ROLA WYCIECZKI W KSZTAŁTOWANIU

UMYSŁOWYM DZIECI

SPIS TREŚCI

Wstęp ...................................................................................................

3

Rozdział I

Zagadnienia teoretyczne dotyczące roli wycieczki

w kształtowaniu umysłowym dzieci. ................................................

5

2

1.

Wycieczka i jej tradycje na przestrzeni czasów ...............................

5

2.

Wycieczka we współczesnym przedszkolu i programie .................

9

3.

Organizacja wycieczki .....................................................................

12

4.

Funkcje i cele wycieczek przedszkolnych .......................................

13

Rozdział II

Zagadnienia metodologiczne. ..........................................................

19

1.

Przedmiot badań - krótka charakterystyka grupy badawczej .........

19

2.

Definicje teoretyczne ważniejszych pojęć .......................................

20

2.1.

Metody badań ...............................................................................

20

2.2.

Techniki i narzędzia badawcze ....................................................

22

2.3.

Hipoteza i problemy badawcze ....................................................

27

Rozdział III

Analiza badań własnych. ..................................................................

29

Wprowadzenie ....................................................................................

29

1.

Prezentacja wyników badań ...........................................................

31

2.1.

Wycieczka I ..................................................................................

31

2.2.

Wycieczka II .................................................................................

44

2.3.

Wycieczka III ................................................................................

47

Zakończenie i wnioski ......................................................................

50

Bibliografia ........................................................................................

51

Spis tabel ...........................................................................................

53

Aneks ..................................................................................................

54

WSTĘP

Pedagogika oraz działalność praktyczna dostarcza nam informacji, że wraz z

rozwojem dziecka wzrasta jego zainteresowanie otaczającym go środowiskiem i światem.

Działalność poznawczą dziecka można porównać do lotu ptaka, który opuścił gniazdo i

poznaje najbliższe otoczenie. Dobra kultury, wizytowane w czasie wycieczek, powinny

wciągać człowieka dzisiejszego w przeszłość, aby zakorzeniwszy się w niej od lat

najmłodszych, tym łatwiej przejść ku temu , co czeka go jutro. Problem pedagogiczny polega

nie tylko na tym, że należy korzystać z zabytków w pracy i podczas wycieczek, ale na tym, jak

3

to należy robić. Dzieciom nie wystarczy przedstawienie różnych rzeczy i zjawisk zawartych w

abstrakcyjnych, pojęciowych tylko analizach i wnioskach, sądach czy syntezach. Dzieci

powinny poznawać rzeczywisty świat wokół siebie na podkładzie zmysłowo - uczuciowym,

obrazowo, wyobrażeniowo. Werbalizm nie zaspokaja chłonnego umysłu. Wycieczki nie

traktujemy jako celu samego w sobie, ale jako jedną z najlepszych form, stwarzających

warunki do przeprowadzenia obserwacji, do zetknięcia dzieci z rzeczywistością, do

gromadzenia spostrzeżeń, które stanowią podstawę analizy, syntezy, porównania,

klasyfikowania, uogólnień, tworzenia pojęć, wnioskowania, rozumienia zjawisk, związków i

zależności. Jako przykład posłużyć nam może wycieczka do lasu, w celu rozpoznawania

poszczególnych gatunków roślin i zwierząt. Sama atmosfera lasu, szum drzew, świergot

ptaków, brzęczenie owadów, zapach liści i kwiatów, rosa na trawie i wiele innych zjawisk

powoduje bliższe zrozumienie pojęcia lasu, daje możliwości poznania wielozmysłowego,

ujmowania całości środowiska.

Wycieczki są niezbędnym warunkiem w pracy z dziećmi przedszkolnymi. Bo przecież

wytwarzając estetyczną - wewnętrznie zharmonizowaną, miłą atmosferę czynią przyswajanie

wiedzy przyjemniejsze, jakby bardziej interesujące, łatwiejsze. Przeżycia, których dzieci

doznają na wycieczce pozwalają niejako otwierać system nerwowy dla wrażeń, przełamywać

opór i trudności. I nic dziwnego, że rola wycieczki w kształtowaniu umysłowym dzieci jest

jedną z najbardziej konstruujących form kształcenia przedszkolnego. Od tego zaś, w jaki

sposób zaprezentowane zostaną młodemu człowiekowi - zwłaszcza po raz pierwszy określone

dobra przyrody, kultury w ich historycznym i estetycznym aspekcie, zależeć będzie jego

późniejsza wobec nich postawa, stosunek do nich, umiejętność wartościowania i wyboru. Im

większe przeżycia estetyczne, tym większa świadomość dziecka, liczniejsze pytania i rodzące

się potrzeby, szersze horyzonty, jaśniejsza i prostsza droga w przyszłość, większa pewność

czynnego w niej udziału człowieka. Wycieczki niepomiernie zwielokrotniają okazję do

ć

wiczeń w tym względzie. Stwarzają dla nich więcej możliwości aniżeli urozmaicone, ale

przecież suche zajęcia w czterech ścianach.

Wycieczki

wpajają

od

wieku

przedszkolnego

umiłowanie

przyrody

i środowiska w myśl zasady : „to co Jaś pokocha, tego Jan nie zniszczy”.

4

ROZDZIAŁ I

Zagadnienia teoretyczne dotyczące roli wycieczki w kształtowaniu umysłowym dzieci.

1. Wycieczka i jej tradycje na przestrzeni czasów.

Tematem

mojej

pracy

dyplomowej

i

rozważań

w

niej

zawartych

są wycieczki, zwłaszcza przedszkolne, więc trzeba by już na początku zdać sobie sprawę w

pełni z tego, co to jest wycieczka ? Właściwie rozumiana wycieczka to nie wyjazd grup

ostrzega projekt programu jednego z przedmiotów postulowanej powszechnej szkoły

ś

redniej.

1

Antyczne łacińskie - excursio, przyjęte zostało w nowożytnym obiegu przez ludy romańskie

jako francuskie, czy hiszpańskie excursion, włoskie excursione. W języku angielskim i

rosyjskim tłumaczy się jako excursion czy

?????????

. W języku polskim obok

„wycieczki” oznacza również wybieganie, wyprzedzanie, natarcie, napad, zboczenie z drogi.

Owa ekskursja, aczkolwiek znana Polakom, nie zdobyła jednak wśród nich znaczenia

obiegowego i prawa obywatelstwa. Dla tego określenia posiada język polski swój własny

odpowiednik,

podobnie

nieco

budowany

i dwuczłonowy, jak niemiecki Ausflug.

Wyraz „wycieczka” używany i stosowany był w Polsce od stuleci, jednak

w innym nieco znaczeniu dawniej aniżeli obecnie. Pierwszym, który wśród językoznawców -

leksykografów usiłował omówić ten wyraz, był filolog i słownikarz, jeden z organizatorów

uniwersytetu

i

jego

biblioteki

w Warszawie, autor sześciotomowego słownika języka polskiego, Prawideł etymologi i

Autobiografi, Samuel Bogumił Linde (1771 - 1847); podjął się on zadania dość wcześnie, bo

już w roku 1814.

Opierając

się

głównie

na

dawnych

polskich

pisarzach,

a

zwłaszcza

na kaznodzieji, polemiście i pedagogu, przy tym tłumaczu na język polski Biblii, Postylii

5

katolickiej i Psałterza, Jakubie Wyłcu (1540 - 1597), tudzież na historyku - heraldyku, autorze

Herbów rycerstwa polskiego, Gniazda cnoty oraz innych publikacji, Bartoszu Paprockim

(1543 - 1614), jak i wielu innych autorach minionych stuleci, S.B. Linde określił wyraz

„wycieczka” dość często używany w dawnej Polsce, jako wypad niewielkiego oddziału

ż

ołnierstwa z twierdzy czy obleganego obozu, głównie dla przeprowadzenia epizodycznej

walki z nieprzyjacielem bądź czasem wprost dla rabunku, aby po jego dokonaniu cofnąć się

następnie do miejsca wypadku, wyskoku, czy wybiegu. Określenie w owym czasie było

jednoznaczne, jakby na wzór niemieckiego der Ausfall, o zabarwieniu militarnym i wiązało

się ze spełnieniem określonych, okresowych czy chwilowych zadań wojennych. Jeszcze u

Adama Mickiewicza w Konradzie Wallenrodzie w tym znaczeniu należy rozumieć zwrot

literacki - Skąd Litwini wracali ? - z nocnej wracali wycieczki. Zaś po zajęciu Warszawy w

1809 roku oddziały wojsk Księstwa Warszawskiego przeprawiły się przez Wisłę w celu

niepokojenia nieprzyjaciela. W jednej z takich wycieczek pisze jeszcze w roku 1858 K. Wł.

Wójcicki - autor opisu cmentarza powązkowskiego w Warszawie o walkach z pierwszych lat

jego stulecia. W analogicznym znaczeniu występuje podobny zwrot w opowiadaniach

wojennych Henryka Sienkiewicza.

2

Dopiero

w

połowie

XIX

wieku

terminu

„wycieczka”

zaczęto

używać

i w innych jeszcze znaczeniach. Jedno z nich to przenośnia używana dla określenia aluzji czy

zaczepki słownej. Kiedy natomiast pojawiły się wynalazki na polu transportu i komunikacji

oraz

zaczęło

przyjmować

się

i upowszechniać się krajoznawstwo na ziemiach polskich, wyprawy podejmowane dla celów

poznawczych

otrzymywały

również

tę

nazwę.

W ostatnich dziesiątkach lat XIX wieku „wycieczka” stała się niedostępnym terminem nie

tylko w turystyce, ale weszła i do słownictwa szkolnego. Wiek XIX, zwłaszcza jego druga

połowa, wyrażeniu „wycieczka” nadał wyraźnie nowe znaczenie. Następnym z kolei, które

omawia hasło „wycieczka”, a które opracowano niemal w sto lat po monumentalnej pracy

S.B. Lindego jest publikacja Adama Antoniego Kryńskiego (1844 - 1932). W słowniku

swoim - idąc śladem praktyki i życia codziennego pod hasłem „wycieczka” rozumiał on coś

więcej jeszcze aniżeli jego poprzednik, a mianowicie dłuższy spacer w okolicę, podróż

turystyczną umyślnie a mimochodem skądś zrobioną, a więc powszechnie w Europie

1

Ministerstwo Oświaty i Wychowania -Instytut Programów Szkolnych, Program dziesięcioletniej szkoły

ś

redniej, Biologia z higieną - Warszawa 1976 r. s. 46

2

Stanisław Szymański, Wycieczki szkolne do zabytków kultury, Warszawa 1976r. S. 46

6

popularną „ekskursję”. Nieobecne zatem były owemu autorowi wycieczki za miasto, w Góry

Ś

więtokrzyskie, do Włoch czy w ogóle wycieczki do kraju.

