOTT) na Uniwersytecie w Bia³ymstoku. Zaledwie

158

741

742

743

745

803

804

911

pozosta³e us³ugi zwi¹zane z prowadzeniem dzia³alnoœci
gospodarczej

dzia³alnoœæ prawnicza, rachunkowo-ksiêgowa; doradztwo;
zarz¹dzanie holdingami

dzia³alnoœæ w zakresie architektury, in¿ynierii

badania i analizy techniczne

rekrutacja pracowników i pozyskiwanie personelu

edukacja

szkolnictwo wy¿sze

kszta³cenie ustawiczne doros³ych i pozosta³e formy kszta³cenia

dzia³alnoœæ organizacji cz³onkowskich, gdzie indziej
niesklasyfikowana

dzia³alnoœæ organizacji komercyjnych, pracodawców
i profesjonalnych

Liczba zarejestrowanych firm

w Województwie podlaskim

Nazwa

PKD

9359

1955

1678

1350

2260

931

2615

474

4070

972

756

237

677

425

873

119

679

136

151

133

165

948

167

172

181

163

103

201

Ogó³em

Bia³ystok

£om¿a

Suwa³ki

Rodzaj oœrodka

Liczba

instytucji w 2001r.

Liczba

instytucji w 2004r.

Dynamika

(2004/2001)

Oœrodek szkoleniowo-doradczy

17 + 41,7%

Fundusz po¿yczkowy

Fundusz porêczeniowy

Inkubator przedsiêbiorczoœci

+ 100%

Centrum transferu technologii

+ 200%

Park naukowo-technologiczny

+ 100%

Razem

+ 53%

* inkubator (akademicki) przedsiêbiorczoœci powsta³ na Podlasiu w 2005 roku na Uniwersytecie w Bia³ymstoku

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Matusiak K.B. (red.) (2001) Oœrodki innowacji i przedsiêbiorczoœci w Polsce,

SOOIPP, Raport 2001, £ódŸ–Poznañ, s.14, Matusiak K.B. (red.), (2004) Oœrodki innowacji i przedsiêbiorczoœci w Pol-

sce, SOOIPP, Raport 2004, £ódŸ-Poznañ s.22 oraz informacji w³asnych

abela 2. Dynamika zmian liczby instytucji wspierania innowacji sensu stricte w województwie podlaskim

(2001–2004)

w fazie zarodkowej znajduj¹ siê inne formy instytucji wspieraj¹cych innowacje, takie jak inkubatory przedsiêbiorczoœci (Aka-
demicki Inkubator Przedsiêbiorczoœci powsta³ na Uniwersytecie w Bia³ymstoku dopiero w drugiej po³owie 2005 roku) oraz par-
ki technologiczne (suwalski park naukowo-technologiczny o nazwie „Park Naukowo-Technologiczny Polska – Wschód” znaj-
duje siê we wstêpnym etapie tworzenia).

Spoœród instytucji otoczenia biznesu na Podlasiu jedynie 10 nale¿y do sieci KSU (Krajowy System Us³ug dla Ma³ych i Œrednich
Przedsiêbiorstw). Plasuje to Województwo Podlaskie na 9 miejscu w kraju (razem z Województwem £ódzkim) pod wzglêdem
liczby instytucji zarejestrowanych w systemie KSU. Spoœród ogó³u klientów obs³u¿onych przez system prawe 7% to klienci in-
stytucji KSU z Podlasia

. Oznacza to, ¿e liczba klientów przypadaj¹ca na jeden oœrodek KSU kszta³tuje siê w Województwie

podlaskim powy¿ej œredniej dla kraju (794 osoby w porównaniu do 652 osób w skali Polski (Forin, Lada, 2005, s.19))

Tylko jedna ze wspomnianych instytucji KSU oferuje us³ugi doradcze o charakterze proinnowacyjnym, choæ istnienie na-
wet jednej takiej instytucji na terenie województwa mo¿na uznaæ za pozytyw, bior¹c pod uwagê, i¿ w ca³ym kraju tego ty-
pu oœrodków jest tylko 19 (Forin, Lada, 2005, s.17).

Dzia³alnoœæ instytucji otoczenia biznesu na Podlasiu

Stopieñ rozwoju systemu innowacji jest w znacznym stopniu zdeterminowany istnieniem i si³¹ powi¹zañ pomiêdzy poszcze-
gólnymi aktorami dzia³alnoœci innowacyjnej. Bliska wspó³praca instytucji uczestnicz¹cych w procesie tworzenia innowacji
prowadzi do utworzenia powi¹zañ o charakterze sieciowym.

Spoœród 107 ankietowanych instytucji otoczenia biznesu w województwie podlaskim 41 z nich negatywnie odpowiedzia³o na
pytanie o zaanga¿owanie we wspó³pracê z innymi instytucjami w latach 2003–2005. Oznacza to, i¿ ponad po³owa (oko³o
62%) badanych instytucji nawi¹za³a we wspomnianym okresie wspó³pracê.

Podlaskie instytucje otoczenia biznesu najczêœciej wspó³pracowa³y z w³adzami samorz¹dowymi, oœrodkami i firmami szkolenio-
wymi, fundacjami, izbami przemys³owymi /gospodarczymi/handlowymi oraz instytucjami finansowymi (zobacz Wykres 1). Sto-
sunkowo du¿a liczba instytucji deklaruje równie¿ wspó³pracê z uczelniami wy¿szymi – 28 badanych podmiotów, z czego 13 podej-
muje j¹ czêsto. Z pozosta³ymi jednostkami takimi jak park naukowo-technologiczny, oœrodki badawczo-naukowe czy centra trans-
feru technologii, które wydaj¹ siê naturalnymi partnerami przy wspieraniu dzia³alnoœci innowacyjnej przedsiêbiorstw, wspó³praca
podejmowana jest sporadycznie. Powodem jednak mo¿e byæ tutaj stosunkowo nied³ugi okres funkcjonowania tego typu podmio-
tów na rynku województwa (chodzi w szczególnoœci o park naukowo-technologiczny oraz centra transferu technologii).

Wykres 1. Partnerzy podlaskich instytucji otoczenia biznesu w latach 2003–2005 (w liczbach bezwzglêdnych)

159

obliczenia w³asne na podstawie (Forin, Lada, 2005, s.18)

ip/g/h

ctt

pn-t

in-b

inne

Rzadko

Czêsto

objaœnienie: ar – agencje rz¹dowe, ws – w³adze samorz¹dowe, f – fundacje, ip/g/h – izby przemys³owe/gospodarcze/handlowe, ctt – cen-
tra transferu technologii, os – oœrodki/firmy szkoleniowe, pn-t – park naukowo-technologiczny, fk – firmy konsultingowe, if – instytucje fi-
nansowe, cj – centra jakoœci, uw – uczelnie wy¿sze, in-b – instytucje naukowo-badawcze, inne – inne instytucje

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ monitoringu realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa podlaskiego

Podlaskie instytucje otoczenia biznesu w wiêkszoœci poszukuj¹ swoich partnerów w kraju – 54 na 107 badanych wspó³-
pracowa³o z podmiotami krajowymi. Niewiele instytucji zadeklarowa³o wspó³pracê z oœrodkami z UE oraz krajów by³ego
ZSRR (odpowiednio 10 i 5 ankietowanych podmiotów). Œwiadczy to o lokalnym/regionalnym charakterze nawi¹zywanej
wspó³pracy, t.j. braku szerszych powi¹zañ miêdzynarodowych.

Podejmowanie przez instytucje otoczenia biznesu wspó³pracy z innymi podmiotami mo¿e mieæ wp³yw na jakoœæ oferowa-
nych przez nie us³ug przedsiêbiorcom. Jednak nie sam fakt istnienia wspó³pracy stanowi o poziomie us³ug, lecz forma
i cel (powód) jej nawi¹zania.

Wykres 2. Formy wspó³pracy instytucji otoczenia biznesu w województwie podlaskim w latach 2003–2005 (w licz-
bach bezwzglêdnych)

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ monitoringu realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podlaskiego

Najwiêksze znaczenie wœród form podejmowanej przez podlaskie instytucje otoczenia biznesu wspó³pracy stanowi³a wy-
miana informacji (zobacz Wykres 2). Tymi formami wspó³pracy, które mog¹ stanowiæ o wyodrêbnieniu siê powi¹zañ sie-
ciowych pomiêdzy instytucjami s¹:
● wspólna dzia³alnoœæ szkoleniowa, maj¹ca na celu zapewnienie kompleksowego podejœcia do wyk³adanego tematu –

szkolenia o ró¿norodnej tematyce oraz

● wspólna dzia³alnoœæ doradcza, zmierzaj¹ca do zapewnienia kompleksowej obs³ugi klientów poprzez oferowanie ró¿-

nych typów porad.

O ile wspólna dzia³alnoœæ szkoleniowa okazuje siê byæ dosyæ popularn¹ form¹ wspó³pracy miêdzy podmiotami sektora
otoczenia biznesu w regionie (wskaza³o j¹ 47 ze 107 badanych podmiotów) o tyle kooperacja w ramach dzia³alnoœci do-
radczej nie znajduje zbyt wielu zwolenników. Spoœród 107 ankietowanych instytucji otoczenia biznesu jedynie 15 wska-
za³o j¹ jako formê wspó³pracy o wysokim znaczeniu.

160

niskie znaczenie

œrednie znaczenie

wysokie znaczenie

wymiana
informacji

wspólna

dzia³alnoœæ

szkoleniowa

wspólna

dzia³alnoœæ

promocyjna

wspólna

dzia³alnoœæ

doradcza

konsorcjum

finansowe

inne

Powodami nawi¹zywania wspó³pracy by³o najczêœciej rozszerzenie oferty us³ug (zobacz Wykres 3). Œwiadczy to o chêci
poszukiwania nowych rozwi¹zañ w zaspokajaniu potrzeb klientów, a jednoczeœnie stanowi pozytywny zwrot w kierunku
myœlenia ze strony instytucji otoczenia biznesu. Czynniki finansowe, takie jak brak wystarczaj¹cych œrodków w³asnych na
dany typ pomocy czy obni¿enie kosztów dzia³alnoœci, które zazwyczaj dominowa³y aktywnoœæ podejmowan¹ przez
podmioty gospodarcze w Polsce bez wzglêdu na sektor, zosta³y tym samym odsuniête na plan dalszy. Zmiana koncen-
tracji uwagi z czynników finansowych na czynniki jakoœciowe stanowi pierwszy krok w kierunku myœlenia innowacyjnego.
Nastawienie wspó³pracy na poprawê jakoœci czy rozszerzenia oferty us³ug bêdzie sprzyja³ powstawaniu powi¹zañ, które
stopniowo mog¹ siê przyczyniaæ do rozwoju systemu innowacyjnego w regionie.

