N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

W

PROWADZENIE

Ewangelia to nie tylko książka – cztery ewangelie kanoniczne w Nowym
Testamencie. Ewangelia była związana z życiem, działalnością, nauczaniem Pana
Jezusa. Ewangelia to jest Jezus. Ewangelie głosili Apostołowie – według tego jak
Pan Jezus im nakazał. Głosili różnym ludziom na różnych terenach. Nie pisali żadnej
książki. W nakazie misyjnym słyszymy: „Idźcie i nauczajcie wszystkie narody…” – nie
ma mowy o pisaniu. Etap spisania to trzeci etap redakcji tego co Jezus czynił, działał,
nauczał co o Nim mówiono. To wynik długiego, skomplikowanego procesu.

Na soborze Watykańskim II zastanawiano się nad Pismem Świętym. Nie potrafiono
sobie poradzić z Nowym Testamentem (Jan XXIII, Paweł VI) – sprawy biblijne
omawiane były na każdej sesji soborowej – odsyłane do kolejnych poprawek. Od
początku aż do samego końca soboru (18 listopada 1965 r. – konstytucja o
objawieniu Bożym)

Paweł VI zlecił papieskiej komisji biblijnej opracowanie sprawy powstawania
Ewangelii.

W związku z dyskusją nad Jezusem historii a Jezusem wiary – wywołanej przez kręgi
protestanckie – dyskusja rozpętana przez szkołę racjonalistów protestanckich
preferujących metodę badania pisma świętego jako dzieła literackiego –
wykazywania różnych form literackich. Rudolf Bultman, Di Belius, Strauss –
reprezentanci, którzy oddzielili Jezusa historycznego o Jezusa wiary. Zwrócili uwagę
że w tekstach NT (szczególnie w Ewangeliach) nie spotykamy się z Jezusem
historycznym bo to jest tylko przekaz o wierze pierwotnego Kościoła. Jakoby nie
można byłoby przez to dotrzeć do historii Jezusa. Sprowadzono teksty biblijne do
pozycji mitów.

To były dyskusje starające się obalić chrześcijaństwo – starające się sprowadzić je
do mitologii. Proces laicyzacji, walki z chrześcijaństwem – starano się pozbawić
chrześcijaństwa historycznych podstaw. Jeżeli Jezus nie istniał to ta wiara jest czystą
fikcją. Podstawy chrześcijaństwa są całkowicie podważone.

Należało więc pokazać związek Jezusa historii i Jezusa wiary. Różni uczeni w
pierwszej połowie XX wieku wykazywali, że nie ma w tej materii sprzeczności. Ten
sam Jezus w którego wierzyli, ten sam był związany z działalnością historyczną – żył
w konkretnej ziemi, w konkretnych warunkach.
Papieska komisja biblijna w 1964 roku – w kwietniu opublikowała dokument „Sancta
Mater Ecclesia”

1

– który ukazuje jak dotrzeć do Jezusa historii. Jak połączyć

Chrystusa wiary z Chrystusem historii. W tym dokumencie czytamy, że aby właściwie
odczytać i rozumieć księgi Ewangelii musimy uwzględnić trzy etapy powstawania
ewangelii, które są zauważalne na każdej karcie ewangelii: słowa i czyny Jezusa,
przekaz apostolski (tradycja apostolska), redakcja ewangelistów. Już na pierwszym
etapie mamy do czynienia z czystą historią. Tam jest Jezus w jego kontekście
historycznym (Sitz im Leben – osadzenie w siedlisku życiowym, okolicznościach w
jakich to się działo: historia, topografia, geografia)
Jezus wybrał 12 apostołów – świadków jego działalności, słów, czynów. Ci żywi
świadkowie bezpośrednio się z nim stykający – uwierzyli i jako łącznicy głosili o Nim.
Są najważniejszymi dowodami tej historycznej postaci jaką był Jezus.

1

Zawarta w 19 punkcie konstytucji Dei Verbum

- 1 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

Redaktorzy piszący teksty musieli uwzględnić Chrystusowe Sitz im Leben (słowa
Jezusa), przekaz apostolski, redakcja ewangelistów. Każdy przedstawia inaczej.
Redaktorzy

ściśle

korzystają

z pierwszego i drugiego etapu. Każda karta ewangelii musiałaby być podzielona na
trzy warstwy. Na dole trzech sklejonych kartek mamy słowa Chrystusa, na tym
przekaz apostolski i redakcję ewangelistów. Musimy je wszystkie połączyć.

Według nauki soborowej należy więc do Nowego Testamentu podchodzić jako jednej
Ewangelii w czterech formach, powstałą w trzech etapach.

Każdą Ewangelie trzeba czytać osobno!!! W każdej jest ten sam Jezus!!!

TEMAT: Jezus u podstaw Ewangelii

16.02.2011

Droga do Jezusa historycznego w Ewangeliach

Formgeschichtlerzy rozdzielili Jezusa historii o Jezusa wiary stosując

Formgeschichte – którą badacze katoliccy krytykowali. Jednak nie metoda jest zła

tylko jej zastosowanie – przyjęto błędne założenia. (Można używać zapałek do

podpalenia ognia i do podpalenia domu… noża do ukrojenia chleba i do podcięcia

sobie żył…)

Właściwe wykorzystanie formy historyczno – krytycznej pomaga łatwo ukazać

Jezusa historycznego w pierwszym etapie. Należy zapoznać się z siedliskiem

życiowym Jezusa – to jest prawdziwe środowisko życiowe ewangelii – religijne,

polityczne, kulturowe, historyczne, topograficzne, socjologiczne; także różne formy

nauczania.

Sitz im Leben Jezusa to ślady, właściwa droga do Jego słów i czynów. Zastosowanie

tej metody jest bardzo cenne i owocne, aby pokazać Jezusa historycznego. To co

Formgeschichtelrom posłużyło do obalenia nam służy do budowania.

Dla Formgeschichtlerów Jezus był efektem wypełnienia braku… bo tak sobie

wymyślono. Społeczność raczej nie jest twórcza, a destrukcyjna. Musi być ktoś kto

nią kieruje.

Droga przyjmuje kolejne etapy:

1) ustny przekaz stosowany w Palestynie w czasach Jezusa – Jezus nauczał tak

by zapadło to głęboko w sercu i umyśle. (Uczono się od razu na pamięć.)

- 2 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

Pierwszą formą nauczania dla Żydów było poznawanie Pisma Świętego – to

była najważniejsza sprawa, którą każdy Żyd chciał poznać. FORMA

ZAPAMIĘTYWANIA. Już dzieci chodziły do szkółki przysynagogalnej i uczyły

się na pamięć tekstów Pisma Świętego w języku hebrajskim (semickim), a

mówili w języku aramejskim, zapis hebrajski jest skrótowy – nie zapisuje się

samogłosek lecz same spółgłoski. Trzeba wiedzieć więc jak to odczytać.

Niektóre fragmenty były modlitewne, odmawiane w domu szybko były

przyswajane.

Jezus często nawiązuje do tekstu Pisma Świętego – nawiązuje do form

literackich zastosowanych w Starym Testamencie. Do łatwiejszego

zapamiętywania stosowano także streszczenia, schematy i środki

mnemotechniczne – słowa wiążące, refren, krótkie dosadne wypowiedzi,

przeciwieństwa. Najczęściej wyrażano tę samą myśl – dwa razy -poprzez

przeciwieństwa. To szuka. - znajduje, kto kołacze, temu otworzą…” Zwracano

także uwagę na rytmikę związaną z ilością akcentowanych sylab. Trzeba było

mieć osobistą relację do mistrza, nauczyciela – czyli być z nim. Dlatego były

szkoły poszczególnych nauczycieli – wybierano sobie konkretnego

nauczyciela, za którym się chodziło, żyło z nim… on mnie naucza, napomina.

Takiego nauczyciela nazywano Rabbim (Epistatą). Niekiedy nie wszystkie

nauki

przyjmowano.

Jezus stosował formy, które łatwo zapamiętywano, dobierał fakty i słowa, które

były znane. Ulubioną formą Jego nauczania były przypowieści – które były

niebezpieczną formą nauczania. Były złudne – ładnie się ich słuchało i tyle – a

Jezus domagał się wyciągania z nich wniosków. Apostołowie nie zawsze

rozumieli przypowieści i często prosili Go o wytłumaczenie. Ta metoda

nauczania Jezusa nawiązująca do wówczas stosowanych metod – pokazuje,

że Jezus był żywym nauczycielem – robił to co inny. Ustny przekaz jest

jednym z śladów autentyczności.

2) Tło polityczne, historyczne i religijne Jezusa. To okres rzymski, który rozpoczął

się

w Palestynie w 63 roku przed Chrystusem, kiedy dwaj reprezentanci

potomków machabejskich, kłócili się który z nich ma rządzić. A zarządcą ich

dworu był sprytny Beduin Antypater – ojciec Heroda, który doradził skłóconym

- 3 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

Hasmonejczykom, żeby poprosili Rzymian o interwencję i oni im pomogą.

Palestyna stała się łupem Rzymian. Pompejusz przychodzi i mówi o

reprezentacji władzy rzymskiej na tych ziemiach. Herod zostaje królem Judei –

kupił sobie tytuł, tatuś my to załatwił. W 40 roku przed erą chrześcijańską –

uchwałą senatu rzymskiego Herod został mianowany władcą Palestyny. Od 37

– 4 r. p.n.e. sprawował rządy korzystne dla rzymian. To nie był żyd, a

Idumejczyk – Beduin z południa. Herod strasznie zazdrosny o władzę,

bezkompromisowy, wielki budowniczy – miał dziesięć żon. Zamordował

własnych trzech synów.

