PMŚ i ZMŚP

PMŚ

Państwowy monitoring środowiska, według art. 25 ust. 2 ustawy - Prawo ochrony
środowiska, jest systemem:



pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska

oraz



gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku.

Celem PMŚ, zgodnie z art. 25 ust. 3 ww. ustawy, jest wspomaganie działań na rzecz ochrony
środowiska poprzez systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o:

jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości
środowiska określonych przepisami oraz obszarach występowania przekroczeń
tych standardów;

występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych i przyczynach
tych zmian, w tym powiązaniach przyczynowo skutkowych występujących
pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych.

Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są przez jednostki administracji
rządowej i samorządowej dla potrzeb operacyjnego zarządzania środowiskiem za pomocą
instrumentów prawnych, takich jak: postępowanie w sprawie ocen oddziaływania na
środowisko, pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, programy i
plany ochrony środowiska jako całości i jego poszczególnych elementów, plany
zagospodarowania przestrzennego.

Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są także do celów monitorowania
skuteczności działań i strategicznego planowania w zakresie ochrony środowiska i
zrównoważonego rozwoju na wszystkich poziomach zarządzania.

W ramach PMŚ pozyskiwane są informacje niezbędne do obsługi międzynarodowych
zobowiązań Polski, w tym procesu integracji z UE. W okresie przedakcesyjnym dane PMŚ
były i są wykorzystywane w pracach związanych z formułowaniem stanowisk
negocjacyjnych i programów implementacyjnych wielu przepisów Wspólnotowych a także z
rozpoczętą przed akcesją współpracą z agendami UE, takimi jak Europejska Agencja
Środowiska, Eurostat. Po akcesji, informacje te będą dodatkowo wykorzystywane m.in. dla
potrzeb związanych z rozwojem regionalnym, funkcjonowaniem funduszy strukturalnych i
funduszy spójności oraz sprawozdawczości w ramach Wspólnoty.

PMŚ zapewnia także dane podlegające udostępnianiu w myśl przepisów ustawy -Prawo
ochrony środowiska, regulujących sprawy swobodnego dostępu do informacji.

Cele PMŚ osiągane są poprzez realizację następujących zadań cząstkowych:



wykonywanie badań wskaźników charakteryzujących poszczególne elementy
środowiska,



prowadzenie obserwacji elementów przyrodniczych,



gromadzenie i analizę wyników badań i obserwacji,



ocenę stanu i trendów zmian jakości poszczególnych elementów środowiska w
oparciu o ustalone kryteria,



identyfikację obszarów przekroczeń standardów jakości środowiska,



analizy przyczynowo-skutkowe,



opracowywanie zestawień, raportów, komunikatów i ich udostępnianie w formie
drukowanej lub zapisu elektronicznego, w tym za pomocą internetu.

W odniesieniu do wszystkich rodzajów zadań cząstkowych, zarówno tych o charakterze
pomiarowo/badawczo/analitycznym jak i informacyjnym, w PMŚ obowiązuje zasada
cykliczności oraz zasada jednolitości metod (art. 26, ust. 2 ustawy – Prawo ochrony
środowiska).

Warunkiem wypełnienia celów PMŚ stawianych mu przez ustawę jest wiarygodność danych.
Jest ona zagwarantowana poprzez kontynuację i doskonalenie takich działań jak:



akredytacja laboratoriów badawczych;



modernizacja infrastruktury pomiarowej;



modernizacja narzędzi informatycznych do gromadzenia, przetwarzania i
udostępniania danych;



opracowania metodyczne;



wdrażanie systemów jakości w podsystemach monitoringu;



organizacja i udział w krajowych i międzynarodowych badaniach porównawczych;



szkolenia.

Państwowy monitoring środowiska jest systemem składającym się z bloków i podsystemów.
Strukturę funkcjonalną systemu prezentuje poniższy rysunek:

System PMŚ składa się z trzech bloków: JAKOŚĆ ŚRODOWISKA, EMISJA, OCENY i
PROGNOZY , różniących się istotnie pod względem funkcji jakie pełnią w systemie.

Podstawowym blokiem jest JAKOŚĆ ŚRODOWISKA, w ramach którego wytwarzane są
dane pierwotne, dotyczące stanu poszczególnych elementów środowiska. Programy

pomiarowo-badawcze realizowane są w ramach jedenastu podsystemów reprezentujących
poszczególne media środowiskowe lub specyficzne oddziaływania.

W ramach bloku EMISJE gromadzone są dane o ładunkach zanieczyszczeń wprowadzanych
do powietrza, do wód lub ziemi, niezbędne do realizacji celów PMŚ. W bloku tym, na
obecnym etapie, w większości przypadków nie przewiduje się wytwarzania danych
pierwotnych lecz korzystanie ze źródeł danych, funkcjonujących poza systemem PMŚ, takich
jak systemy administracyjne oraz system statystyki publicznej

Dane gromadzone w ramach bloku JAKOŚĆ ŚRODOWISKA oraz bloku EMISJA zasilają
blok PROGNOZY i OCENY, w ramach którego wykonywane są zintegrowane oceny i
prognozy jakości środowiska, analizy przyczynowo-skutkowe wiążące istniejący stan
środowiska z czynnikami kształtującymi ten stan, mającymi swoje źródło w społeczno-
gospodarczej działalności człowieka.

ZMŚP

W Polsce, ustawą z dnia 21 lipca 1991 r. została powołana Państwowa Inspekcja Ochrony
Środowiska i utworzona sieć państwowego monitoringu środowiska, którą kieruje Główny Inspektor
Ochrony Środowiska. Program monitoringowy realizują stałe stacje pomiarowe krajowe, regionalne i
lokalne, prowadzone przez administrację państwową i samorządową, instytuty naukowo-badawcze,
szkoły wyższe i zakłady przemysłowe. Państwowy system monitoringowy składa się z kilku
podsystemów, jednym z nich jest Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP).