Wykres 3. Powody nawi¹zywania wspó³pracy przez instytucje otoczenia biznesu w województwie podlaskim
w latach 2003–2005 (w liczbach bezwzglêdnych)

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ monitoringu realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podlaskiego

Wp³yw czynników finansowych nie znika jednak zupe³nie. Wœród przeszkód w nawi¹zywaniu powi¹zañ kooperacyjnych
przez podmioty sektora otoczenia biznesu brak œrodków finansowych na pokrycie kosztów wspó³pracy pojawia siê na
trzecim miejscu, ³¹cznie z brakiem kompetentnych instytucji wsparcia w regionie. Wiêkszym problemem zdaniem podla-
skich instytucji otoczenia biznesu s¹ s³aby przep³yw informacji pomiêdzy instytucjami (44 udzielone odpowiedzi) oraz brak
wymiernych korzyœci ze wspó³pracy (40 odpowiedzi). Œwiadczy to o w dalszym ci¹gu s³abym wykszta³ceniu powi¹zañ sie-
ciowych w ramach sektora otoczenia biznesu w regionie, mimo pozytywnych zmian w postrzeganiu celów wspó³pracy.

Dzia³alnoœæ

jednostek naukowych i badawczo-rozwojowych na Podlasiu

Jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe w ka¿dym systemie innowacyjnym spe³niaj¹ wa¿n¹ rolê – s¹ one Ÿród³em nowej
wiedzy jak równie¿ nowych rozwi¹zañ technicznych, które mog¹ przekszta³ciæ siê w innowacje. Aby owe instytucje sprawnie
spe³nia³y swoj¹ rolê, niezbêdna jest ich silna wiêŸ z sektorem biznesu jak i z instytucjami, które poœrednicz¹ w przekazywaniu
wiedzy i nowych rozwi¹zañ technicznych pomiêdzy nauk¹ i przemys³em.

Statystycznie podlaskie jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe s¹ czêœciej zaanga¿owane we wspó³pracê z innymi
podmiotami. Ponad 76% z nich zadeklarowa³o, ¿e w latach 2003–2005 prowadzi³o wspó³pracê z innymi instytucjami na-
ukowymi i/lub otoczenia biznesu (Wykres 4).

161

rozsz. oferty

brak œrodków

obni¿.

kosztów

brak

infrastruktury

brak

doœw.

inne

niskie znaczenie

œrednie znaczenie

wysokie znaczenie

Wykres 4. Partnerzy podlaskich instytucji naukowych i badawczo-rozwojowych w latach 2003–2005 (w liczbach
bezwzglêdnych)

objaœnienie: ar – agencje rz¹dowe, ws – w³adze samorz¹dowe, f – fundacje, ip/g/h – izby przemys³owe/gospodarcze/han-
dlowe, ctt – centra transferu technologii, os – oœrodki/firmy szkoleniowe, pn-t – park naukowo-technologiczny, fk – firmy
konsultingowe, if – instytucje finansowe, cj – centra jakoœci, uw – uczelnie wy¿sze, in-b – instytucje naukowo-badawcze,
inne – inne instytucje

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ monitoringu realizacji

Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podlaskiego

Najwiêcej, bo 12 jednostek naukowych i B+R na Podlasiu, zaanga¿owanych by³o w kooperacjê z uczelniami wy¿szymi,
w tym 11 czêsto. Popularnymi partnerami wspó³pracy podlaskich podmiotów sektora nauki i badañ by³y równie¿ w³adze
samorz¹dowe (10 instytucji udzieli³o takiej odpowiedzi) oraz fundacje (9 odpowiedzi). Mimo tego, i¿ znaczna wiêkszoœæ
jednostek naukowych i B+R wspó³pracuje z innymi instytucjami, to zró¿nicowanie partnerów jest raczej niewielkie. Stwo-
rzenie powi¹zañ sieciowych prowadz¹cych do rozwoju systemu innowacji wymaga³oby œciœlejszej wspó³pracy podmiotów
sektora nauki i badañ z centrami transferu technologii (1 pozytywna odpowiedŸ), parkiem naukowo-technologicznym (2),
instytucjami naukowo-badawczymi (2) czy centrami jakoœci (1). Ponadto nale¿y zauwa¿yæ, ¿e podobnie jak w przypadku
instytucji otoczenia biznesu, wspomniana wspó³praca ma charakter wewn¹trz-krajowy. Nieco poni¿ej po³owa jednostek
sektora pozostaje w kontakcie z instytucjami zagranicznymi z UE (6) oraz krajów by³ego ZSRR (6). Tylko jedna uczelnia
wy¿sza w regionie utrzymuje kontakty z instytucjami z innych, ni¿ wymienione, krajów.

Wœród powodów nawi¹zywania wspó³pracy (Wykres 5) najczêœciej podawane s¹ wymagania formalne (dotycz¹ one
przede wszystkim uczelni wy¿szych w regionie). Za pozytywny fakt nale¿y jednak uznaæ, podobnie jak w przypadku in-
stytucji otoczenia biznesu, i¿ jednym z wa¿niejszych powodów kooperacji pozostaje chêæ rozszerzenia oferty us³ug.
Wœród innych powodów nawi¹zywania wspó³pracy wymieniono m.in. prowadzenie prac wdro¿eniowo-badawczych, pod-
niesienie poziomu badañ oraz brak ekspertów z kluczowych dziedzin innowacji do œwiadczenia us³ug na rzecz przedsiê-
biorców. Znaczenie owych powodów nawi¹zywania wspó³pracy okreœlono jako wysokie – œwiadczy to o powa¿nym podej-
œciu do kwestii roli instytucji naukowych i badawczo-rozwojowych w kszta³towaniu regionalnego systemu innowacji na
Podlasiu.

162

rzadko

czêsto

ip/g/h

ctt

pn-t

in-b

inne

Wykres 5. Powody nawi¹zywania wspó³pracy przez jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe w Województwie
podlaskim w latach 2003–2005 (w liczbach bezwzglêdnych)

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ monitoringu realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podlaskiego

Wœród form wspó³pracy podmiotów sektora naukowo-badawczego z sektorem otoczenia biznesu dominuje wymiana infor-
macji oraz wspólna dzia³alnoœæ szkoleniowa. Po¿¹dana z punktu widzenia kszta³towania powi¹zañ w ramach systemu in-
nowacji, wspó³praca z instytucjami wsparcia biznesu w formie wspólnej dzia³alnoœci doradczej (kompleksowa obs³uga
klientów, ró¿ne typy porad) nie znalaz³a na Podlasiu wielu zwolenników wœród jednostek naukowych i badawczo-rozwojo-
wych. Pozytywnej odpowiedzi o korzystanie z tej formy wspó³pracy udzieli³y jedynie 4 podmioty, w tym tylko jeden uzna³ j¹
za formê kooperacji o wysokim znaczeniu.

Podstawow¹ przeszkod¹ w podejmowaniu wspó³pracy przez podmioty sektora naukowego z instytucjami otoczenia bi-
znesu jest brak wymiernych korzyœci ze wspó³pracy oraz brak œrodków finansowych na wspó³pracê. Skomplikowane pro-
cedury i s³aby przep³yw informacji pomiêdzy potencjalnymi partnerami stanowi³y dodatkowe utrudnienie. Podobnie jak
w przypadku analizy aktywnoœci instytucji otoczenia biznesu w sferze wspó³pracy z innymi podmiotami, w tym miejscu
tak¿e mo¿na stwierdziæ, i¿ jest to rezultatem braku lub znikomego wykszta³cenia powi¹zañ sieciowych w ramach obu sek-
torów w regionie.

Wspó³praca sektora nauki

i otoczenia biznesu z przedsiêbiorcami

Z powy¿szych rozwa¿añ wynika, i¿ powi¹zania sieciowe pomiêdzy sektorem nauki i sektorem wsparcia biznesu s¹ do-
piero w pocz¹tkowej fazie kszta³towania. Nie mo¿na jeszcze mówiæ o w pe³ni rozwiniêtej sieci wspó³pracy pomiêdzy tymi
sektorami, jakkolwiek wspomniana zmiana w sposobie postrzegania celów nawi¹zywania wspó³pracy wydaje siê wska-
zywaæ na w³aœciwy kierunek zachowañ podmiotów, bêd¹cych uczestnikami potencjalnych sieci. Jednak istnienie sieci nie
gwarantuje powstania systemu, który ma za zadanie sprzyjaæ rozwojowi i dyfuzji nowych technologii. Nale¿a³oby wiêc
zbadaæ równie¿ problem dopasowania kierunków rozwoju obu sieci (network alignment) w stosunku do zapotrzebowania
sektora przemys³u, który powinien byæ podstawowym Ÿród³em wdro¿eñ nowych rozwi¹zañ technicznych w ka¿dym syste-
mie innowacji.

W latach 2003–2005 jedynie nieco powy¿ej 8% badanych przedsiêbiorstw posiada³o porozumienia (umowy) o wspó³pra-
cy w ramach dzia³alnoœci innowacyjnej (35 z 419 ankietowanych). Znaczna wiêkszoœæ z nich (30) wspó³pracowa³a
z podmiotami krajowymi, tylko nieliczne podejmowa³y kooperacjê z organizacjami z UE czy innych krajów.
Najwiêksze znaczenie wœród instytucji partnerskich podlaskich przedsiêbiorców mieli klienci, dostawcy oraz konkurenci
z tej samej bran¿y (zobacz Wykres 6).

