Średnie dzieciństwo

Wiek przedszkolny (3-6 lat)

Rozwój somatyczny

• Zmiany wzrostu i wagi – mniej intensywne

niż w poprzednich okresach
od ok. 75 cm do ok. 116-117cm,
od ok. 14,5 kg do ok. 21kg

• Wydłużenie ciała, rosną kończyny

Układ nerwowy

• Mielinizacja włókien nerwowych (gł. płaty

czołowe)

• Wzrost liczny synaps, nowe połączenia,

wzrost produkcji neuroprzekaźników

• Zmiany w zakresie dominujących fal

mózgowych (θ theta i α alfa)

• Wzrost synchronizacji aktywności różnych

części mózgu

Rozwój motoryczny

• Biegi, skoki, rzuty, chwyt
• Łyżwy, rower, pływanie, taniec
• Duża ruchliwość
• Radość z osiągnięć
• Harmonia, płynność ruchów
• Samoobsługa
• Rysowanie i pisanie

Rozwój poznawczy

• Integracja sensomotoryczna (śledzenie piłki

i łapanie jej)

• Rozpoznawanie liter
• Figury geometryczne (najpierw koło, potem

kwadrat i trójkąt)

• Trudności w uchwyceniu proporcji i

wielkości

Rozwój poznawczy c.d.

• Rozróżnianie barw
• Słuch muzyczny (rozpoznawanie melodii,

potem odtwarzanie ich)

• Słuch fonematyczny (identyfikowanie

dźwięków mowy, słów)

• Ogólna orientacja w czasie
• Orientacja w przestrzeni

Rozwój pamięci

• Wzrost pojemności pamięci
• Wzrost wiedzy o przedmiotach

podlegających zapamiętywaniu

• Strategie zapamiętywania (powtarzanie,

organizowanie)

• Zdolność myślenia o własnej pamięci

Myślenie

• Szeregowanie
• Porównywanie
• Klasyfikowanie
• Powstają obrazy umysłowe
• Myślenie przyczynowo-skutkowe

EGOCENTRYZM

Egocentryzm dziecięcy

• Wyjaśnianie zjawisk zgodnie z własnym

działaniem („słońce zachodzi, bo ja idę spać”)

• Rzeczy i zwierzęta traktowane są jako żywe i

myślące („samochód spieszy się”, „miś boi się”)

• Działanie praw wyobraźni, a nie logiki (bardzo

ciekawe wyjaśnienia)

• Dzieci twierdzą, a nie udowadniają, bo sądzą, że

wszyscy myślą tak jak one

Symbole

• Zabawa symboliczna

• Symboliczne rysunki (od bazgrotów, przez

głowonogi, okres schematu, afektywne
przekształcenia)

• Mowa

Język i komunikacja

• Poznaje 9-10 słów dziennie
• Neologizmy
• Umiejętność opowiadania
• Umiejętność konwersacji (uwzględnianie

partnera)

• Wiek pytań (gł. 4.-5. r.ż.)

Dziecięce teorie umysłu

• Teorie pozwalające dzieciom przewidywać

i wyjaśniać zachowania innych osób

• umysł = rzeczywistość (dzieci wierzą w to,

co widzą)

• Umysł nie zawsze = rzeczywistość

(przekonania mogą być fałszywe –
rozumienie kłamstw, żartów)

Rozwój emocjonalny

• Rozumienie i ekspresja własnych emocji
• Kontrola emocji (hamowanie wybuchów

złości)

• Duma, wstyd, zakłopotanie, wina

Rozwój społeczny

• Socjalizacja (wchodzenie w grupę

społeczną) – role, prawa, obowiązki

• Poznawanie ról w zabawie
• Kontakty z rówieśnikami
• Przyjaźń
• Zachowania prospołeczne (empatia)
• Zachowania negatywne: agresja

(instrumentalna – dążenie do osiągnięcia

czegoś i wroga – sprawienie bólu drugiej

osobie), brak posłuszeństwa

Rozwój moralny

• Respektowanie nakazów dla uniknięcia kary
• Zachowanie zgodne z regułami – dla uzyskania

nagrody

• Poziom moralności – przedkonwencjonalny

(Kohlberg) - perspektywa egocentryczna (słuszne
jest to, co odpowiada potrzebom jednostki)

• Moralność heteronomiczna (dziecko przez

szacunek słucha innych)

Rozwój moralny c.d.