3

W

odniesieniu

do

szkoły

pierwotnie

(może

ze

Stanisławem

Sobieskim,

a więc już w roku 1869) przez wycieczkę rozumiano tu i ówdzie przechadzki uczniów, lecz

nie wszystkich klas wspólnie, nie na cały dzień, lecz jak to bywa - po południu, w

przeciwstawieniu do majówek, będących uroczystością szkolną, wyprawianą tylko raz do roku

na wiosnę wspólnie przez wszystkie klasy razem, a zajmującą cały dzień.

4

Naturalnej,

wewnętrznej potrzebie człowieka czy chęci pokonywania przestrzeni odpowiadały i

narastające cele zewnętrzne.

Ongiś, poza chęcią zdobycia pożywienia, schronienia czy zmiany warunków bytowych

na lepsze, wędrowali ludzie - a i dziś wędrują indywidualnie i zbiorowo dla militarnych

podbojów, dla celów religijnych, handlowych, pogłębień praktycznych, zawodowych

umiejętności

i wiadomości, dla celów odkrywczych czy wreszcie leczniczych. Ale nie były to jeszcze

wycieczki w rozumieniu współczesnym, wypływającej z owej wewnętrznej, duchowej, często

programowej potrzeby poznania nowości, w celu odprężenia, relaksu lub przeżycia godziwej,

pożytecznej wędrówki, doznania kształcących przygód i zdobycia wiedzy o nieznajomym.

Z lektury szkolnej, z dziejów filozofii, jak i problematyki pedagogicznej starożytnego świata, i

to

zarówno

Hellady,

jak

Romy,

wiadomo

o postulatach odbywania (zwłaszcza przez młodzież) podróży. Wiadomo także, że ilekroć

przeważał w filozofii i światopoglądzie epoki empiryzm, zawsze odradzały się idee

podróżowania; tak było w okresie renesansu odkrywającego nowe kontynenty, tak było w

okresie oświecenia dającego podbudowę pod nowoczesny, kosmopolityczny styl życia i

rozmaicie rozumiany kolonializm, tak jest obecnie, kiedy mieszkaniec Ziemi podbija Kosmos.

3

tamże, s. 13

4

tamże, s. 14

7

2. Wycieczki we współczesnym przedszkolu i programie.

Nim przejdę do opisywania walorów umożliwiających zdobywanie wiedzy na

wycieczkach,

których

zakres

jest

konkretnie

zarysowany

w programach podzielonych na poszczególne dyscypliny, rozłożone z kolei na poszczególne

szczeble należy zwrócić uwagę na ich zalety pedagogiczne mniej uchwytne i mniej ewidentne.

Nauczanie na stopniu edukacji przedszkolnej ma być niejednostronne, intelektualne,

wszechstronne, pełne, wychowujące integralnie. Każda więc sytuacja rzeczywista ma

oddziaływać

na

całą

osobowość

młodego

człowieka,

na jego każdą oddzielnie i wszystkie razem potrzeby fizyczne i biologiczne, społeczne i

ekonomiczne, etyczne, estetyczne i inne. I dlatego wychowujące znaczenie wycieczki wydaje

się być bardziej doniosłe aniżeli nauczające. Element nauczający można w jakiś sposób

zastąpić

podręcznikiem,

pomocą

naukową,

dyskusją;

bezpośredniego

i wszechstronnego oddziaływania na dzieci nie da się niczym zastąpić. Jedne z działań

krajoznawczych i pedagogicznych Kazimierz Staszewski - pisząc w pierwszym Szkolnym

Informatorze Wycieczkowym

5

swoje uwagi na ten temat - słusznie zauważył, że nie tylko

wycieczka, ale nawet każda zapowiedź wycieczki szkolnej wywołuje radość i szczególne

ożywienie. Dzieci cieszą się, że znajdą się na wolnym powietrzu, że zetkną się z przyrodą, z

nowym środowiskiem, doznają przygód. Podnieceniu przed wycieczką ulegają częściowo i

5

Ministerstwo Oświaty i Wychowania -Szkolny Informator Wycieczkowy - praca zbiorowa pod red. Józefa

Kurana - Warszawa 1957 r. Wartości wychowawcze wycieczki, s. 4

8

wychowawcy, którzy czuwają nad jej organizacją chociaż praca wychowawcy w czasie

wycieczki wymaga wielkiej zapobiegliwości. Jednakże dla nauczyciela gra jest „warta

ś

wieczki”. Efekty wycieczki są nieporównywalnie większe niż zajęcia odbywające się w

przedszkolu. Są bardziej wszechstronne i głębsze.

Przeżycia bezpośrednie w zetknięciu się z morzem, życiem lasu, z górami, rzekami, ruchem

wielkomiejskim, tempem pracy fabryki, z krajobrazem z bogactwem jego pamiątek i

pomników kultury, z różnymi ludźmi, są bez porównania pełniejsze, bogatsze, żywsze i

trwalsze aniżeli wiadomości zdobyte podczas zajęć. Ileż to wzruszeń i emocji towarzyszy

dzieciom podczas zwiedzania. A przecież owo wzruszenie wyrażane czasem wrzaskliwym

harmidrem, to dowód, że uczestnicy wycieczki sercem zareagowali na oglądanie zjawiska i

znacznie łatwiej jest później ugruntować wiadomości o zwiedzanych zabytkach. Może wiele

szczegółów z rozlicznych spostrzeżeń własnych czy słów przewodnika wkrótce wypadnie z

pamięci wycieczkowicza, ale w duszy pozostanie niezatarty ślad w postaci autentycznego

przeżycia. Jeśli mówimy o wartościach wychowawczych wycieczki to mamy na myśli

wycieczkę dobrze zorganizowaną, która potrafi wyzwolić u dzieci, w rozmaitej formie,

aktywność i chęć współdziałania w grupie; czynnik jakże ważny dzisiaj w nauczaniu i

wychowaniu społecznym. W czasie wycieczki wychowawca w pełni poznaje swoich

wychowanków. Odkrywa w nich zaradność, uspołecznienie, koleżeńskość, kulturę w

obcowaniu, bogactwo zainteresowań, hart fizyczny lub przeciwnie - niedołęstwo życiowe,

samolubstwo i sobkostwo, grubiaństwo, słabą odporność fizyczną, brak karności. Wycieczka

stwarza wyjątkowo korzystne warunki dla zwrócenia uwagi na charakter dziecka, na braki w

jego wychowaniu, na jego moralną i społeczną postawę.

6

Wycieczka stwarza dobre warunki

dla pogłębienia wychowania, a to przybliża okazję do gromadnego przeżywania tego samego,

choć nie w ten sam sposób, przez każdego z uczestników.

Daje więc wiele możliwości do pogłębiania zasad wspólnoty. W zespole uczestników

wycieczki wytwarza się samorzutnie opinia potępiająca wszelkie przejawy braku solidarności,

dyscypliny

społecznej,

karności

i przestrzegania norm współżycia; w każdym wypadku w poszczególnych uczestnikach rodzi

się zaradność i współodpowiedzialność za całą grupę. Równolegle z walorami wychowawczo

- moralnymi idą w parze korzyści z dziedziny wychowania fizycznego.

7

Dziecko w czasie

całej niemal wycieczki przebywa przecież w ruchu i na świeżym powietrzu.

6

tamże, s. 5 - 6

7

Czesław Hakke, Narcyz Nonas, Wycieczki i zajęcia terenowe, - Warszawa 1986r. , Wydawnictwo Szkolne i

Pedagogiczne, s. 59 - 60

9

Ale wycieczki - sprzyjają przede wszystkim budzeniu i pogłębianiu naukowych zainteresowań

i

to

w

szczególny

sposób;

rozniecają

je

w każdym indywidualnie.

Ustalając program wycieczki nie można zgubić zasadniczego celu zwiedzania. Należy

zwrócić uwagę na różnorakie zagadnienia i problemy. Na krajobrazowe walory historyczne,

geograficzne, przyrodnicze, językowe, na specyfikę samego krajobrazu, na interesujące w nim

akcenty, na niepowtarzalność i oryginalność. Dzieci na tej podstawie mogą z powodzeniem

wprawiać się do samodzielnego myślenia, do wysuwania poprawnych wniosków

indywidualnych, bo chodzi nie o to, aby wszyscy myśleli jednakowo, ale żeby myśleli

poprawnie.

Programy

przedszkolne

niejednokrotnie

sugerują

potrzeby

korzystania

z wycieczki, nie mniej często wyrażają troskę o ich należyte organizowanie. Ale warunkiem

ich efektywności będzie przygotowanie dzieci do odbioru treści, mających stać się

przedmiotem poznawania.

3. Organizacja wycieczki.

O powodzeniu wycieczki decyduje prawidłowe i staranne jej przygotowanie, zmierzające do

osiągnięcia określonego celu. Przecież każde dziecko w czasie jej trwania powinno wiedzieć -

czego

poszukuje

i jakie zadania ma wykonać. Tak więc wycieczką będziemy nazywać każdorazowe wyjście

poza

budynek

niezależnie

od

czasu

trwania,

w pewnym określonym celu, z góry ustalonym a zaplanowanym.

8

Każda wycieczka powinna być : dobrze przygotowana, odpowiednio zorganizowana i

przeprowadzona, wielostronnie wykorzystana na zajęciach. Przygotowanie wycieczki polega

na wyraźnym określeniu jej celu, na ustaleniu jej miejsca, w którym będziemy przeprowadzać

obserwacje, na wzbudzeniu zainteresowań tematyką wycieczki i motywacji poznawczej

dzieci. Dzieci przed wyruszeniem na wycieczkę powinny wiedzieć co mają zobaczyć,

usłyszeć, poznać, umieć przeprowadzić obserwację, chcieć poznać wybrane środowisko.

8

Praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Łoboziewicza, Krajoznawstwo i turystyka w szkole, - Warszawa 1990r.,

Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, st. 120 - 121.