163

rozsz. oferty

brak œrodków

obni¿.

kosztów

brak

infrastruktury

wymag.

formalne

inne

niskie znaczenie

œrednie znaczenie

wysokie znaczenie

Wykres 6. Rodzaje instytucji partnerskich podlaskich przedsiêbiorstw w latach 2003–2005 (w liczbach bez-
wzglêdnych)

Objaœnienia: ip – inne przedsiêbiorstwa nale¿¹ce do tej samej grupy przedsiêbiorstw, d – dostawcy wyposa¿enia, mate-
ria³ów, komponentów i oprogramowania, k – klienci/odbiorcy, konk – konkurenci z tej samej bran¿y, fk – firmy konsultin-
gowe, jbr – komercyjne laboratoria B+R, JBRy, uw – uczelnie wy¿sze, iib – inne instytucje badawcze rz¹dowe lub pry-
watne non-profit, ws – w³adze samorz¹dowe, ip/g/h – izby przemys³owe/gospodarcze/handlowe, ctt – centra transferu
technologii, inne – inne instytucje partnerskie

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ monitoringu realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podlaskiego

Poniewa¿ na Podlasiu zdecydowanie wiêksza czêœæ prac B+R prowadzona jest poza sfer¹ przedsiêbiorstw konieczne
jest zdynamizowanie wspó³pracy pomiêdzy sektorem badawczo-naukowym i biznesu. Wed³ug omawianych wyników ba-
dañ jedynie oko³o 7% badanych firm wspó³pracowa³o z instytucjami badawczymi, nieco ponad 5% z jednostkami bada-
czo-rozwojowymi i uczelniami wy¿szymi, a jedynie 4,3% z centrami transferu technologii. Wœród postulatów zg³aszanych
przez przedsiêbiorców w czasie spotkañ organizowanych w ramach projektu RIS-Podlasie

by³y dotycz¹ce stworzenia

mo¿liwoœci wspó³pracy sektora nauki z sektorem biznesu. G³ównym problemem ze strony uczelni wy¿szych w regionie
jest ich ma³a elastycznoœæ wobec potrzeb rynkowych, zarówno je¿eli chodzi o kierunki kszta³cenia jak i oferowane na ze-
wn¹trz us³ugi badawcze. Przedsiêbiorcy czêsto uskar¿ali siê równie¿, i¿ próby nawi¹zania wspó³pracy z wy¿szymi uczel-
niami w regionie koñczy³y siê niepowodzeniem z powodu d³ugiego czasu oczekiwania na wyniki zleconych badañ, zupe³-
nie nie adekwatnego do szybkich zmian zachodz¹cych w otoczeniu przedsiêbiorstw (Kondratiuk-Nierodziñska, Grabo-
wiecki, 2004, s.102).

W ramach realizacji projektu RIS-Podlasie zbadano oczekiwania przedsiêbiorców wobec roli uczelni wy¿szych i oœrod-
ków badawczych, oœrodków szkoleniowych i doradczych oraz pozosta³ych instytucji otoczenia biznesu, jak¹ powinny pe³-
niæ w intensyfikacji procesów innowacyjnych w regionie.

Uczelnie wy¿sze i oœrodki badawcze powinny oferowaæ lepsze kszta³cenie specjalistów, sporz¹dzanie dla firm ekspertyz,
analiz i opracowañ, wspó³praca w zakresie opracowywania nowych produktów i technologii oraz doradztwo w zakresie
najnowszych osi¹gniêæ naukowych w danej dziedzinie. Oœrodki szkoleniowe i firmy doradcze powinny wykazaæ siê
w trzech zasadniczych obszarach: dostarczanie informacji na temat potrzeb rynkowych, doradztwo w zakresie pozyski-
wania œrodków finansowych oraz szkolenie pracowników i kadry mened¿erskiej. Natomiast funkcje pozosta³ych instytucji
otoczenia biznesu podlascy przedsiêbiorcy widz¹ jako: wsparcie w pozyskiwaniu œrodków na dzia³alnoœæ nowatorsk¹,
tworzenie zachêt finansowych u³atwiaj¹cych wspó³pracê z instytucjami wsparcia i innymi podmiotami oraz pomoc w roz-
woju nowego produktu lub nowej technologii (Plawgo, Piekarska, Sadowska-Snarska, ¯ynel, 2004, s. 63–70).

164

Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podlaskiego, projekt finansowany ze œrodków Ministerstwa Nauki i Informatyzacji oraz

Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Podlaskiego.

100

konk

jbr

iib

ip/g/h

ctt

inne

niskie znaczenie

œrednie znaczenie

wysokie znaczenie

Wykres 7. Us³ugi jednostek naukowych i B+R na rzecz przedsiêbiorstw w Województwie podlaskim w latach
2003–2005 (w liczbach bezwzglêdnych)

objaœnienie: ui – udostêpnianie informacji, e – ekspertyzy, dnt – doradztwo w zakresie nowych technologii, wdt – wdro-
¿enie nowych technologii, innowacji, doz – doradztwo w zakresie organizacji i zarz¹dzania, B+R – sprzeda¿ prac B+R,
TT – poœrednictwo w zakresie transferu technologii, pwi – pomoc we wdra¿aniu innowacji, tpn-t – uczestnictwo w tworze-
niu parków naukowo-technicznych, tpp – uczestnictwo w tworzeniu parków przemys³owych, tip – tworzenie inkubatorów
przedsiêbiorczoœci, inne – inne us³ugi

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ monitoringu realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podlaskiego

Wœród czynników utrudniaj¹cych wspó³pracê ze wspomnianymi instytucjami podlaskie firmy wymieniaj¹ natomiast: nie-
znajomoœæ potencja³u jednostek naukowo-badawczych, brak wymiernych korzyœci ze wspó³pracy, zbyt ma³a iloœæ lub brak
tego typu oœrodków w regionie, s³abe dostosowanie oferty (tematyki) szkoleñ do potrzeb firmy, zbyt z³o¿one procedury
wspó³pracy, brak widocznych efektów wspó³pracy, ma³e dostosowanie oferty instytucji wsparcia do poszczególnych bran¿
lub firm oraz zbyt wysokie koszty wspó³pracy (pomocy, us³ug) (Plawgo, Piekarska, Sadowska-Snarska, ¯ynel, 2004,
s.64–72).

W ramach omawianych badañ ankietowych monitoringu realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podla-
skiego okaza³o siê, spoœród 17 przebadanych jednostek 10 stwierdzi³o, i¿ w okresie 2003–2005 œwiadczy³y us³ugi w za-
kresie transferu innowacji na rzecz podmiotów gospodarczych i spo³eczeñstwa.

Najwiêcej podmiotów œwiadczy³o us³ugi o charakterze ogólnym jak udostêpnianie informacji, ró¿nego rodzaju ekspertyzy
czy doradztwo w zakresie organizacji i zarz¹dzania (zobacz Wykres 7 powy¿ej). Zdecydowanie mniej by³o natomiast pla-
cówek œwiadcz¹cych specjalistyczne us³ugi zwi¹zane z transferem technologii (TT) czy sprzeda¿¹ wyników prac badaw-
czo-rozwojowych (B+R). Doradztwo w zakresie nowych technologii oraz sprzeda¿ prac B+R deklarowa³y 3 badane
podmioty, natomiast pomoc we wdra¿aniu nowych technologii, innowacji oraz realizacjê us³ug poœrednictwa w zakresie
transferu technologii oferowa³y jedynie po 2 jednostki. Oznacza to, i¿ sektor specjalistycznych us³ug zwi¹zanych z dzia-
³alnoœci¹ innowacyjn¹ znajduje siê dopiero w pocz¹tkowej fazie rozwoju jednak kierunek rozwoju zgodny jest z wymaga-
niami kierowanymi pod adresem jednostek naukowo-badawczych ze strony przedsiêbiorstw.

165

niskie znaczenie

œrednie znaczenie

wysokie znaczenie

dnt

wnt

doz

B+R

pwi

tpn-t

tpp

tip

inne

Wykres 8. Us³ugi instytucji otoczenia biznesu na rzecz przedsiêbiorstw w Województwie podlaskim w latach
2003–2005 (w liczbach bezwzglêdnych)

objaœnienie: pp – prace projektowe, ui – udostêpnianie informacji, e – ekspertyzy, wrf – wsparcie rzeczowe i finansowe,
po – pomoc organizacyjna, dp – doradztwo prawne, dwi – doradztwo w zakresie wprowadzania innowacji na rynek, wsct
– wsparcie w zakresie standaryzacji oraz certyfikacji technicznej/jakoœci, dt – doradztwo technologiczne (w zakresie za-
kupu technologii/maszyn i urz¹dzeñ), dsnt – dzia³alnoœæ szkoleniowa w zakresie rozwi¹zañ nowych technologii i wiedzy
technicznej, dseo – dzia³alnoœæ szkoleniowa w zakresie rozwi¹zañ ekonomicznych i organizacyjnych, dp/g – dzia³alnoœæ
po¿yczkowa/gwarancyjna, vc – fundusz Venture Capital, wdi – wspó³finansowanie dzia³alnoœci innowacyjnej (oprócz VC),
pb – planowanie biznesowe, inne – inne us³ugi

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ monitoringu realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podlaskiego

W przypadku sektora otoczenia biznesu sytuacja przedstawia siê podobnie (zobacz Wykres 8 powy¿ej). Przewa¿aj¹ us³u-
gi o charakterze ogólnym takie jak: udzielanie informacji, pomoc organizacyjna, dzia³alnoœæ szkoleniowa w zakresie roz-
wi¹zañ ekonomicznych i organizacyjnych oraz innego rodzaju us³ugi, wœród których wymieniono m.in. us³ugi ubezpiecze-
niowe, finansowe, rachunkowe, ksiêgowe i podatkowe. Us³ugi typu doradztwo w zakresie wprowadzania innowacji na ry-
nek, doradztwo technologiczne (w zakresie zakupu technologii/maszyn i urz¹dzeñ), dzia³alnoœæ szkoleniowa w zakresie
rozwi¹zañ nowych technologii i wiedzy technicznej, fundusz Venture Capital czy inne wspó³finansowanie dzia³alnoœci in-
nowacyjnej nie s¹ jeszcze tak rozwiniête. Nie mniej jednak nale¿y zauwa¿yæ, ¿e na rynku regionalnym istniej¹ instytucje
zajmuj¹ce siê tego typu dzia³alnoœci¹, wychodz¹ce na przeciw potrzebom zg³aszanym przez podmioty gospodarcze.

Wnioski

Na podstawie wyników pierwszej edycji badañ monitoringu realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podla-
skiego podjêto próbê zbadania powi¹zañ sieciowych w ramach i pomiêdzy sektorami naukowo-badawczym, wsparcia bi-
znesu oraz przedsiêbiorstw. Wnioski z analizy wskazuj¹ na istnienie powi¹zañ wewn¹trz sektorów. Wspó³praca pomiêdzy
instytucjami otoczenia biznesu i jednostkami naukowymi i badawczo-rozwojowymi podejmowana jest doœæ czêsto (odpo-
wiednio 62% i ponad 76% podmiotów z obu sektorów).

