BYDA
O
Zespół stłuszczenia
wątroby u krów mlecznych
Z
Aktualny problem diagnostyczny i terapeutyczny
dr n. wet. Jan Marczuk
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych Zwierząt, Zakład Chorób Wewnętrznych Zwierząt Gospodarskich
i Koni Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie
zwierząt w okresie przedporodowym. Z powyższego wynika, że za patolo-
Już od ponad 30 lat znany jest
Krowy o wysokiej wydajności mlecz- giczne stłuszczenie wątroby odpowiada
niekorzystny wpływ nadmier-
nej na początku laktacji doświadczają kilka powiązanych ze sobą procesów:
nego otłuszczenia w okresie
negatywnego bilansu energetycznego. nadmierne uwalnianie WKT z tkanki
zasuszenia na stan zdrowia
Deficyt energii związany z rozpoczy- tłuszczowej, upośledzenie utleniania
krów mlecznych w okresie po-
nającą się laktacją jest zjawiskiem fi- WKT w wątrobie, zwiększona synteza
porodowym. ZwiÄ…zany z tym
zjologicznym, a postępujące niewiel- trójglicerydów i zmniejszony transport
zespół chorobowy, występu-
kie wychudzenie krowy w pierwszych trójglicerydów z wątroby. Zawartość
jący często w stadach bydła
tygodniach po porodzie nie jest biolo- tłuszczu w wątrobie gwałtownie wzra-
mlecznego, jest określany
giczną katastrofą dla organizmu. W wy- sta w ostatnim miesiącu ciąży, osiąga-
jako: zespół stłuszczenia wą-
niku ujemnego bilansu energetyczne- jąc największą wartość w 1. tygodniu
troby (fatty liver syndrome),
go na początku laktacji dochodzi do po porodzie, i następnie w kolejnych
zespół tłustej krowy (fat cow
nadmiernej lipolizy tłuszczu zapaso- tygodniach laktacji stopniowo się obni-
syndrome), stłuszczenie wą-
wego do wolnych kwasów tłuszczo- ża (ryc. 3, s. 14). Z tego powodu objawy
troby (steatosis hepatis), lipi-
wych (WKT) i glicerolu. WKT są trans- zespołu stłuszczenia wątroby są najbar-
dosis czy zespół nadmiernej
portowane do wątroby i tam w wyniku dziej widoczne w pierwszych dwóch ty-
mobilizacji tłuszczu.
procesu ²-oksydacji zostajÄ… przeksztaÅ‚- godniach laktacji. W tym okresie zespo-
Jest on przyczyną znacznych strat eko- cone w acetylo-CoA. Acetylo-CoA po łowi chorobowemu towarzyszą różne
nomicznych w hodowli wielkostadnej, koniugacji z kwasem szczawiooctowym schorzenia okresu okołoporodowego:
które wynikają z braku efektywnego jest utleniany w cyklu Krebsa z wy- porażenie poporodowe, ketoza, prze-
leczenia klinicznej postaci zespołu zwoleniem dużej ilości energii. Część mieszczenie trawieńca, zatrzymanie
i eliminowania z hodowli krów bez WKT zostaje przekształcona w związ- łożyska, zapalenie macicy i zapalenie
możliwości pełnego wykorzystania ich ki ketonowe stanowiące z
ródło energii, wymienia. W klinicznej postaci zespół
potencjału genetycznego do produkcji a część ulega ponownej reestryfikacji stłuszczenia wątroby prowadzi do zej-
mleka oraz z występujących w postaci do trójglicerydów. W warunkach fizjo- ścia śmiertelnego na tle niewydolności
subklinicznej zaburzeń płodności. logicznych związki ketonowe zostają wątroby spowodowanej nieodwracalny-
wykorzystane przez inne tkanki jako mi zmianami w postaci stłuszczenia
Patofizjologia zespołu substancje energetyczne. Trójglicerydy, oraz nieefektywnego leczenia. W po-
stłuszczenia wątroby wchodząc w skład lipoprotein VLDL, staci subklinicznej prowadzi do postę-
Zespół stłuszczenia wątroby jest zabu- opuszczają wątrobę i są transportowa- pującego wychudzenia oraz zaburzeń
rzeniem żywieniowo-metabolicznym ne do gruczołu mlekowego, gdzie są wy- płodności.
