M

INERAŁY SKAŁOTWÓRCZE SKAŁ MAGMOWYCH

Minerały skałotwórcze skał magmowych ze względu na rolę w budowie tych skał można podzielić na:

MINERAŁY GŁÓWNE – są podstawowymi składnikami skał magmowych, decydującymi o ich
systematyce.

MINERAŁY POBOCZNE – występują dość powszechnie prawie we wszystkich typach skał magmowych,
ale w bardzo niewielkich ilościach i nie decydujące o przynależności systematycznej danej skały.

MINERAŁY AKCESORYCZNE – występują sporadycznie, tylko w niektórych typach skał i najczęściej
również nie odgrywające roli w ich klasyfikacji, lecz w przypadku liczniejszego ich występowania mogą
być podstawą wydzielenia pewnych szczególnych odmian skał.

M

INERAŁY GŁÓWNE

:

KWARC

SiO

2

Kwarc krystalizuje w dwóch odmianach: wysokotemperaturowej – kwarc α (kwarc heksagonalny) oraz
niskotemperaturowej – kwarc β (kwarc trygonalny). Kwarc α powstaje w temperaturze powyżej 573° C,
a po obniżeniu tej temperatury przechodzi od razu w kwarc β, zachowując swoją pierwotną postać.
W temperaturach poniżej 573° C powstaje od razu kwarc β.

SKALENIE

Skalenie to glinokrzemiany potasu, sodu i wapnia:

K[AlSi

3

O

8

] – SKALEŃ POTASOWY

Na[AlSi

3

O

8

] – SKALEŃ SODOWY

Ca[Al

2

Si

2

O

8

] – SKALEŃ WAPNIOWY

Tworzą one dwa szeregi kryształów mieszanych:

 szereg izomorficzny sodowo – potasowy (Na-K) – SKALENIE ALKALICZNE

Wśród skaleni alkalicznych największe znaczenie mają: ORTOKLAZ, MIKROKLIN
i SANIDYN.

 szereg izomorficzny sodowo – wapniowy (Na-Ca) – PLAGIOKLAZY

Wszystkie plagioklazy mają znaczenie skałotwórcze. Na podstawie ilości i wzajemnych proporcji
cząsteczki albitowej i anortytowej w poszczególnych plagioklazach wyróżniamy kolejno (w miarę
stopniowego ubywania albitu i jednoczesnego zwiększania się zawartości anortytu) następujące
plagioklazy:
Na[AlSi

3

O

8

] – ALBIT

0 - 10% anortytu

OLIGOKLAZ

10 - 30% anortytu

ANDEZYN

30 - 50% anortytu

LABRADOR

50 - 70% anortytu

BYTOWNIT

70 - 90% anortytu

Ca[Al

2

Si

2

O

8

] – ANORTYT

90 - 100% anortytu

MIKI

Miki są to uwodnione glinokrzemiany potasu oraz kationów dwu- i trójwartościowych:

 glinu – MUSKOWIT

KAl

2

[(OH)

2

AlSi

3

O

10]

 magnezu i żelaza – BIOTYT

K(Mg, Fe

2+

)

3

[(OH)

2

AlSi

3

O

10

]

AMFIBOLE

Amfibole to uwodnione glinokrzemiany różnych metali, głównie żelaza, magnezu, wapnia i sodu.
Największe znaczenie skałotwórcze ma:

HORNBLENDA

(Ca, Na)

2

(Fe

2+

, Mg)

5

[(OH)(Si, Al)Si

3

O

11

]

2

PIROKSENY

Pirokseny to bezwodne glinokrzemiany różnych metali, głównie wapnia, magnezu, żelaza (dwu-
i trójwartościowego) oraz glinu. Największe znaczenie skałotwórcze ma:

AUGIT

Ca(Mg, Fe

2+

, Al)[(Si, Al)SiO

6

]

OLIWINY

Oliwiny to krzemiany magnezu i żelaza dwuwartościowego, tworzące szereg kryształów mieszanych,
których skrajne człony to:

FORSTERYT

Fe

2

[SiO

4

]

FAJALIT

Mg

2

[SiO

4

]

M

INERAŁY POBOCZNE

:

MAGNETYT

Fe

3

O

4

HEMATYT

Fe

2

O

3

PIRYT

FeS

2

CYRKON

Zr[SiO

4

]

RUTYL

TiO

2

APATYT

Ca

5

[F|(PO

4

)

3

]

M

INERAŁY AKCESORYCZNE

:

GRANATY

Granaty tworzą izomorficzną grupę krzemianów o ogólnym wzorze chemicznym:

M

3

2+

R

2

3+

[SiO

4

]

3

, gdzie M

2+

= Mg, Fe

2+

, Mn

2+

, Ca; R

3+

= Al, Fe

3+

, Cr

3+

Sześć ważnych w przyrodzie czystych typów granatów to: PIROP, ALMANDYN, SPESSARTYN,
GROSSULAR, ANDRADYT, UWAROWIT.

TURMALINY

Turmaliny to uwodnione borokrzemiany różnych metali, głównie żelaza (dwu- i trójwartościowego), glinu,
magnezu, wapnia, sodu i litu.

CHROMIT

FeCr

2

O

4