Teoretyczne podstawy ZMŚP zostały wypracowane na kolejnych ogólnopolskich seminariach w
Szczecinku i Storkowie w latach 1991-1993, organizowanych z inicjatywy i pod kierunkiem Profesora
Andrzeja Kostrzewskiego przez Instytut Badań Czwartorzędu Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w
Poznaniu.

Według przyjętej koncepcji przedmiotem badań jest uformowany w długotrwałym procesie
współoddziaływania czynników strefowych i astrefowych krajobraz czyli geoekosystem. Składa się on
z części fizycznej (siedliska) i części biotycznej (biocenozy), pomiędzy którymi ustala się stan
dynamicznej równowagi. Celem badań ZMŚP jest zdefiniowanie prawidłowości funkcjonowania
wybranych przewodnich (charakterystycznych) geoekosystemów, określenie jakościowe i ilościowe
toczących się w nim procesów, ich powtarzalności w czasie (okresowość) oraz występujących
zakłóceń i kierunku zmian.

Założenia ogólne programu:

Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP) funkcjonuje w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska, a jego zadaniem w odróżnieniu od monitoringów
specjalistycznych jest prowadzenie obserwacji możliwie jak największej liczby elementów
środowiska przyrodniczego, w oparciu o planowe, zorganizowane badania stacjonarne. Celem
ZMŚP jest dostarczenie danych do określania aktualnego stanu środowiska oraz w oparciu o
wieloletnie cykle obserwacyjne, przedstawienie krótko i długookresowych przemian
środowiska w warunkach zmian klimatu i narastającej antropopresji. Uzyskane wyniki z
prowadzonych obserwacji stanowią podstawę do sporządzenia prognoz krótko i
długoterminowych rozwoju środowiska przyrodniczego oraz przedstawienia kierunków
zagrożeń i sposobów ich przeciwdziałania.

Program ZMŚP jest programem monitoringu funkcjonowania geoekosystemów
(krajobrazów), służy zachowaniu struktury krajobrazowej Polski. Pod względem
metodologicznym program ZMŚP opiera się na koncepcji funkcjonowania systemu, realizuje
założenia zachowania georóżnorodności i bioróżnorodności całego kraju. Podstawowym
obiektem badań w ZMŚP jest zlewnia rzeczna (jeziorna), w zasięgu której zlokalizowane są
testowe powierzchnie badawcze, ujmujące możliwie wszystkie typy ekosystemów badanego
krajobrazu.
Podstawą realizacji programu ZMŚP jest dobrze zorganizowany system pomiarowy w
Stacjach Bazowych oraz sprawny system informatyczny. Docelowo Stacje Bazowe winny być
zlokalizowane na obszarach reprezentujących przez podstawowe typy krajobrazów naszego
kraju. Chodzi bowiem o stałą informację dotyczącą stanu środowiska i struktury
krajobrazowej Polski. Stabilność funkcjonowania Stacji Bazowych to niezbędny warunek
prowadzenia studiów modelowych i symulacyjnych środowiska przyrodniczego Polski. Stacje
Bazowe winny gwarantować uzyskanie wieloletnich serii obserwacyjnych. Dlatego między
innymi planowano organizację Stacji Bazowych na terenie wszystkich Parków Narodowych.
Zebrana informacja o środowisku przyrodniczym winna być szybko udostępniana do
wykorzystania. W związku z tym istotną sprawą jest organizacja systemu informatycznego,
zabezpieczającego przekazywanie, gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie danych.
Program ZMŚP w zakresie organizacji systemu pomiarowego i metod badań nawiązuje do
programu europejskiego Integrated Monitoring (International Co-operative Programme on
Integrated Monitoring on Air Pollution Effects = ICP/IM).

Stacje Bazowe ZMŚP w Polsce:



01ZM - Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Puszcza
Borecka, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa



05ZM - Stacja Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Wigry,
Wigierski Park Narodowy, Krzywe



06ZM - Stacja Geoekologiczna w Storkowie, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza,
Poznań



07ZM - Ośrodek Biologii Stosowanej w Koniczynce, Uniwersytet im. Mikołaja
Kopernika, Toruń



08ZM - Stacja Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Pożary,
Kampinoski Park Narodowy, Granica



09ZM - Stacja Geoekologiczna Św. Krzyż, Akademia Świętokrzyska, Kielce



10ZM - Stacja Naukowo-Badawcza w Szymbarku, Polska Akademia Nauk,
Warszawa



12ZM - Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Białej Górze, Uniwersytet
im. Adama Mickiewicza, Poznań

01ZM

Stacja Kompleksowego Monitoringu

Środowiska "Puszcza Borecka"

(woj. warmińsko-mazurskie)

Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa

Zlewnia jeziora Łękuk znajduje się w mezoregionie Pojezierza

Ełckiego, makroregionu Pojezierza Mazurskiego na terenie podprowincji
Pojezierza Wschodniobałtyckiego. Pojezierze Ełckie, zwane Mazurami
Garbatymi, nie stanowi jednolitego regionu fizycznogeograficznego.
Najwyższą, północną część Pojezierza stanowi Wał Gór Piłackich oraz
przyległy, silnie pagórkowaty mikroregion Puszczy Boreckiej.