u wysoko wydajnego bydła mlecznego, korzystane do syntezy tłuszczu mleka.
występującym szczególnie na początku Nadmiar trójglicerydów przekraczający Rozpoznawanie
laktacji oraz sporadycznie w ostatnim możliwości transportowe lipoprotein zespołu stłuszczenia wątroby
okresie ciąży. Zespół stłuszczenia wą- VLDL jest magazynowany w wątrobie, Rozpoznanie zespołu stłuszczenia wą-
troby jest jednostką polietiologiczną prowadząc do jej stłuszczenia. Należy troby opiera się na zebraniu wywiadu,
związaną zarówno z fizjologicznymi zaznaczyć, że wątroba krów w porów- badaniu klinicznym oraz badaniach
procesami metabolicznymi u bydła, naniu do innych zwierząt ma niskie laboratoryjnych. Również każdy przy-
jak również z błędami żywieniowymi zdolności do transportu nadmiaru trój- padek niepowodzenia leczenia jednej
popełnionymi przez hodowcę, prowa- glicerydów i z tego powodu jest bardzo z chorób okresu okołoporodowego
dzącymi do nadmiernego otłuszczenia podatna na zwyrodnienie tłuszczowe. u krów mlecznych należy rozpatrzyć
WETERYNARIA W TERENIE 4/2008 12
BYDA
O
jako komplikację spowodowaną zespo- Krebsa lub resyntezy do trójglicerydów. wątroby spowodowaną jej stłuszcze-
łem stłuszczenia wątroby. Spontaniczna ketoza w swojej klinicz- niem. W tym przypadku makroskopo-
nej postaci jest jednostkÄ… chorobowÄ…, wym badaniem anatomopatologicznym
Wywiad którą z łatwością się rozpoznaje i pod- stwierdza się powiększenie wątroby, za-
Z wywiadu najczęściej wynika, że kro- daje skutecznemu leczeniu. W przy- okrąglenie jej brzegów, zmianę barwy
wy w końcowym okresie zasuszenia padku znacznego stopnia stłuszczenia na ceglasto-żółtą, kruchą konsystencję
(w okresie przejściowym) były nad- wątroby tradycyjne leczenie ketozy jest oraz połyskującą powierzchnię (ryc. 1).
miernie otłuszczone. Przyczyną nad- nieskuteczne. Czasami dochodzi do pęknięcia miąż-
miernego otłuszczenia krów w okresie Częstym objawem towarzyszącym szu wątroby, najczęściej na tle urazu
zasuszenia są najczęściej błędy żywie- temu zespołowi jest zaleganie, rów- mechanicznego.
niowe (nadmiar kiszonki z kukurydzy, nież z nieskutecznym jego leczeniem. Istotnym zjawiskiem, które obserwu-
nadmiar pasz treściwych, przedłuże- Przyczyn niepowodzenia w leczeniu je się w czasie rozwoju stłuszczenia wą-
nie okresu zasuszenia). Częstym zjawi- zalegania lub porażenia poporodowe- troby, jest stopniowa utrata kondycji,
skiem obserwowanym u krów w pierw- go upatruje się w wysokim stężeniu określana w 5-punktowej ocenie kondy-
szych dniach po porodzie jest utrata wolnych kwasów tłuszczowych (WKT), cji (BCS  body condition scoring) w sto-
apetytu. Jednocześnie z brakiem ape- które mają zdolność tworzenia nieprzy- sunkowo krótkim czasie. Towarzyszy
tytu obniżała się wydajność mleczna. swajalnych przez organizm związków temu występujący w tym samym okre-
W tym okresie nie obserwowano żad- (chelatów) z jonami wapnia i magne- sie spadek spożycia suchej masy paszy,
nych innych objawów chorobowych, zu, zawartymi w podawanych środkach nieadekwatny do produkcji mlecznej.