Szczególnie widoczna jest jednak s³aba wspó³praca podmiotów wspomnianych sektorów ze instytucjami stanowi¹cymi in-
tegralne elementy systemów innowacji w krajach rozwiniêtych, takimi jak park naukowo-technologiczny, oœrodki badaw-
czo-naukowe czy centra transferu technologii. Œwiadczy to zatem o s³abym wykszta³ceniu poszczególnych sieci pod k¹-
tem potrzeb dzia³alnoœci innowacyjnej. Problem ten przybiera na wadze szczególnie ze wzglêdu na fakt, i¿ na Podlasiu
(podobnie jak w innych regionach Polski) zdecydowanie wiêksza czêœæ prac B+R prowadzona jest poza sfer¹ przedsiê-
biorstw. Wydaje siê jednak, ¿e zmiany w sposobie nastawienia instytucji otoczenia biznesu oraz sektora nauki, wyra¿o-
ne w uznaniu rozszerzenia oferty us³ug jako jednego z podstawowych powodów podejmowania wspó³pracy, wychodz¹
naprzód potrzebom sektora przedsiêbiorstw, co daje nadzieje na w³aœciwy kierunek rozwoju ca³ego systemu.

166

niskie znaczenie

œrednie znaczenie

wysokie znaczenie

wrf

dwi

wsct

dsnt dseo dp/g

wdi

inne

O pocz¹tkowym stadium wspomnianych zmian œwiadczyæ mo¿e nastawienie do zagadnienia wspó³pracy przedsiêbiorstw.
Jedynie 8% z nich deklarowa³o podjêcie kooperacji w badanym okresie. Ponadto wspó³praca ma najczêœciej miejsce po-
miêdzy firmami z tej samej grupy, klientami oraz konkurentami z bran¿y, a wiêc raczej w ramach sieci ni¿ pomiêdzy nimi.

Nieznajomoœæ potencja³u jednostek naukowo-badawczych, brak wymiernych korzyœci ze wspó³pracy, niedostosowanie
oferty us³ug to podstawowe problemy w podejmowaniu kooperacji, jakie wskazywali podlascy przedsiêbiorcy. Analiza de-
klaracji badanych podmiotów sektora naukowo-badawczego i otoczenia biznesu dotycz¹cych wachlarza oferowanych
us³ug oraz zmiany w liczbie instytucji wsparcia dzia³alnoœci innowacyjnej w regionie na przestrzeni ostatnich lat, wydaje siê
wskazywaæ na to, i¿ zmiany id¹ we w³aœciwym kierunku.

Pewnego stopnia niedopasowania obecnie podejmowanych kierunków dzia³añ poszczególnych sieci nie da siê zupe³nie
wykluczyæ (network misalignment wystêpuje, lecz w ograniczonym stopniu), jednak w œwietle przeprowadzonej analizy
nie tutaj nale¿y upatrywaæ g³ównej przyczyny hamuj¹cej rozwój regionalnego systemu innowacji na Podlasiu. Najwiêk-
szym problemem bêdzie zachêcenie przedsiêbiorców do wspó³pracy z sektorem naukowo-badawczym i otoczenia bizne-
su. W braku powi¹zañ miêdzysieciowych w tym w³aœnie obszarze nale¿y upatrywaæ przeszkody we wdra¿aniu systemu.

BIBIOGRAFIA:

Breschi S., Malerba F. (1997) Sectoral innovation systems, in: Edquist C. (ed.), Systems of Innovation: Technologies, In-
stitutions and Organisations, Pinter Publishing, London

Carlsson B., Jacobsson S., (1997) Diversity creation and technological systems: a technology policy perspective, in:
Edquist C. (ed.), Systems of Innovation: Technologies, Institutions and Organisations, Pinter Publishing, London

Cooke P. (1996), Regional Innovation Systems: an evolutionary approach, in: Barczyk H., Cooke P., Heindriech R. (eds.)
Regional Innovation Systems, London University Press, London

Definicje pojêæ z zakresu statystyki nauki i techniki. Zeszyty Metodologiczne i Klasyfikacje, GUS, Warszawa 1999

Edquist C. (ed.), (1997) Systems of Innovation: Technologies, Institutions and Organisations, Pinter Publishing, London

Etzkowitz H., Leydesdorff L. (ed.) (1997). Universities and the global knowledge economy. A triple helix of university-in-
dustry-government relations, Pinter Publishers, London

Forin A., Lada D. (red.) (2005) Partner Przedsiêbiorcy. Ogólnopolski informator Krajowego Systemu Us³ug dla Ma³ych
i Œrednich Przedsiêbiorstw, PARP, Warszawa

Freeman C., (1987) Technology policy and economic performance: Lessons from Japan, Pinter Publishers, London

Kondratiuk-Nierodziñska M., Grabowiecki J., (2004) Wstêpna analiza w zakresie innowacyjnoœci Województwa Podla-
skiego, Uniwersytet w

Bia³ymstoku, Bia³ystok http://www.bialystok.computerplus.com.pl/PCI/pci-

web.nsf/bd85fd480f34d2c8c1257014002bfe62/26b22e79910fbd4bc12570c00032cadf/$FILE/Wstepna_analiza_innowa-
cyjnosci_UwB.pdf (stan na dzieñ 28.02.2006)

Lundvall B-A., (1985) Product Innovation and User-Producer Interaction, Aalborg University Press, Aalborg

Lundvall B-A. (ed.), (1992) National Systems of Innovation: Towards a Theory of Innovation and Interactive Learning, Pin-
ter Publishing, London

Lundvall B.-A., Christensen J.L., (1999) Extending and Deepening the Analysis of Innovation Systems – with Empirical Il-
lustrations from the DISKO-project, DRUID Working Paper No. 99–12

Lundvall B-A., Johnson B., Abdersen E.S., Dalum B., (2002) National systems of production, innovation and competen-
ce building, “Research Policy” 31

Maskell P. Malmberg A. (1999) Localised learning and industrial competitiveness, “Cambridge Journal of Economics”,
23(2)

Matusiak K.B. (red.) (2001) Oœrodki innowacji i przedsiêbiorczoœci w Polsce, SOOIPP, Raport 2001, £ódŸ–Poznañ

Matusiak K.B. (red.) (2004) Oœrodki innowacji i przedsiêbiorczoœci w Polsce, SOOIPP, Raport 2004, £ódŸ–Poznañ

Nelson R.R., (1988) Institutions supporting technical change in the United States, in: Dosi G., Freeman C., Nelson R.R.,
Silverberg G., Soete L. (eds.) Technology and economic theory, Pinter Publishers, London

167

North C.D., (1997) The Contribution of the New Institutional Economics to an Understanding of the Transition Problem,
“Wider Annual Lectures”, Helsinki, Vol. 1

Oslo Manual, The Measurement of Scientific and Technological Activities, Proposed Guidelines for Collecting and Inter-
preting Technological Innovation Data, second edition, OECD/Eurostat 1997

Plawgo B., Piekarska E., Sadowska-Snarska C., ¯ynel M., (2004) Analiza potrzeb innowacyjnych przedsiêbiorstw w wo-
jewództwie podlaskim, Wy¿sza Szko³a Ekonomiczna w Bia³ymstoku, Bia³ystok

h t t p : / / w w w. b i a l y s t o k . c o m p u t e r p l u s . c o m . p l / P C I / p c i w e b . n s f / b d 8 5 f d 4 8 0 f 3 4 d 2 c 8 c 1 2 5 7 0 1 4 0 0 2 b f e 6 2
/e9382165a13a4e6cc12570c00036e637/$FILE/RSI_WSE2.pdf

von Tunzelmann N., (2004) Network alignment in the catching-up economies of Europe, in: McGowan F., Radosevic S.,
von Tunzelmann N., The Emerging Industrial Structure of the Wider Europe, Routledge, London

168

Mariusz Szuster
Katedra Logistyki Międzynarodowej
Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

Ocena wpływu rozbudowy

infrastruktury transportowej

na lokalizację nowych podmiotów gospodarczych

w Polsce

Wprowadzenie

Polityka regionalna UE opiera siê na wspomaganiu wzrostu potencja³u gospodarczego regionów poprzez rozwój otoczenia
firm, unikaj¹c bezpoœredniego oddzia³ywania na podmioty gospodarcze. Programy rozwoju regionalnego UE koncentruj¹ siê
na rozwoju infrastruktury ekonomicznej, g³ównie infrastruktury transportowej. Jest to podejœcie doœæ kontrowersyjne. Wyda-
je siê kwesti¹ naturaln¹, ¿e dobrze rozwiniêta infrastruktura transportowa stanowi jeden z wa¿niejszych czynników sprzyja-
j¹cych rozwojowi gospodarczemu krajów i regionów. Jednak jednoznaczne okreœlenie wp³ywu budowy obiektów infrastruk-
tury transportowej na rozwój regionów nie jest ani proste, ani ³atwe do udowodnienia. Ma³o jest empirycznych dowodów na
to czy inwestycje infrastrukturalne w dziedzinie transportu rzeczywiœcie przyspieszaj¹ rozwój regionów, do których s¹ kiero-
wane, (Banister, Berechman, 2000, s. 5). Wed³ug A. Domañskiej problem wp³ywu infrastruktury na rozwój regionalny nie zo-
sta³ ostatecznie i jednoznacznie udowodniony, (Domañska, 2/2004, s. 88). Przeciwnicy inwestycji infrastrukturalnych twier-
dz¹, ¿e lepsza komunikacja pozwala na migracjê si³y roboczej z biednych regionów do bogatego centrum, powoduj¹c dal-
sze pogarszanie niekorzystnej sytuacji regionu. Ponadto obni¿ka kosztów transportu w s³abo rozwiniêtych regionach, co
prawda u³atwia ekspansjê firm z tego regionu, ale jednoczeœnie u³atwia dostêp do tego regionu z zewn¹trz, zwiêkszaj¹c kon-
kurencjê. Z drugiej strony inwestycje infrastrukturalne na pewno wp³ywaj¹ na poprawê wizerunku regionu i prowadz¹ do po-
dniesienia atrakcyjnoœci w oczach inwestorów, daj¹c impuls do poprawy sytuacji w danym regionie. Opinie te sta³y siê punk-
tem wyjœcia do oceny wp³ywu inwestycji infrastrukturalnych w paneuropejskich korytarzach transportowych na zachowania
inwestorów. Rodzi siê bowiem pytanie na ile istotnym narzêdziem polityki regionalnej s¹ inwestycje infrastrukturalne i czy
nowe projekty infrastruktury transportowej s¹ istotne dla inwestorów rozpoczynaj¹cych dzia³alnoœæ. Celem jest dokonanie
oceny znaczenia inwestycji infrastrukturalnych dla regionów, pod k¹tem przyci¹gania nowych inwestorów.