10

Dzieci przygotowane do wycieczki mają określone oczekiwania, są nastawione na spotkanie

ludzi, obiektów, krajobrazów, środowisk, mają więc skoncentrowaną uwagę wokół tematu

wycieczki, są bardziej chętne do prowadzenia obserwacji.

9

Wycieczka słabo przygotowana nie spełni pokładanych nadziei. Dzieci nie nastawione na

poznanie określonych środowisk i elementów środowiska nie będą skupiać uwagi na tym, co

najistotniejsze, nie będą umiały obserwować. Obejrzą teren w sposób globalny, zaczną się

zajmować nieistotnymi szczegółami, będą zamęczać nauczycielkę różnymi pytaniami lub też

szybko sami się zmęczą i trudno będzie ich nakłonić do wykonywania zadań poznawczych. W

planowaniu wycieczki ważne jest ich dobre przygotowanie nie tylko od strony motywacji

poznawczej, ale również od strony zdyscyplinowania dzieci, wdrożenia do przestrzegania

regulaminu zachowania się na wycieczce.

W

planowaniu

wycieczek

trzeba

brać

pod

uwagę

:

tematykę,

czas

i długość tras. Zaczynamy od krótkich i w powolnym tempie prowadzonych spacerów w

pobliżu przedszkola. Poznajemy w ten sposób okolicę, uczymy dzieci poruszania się w grupie

z zachowaniem podstawowych zasad obserwacji przedmiotów i zjawisk, zasad

bezpieczeństwa ruchu itp. Najwłaściwszy dla dzieci w tym wieku rodzaj obserwacji, to

obserwacja kierowana. Będzie to : życie i praca ludzi w rodzinnej miejscowości, rzeźba

terenu, zabudowa, drogi, mosty i ruch drogowy, miejsca pamięci narodowej, szata roślinna,

zwierzęta.

9

tamże, s. 123

11

4. Funkcje i cele wycieczek przedszkolnych.

W całym procesie dydaktyczno - wychowawczym wycieczki pełnią różnorodne

funkcje :

1)

Funkcję

poznawczą

10

-

polega

na

dostarczeniu

dziecku

informacji

o świecie na bazie najbliższego otoczenia. Wycieczka stwarza możliwości zetknięcia się

wychowanka

z

faktami

przyrodniczymi

w warunkach naturalnych w różnorodności i bogactwie okazów, w ich licznych

wzajemnych

powiązaniach,

w

ś

cisłej

łączności

z

pracą

ludzi

i życiem społecznym. Jest więc najbogatszym źródłem zdobywania wiedzy w najbardziej

przystępny i skuteczny sposób. Interdyscyplinarny charakter wiedzy o środowisku zwraca

uwagę na konieczność uwzględnienia elementów abiotycznych i biotycznych przy

ukazywaniu prawidłowości przyrody. Należy więc ukazywać i wyjaśniać związki

i zależności zachodzące w określonym ekosystemie tzn. między klimatem, podłożem,

ś

wiatem

roślin,

zwierząt

i

ludzi.

Właśnie

poznanie

i

rozumienie

ekosystemów

w

otoczeniu

dziecka.

Wszelkie

fakty

i

zjawiska

zachodzące

w

ś

wiecie

przyrody

należy

interpretować

i wyjaśniać w sposób rzetelny pod względem naturalnym a jednocześnie zgodnym z

możliwościami percepcyjnymi dzieci.

Aby poznać życie określonego środowiska trzeba zaobserwować wiele

czynników równocześnie, trzeba widzieć ich wielostronne powiązania

i współzależności oraz tego samego miejsca, oglądanie jednego okazu

czy obiektu w różnych porach roku w celu obserwowania przemian

fenologicznych. Niezwykłość sytuacji spotykanych podczas wycieczki,

nowość obiektów i zjawisk wyzwala aktywność poznawczą, objawiającą się w dociekliwości

obserwacyjnej, stawianiu wielu pytań, wymianie poglądów. Wypowiedzi dzieci są

10

W. Kamiński, Wycieczki o treści krajoznawczej jako metoda przyzwyczajania do prawidłowego współżycia

społecznego w grupie. Pedagogika krajoznawstwa. Prace i materiały z Ogólnopolskiej Narady Krajoznawczej,
- Gdańsk-Gdynia. Zeszyt 2, 1970r., s. 20 - 22.

12

spontaniczne ale bogate. Wycieczki o charakterze społecznym dają możliwość poznania

dorobku kultury narodowej, folkloru własnego regionu, pracy ludzkiej.

Przyglądanie

się

pracy,

spotkania

i

rozmowy

z

ludźmi

określonego

zawodu pozwolą uświadomić dzieciom co zawdzięczamy pracy ludzkiej, ukazywać postęp

w technice i kulturze. Poznanie środowiska społeczno - przyrodniczego i rozumienie

związków i zależności w nim

zachodzących jest podłożem, na którym w przyszłości kształtujemy

umiejętność współdziałania człowieka ze środowiskiem w którym żyje,

umiejętność racjonalnego eksploatowania i spożytkowania jego

zasobów, przekształcania, ulepszania i ochrony środowiska dla coraz

doskonalszej egzystencji człowieka.

2)

Funkcja kształcąca - polega na rozwijaniu spostrzeżeń i wyrażeń niezbędnych do pracy

myślowej, tworzenia wyobrażeń, kształtowanie pojęć, rozwijania mowy.

11

Wycieczka daje

możliwość wyrabiania orientacji w terenie, nabywania określonych umiejętności i

kształtowania nawyków. Stwarza naturalne warunki do rozwijania sfery emocjonalnej i

estetycznej. Kształtuje umiejętności odczuwania piękna, uwrażliwia na nie. Daje

możliwość rozwijania zainteresowań wychowanków, swobodnego dzielenia się

spostrzeżeniami, przeżyciami, wyrażania uczuć radości z osiągnięć i troski o powierzony

opiece obiekt (np. rośliną, grządką).

3)

Wycieczka przyczynia się również do wyrabiania sprawności fizycznej, wytrzymałości i

odporności, wdrażania dzieci dla dbałości o własne zdrowie. Stosowanie podczas

wycieczki odpowiednich form pracy wyzwala inicjatywę i samodzielność, skłania do

pokonywania trudności.

4)

Wycieczka

spełnia

funkcje

wychowawczą.

12

Funkcja

ta

wyraża

się

w dostarczaniu wzorów postępowania i kształtowaniu umiejętności zachowania się wobec

swoich

kolegów,

społeczeństwa,

przyrody

i wytworów pracy ludzkiej. Podczas wycieczki i spotkań powinniśmy pokazywać jednostki

pozytywne.

Wycieczka

jest

podstawą

do kształtowania u dzieci umiejętności planowania, podziału pracy, racjonalnego

gospodarowania, zaradności życiowej. Wyrabia poczucie dyscypliny, systematyczności i

dokładności w pracy, odpowiedzialności. Umożliwia współprzeżywanie, koleżeńską

11

tamże, s. 24

12

tamże, s. 25 - 26.

13

współpracę, wzajemną pomoc. Wycieczka zarówno ta o charakterze społecznym jak i

przyrodniczym jest doskonałą okazją do kształcenia uczuć patriotycznych przez

wzbudzanie miłości do kraju ojczystego, wyrabianie poczucia dumy narodowej,

wytwarzania

więzi

dziecka

ze

ś

rodowiskiem,

w

którym

ż

yje.

Jest

szczególnie

dogodną

sytuacją

do kształtowania postaw społeczno - narodowych wobec otaczającego świata z uwagi na

fakt, że odsłania u dzieci wiele cech osobowości, które nie ujawniły się w warunkach

przedszkolnych. Podczas wycieczki mamy doskonałą okazję do kształtowania u swoich

uczniów stosunku emocjonalno - opiekuńczego do przyrody, szacunku do wszystkiego

co żyje, poczucia odpowiedzialności za swoje postępowanie wobec przyrody,

uświadomienia dzieciom faktu, że jesteśmy częścią świata przyrodniczego i niszcząc

przyrodę niszczymy siebie.

5)

Funkcja motywacyjna wycieczki - polega na pobudzaniu aktywności poznawczej dziecka,

wyzwoleniu i rozwijaniu zainteresowań otaczającą rzeczywistością, wyzwalaniu chęci do

badań i eksperymentów, do pracy fizycznej, sportu rekreacji do aktywnej percepcji i

twórczej ekspresji sztuki.

13

Wycieczka to „otwieranie drogi na świat”, przygotowanie do

samodzielnych wypraw, obserwacji i badań w celu zaspokojenia ciekawości, potrzeb

intelektualnych, estetycznych i zdrowotnych. Wszystkie wymienione funkcje wycieczki są

ze sobą integralnie powiązane. Nie występują w oderwaniu. Realizowane są jednocześnie.

Procesy uczenia się, rozwoju psycho - fizycznego i wychowania się procesami

nierozerwalnymi.

Wycieczka jest lekcją obserwacji, dostrzegania, patrzenia, mówienia. Zasadą jest, aby

wycieczki w rozwoju dziecka przedszkolnego były źródłem poznania nie tylko otaczającego

ś

wiata, ale początkiem rozumienia zjawisk społecznych, dotyczących przestrzeni, po której

się ono porusza lub w której pozostaje. Dziecko przedszkolne uczestniczy w turystyce

campingowej, we wczasach i w odpoczynku świątecznym. Jednak najpopularniejsza pozostaje

wycieczka. Spełnia ona w życiu dziecka przedszkolnego ważną rolę, przede wszystkim

wypoczynkową i poznawczą, kształtuje postawy społeczne przedszkolaka. Najczęściej w

pracy z dziećmi przedszkolnymi stosuje się wycieczki po parku, polach, lesie. Budzi to

zainteresowanie przyrodą, kształtuje do niej uczuciowy stosunek dziecka i służy realizacji

programu w zakresie poznania przyrody i budzenia wrażliwości na wartości estetyczne. W

ramach wychowania przedszkolnego dzieci odwiedzają różne instytucje użyteczności

13

tamże, s. 27 - 28.

14

społecznej, poznają elementy miejscowego folkloru, poznają najbliższe zabytki i miejsca

pamięci narodowej.