Pogranicze obszarów Gór Piłackich i Puszczy Boreckiej tworzy

swoisty krajobraz zlewni jeziora Łękuk, obfitujący w pagóry, strome
zbocza i bezodpływowe niecki. Kulminację terenu zlewni stanowi wzgórze
o wysokości 217,4 m n.p.m. Ujście wód zlewni do jeziora Gołdapiwo
znajduje się na wysokości 117,3 m n.p.m. Maksymalna różnica wysokości
terenu wynosi więc około 100 m. Spadki terenu w zlewni przekraczają
20°, a średnie wynoszą 4-7°.

Jezioro Łękuk położone jest na długości geograficznej wschodniej

22°02' i na szerokości geograficznej północnej 54°08'. Rzędna zwierciadła
wody położona jest na wysokości 127 m n.p.m. Powierzchnia jeziora
wynosi 21,5 ha, zaś powierzchnia zlewni jeziora wynosi 13,3 km

Podłoże krystaliczne występuje na głębokości około 1500 m. Na nim

zalegają skały osadowe paleozoiku, mezozoiku (trias, jura, kreda) i
kenozoiku. Ostatnie spoczywają na górnej kredzie (opoki, gezy, rzadziej
piaski kwarcowe i glaukonitowe). Miąższość utworów kredowych wynosi
około 250 m.

Zlewnia jezio

ra Łękuk należy do zlewni Węgorapy (dorzecze

Pregoły). Stanowi ona górną część zlewni cieku uchodzącego do jeziora
Gołdapiwo.

Jezioro Łękuk ma długość linii brzegowej około 2 km. Objętość

jeziora, oszacowana na podstawie planu batymetrycznego, wynosi w
pr

zybliżeniu 110 tys. m

. Przyjmuje ono wody z czterech dopływów. Trzy z

nich, mające ujścia we wschodniej i południowo-wschodniej części jeziora,
odwadniają około 95% powierzchni zlewni. Wody z jeziora Łękuk
odpływają w północno-zachodnim kierunku, do jeziora Gołdapiwo.

Gmina Kruklanki, na terenie której znajduje się Stacja KMŚ Puszcza

Borecka, ma wybitnie leśno-rolniczy charakter użytkowania ziemi. Grunty
orne stanowią tu tylko około 20% powierzchni, łąki i pastwiska 13%, a lasy
53%. Powierzchnia terenów użytkowanych do celów komunikacyjnych
oraz obszarów zajętych przez osiedla i kopalnie nie osiągnęła znaczącego
udziału. Drogi stanowią około 3%, koleje 0,1%, a osiedla 1,5%
powierzchni terenu gminy. Dość znaczny jest udział nieużytków (około
5,7% powierzchn

i gruntów).

Na terenie zlewni jeziora Łękuk występują żyzne i dobrze

uwilgotnione gleby, sprzyjające bogactwu flory i różnorodności biocenoz,
które zachowały znaczny stopień naturalności, zwłaszcza w Puszczy

Boreckiej. Lasy są wysokopienne, bogate w gatunki, z bujnie rozwiniętą
warstwą podszytu i obfitym runem. Dominuje świerk pospolity, często przy
znaczącym udziale drzew liściastych (przewaga siedlisk leśnych), a w
miejscach wilgotnych olcha czarna i jesion wyniosły. Świerk występuje
zwykle z grabem, dębem szypułkowym, lipą drobnolistną, miejscami z
sosną zwyczajną. Na omawianym terenie występuje większość
podstawowych zespołów leśnych, typowych dla północno-wschodniej
Polski. W zlewni jeziora Łękuk dominują fitocenozy leśne.

Na obszarze Puszczy Boreckie

j występuje około 40 gatunków roślin

chronionych oraz bardzo wiele gatunków roślin rzadkich, które nie są
objęte ochroną prawną, w tym wiele z nich na obszarze zlewni jeziora
Łękuk.

Stwierdzono występowanie 141 gatunków ptaków, a wśród nich

wiele gatunków zagrożonych wyginięciem. Duża liczba miejsc
występowania

często

znaczna

wielkość

populacji

stwarza

prawdopodobieństwo długoterminowego przetrwania populacji tych
gatunków. Cenną grupą są ptaki drapieżne. Wstępna inwentaryzacja
wykazała istnienie gniazd orła bielika, rybołowa, myszołowa, gołębiarza i
innych. Zarejestrowano również obecność bociana czarnego.

Urozmaicona rzeźba terenu, różnorodność i naturalność siedlisk

stwarzają dobre warunki rozwoju zwierząt łownych. Występuje tu m.in.
żubr na wolności (drugie miejsce po Puszczy Białowieskiej). Spotykane są
także duże drapieżniki (ryś, wilk), zaś pospolicie występują małe (lis,
jenot, borsuk, kuna leśna, tchórz i piżmak).

05ZM

Stacja ZMŚP "Wigry"

(woj. podlaskie)

Wigierski Park Narodowy, Krzywe

Zlewnia

eksperymentalna Wigierskiej Stacji Bazowej leży w

zachodniej części Wigierskiego Parku Narodowego i zajmuje obszar o
powierzchni 7,44 km

, należący do przyrzecza Czarnej Hańczy. Obszar

ten zalicza się do Pojezierza Wigierskiego, mikroregionu należącego do
Pojezierza Wschodniosuwalskiego. Morfologia zlewni eksperymentalnej
jest genetycznie związana z akumulacyjną i erozyjną działalnością dwóch
ostatnich

zlodowaceń:

środkowopolskiego

północnopolskiego.

Ostatecznie krajobraz ukształtowały utwory i formy lodowcowe i
wodnolodowcowe z okresu recesji lądolodu fazy pomorskiej.