(byłem tam wróciłem dopiero przed wczoraj – przechodziłem tam

- dalej stoi…)

W Cezarei wybudował centra religijne (teatr, stadion, świątynia),

na pustyni wiele twierdz, by kontrolować szlaki, które przemierzała ówczesna

ludność. Samarię przebudował w nowym stylu, a na północy w pogańskim

sanktuarium bożka Pan wybudował trzy świątynie. Jego Syn Filip wybudował

tam miasto, które nazwał Cezareą (Filipową). W Jerozolimie Herod kazał

odnawiać świątynie jerozolimską (20 r.p.n.e).

(Ja go nie lubię!! To prawda) (w

teatrze sobie śpiewaliśmy takie tam piosenki ostatnio… bardzo dobrze słychać… bez

mikrofonu…)

Rozbudowa i upiększanie trwały lata do 66 roku n.e. Kiedy Jezus

zaczął swoją działalność – w 27 rok n.e. – przyszedł do świątyni - chciał ją

odbudować w ciągu trzech dni… Po jego śmierci władzę sprawowało trzech

synów: Archelaos

2

– w Judei (płd część Palestyny) Antypas ( w Galilei -

północnej części Palestyny) Filip II (płn-wsch częścią Palestyny)

3

– oni nie

mieli tytułu króla, nazywani byli zarządcami (etnarcha)

4

. Palestyna była

częścią prowincji rzymskiej – Syrii – czwartą częścią zarządzał więc ktoś inny.

Aż do śmierci Jezusa było trzech rządców Poncjusz Piłat, Herod Antypas, Filip

II.

3) Tło polityczno religijne – za czasów Heroda I jednym z głównych wpływowych

grupy byli Herodianie – zwolennicy Heroda i jego dynastii. Inne ugrupowanie

– przeciwne Herodiadom – ugrupowanie nacjonalistów żydowskich dążących

do uniezależnienia się od rzymian to – Zeloci. W czasach działalności Jezusa

powstało ugrupowanie niebezpieczne, wręcz terrorystyczne – Sykarejczycy –

których przedstawicielem był Barabasz. (używali noży zwanych sikka) Trzy

2

zarządzał najkrócej do 6 r.n.e bo pozbawiony władzy został wygnany na banicję. Przychodzą po nim

prokuratorzy rzymscy – jednym z nich był Poncjusz Piłat.

3

rządził aż do 34 roku – do swojej śmierci, a Antypas do 39 roku kiedy został zesłany na banicję.

4

tetrarcha – zarządca jedną z trzech części.

- 4 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

najważniejsze ugrupowania: arcykapłani – partia duchownych – Saduceusze

– lojalni wobec władzy rzymskiej, sprawowali urzędy

z nominacji państwowej. Największa partia religijno-polityczna świeckich

żydów dbających o interesy religijne – to Faryzeusze – wywodzili się od

pobożnych żydów dbających o skrupulatne przestrzeganie przepisów Prawa.

Wyżej

postawili

interpretacje

od przykazania. Św. Paweł był faryzeuszem. Józef z Arymatei też był

faryzeuszem. Ugrupowanie administracyjne – Celnicy – poborcy podatkowi,

Mateusz jeden z nich był apostołem. Istniała wówczas też grupa pobożnych

żydów

nie

zgadzających

się

z

polityką

i prowadzonym życiem religijnym Faryzeuszów i Saduceuszów – wycofali się

na pustynię judzką – to byli Eseńczycy. Wspólnota z Qumran

(Qumrańczycy) – zerwała z życiem świątynnym, czytali Pismo Święte i je

wyjaśniali. Ugrupowanie mesjanistyczne o nastawieniu eschatologicznym –

ruch baptyzmalno-pokutny – ich główna grupa działająca nad Jordanem

związana była z Janem Chrzcicielem. Ruch ten był przygotowanie do ruchu

Jezusowego – w Palestynie nazywano ich Nazarejczykami (nie było wtedy

mowy o chrześcijanach – to nazwa pogańska)

Społeczeństwo w większości nie należało do żadnego z ruchów – byli biednym
ludem – ana lim (nie mający głosu) – musieli się podporządkowywać
rozporządzeniom politycznym i religijnym.

Herod Antypas w Galilei – tetrarcha
Herod I nie był tetrarchą
Po 39 roku całością rządził Agrypa

Życie Jezusa związane jest z historycznymi osobami (potwierdzonymi także w
źródłach pozabiblijnych):

Cesarz Oktawian August – kazał spisać ludność – narodziny w Betlejem
Publiczna działalność Jezusa – Herod I, Antypas, Filip II, Poncjusz Piłat (cesarz
Tyberiusz)

Życie religijne:
Sanhedryn – najwyższa rada żydowska, Arcykapłani – troszczyli się o sprawy kultu
żydowskiego (kult, pielgrzymki etc.) i omówione wcześniej partie religijno-polityczne.

- 5 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

Jezus był związany z ówczesnym judaizmem. Judaizm nie był jednolity. Różne partie
religijno-polityczne wskazują na różnorodność poglądów jeśli chodzi o światopogląd
żydowski. Wszyscy wierzyli w jednego Boga – Jahwe – ale różnie pojmowali
szczegóły. Potrzeba było wielkiej wiary polegającej na „skreśleniu” siebie.

W zróżnicowanym społeczeństwie – istniała bowiem mozaika różnie wierzących
Żydów.

Jezus nie należał do żadnej partii. Jest w konflikcie w uczonymi w piśmie. Uznawany
za wysłannika złych duchów. Jezus podaje naukę z wielkim autorytetem. Inaczej niż
reszta nauczających. Przerasta swoją epokę – choć z drugiej strony wciąż tkwi w
tradycji żydowskiej. Przynosi nowe objawienie, którego nikt się nie spodziewał. Głosi
prawdę o jednym Bogu. Żydzi różnie na Niego reagowali – raczej negatywnie (Łk 4.)

(Dopiero jak się Duch święty objawił wtedy im się w łepetynach rozjaśniło, a
wcześniej byli ciemniakami)

Chronologia życia Jezusa

Herod I – narodziny Jezusa

Obliczenia Dionizego Małego (IV w.) dziś podważane oscylowały w granicach 754 r.
od założenia Rzymu kiedy Herod już od czterech lat nie żył. Narodziny Jezusa wiążą
się także ze spisem ludności (który mógł być rozporządzony już w roku 9/8 przed erą
chrześcijańską). Wynika więc, że Jezus narodził się około 6 r. p.n.e.

Współczesne badania daty narodzin związane są ze zjawiskami astronomicznymi
(dot. gwiazdy betlejemskiej) – przypis 23 książka księdza profesora

Działalność publiczna Jezusa (około 30 lat) – głównie działał po chrzcie janowym na
północy. Ewangeliści piszą o działalności Jezusa w Galilei – próbował trochę w
Nazarecie, ale potem przeniósł się nad jezioro Galilejskie i tam działał. Umiłowanym
miastem było Kafarnaum – ze szczególnie umiłowanym domem Piotra.
Do Jerozolimy chodził na pielgrzymki.

5

Jako pobożny Żyd chodził nie tylko na święta

nakazane, ale także z racji innych świąt – np. Hanuka.

6

Ostatnie dni Jezusa w Jerozolimie – przypadły w czasie święta paschy. Rok 27(8)

7

Jezus rozpoczyna działalność publiczną, a kończy w roku 30 (mogło być także 33 –
co jest możliwe, ale raczej nie wskazane do przyjęcia) W tym roku

8

bowiem święto

Paschy przypadło w Szabat – dlatego dopuszcza się dwie te możliwości.

Świadectwa archeologiczne, kultyczne i topograficzne potwierdzające historyczność
Jezusa:

5

Chodził dwoma trasami: wschodnią – doliną Jordanu, druga krótsza, ale bardziej niebezpieczna –

przez Samarię.

6

Św. Łukasz pisze jeszcze o pielgrzymce młodzieńczej jak miał 12 lat – udał się z rodzicami.

7

Piętnasty rok panowania Tyberiusza

8

Chodzi o rok 30 i 33 n.e.

- 6 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011



odkrycia archeologiczne – najnowsze wykopaliska archeologiczne w
Cezarei nadmorskiej i Cezarei Filipowej odkryły nam realia w jakich
znajdował się Jezus czego wcześniej nie można było oglądać. Odkopane
są resztki świątyń, stadionów, hipodromów, amfiteatrów – wszystko jest na
wyciągnięcie ręki.
W Dolinie Cedronu oglądamy trzy wykute w skałach groby z czasów
hellenistycznych – pochodzą one z II wieku przed Chrystusem. On je
oglądał i ja też dziś mogę. Można zobaczyć jak wyglądała świątynia za
czasów Chrystusa.

9

Często bywał Jezus także na Górze Oliwnej, u stóp tej

góry w Getsemani jest grota zdrady – gdzie był aresztowany. Ta grota
istnieje nadal. Jest sama góra – na której są dróżki, po których Jezus
chodził i dziś my po nich chodzimy. Golgota w tej chwili jest kościele – ale
widać tą skałę na której stał krzyż. Jest grób Józefa z Arymatei zachowany
fragmentarycznie. Wieczernik – sala na górze istnieje nadal wciąż jest
czczona, istnieją resztki sadzawek – np. sadzawka Owcza (Betesda), Siloe
– bardzo stara z czasów Ezechiasza (VIII wiek przed Chrystusem) – woda
była doprowadzana kanałem

10

ze źródła Gichon

11

w Cedronie. Na górze

Oliwnej – Kościół, grota upamiętniająca nauczanie Jezusa w tym miejscu.
Ruiny zamków jerozolimskich – Antonii obok świątyni – liczne sanktuaria.
Cytadeli – twierdzy Dawidowej.