natomiast pojawiały się objawy pozo- leczniczych. Niespecyficzne objawy W stłuszczeniach wątroby ciężkiego
stałych chorób okresu poporodowego. zespołu, jak: zaleganie, ketonuria, oso- stopnia można zaobserwować objawy
W tym przypadku podejmowane kilku- wiałość czy brak apetytu, najczęściej encefalopatii wątrobowej z objawa-
dniowe leczenie przynosiło słabe efek- występują w okresie poporodowym, ale mi zaburzeń świadomości, zaburze-
ty lub było nieskuteczne. również sporadycznie mogą wystąpić niem koordynacji ruchów (ataksja),
w wysokiej ciąży. Na ten obraz choro- sennością, a nawet śpiączką wątrobo-
Objawy kliniczne bowy mogą również nałożyć się obja- wą. W każdym stopniu stłuszczenia
Cechą charakterystyczną dla zespołu wy chorób towarzyszących, takich jak: wątroby zazwyczaj nie obserwuje się
stłuszczenia wątroby jest brak specy- przemieszczenia trawieńca, zapalenia żółtaczki, typowej dla niewydolności
ficznych objawów chorobowych. Obja- wymienia, zapalenia macicy oraz pora- narządu.
wem patognomonicznym dla zespołu żenie poporodowe. W przypadku nie- W postaci subklinicznej zespołu
może być występowanie chorób okre- wielkiego i umiarkowanego stłuszcze- obserwowanej w stadzie najczęściej
su poporodowego, których klasyczne nia wątroby w niektórych przypadkach nie obserwuje się jakichkolwiek obja-
leczenie nie przynosi żadnego efektu. krowy mogą nie wykazywać żadnych wów klinicznych, natomiast dochodzi
Stałym objawem stłuszczenia wątroby objawów chorobowych i nie różnić się do występowania zaburzeń płodno-
jest występowanie klinicznej postaci ke- od zdrowych krów ani produkcją mlecz- ści. Występujące zaburzenia najczę-
tozy z ketonurią i ketolakcją. Przyczy- ną, ani spożyciem suchej paszy. W nie- ściej manifestują się wzrostem indek-
ną ketonemii jest wzmożona produkcja których przypadkach może dochodzić su inseminacyjnego, przedłużeniem
związków ketonowych spowodowana do nagłego zejścia śmiertelnego, np. okresu międzyciążowego oraz spadku
nadmiernym napływem do wątroby w trakcie doju mechanicznego, i do- skuteczności pokrycia po pierwszym
WKT z tkanki tłuszczowej i ograniczo- piero wynik badania sekcyjnego jed- unasienianiu. Po wykluczeniu błędów
nych możliwości ich utlenienia w cyklu noznacznie wskazuje na niewydolność żywieniowych i niedoborów makro-
Ryc. 1. Dużego stopnia stłuszczenie wątroby bydła Ryc. 2. Dużego stopnia stłuszczenie wątroby bydła. Preparat histopatologiczny
barwiony sudanem IV. Powiększenie 200 x
WETERYNARIA W TERENIE 4/2008 13
BYDA
O
i mikroelementów przyczyn tego zjawi-
Zawartość tłuszczu w wątrobie bydła w okresie
ska należy upatrywać w niewydolności
okołoporodowym
wÄ…troby w zakresie syntezy choleste-
25
rolu wchodzącego w skład hormonów
steroidowych (hormonów cyklu płcio-
wego), a także kwasów żółciowych i li-
20
poprotein VLDL. W surowicy takich
PORÓD
krów z reguły obserwuje się niskie stę-
15
żenia cholesterolu całkowitego w od-
niesieniu do krów zdrowych będących
w podobnym wieku, okresie fizjologicz-
10
nym i podobnie żywionych.
5
Badania laboratoryjne
Metoda inwazyjna rozpoznawania
zespołu 0
-8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8
0
Inwazyjność tej metody rozpozna-
tygodnie przed porodem i po porodzie
wania zespołu stłuszczenia wątroby
zasadniczo ogranicza siÄ™ do sposobu
Ryc. 3. Zawartość tłuszczu w wątrobie bydła w okresie okołoporodowym
pobierania materiału do badania. Ma-
Ciężar
teriał do badań pobiera się specjalnym Zawartość tłuszczu w wątrobie
właściwy
trokarem metodą biopsji przezskórnej
poniżej 12% 16-25% 25-39% ponad 39%
cieczy
wÄ…troby wykonanej w 11. przestrzeni
1,000 tonie tonie tonie pływa
międzyżebrowej po prawej stronie.