Rzeźba terenu jest zróżnicowana. Deniwelacje osiągają w obrębie

badanej zlewni 50 m; średni spadek zlewni dochodzi do 18%

. Główną

jednostką geomorfologiczną w obrębie omawianej zlewni jest
płaskodenna, podmokła dolina Czarnej Hańczy; jej szerokość w obrębie
omawianego obszaru zmienia się od 0,5 km do 2 km. Od północnego

wschodu do doliny rzeki przylegają moreny czołowe oscylacyjne, powstałe
z wygniatania i akumulacji czołowej; strefa ta urywa się stromą krawędzią
ku dolinie rzecznej. Od południa dolina Czarnej Hańczy graniczy ze strefą
brzeżną sandru suwalsko-augustowskiego. Brzegi rzeki są zbudowane z
piasków i żwirów glacjofluwialnych warstwowanych poziomo. W dolinie
występują liczne zabagnienia i torfowiska.

W podłożu zlewni występują piaski o różnej miąższości. Są to na

ogół piaski luźne, piaski gliniaste lekkie, miejscami tylko piaski gliniaste
mocne. W dolinie rzeki zalegają piaski dużej miąższości. Są one przykryte
namułami piaszczystymi, a na niektórych odcinkach torfami. Mozaikę
glebową zlewni tworzą w zdecydowanej większości gleby piaskowe, tj.
bielicowe, rdzawe i brunatne kwaśne; w dolinie Czarnej Hańczy występują
gleby torfowe i murszowo-torfowe.

Pod względem klimatycznym zlewnia eksperymentalna znajduje się

w Regionie Mazursko-

Podlaskim, obejmującym swym zasięgiem

wschodnią część Pojezierza Mazurskiego oraz część Podlasia. Cały
region, pomimo niewielkiej odległości od Morza Bałtyckiego, pozostaje
pod znacznym wpływem rozciągającego się na wschód bloku
kontynentalnego Eurazji. Z tego też względu obszar ten ma najsurowsze
warunki klimatyczne w całej nizinnej części kraju. Średnia miesięczna
temperatura powietrza z wielolecia waha się od



6,7



C (styczeń) do

16,6



C (sierpień) przy średniej rocznej 5,3



C. Zima rozpoczyna się już 19

listopada i trwa do 8 kwietnia, tj. prawie 5 miesięcy. Średnia roczna suma
opadów atmosferycznych wynosi 593 mm (maksymalnie 743 mm,
minimalnie 442 mm, a w roku przeciętnym największe miesięczne sumy
opadów są notowane w sierpniu (74 mm), minimalne zaś w lutym (34
mm).

Na terenie zlewni występuje 21 gatunków gleb, z których najliczniej

spotykane są płytkie piaski gliniaste na piasku zwykłym (ok. 27,3%
powierzchni), piaski słabo gliniaste na żwirze piaszczystym (19,5%), torfy
niskie głębokie i średnio głębokie (8,8%) oraz różne rodzaje piasków
gliniastych. Poza glebami organogenicznymi



torfami i murszami, w

zlewni zdecydowanie przeważają gleby zawierające, oprócz dominującej
frakcji piasku, od ok. 5 do ok. 20

% części spławialnych i nie więcej niż

25% frakcji pyłu. Udział glin jest na terenie zlewni niewielki.

06ZM

Stacja Geoekologiczna w Storkowie

(woj. zachodniopomorskie)

Uniwersytet im. A.Mickiewicza, Poznań

Zlewnia górnej Parsęty położona jest w obrębie Pomorza

Środkowego, w mezoregionie Pojezierza Drawskiego. Można ją uznać za

reprezentatywną dla obszarów młodoglacjalnych umiarkowanej strefy
klimatycznej.

Zlewnia leży na północnym skłonie strefy marginalnej fazy

pomorskiej zlodowacenia vistuliańskiego. Jej rzeźba jest efektem
złożonych procesów paleoglacjalnych lobu Parsęty, które przejawiały się
w postaci deglacjacji arealnej oraz prawdopodobnie również aktywnym
ruchem mas lodowych na nieskonsolidowanych osadach podłoża. Dalszy
etap rozwoju rzeźby zachodził podczas holoceńskiego cyklu
morfogenetycznego. Na współczesną rzeźbę składa się zróżnicowany
zespół form: wzgórza moreny kemowej, faliste równiny moreny dennej,
formy szczelinowe, sandry i zagłębienia wytopiskowe. Z morfogenezą
holoceńską związane są doliny rzeczne, rozcięcia erozyjne, zastoiska
pojezierne, stożki napływowe i obszary torfowisk, wśród których
największą powierzchnię zajmuje Chwalimskie Bagno.

Wśród utworów powierzchniowych najczęściej występują piaski i

żwiry o różnej strukturze, gliny morenowe, osady stokowe i mineralno-
organiczne wypełnienia zagłębień bezodpływowych i dolin rzecznych.
Pokrywa glebowa charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem jednostek
glebowych na stosunkowo niewielkim obszarze. Wśród użytków rolnych
dominują gleby brunatne i płowe oraz rzadziej czarne ziemie i mady.
Oprócz gleb mineralnych występują gleby mineralno-organiczne i
organiczne (torfowo-

mułowe, torfowe torfowisk niskich, murszaste).

Cechą charakterystyczną struktury użytkowania ziemi jest

mozaikowy układ użytków, nawiązujący do głównych form rzeźby i
rozkładu litologii i gleb. Grunty orne stanowią 43,4% powierzchni zlewni i
są związane głównie z moreną denną we wschodniej części zlewni i
moreną czołową w części południowej. Lasy zajmują 34,6% powierzchni i
koncentrują

się

obszarach

sandrowych

częściowo

czołowomorenowych. Użytki zielone, stanowiące 15,4% powierzchni
zlewni, zajmują przede wszystkim zagłębienia wytopiskowe i obniżenia
dolinne.