Głównym celem wycieczek w wieku przedszkolnym w świetle przytoczonych przykładów jest

:

14

- poznanie najbliższego otoczenia miejsca zamieszkania dziecka,

- harmonijny rozwój psychofizyczny,

- utrwalenie nawyku przebywania na świeżym powietrzu bez względu

na porę roku, nawet w dni niepogodne,

- zahartowanie na zmiany pogody i trudy pobytu w terenie,

- utrwalenie zainteresowań różnymi formami aktywności ruchowej

możliwymi do uprawiania w terenie,

- zaspokojenie głodu przygód i wrażeń,

- wzbogacenie osobowości dziecka,

- są źródłem spostrzeżeń potrzebnych do rozwoju myślenia,

- budzą zainteresowania światem, chęć jego poznania,

- dzięki wycieczkom dzieci lepiej poznają, rozumieją i łatwiej przyswajają

sobie wiadomości oraz problemy poparte własną obserwacją.

Tak więc wycieczka jako swoista forma organizacyjna zajęć dydaktycznych odgrywa

ogromną rolę w kształtowaniu umysłowym dzieci.

14

K. Przecławski, Turystyka a wychowanie, -Warszawa 1973r. Nasza Księgarnia, s.41 - 42.

15

ROZDZIAŁ II

Zagadnienia metodologiczne.

1. Przedmiot badań - krótka charakterystyka grupy przedszkolnej.

Państwowe

Przedszkole

nr

33

w

którym

pracuję

zostało

oddane

do użytku 1.IX. 1981r. Jest usytuowane w centrum osiedla mieszkaniowego na ulicy Wiślanej

w

dzielnicy

„Sośnica”,

w

Gliwicach.

Jest to przedszkole 6 oddziałowe i pracuje w nim 11 osób personelu pedagogicznego oraz 10

osób stanowiących personel techniczny. Budynek przedszkolny jest duży, dostosowany do

jego przeznaczenia. Rozkład poszczególnych sal pozwala na dobre zorganizowanie pracy.

Każda

sala

wyposażona

jest

w

odpowiednie

pomoce,

zabawki,

sprzęt,

w tym sala gimnastyczna, z której często korzystamy jest bardzo nowocześnie urządzona i

wyposażona. Przedszkole posiada własną bibliotekę. Wokół przedszkola rozciąga się ogród.

Jest on estetycznie zagospodarowany, a urządzenia znajdujące się na jego terenie, z których

korzystają dzieci są bezpieczne i dostosowane do możliwości i potrzeb dzieci. W przedszkolu

tym prowadzę obecnie grupę 6-latków, która liczy 30 osób. Pracą wychowawczą i procesem

dydaktycznym kieruje w tej grupie od czterech lat. Współpraca z rodzicami układa się

prawidłowo, natomiast dzieci stoją na wysokim poziomie rozwoju umysłowego,

nie wymagają stosowania szczególnych metod i osiągają dobre wyniki.

2. Definicje teoretyczne ważniejszych pojęć.

16

2.1. Metody badań.

Metodą badań

15

T. Pilch nazwał „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów

koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza,

zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”.

Spośród metod badań pedagogicznych wyróżniamy :

A)

Eksperyment pedagogiczny

16

- „jest metodą naukowego badania określonego wycinku

rzeczywistości, polegającą na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów

przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych

pod

jego

wpływem”.

Celem eksperymentu

17

jest więc wykrycie związków przyczynowo - skutkowych między

zmienną niezależną a elementami badanego układu. Rezultatem zaś są zawsze określone

zmiany (nie tylko badanego układu, ale też zasobu naszej wiedzy).

B)

Monografia

pedagogiczna

18

to

„metoda

badań,

której

przedmiotem

są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności

wychowawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i

efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz

rozwojowych”.

Metoda realizowana może być przez wiele różnorodnych technik. Prawie zawsze posługuje

się badaniem dokumentacji, często wprowadza elementy obserwacji uczestniczącej,

ankiety lub wywiady.

C)

Metoda indywidualnych przypadków

19

(in. Studium indywidualnych przypadków) jest

sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w

określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury

wychowawczej

poprzez

pryzmat

jednostkowych

biografii

ludzkich

z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań

terapeutycznych.

W przypadku tej metody, techniką najbardziej użyteczną jest wywiad.

Uzupełnia go obserwacja i analiza dokumentów osobistych, bądź testy

15

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, - Warszawa 1995r. Wyd. śak, s. 42.

16

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, - Warszawa 1976r., WSiP, s. 87

17

T. Pilch Zasady badań ... op. cit., s. 44.

18

tamże, s. 46 - 47.

19

tamże, s. 48.

17

lub techniki projekcyjne.

D)

Sondaż diagnostyczny

20

(za A. Kamińskim) jest sposobem gromadzenia wiedzy o

atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i

poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk

i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających

znaczenie wychowawcze - w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację

generalną, w której badane zjawisko występuje. Metoda ta wykorzystuje techniki : wywiad,

ankietę, analizę dokumentów osobistych, techniki statystyczne i inne.

ś

adna z omówionych metod nie występuje w stanie czystym. Często mamy do

czynienia z mieszaniną różnych metod. To zjawisko konieczne i pożyteczne : rzeczywistość

wychowawcza jest tak bogata, iż nie mogą jej objąć ramy jednej metody, a stosowanie

różnych metod i technik stanowi źródło dodatkowej wiedzy i czynnik kontroli rzetelności

badań.

21

2.2. Techniki i narzędzia badawcze.

Techniki badań

22

to „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi

dyrektywami pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii,

faktów (A. Kamiński 1970). Są one zatem czynnikami określonymi przez dobór odpowiedniej

metody i przez nią uwarunkowanymi. Technika badań to czynność poznawcza, to najczęściej

proces angażujący badacza i innych ludzi. Wszystko inne to przedmioty i narzędzia służące

tym czynnikom, czyli kwestionariusze do ankietowania, robienia wywiadów, skale do

testowania, arkusze do opisu itd.

Narzędzie badawcze

23

„jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań (...),

służy do technicznego gromadzenia danych z badań” np. kwestionariusz wywiadu,

magnetofon, arkusz obserwacyjny, czy nawet ołówek.

Najczęściej stosowanymi technikami badawczymi w badaniach pedagogicznych są :

A)

Obserwacja

24

„jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą

postrzeżeń”, czyli „prosta” nieplanowana rejestracja zdarzeń i faktów ale także złożony

proces kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem skomplikowanych technik

20

tamże, s. 51.

21

tamże, s. 52.

22

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, - Warszawa 1995r., Wyd. śak, s. 76.

23

tamże, s. 42

18

pomocniczych

z użyciem filmu, magnetofonu i kwestionariuszy włącznie.

25

Rodzaje obserwacji :

a)

otwarta (swobodna) - pełni ważną rolę w początkowym etapie każdej planowanej

działalności badawczej. Daje wiedzę ogólną o obiekcie badań, która jest podstawą do

szczegółowego planowania dalszego toku badań a głównie do sformułowania zagadnień

wstępnych i hipotez roboczych,

b)

obserwacja

systematyczna:

-

bezpośrednia

i

pośrednia

-

polegająca

na

planowanym

gromadzeniu

spostrzeżeń

przez

określony

czas

w

celu

poznania

lub

wykrycia

istniejących

zależności

między

zjawiskami

rodzaju

i

kierunków

zachodzących

w

zbiorowościach

społecznych

lub

instytucjach”

-uczestnicząca

-

badający

staje

się

tu

uczestnikiem

badanej

zbiorowości i jest przez nią akceptowany.

Może przybrać dwie postacie :

1)

jawną (gdy informuje się grupę o roli badającego),

2)

ukrytą (gdy badana grupa nie jest świadoma roli, jaką spełnia nowy jej członek).

Narzędzia obserwacji :

Techniki gromadzenia materiałów na drodze obserwacji można podzielić na :

a) niestandaryzowane : notatki, opisy, rejestracja dźwiękowa lub fotograficzna.

Gromadzą materiały bez wyróżniania poszczególnych zagadnień i aspektów oraz bez

umiejscowienia czasowego.

b) standaryzowane :

- arkusz obserwacyjny - wcześniej przygotowany kwestionariusz

z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma

obserwacja. Ten typ obserwacji można uznać w pełni za planowany, systematyczny i

kontrolowany. Daje możliwość porównania i oceny materiałów badawczych pod

względem ich jednoznaczności i zakresu,

- dziennik obserwacji - kategoryzuje spostrzeżenia ze względu na czas pojawiania

się określonych faktów lub zmienności procesów i stosunków w badanych grupach.

Prowadzony jest w postaci zapisów dziennych.

24

tamże, s. 77.

25

tamże, s. 77.

19

B) Wywiad

26

„jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według

opracowanych wcześniej dyspozycji lub oparciu o specjalny kwestionariusz”.

Służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.

Najważniejszym warunkiem poprawnego przeprowadzania wywiadu

są właściwie przygotowane dyspozycje, określone mianem

kwestionariusza, czyli zestawu pytań, zbudowanego według specjalnych zasad.

Typy wywiadów w badaniach pedagogicznych :

a)

nieskategoryzowany - daje możliwość swobody w formułowaniu

pytań oraz zmieniania ich kolejności, stosowania pytań dodatkowych,

b)

skategoryzowany - ściśle ogranicza kolejność i brzmienie stawianych

pytań.

Zapewnia

większą

ś

cisłość

i

porównywalność

danych,

c) jawny - rozmowa, w której badany poinformowany jest prawdziwie

o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu. Musi on być zatem

skategoryzowany,

d) ukryty - gdy przedmiotem wywiadu są zagadnienia drażliwe bądź

rola społeczna badanego w danej zbiorowości określa ściśle jego

opinie lub postawy, które niekiedy mogą być różne od osobistych.

Badany nie jest tu poinformowany o roli ankiety, o celach i

przedmiocie rozmowy,

e) jawny nieformalny - badany, orientując się w fakcie prowadzenia z

nim wywiadu, nie jest poinformowany o właściwym jego przedmiocie,

f) indywidualny - przeprowadzony z jednym respondentem,

g) zbiorowy - przedmiotem badań są tu opinie lub fakty jednorodnej

grupy, co pozwala na uzyskanie wiedzy obszernej, w miarę

wszechstronnej, choć odpowiedzi mogą być zabarwione dodatnimi

lub ujemnymi emocjami spowodowanymi zbyt dużą zbiorowością

osób, skrępowaniem, czy lękiem.

Wywiad stosujemy wówczas, gdy chcemy poznać postawy, motywacje, zależności, gdy

chcemy głębiej poznać środowisko wychowawcze, możliwości jego zmiany lub

modelowania dla potrzeb określonych celów wychowawczych.