Miejsca poza Jerozolimą: Betlejem (grota narodzenia), grota zwiastowania

w Nazarecie, miejsce po synagodze w Nazarecie, miejsce gdzie Maryja
chodziła

z Jezusem po wodę (studzienka, źródełko), góra strącenia, góra Tabor,
miejsca

nad

jeziorem Genezaret – najlepsze sanktuarium – krajobraz się nie zmienił –
nadal

wszystko jest to samo – jezioro to jest w kształcie serca, Magdala,
Geraza,

ruiny

Kafarnaum, upamiętnienie miejsca rozmnożenia chleba, miejsce gdzie
przekazana

została władza Piotrowi – kościół prymatu Piotra zbudowany na skale
wychodzącej

w jeziora, ruiny Korozain, śladowe pozostałości po Betsaidzie, Jerycho
Herodiańskie,

pałace Heroda, ruiny w Cezarei Filipowej gdzie Pan Jezus przebywał z
Apostołami,

studnia w Sychem, z której Pan Jezus pił wodę prosząc o czerpak
samarytankę,

Emaus, Betania jako miejsce zamieszkania Łazarza, resztki domu
Łazarza itp.

Trzy okresy budownictwa sakralnego w miejscach związany z działalnością ziemską
Jezusa: bizantyjski, średniowiecze ( krzyżowcy XII – XIII w.) okres najnowszy od XIX
wieku.

9

Schody do świątyni były wykute w skale. Najwięcej wejść było od strony południowej (milo), ze strony

wschodniej była brama złota (wschodnia) od strony zachodniej – mur płaczu.

10

Zwany kanałem Ezechiasza

11

Dostarczał wodę do Jerozolimy

- 7 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011



Świadectwa historyków – niechrześcijańskich:

o Józef Flawiusz – Antiquitates Judaica i De bello judaico
o Mara bar Serapion
o Pliniusz Młodszy – pisze o chrześcijanach, którzy oddają cześć

Chrystusowi

o Tacyt – wspomina o prześladowaniach chrześcijan
o Swetoniusz – pisze o wygnaniu żydów i chrześcijan z Rzymu przez

Klaudiusza, bo byli podżegani przez Chrystusa – wzbudzali
niepokoje

M

ETODY

DOTARCIA

DO

AUTENTYCZNYCH

SŁÓW

I

CZYNÓW

J

EZUSA

Współczesne badania szczególnie stosowane wobec tekstów starożytnych pozwalają
nam dotrzeć do tych autentycznych słów i czynów stosując metody:



kryterium nowości – polega na tym, że w nauczaniu i działalności Jezusa
spotykamy się ze słowami, postawami, czynami odbiegającymi całkowicie
od dotychczasowej praktyki (są inne niż dotychczas, brak ciągłości,
oryginalność) np. swoje słowa i czyny potwierdza swoimi czynami –
uzdrawia, odwołuje się do swojego autorytetu, to on wybiera uczniów a nie
uczniowie Mistrza; przełamuje stereotypy. To inność od dotychczasowego
mimo trwania w tradycji żydowskiej

12



kryterium ciągłości i zgodności – ciągłość tradycji i zgodność z historią,
topografią, geografią, panującymi zwyczajami – Pan Jezus stosuje metody
nauczania dotąd stosowane. Nauka Jezusa ma charakter eschatologiczny,
ale trwa w tym środowisku. Teraz jest rozwój ekonomii zbawienia – trwa
wypełnianie. Jego zachowanie, słowa, czyny uwzględniają to co było
przygotowane. Marek ewangelista wyjaśnia znaczenie cytowanych
jezusowych słów żydowskich, Mateusz tego nie robi.



kryterium niesprzeczności – to co Pan Jezus mówi to i robi – koherencja
słów

i czynów (zgodność). Czyny wyjaśniają słowa, a słowa objaśniają czyny –
wewnętrzna harmonizacja.



kryterium wielorakiego potwierdzenia – te same słowa, albo czyny Jezusa
znajdujemy podane jednogłośnie w tradycji (synoptycznej, janowej i poza
ewangelijnej – np. słowa ustanawiające Eucharystię)

02.03.2011

SŁOWA I CZYNY JEZUSA

Wg form literackich. W dokumentach Kościoła, które omawialiśmy na ćwiczeniach
czytamy, że na każdym z etapów zastosowano takie formy jakie były

12

używa słowa: „Abba” – z aramejskiego ojczulku; zachowanie podczas Ostatniej Wieczerzy – wypowiada

słowa, których nikt nie rozumie.

- 8 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

charakterystyczne dla tamtych czasów. Porównywalne do tych stosowanych w
Starym Testamencie.

Podgatunki literackie w ramach tradycji słów Jezusa:



wypowiedzi prorockie i apokaliptyczne – formy jakich używali także
prorocy – Jezus postrzegany przez swoich słuchaczy jako prorok;
zachowywał się i nauczał jak prorok. Prorocy wypowiadali się w imieniu
Pana Boga – mówili „tak mówi Bóg” – Jezus tak się nie wypowiadał, ale
podobne były inne formy: wołanie do nawrócenia (ostrzeżenia, groźba i
pocieszenie, błogosławieństwa),



pouczenia mądrościowe Jezusa – Jezus naucza podobnie jak mędrcy –
mędrcy podawali zasady postępowania – parenezy – recepty na życie – jak
żyć

według

wiary

w Pana Boga. Jezus mówi jak żyć według wiary wynikającej z nowego
objawienia – jak żyć po chrześcijańsku. Wśród takich sentencji podobnych
do tych mądrościowych mamy także przysłowia (zbiór aforyzmów – np. tam
skarb twój, gdzie serce twoje)



formuły prawnicze – Pan Jezus w swoich nauczeniu używał też
sformułowań prawniczych – kiedy nadawał nowe prawa – jeżeli … to…

o apodyktyczne – tak czyń a nie czyń inaczej: miłuj swoich

nieprzyjaciół, nie czyń drugiemu co tobie nie miłe…

o kazuistyczne – jeżeli ktoś Cię uderzy w jeden policzek – nadstaw

mu

i drugi…



słowa o posłannictwie – Jezus wzywa do naśladowania Go: Jak Ojciec
mnie posłał tak i Ja was posyłam… Pójdź za mną!



przypowieści – Jezus naucza o Królestwie Bożym – to taki podgatunek,
który można nazwać porównaniem – położeniem obok siebie dwóch
rzeczywistości (paraballo – rzucam obok) – jedna z nich to przykład z
życia, druga to prawda o Królestwie Bożym. To nie była łatwa forma
nauczania. Przypowieści to ulubiona forma nauczania Jezusowego – ale
trudna bo wymaga myślenia, wyciągania wniosków

i wypowiedzenia się za tą sugestią, którą Jezus dawał w przypowieści.
Trzeba było zmagać się z sobą, wybierać…



kompozycje słów Jezusa (mowy) – Jezus wygłaszał dłuższe mowy na
wzór mów np. Mojżesza. Te mowy zbierano potem w kompozycje – zbiory
mów. Zbierano je według tematu – takie wyraźne zbiory znajdujemy potem
u redaktorów ewangelii (Mk 4; Mt 13 – całe rozdziały przypowieści)

Czyny i wydarzenia z życia Jezusa – także można nazwać literacko; podgatunki w
narracjach ewangelicznych:



paradygmaty (Dibelius nazwał tak opowiadania o najbardziej
charakterystycznych czynach Jezusa ) – wzorce, podstawowe zachowania
– w gramatyce paradygmatem są tablice gramatyczne z końcówkami –
zachowania Jezusa były pewnym wzorcem – np. uzdrowienie paralityka i
odpuszczenie mu grzechów – choroby są skutkiem grzechu – Jezus usuwa
przyczynę ulecza z choroby poprzez odpuszczenie grzechów. Rudolf
Bultmann nazywa takie zachowania apoftegmatami.