Powierzchnia zlewni górnej Parsęty, zamkniętej przekrojem

hydrometrycznym w Storkowie na 13 km długości rzeki, wynosi 74 km

Deniwelacja wynosi 120 m; od 203 m n.p.m. -

Polska Góra, do 83 m

n.p.m. -

profil zamykający zlewnię. Daje to średni spadek powierzchni

zlewni 8,4%

. Gęstość sieci rzecznej, przy uwzględnieniu cieków stałych i

okresowych wynosi 2,24 km/km

W granicach zlewni górnej Parsęty wydzielono 10 zlewni

cząstkowych, różniących się wielkością, morfologią, litologią, glebami i
użytkowaniem. Wśród nich jest zlewnia Młyńskiego Potoku,
lewobrzeżnego dopływu Parsęty, w której również realizowany jest
program ZMŚP. Jej obszar leży w zasięgu wysoczyzny morenowej,
zbudowanej głównie z piasków i piasków gliniastych. Powierzchnia zlewni
zajmuje 3,94 km

, przy czym 35% zajmują lasy, 39,5% grunty orne a

22,7% łąki i pastwiska.

Zlewnia jeziora Czarnego, w której rozpoczęto realizację programu

ZMŚP, ma powierzchnię około 15 ha i jest położona na międzyrzeczu
Parsęty, zlewni Kłudy i zlewni Skalneńskiego Potoku. Zlewnia leży na

piaszczystych obszarach sandrowych powierzchni fluwioglacjalnej. Jest to
powierzchnia leśna z borem sosnowym świeżym.

07ZM

Ośrodek Biologii Stosowanej w

Koniczynce

(woj. kujawsko-pomorskie)

Uniwersytet im. M.Kopernika, Toruń

Zlewnia reprezentatywna stanowi środkową część dorzecza Strugi

Toruńskiej, położoną w obrębie Równiny Chełmżyńskiej wchodzącej w
skład mezoregionu Pojezierza Chełmińskiego. Od północy ograniczona
jest wodowskazem w Lipowcu, a od południa wodowskazem w
Koniczynce. Większość stanowisk i poletek badawczych związanych z
ZMŚP znajduje się w otoczeniu Stacji Bazowej na obszarze zlewni Rowu
Koniczyńskiego, na powierzchni 1,17 km

. W jej ramach wydzielono

jeszcze mniejsze tzw. zlewnie drenarskie (I, II, III, V i VI).

Powierzchnia zlewni reprezentatywnej wynosi 35,173 km

, najniższy

punkt zlewni o wysokości 78,75 m n.p.m. znajduje się w pobliżu
wodowskazu Koniczynka, a najwyższy o wysokości 101,4 m n.p.m., leży
nieco na północ od Jeziora Kamionkowskiego. Długość odcinka Strugi
Toruńskiej tej zlewni wynosi 9,7 km, a średni spadek 0,54%

Powierzchnia zlewni jest silnie, choć w niejednakowym stopniu,
zdrenowana. Stopień zdrenowania oceniamy na 50-80%.

Zlewnię stanowi płaska morena denna ze zlodowacenia bałtyckiego

fazy poznańskiej rozcięta pasem równiny wód roztopowych. Występują
tutaj trzy pasy litologiczno-

glebowe o przebiegu południkowym. Środkowy

pas, biegnący wzdłuż Strugi Toruńskiej charakteryzuje się utworami
piaszczystymi, na których wytworzyły się gleby bielicowe, a w obniżeniach
terenowych czarne ziemie, czarne ziemie zdegradowane oraz gleby
murszaste. W pozostałych dwóch pasach występują gleby wytworzone z
piasków gliniastych mocnych i glin lekkich pylastych. Są to przede
wszystkim gleby

brunatne właściwe, lokalnie czarne ziemie, gleby

brunatne wyługowane oraz sporadycznie gleby płowe i szaroziemy.

Największą część zlewni stanowią grunty orne, zajmujące łącznie

86,6%, a ponadto łąki (9,1%), zabudowa wiejska z ogrodami (2,5%) oraz
parki i

zadrzewienia śródpolne (1,8%).

08ZM

Stacja ZMŚP "Pożary"

(woj. mazowieckie)

Kampinoski Park Narodowy, Kampinos

Obszar Kampinoskiego Parku Narodowego położony jest w Dziale

Bałtyckim, podziale Pasa Wielkich Dolin, Krainie Mazowieckiej Okręgu
Warszawskiego.

Według klasyfikacji przyrodniczo-leśnej Mroczkiewicza

teren ten leży w Krainie Mazowiecko-Podlaskiej, dzielnicy Niziny
Mazowiecko-Podlaskiej.

Pod względem administracyjnym Park położony jest na terenie

województwa stołecznego warszawskiego, na obszarze gmin: Babice
Stare, Czosnów, Izabelin, Leoncin, Leszno, Łomianki, Kampinos i
Tułowice. Zlewnia "Pożary" jest umiejscowiona w gminach Kampinos,
Leszno i Leoncin.

Granice Parku przebiegają na styku z Bzurą (zachodnia), Wisłą

(północna), aglomeracją warszawską (wschodnia) i Równiną Błońską
(południowa). Przeciętna wysokość terenu Puszczy Kampinoskiej, który
jest zasadniczo równy, wynosi około 80 m n.p.m. Tutejszy krajobraz
charakteryzuje równoleżnikowa pasowość. Od północy rozciąga się taras
zalewowy Wisły. Dalej -w kierunku południowym- przebiega terasa
Puszczy Kampinoskiej składająca się z dwóch naprzemianległych pasów
wydmowych i bagiennych oraz terasa Równiny Błońskiej.