27

26

tamże, s. 82.

27

tamże, s. 85 - 86.

20

C) Ankieta

28

- „jest techniką gromadzenia informacji polegająca na

wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych

kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności

lub częściej bez obecności ankietera.

Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe.

Najczęściej też pytania są zamknięte i zaopatrzone w tzw. kafeterię,

czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi. (...) Wypełnienie ankiety

polega na podkreśleniu właściwej odpowiedzi lub stawianiu określonych znaków przy

odpowiednich zadaniach kafeterii.” Ankieta,

w odróżnieniu od wywiadu, nie wymaga obecności badającego z respondentem.

D) Badanie dokumentów

29

i materiałów „jest techniką badawczą

służącą do gromadzenia wstępnych, opisowych, także ilościowych

informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest także

techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych

w dokumentach. Samodzielnie rzadko może występować w roli

instrumentu naukowego poznania.”`

Istnieją dwa rodzaje dokumentów, które Stefan Szostakiewicz

podzielił na :

a)

dokumenty kronikarskie - materiały statystyczne, dokumentacja

instytucji, placówek, dokumenty finansowe, personalne, historyczne

(musi być rzetelny, wiarygodny),

b) dokumenty opiniodawcze - pamiętniki, listy, wypracowania,

wypowiedzi pisemne (dokumenty bardzo osobiste, stąd nie zawsze

wiarygodne).

E)

Techniki projekcyjne - definicje sformułował S. Nowak

30

„Projekcyjna metoda badania

osobowości polega na przedstawieniu badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dlań

znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, ale zarazem takiej, która będzie

mogła nabrać znaczenia przez to, iż osobowość badanego narzuci jej swoje indywidualne

znaczenie i organizację.”

Do prowadzenia badań metodami projekcyjnymi nie ma jak dotąd, żadnych

standaryzowanych narzędzi. Najbardziej znane, stosowane dotychczas w psychologii

28

tamże, s. 86 - 87.

29

tamże, s. 88.

21

klinicznej i eksperymentalnej :

a) techniki werbalne - polegają na kojarzeniu słów, kojarzeniu zdań

lub odpowiedziach na specjalne pytania, przez co badany wyraża

swoje uczucia lub relacje,

b) techniki obrazkowe - polegają na opisywaniu treści różnych

obrazków,

konsekwencje

przedstawionych

scen

lub

przyczyn,

które

do przedstawionej sytuacji doprowadziły.

31

2.3. Hipoteza i problem badawczy.

Każde badanie naukowe musi mieć charakter problemowy, czyli musi dążyć do

odkrycia, sprowadzenia lub zanegowania czegoś.

Problem

32

(gr. problema) poważne zagadnienie, zagadnienie wymagające rozwiązania,

sprawa, kwestia do rozstrzygnięcia, przedsięwzięcia.

Formułowanie

problemów

badawczych

polega

na

rozbiciu

tematu

na pytania, problemy, co wymaga spełnienia następujących warunków, aby przebiegał

prawidłowo :

a)

stawiany problem musi jasno precyzować stan naszej niewiedzy, określić konkretnie nasze

wątpliwości,

b)

należy wyznaczyć ściśle zakres badanych zjawisk i temat badań,

c)

problem badawczy musi być rozstrzygalny empirycznie oraz użyteczny, praktyczny.

33

Badanie naukowe musi być poprzedzone sformułowaniem odpowiednich hipotez.

Hipoteza

34

(gr. hypothesis) przypuszczenie, nie sprawdzone twierdzenie, które ustala bądź

wyjaśnia cechy badanych zjawisk lub związki między nimi. Sprawdzenie hipotezy odbywa się

przez wyprowadzenie z niej wniosków empirycznych, przy czym im więcej prawdziwych

30

Metody badań socjologicznych, pod red. S. Nowak, - Warszawa 1965r. S. 169.

31

T.Pilch :Zasady badań ... op. cit., s. 92.

32

Słownik Wyrazów Obcych, - Warszawa 1996r. PWN..

33

według : T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, - Warszawa 1995r. Wyd. śak.

34

W. Okoń, Słownik Pedagogiczny, - Warszawa 1992r., PWN.

22

zdań

z hipotezy wynika, tym większy jest stopień jej uzasadnienia.

Hipoteza musi posiadać pewne cechy :

- musi być na tyle nowa, aby wskazywała na nowe, nieznane aspekty

badanej rzeczywistości,

- musi być na tyle ogólna, aby objęła wszystkie fazy dotyczące naszego

tematu badań,

- musi być sformułowana jasno pojęciowo - sformułowana

w jednoznacznych terminach,

- musi być wolna od sprzeczności wewnętrznych,

- musi być empirycznie sprawdzalna - musi być potwierdzona lub

obalona przez badania empiryczne.

23

ROZDZIAŁ III

Analiza badań własnych.

1. Wprowadzenie.

Jako nauczycielka praktykująca, wielokrotnie doprowadzająca grupę dzieci od

3 lat do momentu podjęcia nauki szkolnej oraz mająca wiele okazji do konfrontowania

nastawień dzieci do wycieczki z późniejszymi ich przeżyciami i relacjami, interesuje mnie

rola wycieczki w wychowaniu umysłowym dziecka, oczekiwania wobec niej, wobec nowych

sytuacji w których będzie ono działać. Praca ta będzie próbą przeanalizowania roli wycieczki

w wychowaniu umysłowym dziecka. Ponadto temat pracy wyniknął także z mojego

zainteresowania tym zagadnieniem.

W związku z powyższym wysuwam następującą hipotezę :

- wycieczki dają dzieciom ogromne bogactwo wrażeń, przeżyć,

spostrzeżeń i wpływają przez to na rozwój umysłowy dzieci,

- wycieczki rozwijają aktywność i budzą potrzebę wiedzy o najbliższym

otoczeniu i świecie.

Metodę badań stanowił wywiad, który przeprowadziłam w grupie dzieci 6 letnich

uczestniczących do przedszkola w którym pracuję. Wśród badanych dziewczynki stanowiły

54,1%, a chłopcy 45,9%. Wywiady przeprowadzone były podczas trwania roku szkolnego. Z

każdym dzieckiem prowadziłam rozmowę na osobności. Starałam się wytworzyć pogodną,

ż

yczliwą

atmosferę

wyzwalającą

u

dziecka

chęć

opowiadania

o odbytych wycieczkach.

Wywiad przeprowadziłam w grupie liczącej 30 dzieci.

Ponieważ grupa, którą prowadzę to 6-latki zbliżające się do wieku szkolnego, które mają

wyobrażenie o szkole od starszego rodzeństwa, rodziców i nauczycieli w przedszkolu, ale

wykazują chęć bliższego poznania szkoły, dlatego też zorganizowałam wycieczkę do szkoły,

do

której

będą

uczęszczać.

Dzieci

zobaczyły

szkołę

wewnątrz,

klasę

do której zostaliśmy zaproszeni, Panią prowadzącą lekcję, wystrój klasy. Następnie

przeprowadziłam z dziećmi wywiad, a pytania brzmiały następująco :

24

- czy cieszysz się, że niedługo pójdziesz do szkoły, czy nie ? - dlaczego?

- co chciałbyś robić w szkole ?

- czy może spotkać cię tam coś przyjemnego ? Np. co ?

- czy może spotkać cię tam coś nieprzyjemnego ? Np. co ?

- jak myślisz, po co uczymy się czytać ?

2. Prezentacja wyników badań.

2.1. Wycieczka I

Tabela nr 1.

Czy cieszysz się, że niedługo pójdziesz do szkoły, czy nie ?

Rodzaj odpowiedzi

Dzieci posiadające starsze rodzeństwo w szkole

tak

trochę

nie

25

3

2

20

1

-

25

Razem

30

Źródło : opracowanie własne.

Analiza uzyskanych odpowiedzi na pierwsze pytanie daje obraz zdecydowanie radosnego

wyczekiwania

na

pójście

do

szkoły

u przeważającej liczby badanych.

Pozytywnych odpowiedzi na to pytanie otrzymano25 z czego dwie trzecie badanych miało

rodzeństwo w wieku szkolnym. Zdecydowanie mniej dzieci natomiast, bo troje wyrażało

raczej rezerwę w swoich uczuciach, odpowiadając „trochę”, „średnio”, „nie za bardzo”, a

tylko 1 z nich miało rodzeństwo w wieku szkolnym. I wreszcie 2 dzieci odpowiedziało

na zadane pytanie „nie”, a żadne z nich nie miało starszego rodzeństwa. Tak więc interesujące

wydaje się porównanie : jak wpływa posiadanie rodzeństwa uczęszczającego do szkoły, a

będącego dla dzieci młodszych źródłem wiadomości o życiu w szkole, na odczuwanie uczuć

w stosunku do czekającej dziecko zmiany w życiu.

I tak na 21 dzieci mających rodzeństwo w szkole aż 20 to dzieci wyrażające uczucie radości.

Wskazywałoby to, że kontakty ze starszym rodzeństwem uczęszczającym do szkoły mają w

tej niewielkiej grupie pozytywny wpływ na emocjonalny stosunek dzieci do faktu pójścia

do szkoły. Kontakty dzieci z uczniami szkolnymi w domu rodzinnym, uczestniczenie w ich

przeżyciach, osiągnięciach i trudnościach, przysłuchiwanie się opowiadaniom o różnych

zdarzeniach, kontakty z ich kolegami i koleżankami - wydają się źródłem takiego obrazu

szkoły,

do jakiej dziecko na ogół nie lęka się chodzić. Ale szczegółowe analizowanie dalszego toku

wywiadów ukaże nam pewne niepokoje nurtujące dzieci. Nie zanotowano sytuacji, w której

dziecko nie potrafiłoby zająć stanowiska wobec postawionego pytania, odpowiadające „nie

wiem”. Ta więc sprawa zmiany środowiska z przedszkolnego na szkolne jest bliska każdemu

dziecku w ostatniej grupie przedszkolnej i każde z nich zdążyło już sobie ukształtować do

tego emocjonalny stosunek.

Dalsze pytania to uzasadnienie swojej radości dają odpowiedzi, które świadczą o dużej

aktywności pozytywnej, o przyjemności doznawania, przeżywania czegoś nowego, o

ś

wiadomej

chęci

uczenia

się.