Polityka regionalna Unii Europejskiej

Polityka regionalna Unii Europejskiej wykszta³ci³a siê dopiero w drugiej po³owie lat 80-tych. Najwiêksze znaczenie mia³a
tzw. reforma Delorsa z 1988 roku, (Toczyski, Miko³ajczyk, 2001, s. 22). Wraz z jednolitym aktem europejskim wprowadzo-
no traktatowe usankcjonowanie polityki regionalnej. Polityka rozwoju regionalnego UE zak³ada realizacjê dwóch podsta-
wowych celów: podnoszenia konkurencyjnoœci regionów i wyrównywania dysproporcji rozwojowych miêdzy regionami,
(B¹k, Grabowski, Kulawczuk, Nowicki, Wargacki, Wojnicka, 2001, s.11). Zakres przedmiotowy polityki regionalnej i spójno-
œci zak³ada, ¿e najwiêksze znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoœci regionów oraz przyspieszenia procesu integracji maj¹
programy strukturalne w zakresie pomocy dla ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, w tym przede wszystkim koncentruj¹ce
siê na szeroko rozumianym otoczeniu biznesu. Preferuje siê œrodki zmierzaj¹ce do zwiêkszenia konkurencyjnoœci regionu
(np. poprzez inwestycje infrastrukturalne) w stosunku do bezpoœredniego oddzia³ywania na przedsiêbiorstwo, (Czech, Koj,
2000, s. 81). Elementem realizacji celów polityki regionalnej jest tworzenie nowych miejsc pracy poprzez wspieranie inwe-
stycji w sferze produkcji i us³ug. Narzêdzia realizacji polityki regionalnej w praktyce wi¹¿¹ siê z bezpoœrednim lub poœre-
dnim wywieraniem wp³ywu na decyzje lokalizacyjne podejmowane przez inwestorów. Kluczow¹ rolê maj¹ odgrywaæ inwe-
stycje infrastrukturalne, szczególnie w zakresie infrastruktury transportu drogowego. Wynika to z za³o¿enia, ¿e rozwiniêta
infrastruktura transportowa stworzy warunki do rozwoju gospodarczego w d³u¿szej perspektywie czasu. Jako uzasadnie-
nie mo¿na podaæ, ¿e infrastrukturze obok warunków naturalnych œrodowiska przyrodniczo-geograficznego jest przypisy-
wana szczególna rola w kszta³towaniu sieci osadniczej. Generowanie przez infrastrukturê efektów zewnêtrznych powodu-
je, ¿e w polityce regionalnej odgrywa ona istotn¹ rolê jako czynnik lokalizacji, poprzez wp³ywanie na rozmieszczenie

169

podmiotów gospodarczych. Oddzia³ywanie lokalizacyjne dotyczy przede wszystkim wp³ywu infrastruktury transportowej
i ³¹cznoœci, (Sanders, Watford, Wellenius, 1983, s. 107). Rz¹dowe inwestycje infrastrukturalne czêsto s¹ popierane argu-
mentem, ¿e nowe drogi spowoduj¹ wzrost ekonomiczny przez sk³onienie firm do przeniesienia swojej dzia³alnoœci w regio-
ny o lepszym stopniu wyposa¿enia w infrastrukturê komunikacyjn¹, (Banister, Berechman, 2000, s. 13,16). Wed³ug J. Pa-
elincka znaczenie infrastruktury jako czynnika lokalizacji uzasadnia traktowanie jej jako jednej z istotnych determinant „po-
tencja³u atrakcyjnoœci regionalnej” i „regionalnego profilu lokalizacyjnego”, (Paelinck, 1983, s. 156-161). Rola infrastruktu-
ry jako czynnika warunkuj¹cego lokalizacjê sprawia, ¿e staje siê ona narzêdziem polityki przestrzennej. Wykorzystywanie
infrastruktury jako czynnika rozwoju stanowi jeden z zasadniczych elementów teorii wielkiego pchniêcia (ang. big push),
czyli dokonania takiej alokacji zasobów, która sprzyja³aby zapocz¹tkowaniu rozwoju, a nastêpnie stymulowa³aby jego sa-
mopobudzenie. Argumenty te wyraŸnie wskazuj¹ na rolê infrastruktury jako czynnika aktywizacji gospodarczej regionu.
Przyk³adem takich dzia³añ w UE jest budowa sieci autostrad we W³oszech i Hiszpanii, w przypadku których zmniejszenie
peryferyjnoœci po³o¿enia komunikacyjnego danego kraju lub regionu stanowiæ ma zachêtê dla inwestorów. Charaktery-
styczny jest te¿ wysoki udzia³ autostrad w s³abiej rozwiniêtych gospodarczo obszarach w Hiszpanii i Portugalii.

Europejskie korytarze transportowe

Przejawem takiej koncepcji polityki regionalnej jest idea europejskich korytarzy transportowych (Transeuropean Network
– TEN). Ich istot¹ jest zapewnienie dogodnego po³¹czenia regionów i oddzia³ywanie na rozwój przestrzenny. Program
TEN odpowiada duchowi UE, stworzenia mo¿liwie du¿ej przestrzeni gospodarczej bez wiêkszych utrudnieñ dla mo¿liwo-
œci rozwoju gospodarczego. TEN to wiêcej ni¿ czyste przedsiêwziêcie infrastrukturalne, to wyraz okreœlonej filozofii roz-
woju gospodarczego. Pojêcie korytarza transportowego pojawi³o siê po raz pierwszy w literaturze fachowej na pocz¹tku
lat 60-tych XX wieku w USA. W Europie termin ten wykorzystano podczas prac Komitetu Transportu Wewnêtrznego Eu-
ropejskiej Komisji Gospodarczej w latach 80-tych, a dok³adniej podczas Miêdzynarodowego Seminarium EKG na pocz¹t-
ku 1986 roku. Uznano, ¿e korytarz transportowy to ci¹g infrastruktury transportowej miêdzynarodowego znaczenia,
wzd³u¿ którego przebiegaj¹ ró¿ne drogi transportowe o odpowiednich parametrach technicznych (np. autostrady), z roz-
mieszczonymi na nich wêz³ami transportowymi (np. centrami logistycznymi), (Wiel¹dek, 2004, s. 467). W procesie two-
rzenia jednolitej europejskiej sieci transportowej za priorytetowe dzia³ania uznano:

●

stworzenie wysokiej jakoœci po³¹czeñ miêdzy wa¿nymi oœrodkami gospodarczymi krajów cz³onkowskich, w tym Euro-
py Œrodkowo-Wschodniej z reszt¹ wspólnoty,

●

likwidacjê w¹skich garde³,

●

poprawê po³¹czeñ l¹dowo-morskich,

●

u³atwienie i zabezpieczenie wymiany miêdzynarodowej,

●

u³atwienia dla tranzytu.

Idea korytarzy transportowych przewiduje tworzenie ponadnarodowych, wieloga³êziowych systemów transportowych, po-
zwalaj¹cych na swobodny wybór ga³êzi transportu. Wyj¹tkiem jest siódmy paneuropejski korytarz oparty na rzece Dunaj.

Praktyczna koncepcja idei korytarzy transportowych powsta³a na I Ogólnoeuropejskiej Konferencji Transportowej w Pra-
dze w 1991 roku. Na II Paneuropejskiej Konferencji Transportowej na Krecie, która odby³a siê w dniach 14-16 marca 1994
roku okreœlono przebieg g³ównych korytarzy transportowych.

Na Konferencji przyjêto raport dotycz¹cy kierunków rozwo-

170

Korytarze dla transportu kolejowego:

1 – Tallin – Ryga – Warszawa,
2 – Berlin – Warszawa – Miñsk – Moskwa,
3 – Berlin/Drezno – Wroc³aw – Lwów – Kijów,
4 – Berlin/Norymberga – Praga – Budapeszt – Konstanca/Saloniki – Istambu³,
5 – Triest – Lublana – Budapeszt – Bratys³awa – U¿gorod - Lwów,
6 – Gdañsk – Warszawa – ¯ylina,
7 – Dunaj (korytarz drog¹ wodn¹),
8 – Durres – Titana – Skopje – Sofia – Warna,
9 – Helsinki – Kijów/Moskwa – Odessa/Kiszyniów/Bukareszt - Plovdiv
Korytarze drogowe:
1 – Tallin – Ryga – Warszawa,
2 – Berlin – Warszawa – Miñsk – Moskwa,
3 – Berlin/Drezno – Wroc³aw – Lwów – Kijów,
4 – Berlin/Norymberga – Praga – Budapeszt – Konstanca/Saloniki – Istambu³,
5 – Triest – Lublana – Budapeszt – Bratys³awa – U¿gorod - Lwów,
6 – Gdañsk – Poznañ/£ódŸ – ¯ylina,
7 – Dunaj (korytarz drog¹ wodn¹),
8 – Durres – Titana – Skopje – Sofia – Warna,
9 – Helsinki – Kijów/Moskwa – Odessa/Kiszyniów/Bukareszt – Plovdiv.

ju przysz³ej paneuropejskiej infrastruktury transportowej („Rapport d’etape sur les indications relatives aux orientations
pour le developpement futur des infrastructures paneuropeenes de transport”), (Wiel¹dek, 2004, s. 471). Na Krecie zde-
cydowano, ¿e poniewa¿ sieæ komunikacyjna krajów Europy Zachodniej jest ju¿ ukszta³towana, nale¿y skoncentrowaæ siê
na korytarzach transportowych w Europie Œrodkowej i Wschodniej.