Stacja Bazowa "Pożary" bada górną część zlewni Kanału

Olszowieckiego położoną w południowym pasie bagiennym oraz
częściowo w południowym pasie wydmowym i na tarasie błońskim.
Głównym polem obserwacji jest zatorfiona kotlina, stale lub okresowo
podtapiana, pokryta głównie nieleśnymi zespołami dawnych łąk i pastwisk,
obecnie w różnych fazach naturalnej sukcesji, a także olsami typowymi i
rzadziej olsami jesionowymi. Gatunkiem panującym w zespołach leśnych
jest tu brzoza oraz znacznie rzadsza olsza. Rzędne kotliny zawierają się
w granicach 72,2 do 73,8 m n.p.m. Wysokość odgraniczającego zlewnię
od północy pasa wydmowego dochodzi do 90 m. Występują tu
zbiorowiska leśne sosnowych borów mieszanych (z dębem, brzozą i
osiką), lasu świeżego i świetlistej dąbrowy. Od strony południowej i
wschodniej kotlinę otacza zlewający się z tarasem błońskim kompleks
"Korfowe". Dominują tu młode drzewostany głównie sosnowe lub -w
obniżeniach- olszowe, bardzo często niedostosowane składem
gatunkowym do siedliska. Część terenu jest również użytkowana rolniczo.
Jego maksymalna wysokość osiąga 104,8 m n.p.m.

Zlewnia "Po

żary" leży na holoceńskich utworach aluwialnych i

eolicznych pradoliny Wisły, zbudowanych z piasków rzecznych teras
akumulacyjnych. Pochodzenie plejstoceńskie ma jedynie południowa
część obiektu badań.

09ZM

Świętokrzyska Stacja Geoekologiczna

w Świętym Krzyżu

(woj. świetokrzyskie)

Akademia Świętokrzyska, Kielce

Stacja

Bazowa

Zintegrowanego

Monitoringu

Środowiska

Przyrodniczego Święty Krzyż została zlokalizowana na obszarze
Świętokrzyskiego Parku Narodowego, na Wyżynie Środkowomałopolskiej
w Krainie Gór Świętokrzyskich, 50°53' N i 21°02' E na wysokości 513,5 m
n.p.m., w krajobrazie gór średnich i niskich. Góry te składają się ze
struktur fałdowych w strefie hercyńsko-kaledońskiej, z grzbietami górskimi
o wysokościach od 300 do 612 m n.p.m., o równoległym rusztowym
przebiegu, z szerokimi płaskimi dolinami.

Mezoregion Gór Świętokrzyskich znajduje się w dorzeczu działu

wodnego II rzędu rzek Nidy od południa i Kamiennej od północy. Stację
Bazową Św. Krzyż zlokalizowano w zlewni leśno-rolniczej l rzędu na stoku
p

ółnocnym głównego masywu Łysogóry. Zlewnia o powierzchni 1,269 km

jest położona między wysokościami od 595 m n.p.m. do 268 m n.p.m.
Leśną część tej zlewni podzielono na 3 strefy wysokościowe:

wierzchowinową powyżej 500 m n.p.m., ze średnimi opadami

roczn

ymi powyżej 850 mm, na stoku długości około 395

m, ze znacznymi spływami powierzchniowymi podczas
roztopów i opadów, w czasie okresów bezodpływowych
z śródglebowymi odpływami tranzytowymi;

stokową od 500 do 340 m n.p.m., z średnimi opadami

rocznymi od 850

do 800 mm na stoku długości około

705 m, z krótkotrwałymi odpływami powierzchniowymi
podczas roztopów i opadów, tu dominują tranzytowe
odpływy wód śródglebowych tworzące liczne lokalne
lustra wód stokowych;

podnóża stoku od 340 do 300 m n.p.m. z opadami rocznymi

od 800 do 700 mm, w pasie występowania źródeł na
stoku o długości około 100 m dostarczających wód do
licznych potoków górskich dopływających do rzeki
Pokrzywianki;

Typ krążenia wody na obszarze głównego masywu Łysogór, na

którego północnym stoku jest zlokalizowana Stacja Bazowa jest szybki.
Związany jest on z silnym nachyleniem stoku, z częstymi opadami, słabą
przepuszczalnością pokryw solifiukcyjnych zbudowanych z glin pyłowych
na terasach krioplanacyjnych oraz dobrą przepuszczalnością ciągłych
p

okryw gołoborzy. Z pasowymi strukturami pokryw stokowych -

wietrzeniowej, dolnej soliflukcyjnej, środkowej akumulacyjnej oraz górnej
gruzowo-

kamienistej związana jest równoległa do stoku linijność

ugrupowań struktury pokrywy glebowej oraz pasowość występowania
źródeł, młak, wysięków, wycieków i zabagnień. Duże ilości wód

opadowych łatwo infiltrują w podłoże i dopiero w dolnych częściach stoku
wypływają w postaci źródeł, przeważnie rumoszowo-zaporowych. Wody
potoków żłobią wąskie i stosunkowo głębokie koryta.

Z budową geologiczną związane są trudno wietrzejące kambryjskie

kwarcyty, łatwo wietrzejące łupki ilaste i szarogłazy. Od zlodowacenia
Odry, trwającego od 310 do 130000 lat Góry Świętokrzyskie uzyskały
swoje współczesne litogeniczne cechy z kamienistymi i gruzowymi
zwietrzelinami,

plejstoceńskimi

pyłami

eolicznymi

pokrywami

solifiukcyjnymi glin pyłowych.