- 9 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011



opisy powołań – Jezus wybiera kogoś – mówi mu pójdź za Mną – ten
opuszcza wszystko i kroczy za nim… - podejmuje Jego sposób życia,
przebywa

z

nim

i przyjmuje Jego naukę – tak jak naucza Jezus tak postępuje



narracje o działalności cudotwórczej

o uzdrowienia – często opisywane razem z egzorcyzmami –

wypędzaniem złego ducha – Pan Jezus pokazuje że przyczyną
choroby jest opętanie. Zdarzają się także egzorcyzmy, gdzie nie ma
konkretnej choroby (Mk 5)

o cuda epifanijne – objawiające jego boską siłę i moc – chodzenie po

jeziorze, uciszenie burzy, rozmnożenie chleba, przemienienie,
zmartwychwskrzeszenia, zmartwychwstanie…



teksty o ustanowieniu sakramentów – narracje wydarzeń, gdzie Jezus
ustanawia sakramenty – Eucharystii i chrztu. Inne opisy też istnieją – choć
nie są tak wyraźne. Jeśli chodzi o sakrament chrztu – po dziś dzień
stosujemy formułę – „Idźcie na cały świat i udzielajcie chrztu w imię Ojca i
Syna i Ducha Świętego” (…) – to jest chrzest w imię Jezusa, podobnie
Sakrament Eucharystii (1 Kor …) – słowa przeistoczenia stosowane są do
dziś



historia dzieciństwa Jezusa – w opisach ewangelistów

13

te wydarzenia

są wplecione w narracje o charakterze orędzia teologicznego



ewangelia męki Pańskiej – opowiedziana przez wszystkich ewangelistów,
narracje męki Pańskiej – są najdłuższe – nie proporcjonalne do reszty
spraw z działalności publicznej Jezusa. Chronologicznie krótkie – a bogate
w wydarzenia. Już w tradycji ustnej najwięcej uwagi przykładano do męki
Pańskiej. Te narracje, które są przekazywane ustnie, a potem spisane
opierają się na pierwszej zasadzie, że nie tylko ważne jest wydarzenie, ale
to wydarzenie miało charakter zbawczy – dlatego posługując się metodą
wypełniania się pism sięgano do opisów starotestamentalnych, które
wyznaczały te sprawy na które zwrócono uwagę. (Co się miało wypełnić? I
na to zwracano uwagę) Tak się stało, żeby się wypełniły Pisma. (Łk 24,34)

o pieśń o cierpiącym słudze Jahwe (Iz)
o ofiarowanie Izaaka (Rdz 22)
o liturgia dnia pojednania (Kpł 16)
o zabicie baranków paschalnych przed wyjściem z Egiptu (Wj 12)
o ceremonia i konsekracja kapłanów (Wj 29)
o teksty o prześladowaniach i cierpieniach ludzi sprawiedliwych (Ps

22; PS 69)

o i wiele innych



najkrótszy opis męki Pańskiej znajdujemy u Marka – schemat zasadniczy
męki Pańskiej opiera się na ewangelii Markowej. Faktografia ta wydaje się
najbliższa prawdzie. Dodatki w innych ewangeliach mogą być już
interpretacją teologiczną. Rozpoczyna się wszystko postanowieniem
Sanhedrynu o zgładzeniu Jezusa, potem następuje namaszczenie w
Betanii (to namaszczenie drogim olejkiem – kobieta uczyniła już na Jego
pogrzeb), ustanowienie eucharystii podczas wieczerzy paschalnej
(ostatniej wieczerzy) – wyraźnie nawiązuje Pan Jezus do czekającej Go

13

Łukasz ma pastuszki, a Mateusz ma o mędrcach

- 10 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

wkrótce męki – to jest ciało moje za was WYDANE, krew moja za was
WYLANA, różne mowy Jezusa – najbardziej charakterystyczna zapowiedź
zaparcia się Piotra, modlitwa w Ogrójcu (ogrodzie Oliwnym) – jest ona
bardzo dramatyczna, ale wszyscy ewangeliści podkreślają wypełnienie do
końca woli Ojca – Pan Jezus przeżywa lęk przed męką, padają słowa o
Bożej woli… („Bądź wola Twoja”); sądy nad Jezusem (pojmanie Jezusa) –
dwa procesy – pierwszy żydowski przez sanhedrynem – winien śmierci za
bluźnierstwo – uznaje się synem Bożym, Mesjaszem – stawia się ponad
człowieka; drugi proces przed sądem rzymskim – Piłatem (Łukasz dodaje
jeszcze sąd przed Herodem Antypasem) – Piłat zmuszony do wydania
wyroku śmierci – nie chciał ale musiał; droga krzyżowa – droga boleści od
miejsca skazania Jezusa (w Antonii) na Golgotę uliczkami Jerozolimy;
wyszydzenie na krzyżu, wykonanie wyroku na skale w kształcie czaszki,
szybki pochówek - pochowanie Jezus w grobowcu Józefa z Arymatei –
zaraz po zdjęciu z krzyża Pana Jezusa włożono do grobu, którego wejście
zasłonięto kamieniem… rano grób jest pusty

Tytuły Jezusa związane z Jego ziemskim życiem:



Jezus – imię nadane przez Anioła przy zwiastowaniu – to imię
teoforyczne, forma Jezus jest formą grecką – oryginalna semicka forma
(hebrajska) to Jeszua, Jehoszua – składa się z dwóch części – Jassa i
Jahwe = Jahwe zbawia; to imię z takim samym znaczeniem nosi jedna z
najwybitniejszych postaci Starego Testamentu następca Mojżesza – Jozue
– (Jeszua), warto także przytoczyć inną postać – mianowicie – autor księgi
Syracha też się nazywa – Jezus (syn Syracha). Imię Jezus nie jest
pierwszym imieniem Biblii. Także w Nowym Testamencie niektórzy
chrześcijanie będą nosić to samo imię (jeden z chrześcijan – o którym
wzmiankę znajdujemy w Kol 4,11) Dzisiaj w Ameryce Łacińskiej setki
mężczyzn nosi to imię (najczęściej w kombinacji Hesus Maria Hose)



nauczyciel, rabbi, prorok – epistata, rabbi – zachowywał się i nauczał jak
rabini lub prorocy – porównywany do Eliasza, Jeremiasza, Mojżesza czy
Jana Chrzciciela



Mesjasz, pomazaniec Boży, Chrystus - oczekiwania mesjańskie
uważają, że jest to syn Dawida, król żydowski



Jezus odnosi do siebie jeden tytuł SYN CZŁOWIECZY (Dn 7,13) –
Jezus łączy dwie postacie syna cierpiącego i tego przychodzącego na sąd
– to cierpiący sługa Boży



formy samoobjawieniowe: Jam jest (ego ejmi), jestem który jestem, ja
jestem (z dopełnieniami: wodą żywą, światłością świata, dobrym
pasterzem, drogą prawdą i życiem etc.)



Syn Boży – nigdzie Jezus nie nazywa tak siebie, ale Jego nazywają inni–
wyznając przy Tym wiarę – Jezus jest świadomy że jest Synem Bożym
(potwierdzenie

w słowach Ojca: Tyś jest mój syn umiłowany w tobie mam upodobanie)
Odpowiada jedynie na pytanie Czy Ty jesteś Synem Bożym? Tak ja nim
jestem.

- 11 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011



(Dz 2-5. 10 i 13) – mowy kerygmatyczne

09.03.2011

P

RZEKAZ

USTNY

– apostołowie byli uczniami Jezusa – mieli z nim osobisty kontakty

przed ukrzyżowaniem jak i po Jego zmartwychwstaniu. Są naocznymi świadkami
„Nie możemy nie mówić tego cośmy słyszeli i widzieli”.

Apostołowie są świadkami – wydarzeń i Chrystusowej nauki – świadczą o
prawdziwości.
Uczniowie są naocznymi świadkami Jezusa zmartwychwstałego. Nikt bowiem nie był
przy samym zmartwychwstaniu. Apostołowie są świadkami spotkań ze
zmartwychwstałym Jezusem. Towarzyski mu od początku (chrztu Janowego) i byli z
nim aż do wniebowstąpienia i zesłania Ducha świętego.

Możliwości dojścia do świadectw:



mowy kerygmatyczne – mowy św. Piotra i mowy św. Pawła w Dziejach
Apostolskich – to takie kazania, w których głosi się Jezusa, który był
ukrzyżowany

i zmartwychwstał. To takie pierwsze orędzie, które ma na celu nawrócić
słuchaczy do wiary w Jezusa (otworzyć się na nowe objawienie). Nie
możemy ograniczać sprawy nawrócenia tylko do moralności – to także
sprawa dotycząca doktryny (przyjęcia nowej wiary). Za przyjęciem Jezusa
jako swojego mistrza i Pana idzie moje postępowanie.

14

WEZWANIE DO

UWIERZENIA W CHRYSTUSA – pierwsze orędzie



didache – nauka pogłębiająca – prolog ewangelii św. Łukasza - Łk 1, 1-4

„Wielu już starało się ułożyć opowiadanie o zdarzeniach, które się dokonały pośród nas,
tak jak nam je przekazali ci, którzy od początku byli naocznymi świadkami i sługami słowa.
Postanowiłem więc i ja zbadać dokładnie wszystko od pierwszych chwil i opisać ci po
kolei, dostojny Teofilu, abyś się mógł przekonać o całkowitej pewności nauk, których ci
udzielono.”



W mowach kerygmatycznych przedstawiona jest sprawa Jezusa
począwszy od chrztu Janowego; zwraca się uwagę na najważniejsze
wydarzenia – śmierć Jezusa na krzyżu, Jego zmartwychwstanie i zesłanie
Ducha św. Za każdym razem jest opisany tragizm śmierci krzyżowej,
podkreśla się udział Żydów, którzy domagali się śmierci Jezusa, oraz
wymienia się Piłata, który został zmuszony do wykonania tego wyroku.

Kiedy głoszono Ewangelię ustnie, wtedy dla różnych celów zbierano sobie różne
wypowiedzi Jezusa tworząc - tzw. zbiory mówi i czynów (cudów) Jezusa.

15

14

Prorocy w ST wzywając do nawrócenia przypominali, że Żydzi zawarli przymierze z Bogiem Jahwe –

zwracali uwagę bardziej na sferę moralną. Nawrócenie moralne efektem prawdziwej wiary (korekta)

15

U Mateusza wszystko jest poukładane – zbiory mówi, zbiory cudów

- 12 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

Dokonywano także pewnych podsumowań czynów i działań Jezusa (sumarium) (Mt
4,23-25)

16

(Mk 1,14-15)

17

Posługiwano się także testimoniami (testimonia – to świadectwa) – szczególnie
chętnie wykorzystywane w środowisku żydowskim. Ponieważ testimonia obejmowały
antologię (wybór) tekstów ze Starego Testamentu przez które chciano udowodnić
jakąś prawdę o Jezusie na zasadzie wypełnienia się Pisma.