• Realizm moralny – zgodnie z literą a nie

duchem prawa (żadnych odstępstw, nie
bierze pod uwagę intencji)

• Rozwój sumienia (odróżnianie dobra i zła)

Osobowość

• Tożsamość płciowa (identyfikacja z matką,

ojcem)

• Zdolność do samokontroli

(powstrzymywanie od natychmiastowego
działania, planowanie działania, odraczanie
gratyfikacji – bez zewnętrznej kontroli)

Obraz własnej osoby

• Bardzo konkretny
• Zaimki osobowe („mój”) – odróżnianie

siebie od innych

• Samoocena (często wysoka, bez

różnicowania kompetencji w różnych
dziedzinach)

Późne dzieciństwo

Młodszy wiek szkolny (7-12 lat)

Najważniejsze zmiany

• Zamiast spontanicznej zabawy – stałe

zadania, obowiązki, normy społeczne

• Dalszy rozwój psychiczny, dostosowanie do

nowych zadań

• Wejście w nowe środowisko (szkoła) bez

rodziców

• Nowa rola społeczna - ucznia

Zadania rozwojowe

• Wzbogacenie i uporządkowanie wiedzy o sobie i

świecie

• Opanowanie nowych umiejętności pozwalających

nabywać, organizować, wykorzystywać wiedzę

• Opanowanie pisania i czytania
• Wejście w grupę rówieśniczą
• Osiągnięcie autonomii
• Rozwijanie postawy wobec grup i instytucji

Czynniki rozwoju:
¾ szkoła,
¾ nauczyciel, który ocenia i wymaga,
¾ grupa rówieśnicza sformalizowana - klasa szkolna.

Zasadniczy kierunek aktywności :
¾ nauka,
¾ ukierunkowane zdobywanie wiedzy,
¾ rozkwit tzw. twórczości (tworzy utwory literackie)
¾ codzienne zajęcia
¾ zabawa.

Dziecko dojrzałe do nauki

• Dostatecznie rozwinięte ruchowo i

fizycznie

• Precyzyjne ruchy rąk i palców
• Dobra orientacja w przestrzeni
• Zasób wiedzy ogólnej o świecie
• Rozwinięta komunikacja – umożliwia

porozumiewanie się w sposób zrozumiały

Dziecko dojrzałe do nauki c.d.

• Działanie intencjonalne – celowe czynności,

wykonywane do końca

• Uspołecznienie w stopniu umożliwiającym

współdziałanie z rówieśnikami, liczenie się z
chęciami innych osób, wykonywanie poleceń
kierowanych przez dorosłych do grupy

• Dojrzałe emocjonalnie do rozstania z matką i

kontroli gwałtownych emocji (lęk, złość)

Dojrzałość determinuje szkolny start

• Sytuacja trudna czy zdarzenie kryzysowe
• Zaburzenia wegetatywne
• Duże różnice interpersonalne w rozwoju
• Dysharmonie rozwojowe

Wiek pracowitości albo poczucia

niższości (Erikson)

• Kształtowanie się poczucia kompetencji i

skuteczności w działaniu

• Zagrożenie poczuciem mniejszej wartości

(niepowodzenia, utrata pozycji wśród
rówieśników)

• Dążenie za wszelką cenę do sprostania

obowiązkom szkolnym może prowadzić do
przekonania, że kryterium wartości człowieka jest
sprostanie wymaganiom

Rozwój

• Samodzielności
• Kompetencji
• Kierowanie się regułami
• Przekonania o własnej skuteczności (choć

wzrasta realizm, w wieku 11-12 lat spada
poczucie własnej skuteczności)

Uwaga, pamięć, myślenie

• Uwaga staje się coraz bardziej świadomie

kierowana

• Koncentracja uwagi przez pewien czas
• Dalszy rozwój pamięci
• Dzieci starają się zrozumieć treść, a nie

zapamiętywać dosłownie

• Strategie pamięciowe – powtarzanie, wyliczanie
• Metapamięć – wiedza o pamięci i zapamiętywaniu

Myślenie

• Logiczne
• Przyczynowo-skutkowe
• Umiejętność przewidywania
• Zdolność do decentracji poznawczej

(patrzenie z różnych punktów widzenia)

Nauka czytania i pisania

• Analiza i synteza wzrokowa i słuchowa
• Słuch fonematyczny i prawidłowa wymowa

głosek

• Sprawność manualna
• Koordynacja wzrokowo-ruchowa
• Automatyzacja pisania – III-IV klasa