Siedliska lasu wyżynnego i lasu górskiego mają, podobnie jak

zwietrzeliny i osady oraz gleby układ pasowy. Roślinność tych lasów
charakteryzuje się ubogą listą gatunków i znacznymi zniekształceniami
spowodowanymi przez ponad 6000 lat trwającą intensywną na tym terenie
gospodarką człowieka. Największe znaczenie mają: małopolska odmiana
subkontynentalnego lasu dębowo-grabowego Tilio-Carpinetum, wyżynny
jo

dłowy bór mieszany Abietetum polonicum i bór mieszany sosnowo-

dębowy Pino-Ouercetum. Granica między lasem wyżynnym i lasem
górskim na stoku północnym pokrywa się z warstwicą 350 m n.p.m., na
stoku południowym z 450 m n.p.m.

Góry Świętokrzyskie wyróżniają się wśród sąsiadujących regionów

indywidualizmem klimatycznym wyznaczonym przez wiele cech. Między
innymi do nich należą: sumy rocznych opadów wyższe od 650 mm,
średnie roczne temperatury niższe od 7°C, średnie temperatury powietrza
w styczniu niższe od -4°C, średnie temperatury powietrza lipca niższe od
17,5°C, średni czas trwania lata termicznego krótszy od 90 dni, średni
czas trwania zimy termicznej liczący ponad 100 dni, średnie sumy
parowania terenowego ponad 450 mm, średni roczny maksymalny zapas
wody

w pokrywie śnieżnej ponad 75 mm. Wraz z innymi elementami

klimatu cechy te upodabniają Region Świętokrzyski do terenów górskich
lub Polski północno-wschodniej.

10ZM

Stacja Naukowo-Badawcza w

Szymbarku

(woj. małopolskie)

Instytut Geografii i Przestrzennego

Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk,

Kraków

Zlewnia eksperymentalna potoku Bystrzanka zajmuje powierzchnię

13 km

. Długość cieku głównego wynosi 7,1 km. W jej obrębie

prowadzone są badania przez Stację Bazową ZMŚP w Szymbarku.
Zlewnia położona jest na granicy dwóch dużych jednostek fizyczno-

geograficznych Karpat Fliszowych: Beskidów i Pogórza Karpackiego. Jej
obszar należy do północno-zachodniej części Beskidu Niskiego, od
północy graniczy z Pogórzem Ciężkowickim, a od wschodu z Dołami
Jasielsko-Sanock

imi. Obszar zlewni jest asymetryczny, z przewagą części

prawobrzeżnej posiadającej cechy rzeźby beskidzkiej o deniwelacjach do
350 m. Rzeźba części lewobrzeżnej ma charakter pogórski z
deniwelacjami dochodzącymi do 200 m. Najwyżej położonym punktem na
obsz

arze zlewni jest Maślana Góra (750 m n.p.m.), natomiast ujście

Bystrzanki do Ropy leży na wysokości 300 m n.p.m. Średnie nachylenie
stoków w zlewni wynosi 10°25'.

Zlewnia Bystrzanki położona jest w obrębie płaszczowiny

magurskiej. Naj

wyższe partie zlewni budują piaskowce magurskie -

Maślana i Jelenia Góra. Pogórskie garby Wiatrówek, Podlesia, Taborówki
i Bucza, stanowiące bezpośrednie otoczenie zlewni, budują warstwy
inoceramowe poprzedzielane wąskimi wkładkami łupków pstrych. W
obszarach zbudowanych z pi

askowców magurskich rozwinęła się rzeźba

beskidzka, a w obszarach inoceramowych i krośnieńskich, występujących
w postaci porwaka tektonicznego, wytworzyła się rzeźba pogórska.

Sieć rzeczna silnie zależy od budowy geologicznej; w obszarze

piaskowcowym gęstość stałej sieci rzecznej wynosi 2,5 km

, gdy

lewobrzeżna część łupkowa jest jej pozbawiona. W przebiegu rocznym
obserwuje się dwa wezbrania: wiosenne - roztopowe i letnie
spowodowane ulewnymi opadami.

Podstawową cechą klimatu omawianego obszaru jest piętrowość

wynikająca ze zmian wysokości bezwzględnej. Średnio do 570 m n.p.m.
występuje piętro umiarkowanie ciepłe ze średnią temperaturą powietrza
od 8 do 6°C. Powyżej, aż do najwyższych wzniesień zlewni, rozciąga się
piętro umiarkowanie chłodne, którego granice wyznaczają roczne
izotermy 6 i 4°C. Poprzeczne obniżenie w łuku Karpat, jakie tworzy Beskid
Niski, silnie wpływa na stosunki anemologiczne i termiczno-
wilgotnościowe. Dominują wiatry o składowej S-N, częste jest
występowanie, przy adwekcjach z południa, efektów fenowych. Opady ze
względu na cień opadowy, w jakim leży Beskid Niski, są niższe niż w
Beskidzie Śląskim czy Żywieckim i wynoszą niewiele ponad 800 mm/rok,
zwiększając się o 60 mm na każdy wzrost wysokości o 100 m.

Do pięter klimatycznych nawiązują piętra roślinne. Wyższe partie

zlewni zajmuje buczyna karpacka Dentario Glandulosae-Fagetum, z
dominacją jodły i buka. Partie pogórskie zajmuje grąd Tilio-Carpinetum z
grabem, lipą, jaworem i jesionem. Wzdłuż Bystrzanki ciągnie się niewielki
pas łęgu z jesionem i olchą czarną. W obszarach uprawnych dominują
różne zespoły chwastów polnych. Większą część zlewni (ok. 90%)
zajmują różne podtypy gleb brunatnych.

Na podstawie dobrego rozeznania elementów środowiska

przyrodniczego jak i procesów w nim zachodzących, tj. spływu
powierzchniowego, spłukiwania gleby oraz denudacji chemicznej,
wyróżniono w obrębie zlewni cztery typy krajobrazu: niskich grzbietów
górskich, garbów pogórskich, niskich garbów pogórskich o połogich
stokach i den dolinnych.