Inne formy na jakie napotykamy :



wyznania wiary – stosowane już w liturgii jako codzienne modlitwy,
dokładnie jak nasze „Wierzę w Boga Ojca” czy „Wierzę w Jednego Boga” –
znajdziemy je w listach; istnieją dwie kategorie:

o formuła wiary – treść (np. 1 Kor 15, 3-7; Rz 4,25)
o homologia – praktyczne wyznawanie wiary, wypowiadanie tej treści

uroczyście podczas nabożeństwa (formuła: Przez Chrystusa Pana
naszego… - która też jest wyznaniem wiary) („Jeżeli więc ustami
swoimi wyznasz, że Jezus jest Panem, i w sercu swoim uwierzysz,
że Bóg Go wskrzesił z martwych - osiągniesz zbawienie.” Rz 10,9)

o krótkie homologie nazywamy aklamacjami – najczęściej

jednosłowne – np. Abba! (Rz 8, Ga, 4); aklamacjami są także teksty
wzięte z ST – słowa hebrajskie „amen”, „alleluja”, „hosanna”



hymny chrystologiczne – modlitwy najstarszych wspólnot chrześcijańskich
– mówi się w nich o Jezusie – najczęściej o jednej z prawd i stosuje się w
nich tytuły Chrystologiczne streszczające Jego pośrednictwo, rolę i funkcję
– mówiąc kim On jest (sam w sobie – np. Syn przedwieczny, albo też kim
jest dla nas). Hymny też najczęściej spotykamy w listach – św. Pawła, św.
Piotra i innych. Także hymn o Logosie na początku ewangelii św. Jana.
Innym ważnym hymnem jest hymn o poniżonym

i wywyższonym Synu Bożym – Słudze Pańskim (Flp 2, 6-11)

18

(1 Tm 3,16)

hymny

o męce Pańskiej - pasyjne (1 P 1,18-21; 2,21-24; 3,18-22) hymny o
Chrystusie zwycięzcy (Ap 5,9; 12,10)

16

Mt 4,23-25 „I obchodził Jezus całą Galileę, nauczając w tamtejszych synagogach, głosząc

Ewangelię

o

królestwie

i lecząc wszelkie choroby i wszelkie słabości wśród ludu. A wieść o Nim rozeszła się po całej Syrii.
Przynoszono więc do Niego wszystkich cierpiących, których dręczyły rozmaite choroby i dolegliwości,
opętanych,

epileptyków

i paralityków, a On ich uzdrawiał. I szły za Nim liczne tłumy z Galilei i z Dekapolu, z Jerozolimy, z
Judei

i z Zajordania.”

17

Mk 1,14-15 „Gdy Jan został uwięziony, Jezus przyszedł do Galilei i głosił Ewangelię Bożą. Mówił:

Czas się wypełnił i bliskie jest królestwo Boże. nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię.”

18

Flp 2, 6-11 „On, istniejąc w postaci Bożej, nie skorzystał ze sposobności, aby na równi być z

Bogiem,
lecz ogołocił samego siebie, przyjąwszy postać sługi, stawszy się podobnym do ludzi. A w
zewnętrznym przejawie, uznany za człowieka, uniżył samego siebie, stawszy się posłusznym aż do
śmierci - i to śmierci krzyżowej. Dlatego też Bóg Go nad wszystko wywyższył i darował Mu imię ponad
wszelkie imię, aby na imię Jezusa zgięło się każde kolano istot niebieskich i ziemskich i podziemnych.
I aby wszelki język wyznał, że Jezus Chrystus jest PANEM - ku chwale Boga Ojca.”

- 13 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011



doksologie i eulogie (wychwalanie – pokazywanie chwały Bożej; najlepsze
mówienie

o Bogu) – o Panu Bogu można tylko dobrze mówić. Najbardziej znaną
doksologią jest: „Chwała na wysokości Bogu” inne pieśni i fragmenty to
przede wszystkim kantyki Zachariasza, Maryi i Symeona. Znamy także
modlitwę Pańską. (Mt 6 - dłuższa) (Łk 11, 2-4 - krótsza), Zdrowaś Maryjo
(pozdrowienie anielskie) – wykorzystana w dwóch perykopach przez św.
Łukasza

–

przy

zwiastowaniu

Maryi,

a także jej część wykorzystana jest w scenie nawiedzenia Elżbiety (Łk 1) –
dowody na to że to jest modlitwa pierwotnego Kościoła znajdziemy w
przypisie książki autorstwa ks. profesora.



sprawowanie liturgii (sakramentów) – nie można być tylko ochrzczonym,
trzeba korzystać z całego bogactwa. Mamy świadectwa w NT (w listach i
Dziejach Apostolskich) o sprawowanej liturgii sakramentalnej (np. przy
sprawowaniu sakramentu chrztu św. używamy tekst, w którym czytamy Ef
5,14 – formułę trynitarną tego sakramentu spotykamy w zakończeniu
ewangelii według św. Mateusza - Mt 28, 19 - następne) Chrzest Jezusowy
nazywano w pierwotnym Kościele, że jest to chrzest w imię Jezusa
Odróżniało to go od innych praktyk chrzcielnych stosowanych także przez
Żydów. W odróżnieniu od innych chrztów mówiono o chrzcie jako
o chrzcie w imię Jezusa. Najczęstszy sakrament to Eucharystia – która
nazywana była także łamanie chleba, albo pamiątką Pana.
Najistotniejszym w sprawowaniu sakramentu eucharystii są słowa
konsekracji, kiedy wziął chleb i wino w swoje ręce – najstarszy zapis
formuły eucharystycznej 1 Kor 11, 23-26) – dwie tradycje Piotrowa
i Pawłowa. Inne wzmianki w 1 Kor 16, 20;22 – formuły stosowane w czasie
sprawowania sakramentów – tu w czasie Eucharystii – sakramentu miłości
– związana z zapowiedzą powtórnego przyjścia.



pouczenia moralne – jak należy postępować – przepisy jak żyć po
chrześcijańsku. Te wskazówki nazywają się parenezami (parenezy –
wskazówki, przestrogi). Do tych wskazówek należą również katalogi cnót i
wad (1 Tes 1; Ga 5, 19-23; Jk 3,16-17)



tablice domowe i katalogi obowiązków stanowych

19

– wskazówki dla życia

chrześcijańskiego – to nie wymysł chrześcijański podobnie jak katalogi cnót
i wad. Katalogi domowe to porządek jaki ma być w domu. W NT w listach
apostolskich pokazują uzasadnienie takiego a nie innego postępowania w
byciu chrześcijaninem. Tablica domowa to w naszej rzeczywistości
REGULAMIN SEMINARYJNY (Ef 5, 22-6, 9)

Tytuły Jezusa w tradycji apostolskiej: - praktyka zajmowania się tytułami Chrystusa
jest bardzo ważna ostatnio, gdyż w skrócie opisują Jezusa – określają Go jednym
słowem:



Mesjasz – w formie oryginalnej spotykamy się bardzo rzadko – dwukrotnie
w ewangelii św. Jana;

19

Jakimi cechami powinien się ktoś charakteryzować np. hierarchia kościelna jaki powinien być biskup,

prezbiter i diakon. W listach pasterskich mamy te wskazówki (1 Tt 1,5-9); katalogi tyczą się także wdów.

- 14 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011



najczęściej we wszystkich listach NT, Dziejach Apostolskich, Apokalipsie
i Ewangeliach – nazywany jest Chrystusem (christos – namaszczony –
Duchem Św.)



w modlitwie Kościoła Jerozolimskiego i w kerygmacie apostolskim
spotykamy Jezusa jako cierpiącego Sługę Bożego



Syn Dawida (Rz 1,3-4) - Jezus wypełnia obietnice dane Dawidowi i w
mowach kerygmatycznych podkreśla to św. Paweł i Piotr



Syn Boży – wyznanie wiary – kiedy się uznaje Jezusa za Syna Bożego
(Hbr – wielokrotnie i na różne sposoby przemawiał do nas Bóg…)



Kyrios – Pan

20

– słowo to jest najbardziej uroczystą formą nazwania

Jezusa

O pierwszeństwie z książki przepisać

16.03.2011

W drugim etapie głoszenia Ewangelii trzeba uwzględnić środowisko w jakim jest
ona głoszona – Sitz im Leben. Uzasadnia ona formę głoszenia jaką zastosowano.