Dzieci

w dużym stopniu wykazywały aktywny stosunek do czekających je zadań. Wyraźnie

wyczuwało się motywację związaną z potrzebą osiągnięć i dość wysokie wymagania wobec

własnego działania. A oto przykłady odpowiedzi:

26

cieszę się : - bo dobrze nauczę się czytać,

- bo bardzo lubię poznawać nowe rzeczy,

- bo można się uczyć, wiele dowiedzieć i można zdać do

drugiej klasy,

- bo tam może być coś, czego nikt nie wie, coś nowego, bym

powiedział.

Drugą co do liczebności grupę stanowiły odpowiedzi z których można wnioskować, iż dzieci

oczekują,

ż

e

w

szkole

zastaną

radosną

atmosferę,

w której się będą dobrze czuły. Takie uzasadnienia brzmiały :

- bo w pierwszej klasie jest fajnie, już wiem jak to wygląda,

- bo w szkole jest bardzo miło,

- bo może tam być dużo przyjemności,

- bo wszyscy koledzy mówią, że w szkole jest przyjemnie i dobrze

jest w szkole.

Niektóre z dzieci ciekawią nowe kontakty z nauczycielami i kolegami, np.:

- bo poznam nowe panie, koleżanki i kolegów,

- bo chyba będzie dobra pani i mogę spotkać przyjemne koleżanki

i kolegów.

Podstawowy warunek dobrego samopoczucia w nowym środowisku stanowią dla tych dzieci

pozytywne kontakty społeczne.

Dla niektórych badanych elementem przyciągającym są atrakcyjne przedmioty nauczania,

zajęcia i zabawy z kolegami np. :

- bo w szkole będzie gimnastyka, a ja najbardziej lubię to i pisanie,

- bo w szkole będą wycieczki, przerwy lekcyjne i będzie można się

bawić,

- bo można grać w piłkę i nie trzeba płacić za piłkę,

- bo może tam będzie bal przebierańców,

- bo w szkole jest zawsze coś fajnego do roboty.

Posiadanie

nowych

książek,

zeszytów

i

innych

przyborów

było

zachętą

do pójścia do szkoły niektórych dzieci.

Dla innych dzieci pójście do szkoły to ucieczka od nie lubianych czynności obowiązujących w

przedszkolu :

- bo będzie lepiej - nie będzie leżakowania,

27

- po prostu, tam, już nie będzie podwieczorków i obiadów bo ja nie

lubię jeść.

Odpowiedzi zdecydowanie negatywne uzasadniono różnie :

- wydaje się, że w szkole będzie trudno,

- bo w szkole trzeba się uczyć, a ja nie lubię,

- bo w przedszkolu jest dobrze, fajnie.

Uzasadnienie dzieci mówiących, że trochę się cieszą, a trochę nie, oprócz pozytywnych

aspektów

wyrażały

niechęć

przed

rozstaniem

się

z przedszkolem, lubią nauczycielkę lub niechęć do uczenia się czy siedzenia przez dłuższy

czas w ławce. Wydaje się, że na niepokojące postawy dzieci nie lubiących się uczyć i

bojących się trudności przedszkole nie potrafiło wpłynąć stymulująco, nie wzbudzono w tych

dzieciach zainteresowania poznawaniem nowych rzeczy. Może zbyt rzadką pochwałą czy

uznaniem nie pomogło się im w pozbyciu się lęku przed nowymi zadaniami.

Tabela nr 2.

Co chciałbyś robić w szkole ?

Rodzaj zajęć

Liczba odpowiedzi

1. Uczyć się

2. Zajęcia pozalekcyjne

3. Zabawa

4. Otrzymywanie dobrych ocen

5. Dobre kontakty z nauczycielami i kolegami

6. Pomaganie, sprzątanie

7. Różne

8. Brak odpowiedzi

14

3

4

5

1

1

1

1

Źródło : opracowanie własne

Zdecydowanie przeważały tu odpowiedzi wyrażające chęć uczenia się (14 odpowiedzi).

Dzieci chciałyby się uczyć, pisać, czytać, rysować, malować, konstruować różne rzeczy na

lekcjach plastyki, np. :

- uczyć się, ale matematykę już znam,

- uczyć się pisać,

- uczyć się o różnych rzeczach,

- uczyć się wszystkiego,

28

-pisać, czytać, różne rzeczy z plastyki robić.

W formułowaniu tych odpowiedzi zaznaczyła się duża różnica pomiędzy dziećmi mającymi a

nie mającymi rodzeństwa w szkole. Pierwsze z nich mają bardziej szczegółowe pojęcia o tym,

czego się będą uczyć w szkole : a więc chcą się uczyć biologii, historii, geografii.

Oczekiwania niektórych dzieci są bardzo konkretne i wymagające : uczyć się, żeby przerwy

były nie za krótkie i nie za długie i żeby mnie tam dobrze uczyli. Najczęściej pojawiała się w

tej grupie odpowiedzi chęć nauki pisania. Jak wiadomo, „Program wychowania w

przedszkolu” przewiduje tylko wstępną naukę czytania. W sytuacji kiedy dziecko przejawia

zainteresowanie pisaniem, można je tego uczyć. Przy nadmiernie liczebnych oddziałach

w

przedszkolu

nauczycielki

mają

mniej

możliwości

pracy

indywidualnej

w tym zakresie i można przypuszczać że stąd wywodzi się to pragnienie u dzieci opanowania

sztuki pisania opanowanej już na ogół do czerwca umiejętności czytania prostych tekstów czy

prostych zdań.

Druga grupa odpowiedzi dotyczy czynności, które dzieci mogą wykonywać raczej podczas

zajęć pozalekcyjnych, czyli gra na instrumencie, nauka języków obcych, nauka tańca, gry w

piłkę na boisku, np. :

- uczyć się angielskiego, bo jak pojadę do Anglii, to się będę mógł

porozumieć,

- uczyć się baletu.

Tu także zaznaczyła się różnica pomiędzy dziećmi mającymi starsze rodzeństwo i nie

mającymi. Niektóre dzieci chciałyby się w szkole bawić (4), przy czym jednak wymieniają tę

czynność

obok

chęci

uczenia

się,

a inne ograniczają się tylko do zabawy np. :ganiać po dworze, bawić się na boisku.

U 5 dzieci pojawiła się chęć otrzymania dobrych ocen - jako główny cel chodzenia do szkoły,

czasem obok innych czynności, np. :robić lekcje, dostawać piątki, kupić w sklepiku jogurt i

pączki.

Dobra, wyrozumiała pani to także oczekiwania dzieci (1 odpowiedź) :

- żeby pani miała dużo radości w sercu i nigdy na dzieci nie

krzyczała.

A także doznanie życzliwości od kolegów : - jak czegoś zapomnę wziąć

do szkoły, żeby mi koleżanka pożyczyła.

Tabela nr 3.

Co przyjemnego może cię spotkać w szkole ?

29

Rodzaj sytuacji

Liczba odpowiedzi

1.

Otrzymywanie dobrych ocen,

2.

Zabawa, rozrywki

3.

Spotkanie dobrych kolegów,

4.

Pisanie i uczenie się,

5.

Otrzymywanie pochwał,

6.

Uzyskanie odznaki wzorowego ucznia,

7.

Bieganie, gra w piłkę,

8.

Spotkanie dobrej pani

9.

Różne,

10.

Brak odpowiedzi (nie wiem)

11.

Odpowiedź przecząca (nie).

9

4

3

3

2

2

2

2

1

1

1

Ź

ródło : opracowanie własne.

Dzieci spodziewają się napotkać w szkole i przyjemne i nieprzyjemne sytuacje. Dane

liczbowe w zakresie pierwszych z nich przedstawia tabela nr 3.

Największej liczbie dzieci (9) przyjemność sprawi w szkole otrzymywanie dobrych ocen :

- jak dobrze coś zrobię, to dostanę piątkę,

- będę grzeczny i dostanę za to piątkę.

Następna grupa odpowiedzi (4) dotyczy rozgrywek i bawienia się. Dzieci wyliczają bal

przebierańców, wręczanie prezentów mikołajkowych, chodzenie z klasą do kina, wyjeżdżanie

na wycieczki, uroczystości szkolne itp.:

- tańczyć będziemy mogli, jak pani zagra, wyjdziemy na dwór,

do parku, do kina,

- może będzie bal przebierańców,

-jak bym miał urodziny i bym częstował dzieci cukierkami.

Spotkanie dobrych kolegów będzie największą przyjemnością dla 3 dzieci :

- jakby koledzy byli dla mnie mili.

Tak samo liczna grupa, preferuje pisanie i uczenie się. Będą to największe przyjemności w

szkole.

Dzieci

spodziewają

się

też

pochwał

od

nauczycieli

za

dobrą

ocenę

lub zachowanie (2 odpowiedzi), a 2 dzieci pragnie otrzymać odznakę wzorowego ucznia :

30

- chyba tak, jak u mojego brata, bo mój brat zdobył karteczkę

„wzorowy uczeń” i bardzo dobrze się uczy.

Dwoje

dzieci

uważa

za

najprzyjemniejsze

bieganie

i

granie

w

piłkę

na boisku. Spotkanie miłej, dobrej pani oczekuje dwoje dzieci. Wśród różnych odpowiedzi są

dotyczące posiadania nowych książek, pisania kredą na tablicy, dyżurowania, sprzątania, itp. :

- może tam będą śmieszne dzieci,

- żeby rodzice do nas przyszli na zebranie.

Jedno

dziecko

uważa,

ż

e

nie

spotka

go

nic

przyjemnego

w

szkole

i upatruje największą przyjemność pozostania w domu :

- jakbym nie poszedł do szkoły i bawił się w domu,

- żebym nie poszła do szkoły i zachorowała.

Szczegółowa analiza odpowiedzi na powyższe pytania pozwala dostrzec pogodny obraz

szkoły,

w

oczach

przyszłych

uczniów,

aczkolwiek,

jak

mieliśmy

możność

przekonać

się,

nie

zawsze

on

się

ś

ciśle

wiąże

z tym, co w szkole wydaje się najważniejsze. Niektóre dzieci jak gdyby przedłużają sobie w

wyobraźni formy działalności z przedszkola i różne zjawiska życia przedszkolnego na lata

szkolne.

W dalszym ciągu wywiadu pytano dziecko o to, czy może je w szkole spotkać coś

nieprzyjemnego i co by to mogło być. Mimo pogodnego obrazu szkoły przewidują jednak

dzieci

i

przykre

sytuacje.