W kwietniu 1994 roku Europejska Komisja Gospodarcza przekaza³a do Parlamentu Europejskiego wstêpne dyrektywy
dotycz¹ce rozwoju europejskiej sieci transportowej. W 1996 roku Parlament Europejski i Rada Europy przyjê³y „Wytycz-
ne dla rozwoju Europejskiej Sieci Transportowej” na terytorium krajów cz³onkowskich. Zawarto w niej ideê transeuropej-
skich korytarzy transportowych, obejmuj¹cych trasy co najmniej dwóch ró¿nych dróg transportowych o znaczeniu miê-
dzynarodowym, o odpowiednich parametrach technicznych, z rozmieszczonymi na nich wêz³ami transportowymi,
(Szwankowska, Szwankowski, 2004, s.3). W 1996 roku przyjêto kompleksowy plan budowy sieci TEN, która objê³a 58
000 km autostrad, 70 000 km dróg kolejowych, 12 000 km dróg wodnych œródl¹dowych.

Na Konferencji Transportowej w Helsinkach w czerwcu 1997 roku okreœlono ostateczny przebieg Paneuropejskich Kory-
tarzy Transportowych dla terenów po³o¿onych w krajach Europy Œrodkowej i Wschodniej, (Wojewódzka-Król, 2003, s.
77). Proces identyfikacji sieci na terenie krajów kandyduj¹cych do UE, nazwano w skrócie TINA (Transport Infrastructu-
re Needs Assessment - Ocena Potrzeb Infrastruktury Transportowej). Program TINA mia³ tworzyæ ramy dla rozwoju ko-
rytarzy transportowych w nowych krajach cz³onkowskich i poprawiæ warunki procesu integracji sieci transportowej pañstw
Europy Œrodkowej i Wschodniej z sieci¹ transportow¹ unijnej 15stki. Sieæ TINA objê³a 18 030 km dróg, 20 290 km linii ko-
lejowych, 49 portów morskich, 13 portów rzecznych i 38 portów lotniczych.

Finansowanie budowy sieci transportowych

Koszt ca³ego programu TINA w okresie do 2015 roku ocenia siê na 90 mld euro. Finansowanie inwestycji infrastruktural-
nych jest i bêdzie realizowane zarówno poprzez rynki kapita³owe jak i dziêki wykorzystaniu funduszy unijnych. W zakre-
sie wspierania inwestycji ze œrodków pochodz¹cych z rynku kapita³owego, g³ówne znaczenie dla krajów Unii Europejskiej
ma utworzony w 1958 roku na mocy Traktatu Rzymskiego, Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) z siedzib¹ w Luksembur-
gu. Bank udziela po¿yczek krajom cz³onkowskim UE, krajom stowarzyszonym, a tak¿e niektórym krajom rozwijaj¹cym
siê, (Bia³ecki, Dorsz, Januszkiewicz, 1993, s. 84). EBI jest instytucj¹ „non-profit”. Okres sp³aty kredytu wynosi 20 lat,
a okres karencji 5 lat. Aby projekty mog³y byæ finansowane z tego funduszu musz¹ one:

●

usuwaæ w¹skie gard³a wewn¹trz UE lub na jej zewnêtrznych granicach,

●

wp³ywaæ na udoskonalenie g³ównych po³¹czeñ miêdzy krajami bêd¹cymi cz³onkami UE,

(Wojewódzka-Król, 2003, s. 83).

Za poœrednictwem EBI w³adze Unii udzielaj¹ po¿yczek i gwarancji na przedsiêwziêcia inwestycyjne maj¹ce priorytetowe
znaczenie dla integracji europejskiej. Znacz¹ca rola infrastruktury transportowej w tym procesie powoduje, ¿e bank jest
szczególnie zainteresowany realizacj¹ projektów inwestycyjnych z tego zakresu. Udzia³ œrodków pochodz¹cych z EBI
mo¿e stanowiæ maksymalnie 50% ³¹cznych nak³adów, a przy wspó³udziale œrodków EBI oraz subwencji - 70% nak³adów.
Natomiast w przypadku projektów zwi¹zanych z realizacj¹ inwestycji w ramach Programu Sieci Transeuropejskiej, obej-
muj¹cego po³¹czenia transportowe, telekomunikacyjne i energetyczne, maksymalny udzia³ œrodków z EBI mo¿e stano-
wiæ 75%, a przy wspó³udziale subwencji – 90%. Obecnie oko³o 40% kredytów udzielanych przez EBI przeznaczanych jest
na rozbudowê infrastruktury transportowej.

Na miêdzynarodowym rynku finansowym znacz¹cym Ÿród³em finansowania infrastruktury transportu jest równie¿ utwo-
rzony w 1994 roku Bank Œwiatowy z siedzib¹ w Waszyngtonie. Grupê Banku Œwiatowego oprócz Miêdzynarodowego
Banku Odbudowy i Rozwoju (MBOiR) tworz¹: Miêdzynarodowa Korporacja Finansowa oraz Miêdzynarodowe Stowarzy-
szenie Rozwoju, (Rolbiecki, Wojewódzka-Król, 1999, s.109). Bank udziela, przewa¿nie z 5-letni¹ karencj¹, kredytów d³u-
goterminowych na okres 15-20 lat, które zgodnie ze statutem banku wymagaj¹ gwarancji rz¹dowych b¹dŸ banku central-
nego, (Bia³ecki, Dorsz, Januszkiewicz, 1993, s. 182).

W kwietniu 1991 roku w Londynie rozpocz¹³ dzia³alnoœæ Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Co prawda podstawo-
wym celem tego banku by³o wspieranie procesów transformacji ustrojowej w pañstwach Europy Œrodkowej, ale bank ten
udziela tak¿e kredytów na budowê i modernizacjê infrastruktury.

W ramach bezpoœredniego finansowania rozwoju miêdzynarodowej infrastruktury transportowej w krajach Unii podstawo-
we znaczenie maj¹ tworzone na ten cel ze œrodków bud¿etowych specjalne fundusze, spoœród których w Europie g³ów-
n¹ rolê odgrywaj¹: fundusze strukturalne, Fundusz Spójnoœci, specjalne œrodki na sieci transeuropejskie.

171

Fundusze strukturalne to fundusze administrowane przez Komisjê Europejsk¹, s³u¿¹ce finansowaniu pomocy struktural-
nej w ramach UE. Spoœród funduszy strukturalnych podstawowe znaczenie w zakresie finansowania rozwoju infrastruk-
tury transportowej ma powo³any w 1975 roku Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - EFRR (European Regional
Development Fund - ERDF). Z tego funduszu finansowane s¹ mniejsze inwestycje w obszarze infrastruktury transporto-
wej, g³ównie obiekty u³atwiaj¹ce rozwój i przekszta³cenia strukturalne na terenach wiejskich. Zgodnie z regulacjami Rady
UE pomoc¹ finansow¹ z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego objête s¹ te regiony, w których PKB na 1 mie-
szkañca w ostatnich trzech latach kszta³towa³ siê na poziomie poni¿ej 75% unijnej œredniej, (Rolbiecki, Wojewódzka-Król,
1999, s.106). Przy pomocy tego funduszu mo¿na finansowaæ inwestycje do poziomu 75% wydatków (przy bezp³atnym
dostêpie) lub do 40% wydatków, gdy s¹ przewidziane op³aty za dostêp do infrastruktury.

Na du¿e inwestycje zwi¹zane np. z budow¹ autostrad, œrodki pozyskuje siê z Funduszu Spójnoœci. W ten sposób mog¹
byæ finansowane wy³¹cznie dwie dziedziny – przedsiêwziêcia realizowane w ramach programu sieci transeuropejskich
oraz projekty z zakresu ochrony œrodowiska. Celem utworzenia Funduszu Spójnoœci (na mocy postanowieñ Traktatu
z Maastricht) by³a pomoc najubo¿szym krajom UE w przyspieszeniu ich rozwoju. Utworzenie funduszu w 1993 roku mia-
³o pomóc Grecji, Irlandii, Portugalii i Hiszpanii w finansowaniu projektów zwi¹zanych z ochron¹ œrodowiska i rozwojem
transeuropejskich sieci transportowych. Fundusz Spójnoœci nie jest funduszem strukturalnym. Wydatkowanie œrodków nie
podlega zasadom i procedurom funduszy strukturalnych. Warunki uzyskania wsparcia z Funduszu Spójnoœci s¹ nastêpu-
j¹ce; poziom PKB na mieszkañca poni¿ej 90% unijnej œredniej, minimalna wartoœæ projektu 10 mln euro, udzia³ œrodków
unijnych 80-85%, gdy dostêp do infrastruktury jest bezp³atny, a inwestycja realizowana w ca³oœci ze œrodków publicznych,
w innych przypadkach udzia³ w finansowaniu jest ni¿szy. Œrodki tego funduszu przeznaczane s¹ na finansowanie przed-
siêwziêæ na terenie ca³ego kraju, a nie wybranych regionów. Z funduszu tego nie finansuje siê programów lecz wybrane
projekty. Beneficjenci projektu finansowanego z Funduszu Spójnoœci nie mog¹ jednoczeœnie ubiegaæ siê o œrodki z fun-
duszy strukturalnych. Wydatki mog¹ byæ skierowane na projekty realizowane w ramach programu TEN wraz z rozszerze-
niem TINA dla nowych cz³onków UE.

Dla przyspieszenia rozwoju sieci transeuropejskich uruchomiony zosta³ tak¿e instrument finansowy w postaci „specjalnych
œrodków na sieci transeuropejskie”. Z tego funduszu udzielane s¹ cz³onkom UE subwencje na realizacjê prac projektowych
(maksymalnie 50% ³¹cznych kosztów), a tak¿e gwarancje i oprocentowane po¿yczki do wysokoœci 25% ³¹cznych kosztów,
na wszystkie przedsiêwziêcia inwestycyjne objête Programem Sieci Transeuropejskiej. W ramach funduszu na realizacjê
przedsiêwziêæ w latach 1994-1999 zapewniono œrodki w wysokoœci 3 mld ECU, zaœ na realizacjê priorytetowych projektów
objêtych Programem Sieci Transeuropejskiej wyasygnowano 5 mld ECU, (Jons, 1993, s. 10). Pewn¹ rolê w procesie finan-
sowania przedsiêwziêæ infrastrukturalnych w pañstwach UE odgrywa równie¿, powo³any w 1978 roku New Community In-
strument, (Rolbiecki, Wojewódzka-Król, 1999, s.109). Za jego poœrednictwem pañstwom cz³onkowskim udzielane s¹ kre-
dyty na inwestycje maj¹ce istotne znaczenie dla integracji i rozwoju najbiedniejszych regionów UE. Fundusz ten jest za-
rz¹dzany przez EBI, st¹d te¿ warunki kredytowania s¹ zgodne z zasadami finansowania przez EBI.