Mowy misyjne i apostolskie – mowy kerygmatyczne - głosili je apostołowie
wykorzystując okazję gdy zebrali się ludzie w większą grupę. - SPRAWDZIĆ

względy parenetyczne – wskazówki jak postępować po chrześcijańsku – podawane
w kontekście zachowań niewłaściwych – często występują w listach NT.

apologie i polemiki – trzeba bronić wiary, odpowiedź na stawiane zarzuty

metody głoszenia Ewangelii:



dostosowanie się do słuchaczy – środowiska w jakim żyją

o wśród Żydów i Pogan następujące środki interpretacji Ewangelii:



nauka oparta na przekonaniu, że Mesjasz - Syn Boży
zapowiadany był w Starym Testamencie; to co się stało już
było zapowiedziane; „Stało się tak, aby się wypełniło Pismo…
„



apokaliptyka żydowska – forma pouczenia, przekazu
objawienia Bożego w kontekście prześladowań za wiarę, gdy
wiara zagrożona jest ze strony zewnętrznej - za czasów
Antiocha IV Epifanesa. Aby wlać nadzieję, trzeba przekonać
adresatów, kto rządzi światem, od kogo wszystko zależy – od
Boga; stosuje się symboliczne, mocne obrazy

i języka tajemnego. Te obrazy i symbole są zrozumiane tylko
dla ludzi wtajemniczonych



synkretyzm hellenistyczny – nawiązywanie do wierzeń
pogańskich – np. mowa kerygmatyczna św. Pawła na

20

W tekstach Septuaginty zamiast Jahwe używany jest termin Adonai - Pan

- 15 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

Areopagu w Atenach. (ołtarz nieznanemu bogu) (Dz 17); 1
Kor 8,6 – „U was jest wielu Bogów, a u nas tylko jeden Pan –
Jezus Chrystus”

Trzeci etap – spisanie Ewangelii – redakcja Ewangelistów

Mamy cztery księgi kanoniczne napisane pod natchnieniem nazywane są
Ewangeliami. Naprawdę jest jedna ewangelia!! Trzy różne znaczenia słowa
„ewangelia”

- Dobra Nowina jako to, co działo się z Chrystusem
- Dobra Nowina o zbawieniu przyniesiona przez Jezusa – bardzo
sprecyzowana,

przekazywana ustnie
- Dobra Nowina jako spisana książka

Sami autorzy nie zawsze nazywają swoją książkę ewangelią. Czyni to tylko Marek:
„Początek Ewangelii o Jezusie Chrystusie Synu Bożym”. Inni tzn. Łukasz, Mateusz,
Jan mówią o książce. Święty Mateusz swoją książkę rozpoczyna słowami: „Książka
traktująca o początkach Jezusa Chrystusa”. Św. Jan pisze, że napisał książkę na
końcu w rozdziałach 20 i 21. (20,w.30; 21,w.25)
Św. Łukasz w prologu pisze: „ Wielu już starało się ułożyć opowiadanie o
zdarzeniach, które się dokonały pośród nas” Bezpośrednio o książce pisze w
Dziejach Apostolskich. (Dz 1,1)
U Ojców Kościoła wszystkie cztery książki są nazywane Ewangeliami.

Ewangelia jako specjalny gatunek literacki charakteryzuje się pewnymi cechami.
To jest spisane orędzie – postulat, wzywanie do uwierzenia – o Jezusie który
przyniósł zbawienie. To orędzie domaga się przyjęcia. Ma ono swój schemat.
Ewangelię o Jezusie rozpoczynają autorzy natchnieni od wystąpienia Jana
Chrzciciela i chrztu Jezusa w Jordanie – co daje początek publicznej działalności
Jezusa. To co działo się wcześniej nas nie interesuje. Orędzie nie zajmuje się latami
ukrytymi. W dwóch ewangeliach kanonicznych pojawi się jednak długi wstęp –
szeroki prolog uwzględniający wątki z dzieciństwa Jezusa.

Ewangelie synoptyczne mają inny schemat niż ewangelia św. Jana.
W Ewangeliach synoptycznych po Chrzcie Janowym następuje okres działalności
Jezusa

w Galilei, droga do Jerozolimy i wydarzenia jerozolimskie wraz z męką, śmiercią
i zmartwychwstaniem.
Jan ma inne założenia. Początek to chrzest Janowy, koniec to męka śmierć i
zmartwychwstanie.

A w środku kładzie uwagę na działalność Jezusa w Jerozolimie związaną z
pielgrzymkami – Jezusa widzimy ciągle w kontekście świątyni Jerozolimskiej.
Wszystkie wydarzenia i to co Jezus głosi i działa ma wymiar teologiczny – to nie jest
podane po to byśmy mieli tylko wiedzę. To są fakty historyczne – interpretowane
teologicznie – w każdej ewangelii inaczej. Chodzi o przedstawienie znaczenia
zbawczego tego wydarzenia. Co ja z tego mam? Co my z tego mamy? Jakie to ma
znaczenie dla naszego zbawienia?

- 16 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

W każdej ewangelii są ciekawe wątki biograficzne, ale żadna z nich nie jest opisem –
życiorysem Jezusa. Ewangelie nie były dostępne dla każdego człowieka (nawet
chrześcijanina) bo nie było druku – trzeba było przepisywać ręcznie, a też
umiejących czytać i pisać była nikła ilość. Wiara rodziła się ze słuchania. Dostęp do
tej książki był trudny. Konieczność zapoznania się z ewangelią była konieczna. Dla
celów katechetyczno - kerygmatycznych i duszpasterskich zaczęto układać
opowiadanie o Jezusie w formie życiorysu w oparciu o cztery ewangelie. Najlepsze
opowiadanie ułożył w sposób najbardziej systematyczny i naukowy – Tacjan
Syryjczyk w 180 r. Napisał on książkę w oparciu o cztery ewangelie – zrobił wyciąg z
czterech ksiąg i nazwał ją „przez cztery” – Dia Tessaron – układając opracowanie na
temat życia Jezusa.

Zastosował on metodę harmonii ewangelii. Z tego powodu trzeba było opuścić
niektóre teksty. Przy takim zabiegu Tacjan nie zwrócił uwagi na to, że każda
ewangelia jest inna, że zawiera inny obraz Jezusa, ma inne założenia redaktorskie.
Nastąpiło wypatrzenie obrazu Jezusa – karykatura.

Zarzuty przeciw harmonii ewangelii:



intencją ewangelistów nie było pisanie żywota Jezusa, ale przekazanie
Dobrej Nowiny o zbawieniu mesjańskim



każda ewangelia ma swoją strukturę



poprzez ujednolicenie i opuszczenie tekstów ewangelii następuje niwelacja
postaci Jezusa



sporządzanie harmonii ewangelii wydaje się sprzeciwiać się woli Pana
Boga – jest więc grzechem

Okoliczności napisania ewangelii:



niezrealizowane oczekiwanie na rychłą paruzję (oczekiwanie na
niespełnioną jak dotąd paruzję) – pierwsza społeczność chrześcijańska –
pierwsi chrześcijanie, którzy znali Jezusa lub Jego uczniów słyszeli o
krótkim przyjściu Jezusa w chwale – paruzja się jednak odwlekała – co
widać w ewangelii św. Mateusza – przypowieść o pannach mądrych i
głupich – paruzja to przyjście Oblubieńca

21

Zapowiedź zburzenia

Jerozolimy i świątyni – co stało się czterdzieści lat później – spełniła się
tylko pierwsza część zapowiedzi. Koniec świata nastąpi „wkrótce”.



niedostatek naocznych świadków – rozszerzało się terytorium
ewangelizacyjne chrześcijaństwa - co powodowało brak świadków.
Świadkowie spisują więc swoje świadectwa.

Cel napisania ewangelii:

Celem napisania Ewangelii jest umocnienie w wierze. Wybrane fragmenty z życia
Jezusa mają ilustrować prawdziwość Jego słów, że to czego nauczał potwierdzał
swoimi czynami. Cuda miały wskazywać na Jego boską moc. Miały być cudami

21

„Pan młody jakoby się opóźniał…”

- 17 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

epifanijnymi, ale także dowodowymi - Jezus działa podobnie jak wielki prorok.
Ewangeliści chcieli zaradzić potrzebom słuchaczy i ukazać postać Jezusa w
konkretnej sytuacji społecznej, socjologicznej, religijnej etc.

Spisanych relacji o Jezusie – Dobrej Nowiny przynoszącej orędzie zbawcze
związane z działalnością Jezusa Chrystusa zaczęło powstawać coraz więcej. Jedne
teksty były rzeczywiście pochodzenia apostolskiego, a inne powoływały się na
autorytet apostołów, chcąc wyjaśnić pewne sprawy, pytania – troszeczkę na własną
rękę (teologia ludowa). Obok ewangelii będących świadectwem apostolskim
powstawały ewangelie na użytek mniejszych wspólnot kościelnych – nie uznane za
pisane pod natchnieniem. Powstała moda pisania Ewangelii.

22

Wiele ich było, ale

tylko cztery uznane zostały za kanoniczne.
Każda ewangelia przedstawia nam prawdę zasadniczą o Jezusie. Każda jednak
czyni to na swój sposób.

Apokryfy

Ewangelii apokryficznych jest prawie czterdzieści. Literatura apokryficzna nawiązuje
do nazewnictwa biblijnego: mamy też listy apokryficzne, dzieje apostolskie
apokryficzne, apokalipsy apokryficzne. Żydzi palestyńscy odrzucili księgi, które nie
były pisane po hebrajsku (a jedynie po grecku) uznając je za apokryfy.

Każdy z nich trzeba jednak osobno ocenić – czy jest to literatura będąca popularnym,
ludowym podejściem do spraw Bożych – nie zawierająca błędów teologicznych, czy
też jest to może pismo zawierające poglądy heretyckie. Wiele jest też apokryfów
apologetycznych.