Obrazuje

to tabela nr 4.

Tabela nr 4.

Co nieprzyjemnego może spotkać cię w szkole ?

Rodzaj sytuacji

Liczba odpowiedzi

1.

Otrzymywanie złych ocen

2.

Bicie przez kolegów,

3.

Własne złe zachowanie,

4.

Różne,

5.

Brak odpowiedzi, („nie wiem”),

6.

Odpowiedź przecząca (nic)

17

8

2

1

1

1

Źródło : opracowanie własne.

31

W przedszkolu, jak wiemy, nie ocenia się i nie powinno się oceniać systemem szkolnym.

Można jednak przypuszczać, że w niektórych grupach używa się takiego dopingowania dzieci

do bardziej wzmożonego wysiłku, do skupienia uwagi i osiągania lepszych rezultatów

podczas zajęć. Stąd też otrzymywanie złych ocen obawia się spora ilość dzieci, bo aż 17.

Inne niemal sytuacje są mniej licznie przewidywane, i tak 8 dzieci boi się bicia przez kolegów

:

- może mnie ktoś popchnie i się przewrócę,

- jakby mnie bili koledzy.

Troje dzieci obawia się własnego złego zachowania i wynikających z tego konsekwencji. W

grupie odpowiedzi różnych (1) obawia się np. : takich zdarzeń :

- jakby mi ktoś porwał zeszyt,

- jak ktoś się uderzy, guza sobie nabije, ktoś głodny, a stołówka

będzie zamknięta.

Przewidywane różne przykre sytuacje, nie odstraszają jednak dzieci do pójścia do szkoły,

czego wyraz dały w odpowiedziach na pierwsze pytanie w wywiadzie.

Wycieczka do szkoły skłoniła mnie do wzbogacenia wywiadów o jeszcze jeden problem.

Interesowało mnie w szczególności, co dzieci same potrafią o tym powiedzieć.

Każdemu z badanych zadano następujące pytanie :

- Jak myślisz, po co uczymy się czytać ?

Tabela nr 5.

Motywy uczenia się czytania w przedszkolu.

Rodzaj odpowiedzi

Liczba odpowiedzi

1.

Możliwość samodzielnego czytania książek i gazet,

uniezależnienie się od dorosłych.

2.

Osiągnięcie ważnego stopnia mądrości, przyswajanie nowych

7

6

32

wiadomości, rozumienie słowa pisanego.

3.

Łatwiejsze radzenie sobie z nauką w szkole.

4.

Otrzymywanie lepszych ocen w szkole.

5.

Wyższy poziom pracy zawodowej.

6.

Brak odpowiedzi.

7.

Możliwość czytania książek młodszemu rodzeństwu i w

przyszłości własnym dzieciom.

8.

Inne.

5

4

3

1

3

1

Ogółem

30

Ź

ródło : własne opracowanie.

Wśród uzyskanych odpowiedzi można było wyróżnić kilka zasadniczych grup, na co

wskazuje tabela nr 5. Najliczniejsza grupa wyraziła chęć usamodzielnienia się od dorosłych w

kontaktach ze słowem pisanym. Dzieci w tym wieku wykazują duże zainteresowanie książką

i różnego rodzaju czasopismami, od „Misia” po komiksy. Chęć poznania tekstów nie zawsze

bywa w dostatecznym stopniu zaspokojona przez dorosłych.

Zapewne jedną z głównych przyczyn tego jest organizacja życia współczesnej rodziny, ciągły

pośpiech, obciążenie licznymi codziennymi obowiązkami, znacznie uszczupla wolny czas.

Stąd pragnienie dzieci wyrażone w 7 wypowiedziach :

- żebyśmy mogli sobie wszystko sami przeczytać,

- żeby umieć czytać w książkach i nie męczyć mamy, tylko czytać

samemu,

- żeby poczytać sobie ciekawą książkę i nie zawracać rodzicom

głowy.

Druga liczna grupa odpowiedzi (6) wyraża zaciekawienie światem, silne pragnienie

zdobywania nowych wiadomości poprzez książki i czasopisma. Ujmowane są one czasem w

odniesieniu do zalet umysłu, jako „stawanie się mądrzejszym”.

Inne mają charakter bardziej utylitarny, np. :

- żeby być mądrym człowiekiem, żeby wszystko wiedzieć, bo jak

będziemy umieli czytać, to wszystko przeczytamy,

- bo jak się czegoś nie wie, to można nawet w słowniku i

encyklopedii sprawdzić i człowiek jest mądry,

33

- żeby nie być analfabetami, bo oni nie mogą czytać, jak ktoś do

nich np. list napisze,

- bo można czegoś się dowiedzieć, np. czy te zwierzęta się chroni,

czy nie chroni.

Dotychczasowe kontakty z książką, a przede wszystkim przykłady dorosłych czy starszego

rodzeństwa umożliwiły wielu dzieciom przekonania się, że książka jest dla człowieka źródłem

wiedzy, wiele wypowiedzi bowiem brzmi :

- żeby dużo wiedzieć z książek.

Niektóre

z

dzieci

spodziewają

się,

ż

e

opanowanie

umiejętności

czytania

w przedszkolu ułatwi im naukę w szkole. Czasami uważają to za warunek wstępowania do

szkoły (5) dzieci :

- żeby w szkole nie mieć trudności,

- bo w szkole trzeba czytać różne rzeczy,

- bo potem czyta się, co pani zadaje i się pisze,

- żeby w szkole bardzo dobrze umieć, żebym przeczytał, co mam

pisać, jak dostaję teksty, tak jak mój brat.

Grupa licząca 4 dzieci wykazała motywację bardziej zewnętrzną, nastawioną na uzyskanie

aprobaty nauczycieli, na otrzymywanie dobrych ocen w szkole, np. :

- boby się dostało w szkole dwóję lub pałę,

- żeby nie być gapą i nie dostawać dwójek w szkole,

- bo jakby nie umiał czytać, to w szkole może go pani skrzyczeć.

Troje

dzieci

wyraża

nadzieję,

ż

e

umiejętność

czytania

wpłynie

w

przyszłości

na

lepsze

wyniki

w

pracy

zawodowej

i

uczyni

ją wartościowszą, np. :

-

bo

później

do

zawodu

się

przydaje,

bo

moja

mamusia

pracuje

w biurze i bez czytania w niektórych sprawach się nie obejdzie,

-

bo jak będziemy chodzić do pracy, to będziemy czytali

i wypisywali.

Kilkoro dzieci (3) uważało, że umiejętność czytania przede wszystkim wykorzysta do czytania

książek młodszemu rodzeństwu, a w przyszłości - swoim dzieciom, np. :

- żebyśmy jako dorośli mogli czytać swoim dzieciom,

34

- jak będziemy dorośli, żeby jak nas dzieci poproszą : „Tato poczytaj mi”, to żeby

umieć.

Nie potrafiło na to pytanie odpowiedzieć jedno dziecko. Jedną odpowiedź zakwalifikowano

do grupy „inne”;

- bo jakby się było dużym i by się nie umiało czytać, to by się nie

trafiło do domu.

Kończąc powyższe rozważania o zorganizowanej wycieczce do szkoły możne powiedzieć, że

dzieci

badane

chętnie

rozmawiały

o

szkole

i

wyrażały

swój

stosunek

uczuciowy

do

niej.

W

ostatnim

roku

pobytu

w przedszkolu problem ten jest obecny w rozmowach, w zabawach tematycznych, w

twórczości plastycznej. Dzieci wyniosły z tej wycieczki ogromne bogactwo wrażeń,

spostrzeżeń, ciekawość nowych sytuacji, chęć poznania nowych rzeczy i silną potrzebę

aktywności wywołuje w nich radość z powodu rychłego pójścia do szkoły, czego wyraz

znaleźliśmy w licznych odpowiedziach na wstępne pytania.

35

2.2. Wycieczka II

W programie pracy wychowawczo - dydaktycznej z dziećmi w wieku przedszkolnym jest

wiele zadań, które w mniejszym lub większym stopniu można spełnić współpracując z

różnymi instytucjami. Okazuje się, że dzieci w tym wieku wykazują szczególne zrozumienie

dla potrzeb innych np. : zwierząt w tym wypadku psów, które często błąkają się wokół

przedszkola. Dzieci chcą im nieść pomoc przez dożywianie. Dlatego też wybrałam się na

wycieczkę do pobliskiego schroniska.

Dzieci zabrały ze sobą suchą karmę dla psów.

Po powrocie na podstawie wycieczki każde dziecko udzieliło mi wywiadu na następujące

pytania badawcze :

- w jakim stopniu dzieci dostrzegają potrzeby zwierząt ?

-

w

jakim

stopniu

dzieci

znają

konsekwencję

swego

postępowania

wobec zwierząt ?

- w jakim stopniu przejawiają gotowość niesienia pomocy ?

Tabela nr 6.

Dostrzeganie potrzeby zwierząt, konsekwencje swego postępowania wobec nich i gotowość

niesienia pomocy.

Stopień rozumienia

Rodzaj sytuacji

bardzo duże

duże

małe i brak

36

zrozumienie

zrozumienie

zrozumienia

- w jakim stopniu dzieci dostrzegają

potrzeby zwierząt ?

- w jakim stopniu dzieci znają

konsekwencję swego

postępowania wobec zwierząt ?

- w jakim stopniu przejawiają

gotowość niesienia pomocy ?

20

15

20

9

10

8

1

5

2

Razem

30

30

30

Ź

ródło : opracowanie własne.

Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że dzieci 6-letnie w sposób bardzo

zróżnicowany dostrzegają potrzeby naszych czworonożnych przyjaciół. Na pytanie, w jakim

stopniu dzieci dostrzegają potrzeby zwierząt, 20 dzieci wykazało bardzo duże zrozumienie, 9

duże, a tylko jedno wyraziło brak zrozumienia. Najliczniejszą grupą, która wykazuje bardzo

duże zrozumienie stanowią dzieci, które mają swojego psa w domu i opiekują się nim. Z

otrzymanych wniosków na pytanie, w jakim stopniu dzieci znają konsekwencję swego

postępowania wobec zwierząt, bardzo duże zrozumienie wykazało 15 dzieci, duże 10, małe

zrozumienie 5 dzieci. Zauważa się swoistego rodzaju prawidłowość, iż zrozumienie dzieci

uzależnione jest od tego jaki wygląd ma pies tzn :jaka rasa, czy jest ładny, czy mniej ładny.