W grudniu 1989 roku na mocy decyzji Rady Wspólnot Europejskich (a nastêpnie na podstawie Umowy Ramowej zawar-
tej w maju 1990 roku) zagwarantowano Polsce i Wêgrom wsparcie ekonomiczne w ramach programu PHARE (Poland
and Hungary: Assistance to Restructuring of Economies). Pocz¹tkowo programem objête by³y tylko dwa kraje, póŸniej
do³¹czy³y do nich kolejne; Albania, Bu³garia, Czechy, Estonia, £itwa, £otwa, S³owacja, S³owenia, (Rolbiecki, Wojewódz-
ka-Król, 1999, s. 212). W 1995 roku zosta³ uruchomiony program PHARE-BALTIC SEA REGION (BSR). Du¿e znaczenie
dla inwestycji infrastrukturalnych ma program PHARE-STRUDER (Program Rozwoju Strukturalnego w Wybranych Re-
gionach), elementem tego programu jest finansowanie ma³ych projektów infrastrukturalnych.

W przypadku krajów stowarzyszonych z UE nie jest mo¿liwe korzystanie z funduszy strukturalnych oraz ze œrodków in-
nych inicjatyw o regionalnym charakterze, które s¹ zarezerwowane dla cz³onków UE. Wsparcie w ramach pomocy
przedakcesyjnej pochodzi z funduszu ISPA. Fundusz ISPA – Structural Instrument for Pre-Accession (Instrument
Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej) zosta³ ustanowiony rozporz¹dzeniem Rady Unii Europejskiej nr 1267/1999 z 21
czerwca 1999 roku, (Toczyski, Miko³ajczyk, 2001, s. 37). ISPA oprócz wsparcia infrastruktury transportowej i ochrony œro-
dowiska, mia³ przygotowaæ przysz³ych cz³onków UE do korzystania ze œrodków Funduszu Spójnoœci i funduszy struktu-
ralnych.

Spoœród przedstawionych Ÿróde³ finansowania najwiêksze znaczenie mia³y kredyty udzielane przez EBI oraz œrodki prze-
kazywane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

172

Tabela 1. Nak³ady ze œrodków UE na infrastrukturê transportow¹ w mln euro.

Rok

Fundusz Spójnoœci

EFRR

PHARE + ISPA

Bud¿et UE na TEN

Kredyty EBI

1995

1076

2184

251

6259

1996

1222

2827

264

6259

1997

1375

3136

374

6259

1998

1337

3280

208

474

6259

1999

1524

3971

220

497

7200

2000

1287

4574

649

580

5050

2001

1318

4661

560

563

6600

2002

1505

5061

581

665

6300

2003

1420

5170

565

647

6350

2004

2841

6100

227

688

7200

2005

2584

6485

227

716

7100

2006

2952

6922

227

716

7500

ród³o: M. B¹k, J. Burnewicz, Innowacyjne finansowanie transportu, Problemy Ekonomiki Transportu 2/2004, s. 21.

Dynamika przyrostu wydatków od 1995 roku jest potwierdzeniem rosn¹cego zaanga¿owania UE w projekty infrastruktu-
ralne. W okresie tym wydatki w ramach Funduszu Spójnoœci wzros³y o 174%, w ramach Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego o 217%, a unijne wydatki na sieæ TEN wzros³y o 185%. W przypadku funduszy PHARE i ISPA,
ze wzglêdu na du¿e potrzeby krajów kandyduj¹cych do UE, szczyt wydatków przypad³ na pocz¹tek obecnej dekady. Po
przyjêciu 10 nowych krajów w 2004 roku, potrzeby kolejnych krajów oczekuj¹cych na akcesjê, zmniejszy³y siê wp³ywaj¹c
na ograniczenie roli i znaczenia funduszy PHARE i ISPA. Nie zmienia to generalnego nastawienia wobec inwestycji infra-
strukturalnych. O rosn¹cym znaczeniu tych inwestycji œwiadczy obserwowany w minionych latach i przewidywany na
kolejny okres bud¿etowy obejmuj¹cy lata 2007-2013, wzrost nak³adów na infrastrukturê transportow¹.

Tabela 2. Porównanie nak³adów na infrastrukturê transportow¹ UE-25 w latach 2000-2006 i 2007-2013, w mln
euro rocznie.

2000-2006

2007-2013

Fundusz Spójnoœci

1582

4499

EFRR

5568

8467

Bud¿et TEN

654

2907

ISPA+PHARE

410

Kredyty EBI

6586

8878

Razem

14390

24751

ród³o: M. B¹k, J. Burnewicz, Innowacyjne finansowanie transportu, Problemy Ekonomiki Transportu 2/2004, s. 23.

Plany wydatków zak³adaj¹ istotny wzrost nak³adów na rozbudowê infrastruktury transportowej. W okresie bud¿etowym
2007-2013 wydatki z Funduszu Spójnoœci maj¹ wzrosn¹æ o 184%, z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
o 52%, a z bud¿etu na sieci TEN prawie trzy i pó³ krotnie. Przewidywany jest tak¿e wzrost wartoœci kredytów udzielanych
przez EBI o 34%. W przypadku funduszy ISPA i PHARE planowany jest spadek wynikaj¹cy z mniejszego zapotrzebowa-
nia ze strony pañstw stowarzyszonych z UE.

Rozbudowa infrastruktury transportowej w Polsce i jej wp³yw

na lokalizacjê nowych podmiotów gospodarczych

Rozwój wspó³pracy europejskiej dostarcza nowych mo¿liwoœci dla polityki regionalnej Polski. W ramach Narodowej Strategii
Rozwoju Regionalnego (NSRR) okreœlono podstawowe czynniki wzrostu konkurencyjnoœci regionów Polski. S¹ to:

●

rozwój infrastruktury transportowej o znaczeniu ponadlokalnym,

●

rozwój funkcji metropolitarnych najwiêkszych aglomeracji i miast, (Toczyski, Miko³ajczyk, 2001, s. 104).

Rozwój infrastruktury ³¹czy siê z tranzytowym po³o¿eniem naszego kraju na skrzy¿owaniu transeuropejskich szlaków
wschód-zachód i pó³noc po³udnie. Przez Polskê przebiegaj¹ cztery paneuropejskie korytarze transportowe;

173

Korytarz I: Helsinki - Tallin - Ryga - Kowno - Warszawa;
z odga³êzieniem IA: Ryga - Kaliningrad – Grzechotki - Gdañsk; przez Elbl¹g;
Korytarz II: Berlin – Warszawa – Miñsk - Moskwa; Korytarz III: Berlin - Wroc³aw - Katowice - Lwów - Kijów;
z odga³êzieniem IIIA: Drezno - Legnica; Korytarz VI: Gdañsk - Katowice - ¯ylina z odga³êzieniami: VIA: Grudzi¹dz -
Poznañ, VIB: Czêstochowa - Katowice – Ostrawa

Inwestycje powinny przyczyniæ siê do du¿ych zmian w postrzeganiu regionów przez tych inwestorów, dla których znacze-
nie bêd¹ mia³y obszary o odpowiedniej dostêpnoœci komunikacyjnej. Pojawia siê pytanie czy realizowane inwestycje bêd¹
mia³y wp³yw na lokalizacjê inwestycji komercyjnych. W niniejszym opracowaniu podjêto próbê oceny wp³ywu projektów
infrastruktury transportowej na aktywnoœæ podmiotów gospodarczych, wyra¿onych liczb¹ nowych inicjatyw. Okreœlono
liczbê nowych przedsiêwziêæ gospodarczych realizowanych przez inwestorów krajowych i zagranicznych dla wybranych
rodzajów dzia³alnoœci (firmy wytwórcze - producenci, firmy budowlane, jednostki handlu hurtowego i detalicznego, firmy
transportowe, zajmuj¹ce siê prze³adunkiem i magazynowaniem oraz firmy wspieraj¹ce transport i turystykê).

W badaniach uwzglêdniono wszystkie powiaty w Polsce. Dokonano ich podzia³u na cztery kategorie. Do kategorii B zal-
iczono powiaty, przez które przebiega dowolny korytarz transportowy. Do kategorii A zaliczono powiaty, w których krzy¿uj¹
siê korytarze transportowe. Kategoriê C stanowi¹ powiaty s¹siaduj¹ce z powiatami z kategorii B lub A. Kategoriê D
stanowi¹ pozosta³e powiaty. Badanie objê³o lata 1999-2003, czyli od momentu utworzenia powiatów. ród³o danych
stanowi¹ zestawienia G³ównego Urzêdu Statystycznego.

Tabela 3. Odsetek nowych krajowych inicjatyw gospodarczych w czterech kategoriach powiatów

Rodzaj dzia³alnoœci

A+B

Producenci 28,11%

32,90%

19,26%

19,73%

61,01%

Firmy budowlane

25,41%

34,08%

19,94%

20,57%

59,49%

Handel detaliczny

23,98%

37,09%

17,96%

20,97%

61,07%

Handel hurtowy

33,19%

35,84%

15,53%

15,45%

69,03%

Prze³adunek i magazynowanie

28,24%

35,40%

17,10%

19,26%

63,64%

Transport 27,86%

36,13%

17,81%

18,20%

63,99%

Wspieranie transportu i turystyki

35,92%

33,25%

14,91%

15,93%

69,16%

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS.

Korzystaj¹c z pomocniczego zestawienia w kolumnie A+B, wskazuj¹cego procentowy udzia³ inwestycji w powiatach,
przez które przebiegaj¹ korytarze transportowe, mo¿na oceniæ, ¿e we wszystkich badanych rodzajach dzia³alnoœci przy-
ci¹gnê³y one ponad po³owê inwestycji. Oddzia³ywanie to by³o najsilniejsze w przypadku wspierania transportu i turystyki
oraz handlu hurtowego, najs³absze dla dzia³alnoœci budowlanej.