Podział apokryfów ewangelicznych:



dotyczące całości życia Jezusa (Jego działalności) – podobnie jak w
Ewangeliach kanonicznych – szczególnie rozwinięta działalność Jezusa po
chrzcie w Jordanie



zajmujące się jedynie fragmentem życia Jezusa

o tylko dzieciństwem



protoewangelia Jakuba – obejmuje przede wszystkim
dzieciństwo Jezusa, ale także całą historię związaną z życie
Maryii i Józefa jeszcze przed Jego poczęciem.



historia Józefa cieśli – stara się przedstawić wyjątkowość
postaci św. Józefa i stosunku Jezusa do swojego ziemskiego
ojca. Opisuje także śmierć św. Józefa

o tylko Męką Pańską



ewangelia Nikodema



ewangelia Gamaliela

o o zmartwychwstaniu



ewangelia piotra



ewangelia bartłomieja

o gnostyckie:

22

Prolog ewangelii św. Łukasza: „Wielu już starało się ułożyć opowiadanie o zdarzeniach, które się dokonały

pośród nas” (Łk 1,1)

- 18 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011



ewangelia prawdy



ewangelia Tomasza



ewangelia dzieciństwa wg. Tomasza



ewangelie apokryficzne dotyczące śmieci Matki Bożej (transitus Mariae)

Kwestia synoptyczna i próby jej rozwiązania

Synopsis – jednym spojrzeniem obejmuje wszystko, współoglądanie naraz
wszystkiego.

Fakt synoptyczny – oglądanie naraz wszystkich ewangelii.

I co z niego wynika?



trzy ewangelie pod pewnym względem są do siebie podobne.



najkrótsza jest ewangelia św. Marka. Ewangelia Mateusza i Łukasza jest
dłuższa.



u Mk, Łk, Mt – podobny schemat jeśli chodzi o przedstawienie działalności
Jezusa - nie ma tego schematu u św. Jana



każda perykopa u św. Marka ma gwiazdkę (*) przywołuje mnie to do
przypisu, gdzie znajduje odniesienie do pozostałych ewangelii
synoptycznych

23



są takie teksty w ewangelii św. Mateusza i Łukasza, których nie ma w
Marka



są teksty których nie ma w żadnej innej ewangelii poza jedną (teksty
własne – najmniej u Marka, najwięcej u Mateusza i Łukasza)

Z tego oglądania wynikają zbieżności pomiędzy pierwszymi ewangeliami. Ten fakt
domaga się wyjaśnienia - dlaczego są do siebie podobne?
Fakt synoptyczny postawił pytanie, kwestię, którą trzeba rozwiązać.

Próby rozwiązania (istnieją już od XVIII wieku) wśród nich można wyróżnić m.in.:

24



hipoteza ewangelii pierwotnej – istniała ewangelia pierwotna, z której
wszyscy odpisywali – korzystali ze wspólnego źródła;



korzystanie z tradycji ustnej – ewangeliści nim spisali swoje dzieła
korzystali wcześniej ze wspólnej tradycji ustnej;



hipoteza wzajemnej zależności – wiele podobieństw bo są od siebie
wzajemnie zależne. Możliwości są różne. Pierwotnie była spisana
ewangelia Mateusza w wersji semickiej, a Marek zaś jest streszczeniem
ewangelii Mateuszowej, zaś Łukasz tylko przerobił ewangelię Mateusza

25

23

w kilku przypadkach także do św. Jana

24

rozwiązanie tego problemu nie rozwiązuje jednak do końca problemu powstania ewangelii – wszystko to tylko

hipotezy, które przybliżają nam sprawę powstawania ewangelii (ich spisania)

25

Pierwszeństwo ewangelii Mateusza wynika z opinii starożytnej. Euzebiusz z Cezarei podając świadectwo

biskupa Papiasza z Hierapolis że Mateusz ułożył logia hebrajskie (en te hebraidi dialecto) – słowa Pana.
Tłumaczenie greckie jest wtórne. Mateuszowa ewangelia miała więc być tą pierwotną. Kurzinger zwrócił uwagę,
by na wypowiedź Papiasza popatrzeć inaczej. Słowa te nie muszą oznaczać dosłownie w dialekcie hebrajskim,
a nie co inaczej mianowicie: w duchu języka hebrajskiego.

- 19 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

Ewangelia Mateusza jest napisana w duchu języka semickiego (hebrajskiego) ale w
oryginale napisana jest po grecku.

Pierwszeństwo Marka – wynika z tego, że jest ta ewangelia najkrótsza. Przy
kolejnych wersjach raczej się coś poszerza niż skraca. To najstarsza ewangelia i na
niej opierają się Mateusz i Łukasz dodając także inne teksty. Ta hipoteza
pierwszeństwa Marka nie wyjaśnia dlaczego miedzy Mateuszem a Łukaszem jest
taka zbieżność, która podkreśla że takie same teksty są u Mateusza
i Łukasza a nie ma ich u Marka.

Dwa źródła podstawowe:

26



zbiory mów Pańskich



ewangelia św. Marka

schemat str. 96

schemat str 99 – każdy z ewangelistów korzysta ze źródła własnego, poza tym
Mateusz i Łukasz korzystają z Marka i ze źródła Q.

Teoria o etapach pośrednich: były źródła podstawowe dla każdej ewangelii

Schemat str. 98 u góry (bez kilku kresek)

Q

A

B

C

Q

Mtp

Mkp Łkp

X

X

Mtk

Mkk

Łkk

Schemat str 98 u dołu H – hellenistyczna

P – pawłowe
D – ewangelia dwunastu

Cztery różne formy jednej ewangelii. Z czego wynikają różnice? Powyższe hipotezy
starają się wyjaśnić dlaczego one są podobne do siebie. Widzimy, że żadna z nich
nie odpowiada na pytanie dlaczego one są różne. Ta inność wynika z zupełnie
innych założeń redakcyjnych. Każdy ewangelista ma swoje założenia redakcyjne.
Każdy z nich miał inne cele pisząc Ewangelię. Tym założeniom podporządkowywał
redakcję

i wybór materiału. Np. św. Łukasz zaraz we wstępie zaznacza w Prologu że jego opis
będzie chronologiczny (od poczęcia

27

Jezusa, Jana Chrzciciela aż po

Zmartwychwstanie), aby Teofil przekonał się o prawdziwości nauk, których mu

26

teoria dwóch źródeł

27

dosł. pierwszych chwil

- 20 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

udzielono. Św. Jan na końcu pisze w Epilogu: wiele innych znaków… a ten napisano
abyście wierzyli, że Jezus jest Mesjaszem, Synem Bożym…

Każda Ewangelia jest inaczej zbudowana – ma inną strukturę. Ta struktura jest
ważna. Np. dla św. Marka strukturalną będzie Galilea – Pan Jezus głosi ewangelię
przede wszystkim w Galilei – po zmartwychwstaniu Jezus udaje się do Galilei i tam
chce się spotkać ze swoimi uczniami. Jeszcze przed śmiercią zapowiadał spotkanie
w Galilei. Jest ona więc klamrą ewangelii. Jezus pełen mocy Syn Boży – działalność
cudotwórcza – ewangelia św. Marka to ewangelia cudów – gdzie otworzysz to cuda


U Mateusza Jezus jest głównym nauczycielem.. Jezus to nowy Mojżesz, który daje
nową Torę do nowego ludu Izraela z nowego Synaju czyli góry błogosławieństw.

Łukasz – uniwersalizm zbawienia (wcześniej zobacz książka i wykład) – do
wszystkich ale najpierw do pogan: i celnicy i grzesznicy i cudzołożnice – wszyscy
mogą być zbawieni.

Uwzględnia się także specjalnie słuchaczy – odbiorców. Marek stara się być bardzo
wierny tradycji Jezusowej i Apostolskiej – wyjaśnia niezrozumiałe sprawy adresatom
– pisze o zwyczaju czystości rytualnej – rąk u żydów – której odbiorcy mogą nie znać
/Cytuje Jezusa w oryginale a potem je tłumaczy na grekę. „Thalitha kum! –
dziewczynko mówię Ci wstań!”/

Najczęstsze zabiegi redakcyjne ewangelistów: (*str. 102)



wybór i selekcja danych tradycji



konstruowanie całości dzieła wg myśli przewodniej ze specyficznym
obrazem Jezusa

28



dodatki wyjaśniające słowa, zachowania niezrozumiałe (uściślenia)



opuszczenia trudnych do zrozumienia wyrażeń lub zdań i przemilczanie
spraw niewygodnych



zmiany obrazów i metafor, tworzenie nowych wzorców ilustrujących



podejmowanie wątków już zreferowanych (powtórzenia)

29



wskazówki topograficzno-geograficzne



teologiczna interpretacja przyjętych tradycji



stosowanie własnej techniki kompozycyjnej



dodatki teologiczne: stało się tak, aby się „wypełniło Pismo”

Ewangelia św. Marka

30.03.2011

r.

Według tradycji to najstarsza ewangelia. To ewangelia, która w tytule ma słowo
„ewangelia” – ta książka nazywa się ewangelią. Zaraz w pierwszym wierszu tej księgi
czytamy bowiem: „Początek ewangelii Jezusa Chrystusa Syna Bożego”. Autor chce
napisać ewangelię o Jezusie Chrystusie Synu Bożym.