W użytkowaniu gruntów dominują użytki rolne (51%), następnie

powierzchnie zalesione (36%), powierzchnie zabudowane z sadami (10%)
i pozostałe (4%). W zlewni zlokalizowane są trzy wsie: część Szymbarku,
Bystra i Bieśnik o łącznej liczbie ok. 400 zabudowań.

12ZM

Stacja Monitoringu Środowiska

Przyrodniczego w Białej Górze

(woj. zachodniopomorskie)

Uniwersytet im. A.Mickiewicza, Poznań

Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego UAM w Białej Górze

znajduje się na wyspie Wolin, w gminie Międzyzdroje, na obszarze
Wolińskiego Parku Narodowego. Stacja w Białej Górze stanowi
kontynuację

badań

monitoringu

środowiska

przyrodniczego

prowadzonych od prawie 10 lat w stacji w Grodnie, która znajduje się 4
km na wschód od Białej Góry. Podstawą prawna funkcjonowania Stacji
Bazowej ZM

ŚP w Białej Górze było porozumienie zawarte w dniu 16

marca 2009 roku pomiędzy Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska
dr inż. Andrzejem Jagusiewiczem oraz Rektorem Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu prof. dr hab. Bronisławem Marciniakiem. Stacja
w Białej Górze jest jednostką pozawydziałową Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu. Stacja w Białej Górze jest czynna przez cały rok.

Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego UAM na wyspie

Wolin została powołana 17 kwietnia 1996 roku. Przeniesienie stacji z
Grodna do Białej Góry nastąpiło 2 stycznia 2005 roku. W wyniku zawartej
umowy z Wolińskim Parkiem Narodowym w dniu 8 grudnia 2004 roku
użytkownikiem stacji Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Białej
Górze jest Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Podpisana umowa
gwarantuje co najmniej 25-

letnie funkcjonowanie stacji w Białej Górze, co

zapewnia uzyskanie wieloletnich serii obserwacyjnych niezbędnych dla
funkcjonowania Stacji Bazowej ZMŚP. Długoletnie badania monitoringowe
dają możliwość formułowania ujęć modelowych i weryfikacji stosowanych
metod pomiarowych.

Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego UAM w Białej Górze

znajduje się na wyspie Wolin, na obszarze Wolińskiego Parku
Narodowego, około 2 km na wschód od Międzyzdrojów. Badany obszar
należy

pod

względem

regionalizacji

fizycznogeograficznej

mezoregionu Uznamu i Wolina. Indywidualnością przyrodniczą Stacji w
Białej Górze jest jej nadmorskie położenie, na wybrzeżu klifowym, w
strefie bezpośredniego oddziaływania Bałtyku.

Stacja

Bazowa

Zintegrowanego

Monitoringu

Środowiska

Przyrodniczego w Białej Górze zobowiązana jest do realizacji programu
podstawowego ZMŚP, zgodnie z wytycznymi ZMŚP dotyczącymi:

organizacji sieci pomiarowej, poboru próbek, analiz laboratoryjnych i
wykona

nia raportów. Program podstawowy realizowany w stacji w Białej

Górze w ramach sieci Stacji Bazowych Zintegrowanego Monitoringu
Środowiska Przyrodniczego:



meteorologia (A1),



zanieczyszczenie powietrza (B1),



chemizm opadów atmosferycznych i pokrywy śnieżnej (C1),



chemizm opadu podkoronowego (C2),



chemizm spływu po pniach drzew (C3),



metale ciężkie i siarka w porostach (D1),



gleby (E1),



chemizm roztworów glebowych (F1),



wody podziemne (F2),



chemizm opadu organicznego (G2),



wody powierzchniowe

– rzeki (H1),



wody powierzchniowe

– jeziora (H2),



flora i roślinność zlewni reprezentatywnej (J1),



struktura i dynamika szaty roślinnej (J2),



uszkodzenia drzew i drzewostanów (K1),



epifity nadrzewne (M1),



fauna epigeiczna (O1)

Zlewnia Jeziora Gardno jest podstawowym obiektem badawczym

realizującym program Zintegrowanego Środowiska Przyrodniczego przez
Stację Bazową w Białej Górze. W badanej zlewni jeziornej realizowany
jest szeroki zakres pomiarowy dotyczący funkcjonowania środowiska
przyrodniczego, zarówno pod względem abiotycznym jak i przyrody
ożywionej. Zlewnia Jeziora Gardno o powierzchni 265 ha położona jest na
wyspie Wolin, w Wolińskim Parku Narodowym, na obszarze Wolińskiej
Moreny Czołowej.

W zlewni Jeziora Gardno prowadzona jest większość programów

Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego. Jedynie
program dotyczący meteorologii i chemizmu opadów atmosferycznych
realizowany jest poza zlewnią, w Białej Górze, która odznacza się bardzo
zbliżonymi uwarunkowaniami funkcjonowania środowiska przyrodniczego.
Poza zlewnią reprezentatywną Jeziora Gardno realizowany jest program
wody powierzchniowe rzeki, na stanowisku w Domysłowie.

Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego UAM w Białej Górze

posiada doskonałe zaplecze dla realizacji badań monitoringowych. Stacja
składa się z 3 obiektów o łącznej powierzchni użytkowej wynoszącej
prawie 1000 m

. Funkcje poszczególnych obiektów zapewniają

odpowiednie

warunki

dla

realizacji

programu

podstawowego

specjalistycznego ZMŚP. W budynkach stacji znajdują się pomieszczenia:
naukowe

(laboratorium

hydrochemiczne,

laboratorium

sedymentologiczno-