Tabela 4. Odsetek nowych zagranicznych inicjatyw gospodarczych w czterech kategoriach powiatów

Rodzaj dzia³alnoœci

A+B

Producenci 43,56%

30,58%

14,16%

11,70%

74,14%

Firmy budowlane

55,26%

28,10%

8,32%

83,36%

Handel detaliczny

39,07%

39,56%

10,72%

10,65%

78,63%

Handel hurtowy

59,23%

28,06%

6,71%

6,00%

87,29%

Prze³adunek i magazynowanie

56,60%

30,19%

7,55%

5,66%

86,79%

Transport 46,81%

32,22%

9,42%

11,55%

79,03%

Wspieranie transportu i turystyki

61,72%

25,08%

6,60%

86,80%

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS.

W przypadku inwestorów zagranicznych widoczna jest znacznie wiêksza sk³onnoœæ do inwestowania w powiatach, przez
które przebiegaj¹ korytarze transportowe. Dla czterech rodzajów dzia³alnoœci ponad 80% inwestycji zosta³o zlokali-
zowane w powiatach kategorii A i B. Kolejna ocena zosta³a dokonana poprzez okreœlenie liczby nowych podmiotów
gospodarczych przypadaj¹cych na jeden powiat.

174

Tabela 5. Liczba nowych krajowych podmiotów przypadaj¹cych na jeden powiat

Rodzaj dzia³alnoœci

Producenci

938,82

332,20

269,79

215,96

Firmy budowlane

943,77

382,69

310,53

250,45

Handel detaliczny

2246,67

1050,33

705,66

643,68

Handel hurtowy

846,00

276,19

165,97

129,03

Prze³adunek i magazynowanie

12,74

4,83

3,24

2,85

Transport 602,36

236,14

161,44

128,94

Wspieranie transportu i turystyki

88,64

24,80

15,43

12,88

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS.

W tym przypadku ró¿nica miêdzy powiatami z kategorii A i B, a powiatami C i D jest bardzo wyraŸna. W¹tpliwoœci mog¹
jedynie wynikaæ z faktu, ¿e punkty przeciêcia korytarzy to zwykle du¿e (w skali Polski) aglomeracje. ¯eby uwzglêdniæ ich
wp³yw i zobiektywizowaæ porównanie powiatów, zdecydowano siê przeliczyæ liczbê nowych inwestycji na 1000
mieszkañców. Takie podejœcie umo¿liwi porównanie ze sob¹ powiatów, które tworz¹ du¿e aglomeracje i powiatów
peryferyjnych.

Tabela 6. Liczba nowych krajowych firm w przeliczeniu na 1000 mieszkañców

Rodzaj dzia³alnoœci

A/D

B/D

Producenci 4,188

3,140

3,290

3,044

1,376

1,032

Firmy budowlane

4,210

3,617

3,787

3,530

1,192

1,025

Handel detaliczny

10,022

9,926

8,605

9,072

1,105

1,094

Handel hurtowy

3,774

2,610

2,024

1,819

2,075

1,435

Prze³adunek i magazynowanie

0,057

0,046

0,040

1,416

1,150

Transport 2,687

2,232

1,969

1,817

1,479

1,228

Wspieranie transportu i turystyki

0,395

0,234

0,188

0,182

2,178

1,286

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS.

Zastosowane podejœcie pozwala uznaæ, ¿e ró¿nica na korzyœæ powiatów kategorii A i B jest widoczna tak¿e w tym przy-
padku. Wartoœci w zestawieniu A/D s¹ nieznacznie wiêksze od wartoœci w zestawieniu B/D, co stanowi potwierdzenie
wiêkszego zainteresowania inwestorów powiatami, w których przecinaj¹ siê korytarze transportowe. Co prawda ró¿nice
nie s¹ a¿ tak du¿e jak zaprezentowane w tabeli 5. Jednak szczególnie w przypadku dzia³alnoœci polegaj¹cej na wspiera-
niu transportu i turystyki oraz w obszarze handlu hurtowego wed³ug zestawienia s¹ one wyraŸne. Œwiadcz¹ one o ponad
dwukrotnej przewadze w przyci¹ganiu nowych krajowych inwestycji przez powiaty po³o¿one wzd³u¿ korytarzy trans-
portowych.

Tabela 7. Liczba nowych zagranicznych firm w przeliczeniu na 1000 mieszkañców

Rodzaj dzia³alnoœci

A/D

B/D

Producenci 0,148

0,066

0,055

0,041

3,596

1,610

Firmy budowlane

0,075

0,024

0,013

0,012

6,415

2,000

Handel detaliczny

0,063

0,041

0,020

0,018

3,543

2,278

Handel hurtowy

0,311

0,094

0,040

0,033

9,541

2,848

Prze³adunek i magazynowanie

0,003

0,001

9,657

1,000

Transport 0,018

0,008

0,004

0,005

3,914

1,600

Wspieranie transportu i turystyki

0,021

0,006

0,003

0,002

9,029

3,000

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS.

175

Ró¿nica w sile przyci¹gania nowych inwestycji jest znacznie wiêksza w przypadku oceny zachowañ inwestorów
zagranicznych. Wystêpuje tu wyraŸnie wiêksza zdolnoœæ w przyci¹ganiu firm zagranicznych we wszystkich rodzajach
dzia³alnoœci. Szczególnie dotyczy to firm logistycznych zajmuj¹cych siê prze³adunkiem i magazynowaniem, a tak¿e hand-
lu hurtowego i wspierania transportu. Szczególn¹ uwagê nale¿y te¿ zwróciæ na wiêksze ni¿ w przypadku inwestorów kra-
jowych ró¿nice miêdzy wartoœciami w zestawieniach A/D i B/D. WyraŸn¹ przewagê w przyci¹ganiu nowych zagranicznych
inwestorów stwierdzono dla powiatów kategorii A. Wyniki te pozwalaj¹ wnioskowaæ o szczególnym znaczeniu inwestycji
infrastrukturalnych dla inwestorów zagranicznych. Przyczyny nale¿y siê dopatrywaæ w koniecznoœci zapewnienia
sprawnych po³¹czeñ transportowych z oddzia³ami, filiami, dostawcami i kooperantami, zlokalizowanymi w ró¿nych kra-
jach Europy. Dla tych firm po³o¿enie w pobli¿u korytarzy transportowych stanowi istotny czynnik lokalizacyjny.

Wnioski

W ramach budowy obiektów infrastrukturalnych, projektowanych zgodnie z programem budowy transeuropejskiej sieci
transportowej TEN, rokrocznie znaczne fundusze przeznaczane s¹ na kolejne inwestycje. Przeprowadzone badania
przekonuj¹, ¿e przynosz¹ one efekt w postaci zwiêkszonego przyci¹gania inwestorów. Szczególnie dotyczy to podmiotów
zagranicznych. Ich aktywnoœæ (oceniana na podstawie porównania tabel 6 i 7, w których uwzglêdniono proporcje miêdzy
powiatami ró¿nych kategorii) jest przynajmniej trzykrotnie wiêksza ni¿ aktywnoœæ inwestorów krajowych. Mo¿na zatem
uznaæ, ¿e inwestycje infrastrukturalne stosowane jako narzêdzie polityki regionalnej przynosz¹ efekty w postaci zwiêk-
szonego zainteresowania ze strony inwestorów zagranicznych.

BIBLIOGRAFIA:

Banister D., Berechman J., (2000), Transport investment and economic development, UCL Press, Londyn.

B¹k M., Grafowski M., Kulawczuk P., Nowicki M., Wariacki M., Wojnicka E., (2001), Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa a
rozwój regionalny, Polska Agencja Rozwoju Przedsiêbiorczoœci, Warszawa.

Bia³ecki K.P., Dorsz A., Januszkiewicz W., (1993), S³ownik handlu zagranicznego, PWE, Warszawa.

Czech K., Koj K., (2000), Zagraniczne inwestycje bezpoœrednie w procesie rozwoju regionalnego, w odniesieniu do
realizacji wspólnej polityki regionalnej Unii Europejskiej, w: Regionalizm i globalizm we wspó³czesnej gospodarce œwia-
towej, red. T. Sporek, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice.

Domañska A., (2004), Wp³yw infrastruktury transportu na rozwój regionalny, Problemy Ekonomiki Transportu vol.2.

Jons S.G., (1993), Kreditbürgschaften für infrastrukturelle Grosprojekte: Probleme und Lehren für eine europäische
Fazilität, Kommission der Europäischen Gemeins-schaften, Bruksela.

Paelinck J.H.P., (1983), Investment and the development of backward regions, Investing in Europe’s future, Basil
Blackwell, Oxford.

Rolbiecki R., Wojewódzka-Król K., (1999), Rozwój infrastruktury transportu, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdañskiego,
Gdañsk.

Sanders R.J., Watford J.J, Wellenius B., (1983), Telecommunications and economic development, The Johns Hopkins
University Press, Baltimore.

Szwankowska B., Szwankowski S., (2004), Porty morskie Gdañsk i Gdynia w korytarzu VI Tina, w: materia³y konferen-
cyjne IV Miêdzynarodowej Konferencji Naukowej Porty Morskie 2004, red. Krzysztof Chwesiuk, Szczecin.

Toczyski W. Miko³ajczyk A., (2001), Polityka regionalna Unii Europejskiej, w: Polityka regionalna, Wydawnictwo
Wy¿szej Szko³y Humanistycznej, Gdañsk.

Wiel¹dek A., (2004), Korytarze transportowe, w: Wspó³czesne technologie transportowe, red. L.Mindur, Wydawnictwo
Politechniki Radomskiej, Radom.

Wojewódzka-Król K., (2003) Polityka transportowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk.

Wojewódzka-Król K., (1999) Rozwój infrastruktury transportu, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk.

176

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Fundusze pomocowe tir test, 3 rok, fundusze pomocowe
Fundusze pomocowe
fundusze pomocowe i celowe UE, Pomoce naukowe, studia, problematyka miedzynarodowa
Fundusze pomocowe w turystyce i rekreacji
18 srodki pomocowe ue2, Fundusze Unijne
Bez doświadczenia, Fundusze Unijne
Fundusze unijne i europejskie czyli jak nie oszalec w drodze po srodki pomocowe z UE e 016e
Fundusze unijne i europejskie czyli jak nie oszalec w drodze po srodki pomocowe z UE
Doświadczenia biologiczne(1)
Międzynarodowy Fundusz Walutowy
fundusze 7 13
Krzywa doświadczeń
Ćwiczenia 2 Fundusze strukturalne
Psychologia ogólna Psychologiczne koncepcje sztuki Waligórska wykład 9 Doświadczenie emocji w sz

więcej podobnych podstron