28

Każdy ewangelista przedstawia nam inny obraz Jezusa

29

u Łk i Jana występuje tylko jedno rozmnożenie chleba – gdzie indziej dwa…

- 21 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

Autor – według opinii Ojców Apostolskich – autorem jest Marek – nie podpisany w
samym tekście – chyba, że za podpis uznamy logion – przy pojmaniu Jezusa (14,51)
– fragment, który znajduje się tylko w tej ewangelii.
Marek w tradycji NT – znamy go z Dziejów Apostolskich i listów św. Pawła i św.
Piotra – towarzysz św. Pawła w pierwszej podróży misyjnej wraz z Barnabą. Marek
pojawia się jeszcze jako towarzysz Pawła w więzieniu rzymskim i jest przy Piotrze w
Rzymie. W Dziejach Apostolskich występuje jako mieszkaniec Jerozolimy (Jan
Marek). Dzieje wspominają też o matce Marka i jej domu. Ten dom mógł być
wieczernikiem – na co wskazywałby tekst markowy – kiedy Jezus każe uczniom
przygotować ucztę – mówi o mężczyźnie niosącym dzban wody. To znak
rozpoznawczy – bowiem głównie dzbany z wodą noszą kobiety. Marek pomagał
mamie w prowadzeniu domu.

Widać uzależnienie działalności Jezusa od pierwotnej nauki apostolskiej. Sprawdzić

Łatwo zauważyć w tekście markowym schemat teologiczno – geograficzny. W
wydarzeniach jerozolimskich najważniejsza jest Męka Pańska – ewangelia mając 16
rozdz. nieproporcjonalnie dużo miejsca poświęca Drodze Krzyżowej i śmierci
Pańskiej. Męka Pańska jest akcentowana już od początku ewangelii – to nie tylko
zapowiedzi ale także sporo innych tekstów.

Marek wg tradycji starożytnego Kościoła Marek pisał swoją ewangelię dla Rzymian.
To nie jest jednak jednoznaczne i oczywiste. Z pewnością pisał do pogan –
związanych z tradycją grecko – rzymską. Do pogan nie znających tradycji
żydowskich, które trzeba im wyjaśniać.

30

Tak samo jeśli chodzi o używanie słów –

które od razu tłumaczy.

31

Św. Marek tłumaczy słowa aramejskie/hebrajskie na grekę

– zrozumiały język dla czytelników. Używa latynizmów z różnych dziedzin życia

32

–

słów łacińskich napisanych literkami greckimi.

Św. Marek (i tylko on) wspomina ludzi znanych w Rzymie – Matka Rufusa, Rufus
(syn Szymona Cyrenejczyka) – co wynika z listu do Rzymian. Niektórzy twierdzą
egzegeci, że adresatami byli nie koniecznie mieszkańcy Rzymu. Można szukać ich
na pograniczu Palestyny i Syrii na co miałyby wskazywać kontrowersje opisane w
Ew. Markowej. Pierwszy Kościół wśród pogan rozwijał się w Antiochii Syryjskiej –
skąd to wyruszały pierwsze misje. Dochodziło tu do sporu miedzy żydami a
ochrzczonymi poganami – trzeba było rozwiązań Soboru Jerozolimskiego.

Odbiciem tych kontrowersji i sporów w Ew. Marka 3 i 7 rozdziale może być wzmianka
o uczonych w Piśmie.
Galilea jest bardzo ważną krainą dla ewangelii – dla Marka jest ona Rzymem – to
kraina pogańska.

Marek napisał ewangelię albo jeszcze za życia św. Piotra lub zaraz po jego śmierci –
w II poł. Lat 60-tych – mowa eschatologiczna nie zawiera bowiem szczegółów
dotyczących zburzenia Jerozolimy.

30

np. jeśli chodzi o obmycia rytualne

31

Thalita kum – dziewczynko mówię Ci wstań; effatha – otwórz się; abba – ojcze

32

Handlu, polityki, wojskowości – np. denar, kwadrans, pretorium, legion

- 22 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

Idee przewodnie w ewangelii Marka:

(sprawdzić i uzupełnić)



pokazanie Jezusa jako Syna Bożego (udowadnia to przez całą Ewangelię,
bo ta prawa była związana z istotą nowej religii a dla żydów praktycznie nie
do przyjęcia – oni byli świadomi monoteizmu – rozumianego jako jeden
Bóg – Jahwe = jedna osoba

33

) dla potwierdzenia tej prawdy używa idei

najwyższej – najwyższego autorytetu – stwierdza to sam Bóg Ojciec –
podczas chrztu Jezusa w Jordanie… oraz podczas przemienienia na górze
wysokiej

o cuda epifanijne – aby objawić, że Jezus jest pełen mocy, uwzględnia

tendencje rzymian (ukazuje Jezusa mocnego, silnego)

o głoszenie mocy Bożej, która nadeszła – objawia się w panowaniu

Królestwa Bożego – zwycięstwie Jezusa nad szatanem

o wyjaśnianie i świadomość Synostwa Bożego Jezusa Chrystusa–

wygłoszone przez Setnika rzymskiego pod krzyżem: „Prawdziwie
ten był synem Bożym”



Jezus jako Syn Człowieczy – to Jezus mówi o sobie w III os. l.poj. – „Syn
Człowieczy musi wiele wycierpieć…” – jakby to był ktoś inny. Takie ujęcie
postaci ma służyć Jezusowi dla objawienia drogi do chwały przez śmierć
krzyżową do zmartwychwstania. I chociaż działa cuda – Jezus zmusza do
domyślania się, do wyciągania wniosków. To syn człowieczy jest bardzo
ważny – odpuszcza grzechy, jest panem szabatu… Syn Człowieczy to
tytuł, którego Jezus zawsze używa zapowiadając swój krzyż, mękę i
zmartwychwstanie (występuje ono 7 razy w kontekście męki)

34



Przemienienie na górze pokazało jak chwalebny jest Jezus.

Jezus jest Mesjaszem – zapowiadany potomek Dawida – zbawiciel, Król Izraela –
posłaniec Boży, który będzie się wywodził z rodu dawidowego.
Mesjasz jako przywódca polityczny był potrzebny żydom. Kogoś kto stanie na czele
powstania - grupy walczącej przeciwko ciemiężycielom.

Jezus nawiązał to mesjańskich oczekiwań – ale kazał zastanowić się swoim
przeciwnikom, że On nie jest synem Dawida – takim jak oni rozumieją. On jest synem
Dawida – ale kimś wyższym do Dawida.
Dawid nazywa Mesjasza Panem – a żydzi mówią że jest jego synem. Mesjasz jest
więc kimś więcej niż Dawid. Wyższość Jezusa nad Dawidem pokazuje też scena
związana ze zrywaniem kłosów w szabat – skoro Dawid miał prawo nie zachować
szabatu – to cóż dopiero Mesjasz – Pan Szabatu.

Jezus zakazuje głosić, że jest Mesjaszem. Nie chce tak siebie nazywać, mimo że nim
jest (sekret mesjański – tajemnica mesjański)

Niezrozumienie uczniów, że Jezus jest synem Dawida?
Przyjęcie przypowieści – konieczność trudu, aby zrozumieć przypowieści – nie mogą
pozostać na etapie słuchaczy, którym podobają się piękne obrazki.

33

Trudna jest zmiana koncepcji Boga po 2000 lat.

34

8,9, 10 rozdział trzy uroczyste zapowiedzi męki i śmierci, która jest wzbogacona słowami o zmartwychwstaniu

- 23 -

N

OWY

T

ESTAMENT

– E

WANGELIE

S

YNOPTYCZNE

- ks. prof. dr hab. Józef Kozyra

W

YKŁADY

– II semestr II rok 2010/2011

Jezus był dla ówczesnych Żydów zupełnie nie pojęty, nowy, nie zrozumiały. Bo droga
do zmartwychwstania prowadziła przez mękę. Na potwierdzenie nadejścia królestwa
Bożego Marek podaje przykłady Jezusowych cudów, które działał od samego
początku swej działalności. Cuda te mają potwierdzić nadejście Królestwa Bożego.
Bardzo ważną role w ewangelii tej odgrywają uczniowie i apostołowie. Uczniowie to
Ci którzy idą za Jezusem – rzesza, która kroczy za Jezusem oraz grono dwunastu
apostołów – wybranych spośród uczniów. To apostołowie stanowią pierwszy Kościół.

MĘKA I ŚMIERĆ JEZUSA W EWANGELII MARKA

Cała ewangelia jest wprowadzeniem do opisu męki i śmierci Jezusa Chrystusa. Cała
działalność Jezusa zaprowadziła go do Jerozolimy i pod krzyż. Potem jako
zmartwychwstały ma działać w Galilei.

Opis męki Jezusa jest modelem starotestamentalnego człowieka cierpiącego –
głównie przedstawione w psalmie 22 – ta modlitwa jest włożona w usta Jezusa na
krzyżu: „Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił?”
Mdr 2,12-20 – prześladowanie człowieka sprawiedliwego
Mdr 5, 1-7
Iz 53 – pieść czwarta o cierpiącym słudze Jahwe

Uważa się ze ten najstarszy opis męki Pańskiej u Marka jest przejęciem tradycji
głoszonej przez Apostołów. W strukturze ewangelii można wyróżnić konstrukcje iż po
prologu (przygotowaniu do działalności publicznej) następuje działalność Jezusa w
Galilei (otoczonej krainami pogańskimi Syrofenicją i Dekapolem) droga do
Jerozolimy.

Galilea jest klamrą strukturalną całej Ewangelii. Początek i koniec ewangelii ma
miejsce w Galilei.

Zakończenie, które mamy w tekście kanonicznym opartym np. na Wulgacie i innych
starożytnych odpisach to zakończenie dłuższe, ale są starożytne odpisy, mające
krótsze zakończenie – koniec sceną pustego grobu. Wers ósmy Do słów: „Jak wam
powiedział.”
Inne starożytne rękopisy zawierają wiersze 9-16 – streszczenie wydarzeń po
zmartwychwstaniu przez innych autorów – poznajemy po innym języku spisywania.

- 24 -