Na pytanie, w jakim stopniu przejawiają gotowość niesienia pomocy, 20 dzieci odniosło się z

bardzo dużym zrozumieniem, 8 z dużym zrozumieniem, natomiast 2 z małym zrozumieniem.

Okazało się, iż dzieci w tym przedziale wiekowym najczęściej zauważają takie potrzeby

innych, jak : potrzebę niesienia pomocy, potrzebę bliskich więzów emocjonalnych,

występowanie w obronie szczególnie w sytuacji zagrożenia.

Podsumowując uzyskane wyniki można stwierdzić, iż :

-

starszy

wiek

przedszkolny

jest

okresem,

w

którym

można

kształtować

wrażliwość

dzieci

na

potrzeby,

oczekiwania

innych,

udzielania

pomocy

w

trudnych

sytuacjach.

Sądzę,

ż

e

wyniki

tych

badań

mogą

mieć

zastosowanie do praktyki wychowawczej.

Wskazują one na dalsze kierunki pracy wychowawczej. Powinna ona przede wszystkim

dotyczyć uwrażliwienia dzieci na oczekiwania innych. Zatem należy stwarzać dzieciom

możliwość poznawania w toku różnorodnych form aktywności np. : działalności poznawczej,

37

artystycznej, usługowej i innej, w trakcie których dzieci mają możliwość zdobywania

informacji o stanie różnych obiektów społecznych.

2.3, Wycieczka III

Następna wycieczka dotyczyła wyjścia do najbliższego parku w porze wiosennej. Dzieci

obserwowały

otaczającą

przyrodę.

Badania

polegały

na przeprowadzeniu wywiadu którego podstawą były następujące zadania : analiza

dziecięcych wypowiedzi, sprawności słownikowej, rozwijanie mowy.

Pytania brzmiały następująco :

- opowiadanie na dowolny temat wycieczki - oparty na przeżyciach,

-

opowiadanie

ukierunkowane,

czyli

koniecznie

opowiadania

oparte

na wyobrażeniach,

- opowiadanie oparte na bodźcach wzrokowych,

- opis tęczy, która pojawiła się na niebie.

I tak już przy wstępnym opracowaniu zebranego materiału zaobserwowano duże

zróżnicowanie indywidualne w zakresie długości tekstów od 514 do 54 słów i odpowiednio

od 212 do 45 haseł dla 4 prób. Średnia długość wypowiedzi dziecka wynosiła 202 słowa i 144

hasła. Wyraźnie wyodrębniła się grupa sześciorga badanych mówiących dużo i chętnie.

38

Tabela nr 7.

Ś

rednia liczba słów i haseł uzyskana w poszczególnych zadaniach.

Nr

zadania

Rodzaj

zadania

Ś

rednia

liczba słów

Ś

rednia liczba

haseł

1.

2.

3.

4.

Opowiadanie na temat wycieczki oparte na

przeżyciach.

Opowiadanie ukierunkowane, czyli koniecznie

opowiadania oparte

na wyobrażeniach.

Opowiadanie oparte na bodźcach wzrokowych.

Opis tęczy, która pojawiła się na niebie

38

18

32

17

26

14

23

14

Ź

ródło : opracowanie własne.

Przechodząc

do

szczegółowej

analizy

można

zaobserwować

następujące

prawidłowości : najdłuższe, to wypowiedzi oparte na przeżyciach. Wystąpiło tu średnio 38

słów, czemu odpowiadało 26 haseł.

Nieco mniejszą długość osiągnęły wypowiedzi oparte na wyobrażeniach, które składały się z

18 słów i 14 haseł.

Zadanie 3 (wypowiedzi oparte na bodźcach wzrokowych) zawierało 32 słowa i 23 hasła.

Najniższe wyniki uzyskano w opisie tęczy : 17 słów i 14 haseł.

Podczas analizy ogólnych danych zaobserwowała duże zróżnicowanie indywidualne w

zakresie długości tworzonych przez dzieci tekstów oraz liczby użytych haseł.

Różnica pomiędzy liczbą słów i haseł świadczy o dużej ilości powtórzeń

w wypowiedziach, co jest dowodem nieznajomości i nieumiejętności stosowania synonimów.

Najłatwiejsze okazało się wypowiadanie się oparte na przeżyciach, wyobrażeniach i bodźcach

wzrokowych.

39

Może to oznaczać, że dzieci wyróżniające się bogatym słownictwem mają także swoje tematy

trudne wobec których stają się bezradne, mimo dużej łatwości wypowiadania się w innych

sytuacjach.

Zakończenie i wnioski.

W programie pracy wychowawczo - dydaktycznej z dziećmi w wieku przedszkolnym

jest wiele zadań, które w mniejszym lub większym stopniu można spełniać poprzez

organizowanie wycieczek. Już od najmłodszych lat staramy się w przedszkolu wprowadzać

40

dziecko w życie najbliższego środowiska, właśnie poprzez wycieczki. Przed każdą wycieczką

- czy to mającą na celu poznanie środowiska społecznego, czy przyrodniczego stawianie pytań

przez dzieci ma ogromne znaczenie dla ich rozwoju umysłowego.

Wycieczki są źródłem ciekawości, aktywności intelektualnej, są sposobem wzbogacania

wiadomości.

Wnikliwa ankieta materiału badawczego pozwoliła mi na sformułowanie szeregu wniosków :

1.

Wycieczka jest źródłem wrażeń i spostrzeżeń niezbędnych do pracy myślowej.

2.

Służy ona tworzeniu pojęć, rozwijaniu mowy i myślenia.

3.

Może dostarczyć wzorów postępowania.

4.

Sprzyja kształtowaniu więzi społecznych i wyrabianiu wielu umiejętności przydatnych w

ż

yciu.

5.

Wyrabia wrażliwość na wartości estetyczne w przyrodzie.

6.

Rozwija aktywność społeczną, wzmacnia więź ze środowiskiem.

Słuszność hipotezy udokumentowana moją pracą pozostawia mi nadzieję na organizowanie

coraz to ciekawszych wycieczek dla moich wychowanków, bowiem odgrywają one ważną

rolę w wychowaniu umysłowym i fizycznym dziecka.

Bibliografia

Z. Bielczyk, Zasady organizowania wycieczek i obozów,

- Warszawa 1970r. Wyd. AWF.

K. Czajkowski, Wycieczka uczy i wychowuje,

- Warszawa 1974r., PZWS.

Cz. Hakke, Rola wycieczki i ćwiczeń terenowych, Wychowanie

fizyczne i higiena szkolna 1965r. nr 5.

Cz. Hakke, N Nonas, Wycieczki i zajęcia terenowe, Wydawnictwo

Szkolne i Pedagogiczne,

A. Kalinowski, Wycieczki, - Nasza Księgarnia,

- Warszawa 1948r.

W. Kamiński, Wycieczki o treści krajoznawczej jako metoda

przyzwyczajania do prawidłowego współżycia społecznego w grupie.

Pedagogika krajoznawstwa. Prace i materiały z Ogólnopolskiej Narady

41

Krajoznawczej,

- Gdańsk - Gdynia. Zeszyt 2, 1970r.

Łysomirska - Łobożewicz W., Badania nad rolą wycieczki szkolnej

jako formy organizacyjnej procesu nauczania. Praca autorska,

- Warszawa 1973r

Ministerstwo Oświaty i Wychowania - Instytut Programów Szkolnych

Program dziesięcioletniej szkoły średniej, Biologia z higieną,

- Warszawa 1976r.

Ministerstwo Oświaty i Wychowania, Szkolny informator wycieczkowy -

praca zbiorowa pod red. Józefa Kurana, Wartości wychowawcze

wycieczki,

- Warszawa 1957r.

S Nowak, Metody badań socjologicznych,

- Warszawa 1965r.

W. Okoń, Słownik Pedagogiczny,

- Warszawa 1992r, PWN.

W. Pietraszkiewicz, Znaczenie wychowawcze wycieczek

(w) Wychowanie Fizyczne 1955r., nr 2.

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych,

- Warszawa 1995r. Wyd. śak.

Praca zbiorowa pod redakcją T. Łobożewicza, Krajoznawstwo

i turystyka w szkole, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,

- Warszawa 1990r.

K. Przecławski, Turystyka a wychowanie. Nasza Księgarnia,

- Warszawa 1973r.

Słownik Wyrazów Obcych,

- Warszawa 1996r., PWN.

S. Szymański, Wycieczki szkolne do zabytków kultury,

Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.,

- Warszawa 1978r.,

A. Tyczyńska, Jak przygotowuję wycieczki (w) śycie Szkoły

1957r. nr 12.

42

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela,

- Warszawa 1976r. WSiP.

Słownik Wyrazów Obcych,

- Warszawa 1996r., PWN.

Spis tabel.

Tabela 1: Czy cieszysz się, że niedługo pójdziesz do szkoły, czy nie ?

Tabela 2: Co chciałbyś robić w szkole ?

Tabela 3: Co przyjemnego może spotkać cię w szkole ?

Tabela 4: Co nieprzyjemnego może spotkać cię w szkole ?

Tabela 5: Motywy uczenia się czytania w przedszkolu.

Tabela 6: Dostrzeganie potrzeby zwierząt, konsekwencje swego

postępowania wobec nich i gotowość niesienia pomocy.

Tabela 7: Średnia liczba słów i haseł uzyskana w poszczególnych

zadaniach.

43

Aneks

Wywiad z wycieczki nr 1,

- Czy cieszysz się, że niedługo pójdziesz do szkoły, czy nie ? - dlaczego?

- Co chciałbyś robić w szkole ?

- Czy może spotkać cię tam coś przyjemnego ? Np. co ?

- Czy może spotkać cię tam coś nieprzyjemnego ? Np. co ?

- Jak myślisz, po co uczymy się czytać ?

Wywiad z wycieczki nr 2.

- W jakim stopniu dzieci postrzegają potrzeby zwierząt ?

- W jakim stopniu dzieci znają konsekwencje swego postępowania

wobec zwierząt ?

- W jakim stopniu przejawiają gotowość niesienia pomocy ?

Wywiad z wycieczki nr 3.

- Opowiadanie na temat wycieczki - oparty na przeżyciach.

- Opowiadanie ukierunkowane, czyli kończenie opowiadania oparte

na wyobraźniach.

44

- Opowiadanie oparte na bodźcach wzrokowych.

- Opis tęczy, która pojawiła się na niebie.