Uczucia/emocje:

¾ Od reakcji spontanicznych do trwałych form wyrażania emocji

¾ Pełna gama reakcji emocjonalnych

¾ Lęk najczęściej związany z pobytem w szkole, z wymaganiami

nauczycieli i obawą, że im nie sprostają

¾ Pojawia się rywalizacja w trakcie zabawy

¾ Pojawiają się uczucia wyższe, moralne

Osobowość:

¾ Kształtowanie się własnej podmiotowości

¾ Wiedza o sobie (sprawca, obserwator, uczestnik), o swoich

rolach społecznych

¾ Zasadniczą rolę w jej kształtowaniu ma grupa rówieśnicza

¾ Mechanizmy regulacyjne – poznawcze (panowanie nad

impulsywnością, kierowanie się osądami, wymogami

sytuacyjnymi). Wcześniej były emocjonalno-popędowe.

¾ Samokontrola

Osobowość:

¾ Pojawiają się potrzeby wyższego rzędu, np. estetyczne

¾ Przekonania nabierają cech trwałości i uwewnętrzniają się

(internalizacja)

¾ Ważną rolę zaczynają nabierać zainteresowania pozaszkolne

¾ Wpływ środków masowego przekazu

¾ Kształtowanie się przekonań i postaw

Moralność (wg Piageta)

Faza przejściowa pomiędzy moralnością heteronomiczną a

autonomiczną (ok. 10-11 lat)

Przejście od stadium realizmu moralnego (5-7 lat, gdzie reguł należy

bezwzględnie przestrzegać, a za ich złamanie zawsze grozi kara),

przez relatywizm moralny (8-11 lat, gdzie reguły to umowy

społeczne, które mogą zmieniać swoje znaczenie w niektórych

sytuacjach), do moralnego pryncypializmu (od 10-11 lat, gdzie

należy postępować zgodnie z wyznawanymi przez siebie normami,

bez względu na okoliczności, bo uważa się je za słuszne)

Moralność (wg Kohlberga)

• Moralność przedkonwencjonalna (do 9 r.ż.)

– perspektywa egocentryczna (słuszne jest
to, co odpowiada potrzebom jednostki)

• Moralność konwencjonalna- słuszne jest to,

czego oczekuje się od osoby pełniącą daną
rolę

Rozwój społeczny:

¾ Przyswajanie ról społecznych, zwłaszcza podstawowej dla tego

okresu - roli ucznia

¾ Postawy moralne i społeczne najczęściej narzucone

¾ Pozytywny wpływ na role społeczne mają właściwe więzi i

postawy rodzicielskie

¾ Pod koniec tego okresu potrafi współdziałać w grupie. Jest dumne

z tego, że jest członkiem klasy

¾ Rozwój społeczny w tym okresie jest bardzo zróżnicowany i

zależy od wcześniejszych doświadczeń i od cech osobowości

dziecka

Grupa jako źródło

• Norm
• Wzorów
• Oczekiwań
• Kar i nagród
• Mechanizm wpływu społecznego

(naśladownictwo, identyfikacja,
modelowanie)

Stadia kształtowania się kontaktów

interpersonalnych:

• Wiek przedszkolny – jednostronne

asystowanie

• 6-8 lat – partnerstwo oraz współdziałanie

• 9-12 lat – przyjaźń i wymiana wynikająca z

wzajemnego porozumienia (brak przyjaciela w
wieku ok. 10 lat – poczucie osamotnienia i
niższej wartości)

Akceptacja ze strony rówieśników

• Dzieci, które osiągają sukcesy w zadaniach i sprawnościach cenionych przez

nauczycieli, rówieśników i inne autorytety

• Dzieci atrakcyjne, kompetentne i skuteczne
• Aktywne, energiczne i niezbyt wrażliwe

Skutkiem braku akceptacji ze strony rówieśników może być:

• Obniżone samopoczucie
• Pesymistyczne spostrzeganie siebie teraz i w przyszłości
• Niechęć do podejmowania wysiłków z obawy przed niepowodzenie
• Utrwalona wyuczona bezradność
• Poczucie osamotnienia
• Społeczna bierność, nieśmiałość
• Niska samoocena, poczucie niższości
• Nasilenie zachowań, czyniących dziecko niepopularnym