1,025 tonie tonie pływa pływa
Pobrany materiał (bioptat) w ilości do
1,055 tonie pływa pływa pływa
0,5 grama, z przeznaczeniem do dal- Tabela 1. Zachowanie się bioptatu wątroby w wodzie oraz w roztworach CuSO4 o różnym stężeniu (wg Herda
i wsp., 1983)
szych badań, utrwala się w 10% roztwo-
rze formaliny. Po utrwaleniu i przesłaniu
Parametr Wartości Wartość diagnostyczna
do laboratorium podlega dalszej obrób-
badany prawidłowe i objaśnienia
ce, gdzie określa się w nim (procentowo
" wzrost w zespole stłuszczenia wątroby
Wolne kwasy
lub wagowo) zawartość tłuszczu całkowi-
" wskazuje na stopień deficytu energetycznego
tÅ‚uszczowe 300-600 µmol/L
" parametr określany tylko w specjalistycz-
tego lub zawartość trójglicerydów. W za-
WKT, NEFA
nym laboratorium
leżności od zawartości tłuszczu lub trój-
40-80 mg/dL " spadek, norma lub wzrost w zespole
glicerydów w badanej próbce miąższu Glukoza
2,2-4,5 mmol/L stłuszczenia wątroby
wÄ…troby pacjenta zalicza siÄ™ do odpo-
" wzrost w zespole stłuszczenia wątroby
do 90 mg/L
wiedniej grupy. Najczęściej pacjentów
²-hydroksymaÅ›lan " parametr okreÅ›lany tylko w specjalistycz-
do 1,0-1,2 mmol/L
nym laboratorium
ze stłuszczeniem wątroby dzieli się na
8,8-26,6 mg/dL
pacjentów z niewielkim (zawartość trój-
Trójglicerydy " spadek w zespole stłuszczenia wątroby
0,1-0,3 mmol/L
glicerydów w zakresie poniżej 50 mg/g
" spadek w zespole stłuszczenia wątroby
70-201 mg/dL
świeżego miąższu wątroby), umiarko-
Cholesterol całkowity (stężenie parametru rzadko obniża się poniżej
1,8-5,2 mmol/L
wanym (50-100 mg/g) i ciężkim (ponad
dolnej granicy wartości prawidłowych)
100 mg/g) stopniem stłuszczenia. Nato- Tabela 2. Parametry przemiany węglowodanowo-tłuszczowej określane w zespole stłuszczenia wątroby
miast w przypadku określania całkowi-
Krowy zdrowe Krowy ze stłuszczeniem
tej zawartości tłuszczu w 1 g świeżego
Badany parametr
(n = 12) wÄ…troby (n = 12)
miąższu wątroby wartości wynoszą od-
Parametry przemiany węglowodanowo-tłuszczowej
powiednio: poniżej 100 mg dla niewiel-
WKT [mmol/L] 0,39 1,60
kiego, 100-200 mg dla umiarkowanego
Glukoza [mmol/L] 3,75 1,98
i ponad 200 mg dla ciężkiego stopnia Związki ketonowe [mmol/L] 0,60 3,18
Cholesterol całk. [mmol/L] 3,59 2,38
stłuszczenia.
Trójglicerydy [mmol/L] 0,20 0,07
W metodzie histologicznej krople
WKT/Cholesterol całkowity 0,11 0,67
tłuszczu zostają zabarwione błękitem
WKT/Trójglicerydy 1,95 22,86
toluidyny lub sudanu IV (ryc. 2, s. 13). Parametry uszkodzenia i zaburzeń stanu czynnościowego wątroby
Na tak zabarwiony preparat nakłada się AST [U/L] 67,7 161,1
GLDH [U/L] 6,5 30,4
specjalną siatkę o układzie kratownicy.
GGT [U/L] 20,8 43,2
Punkty siatki dotykające kropli tłusz-
Bilirubina caÅ‚kowita [µmol/L] 5,1 20,7
czu do ogólnej liczby punktów w uję-
Albuminy [g/L] 37,0 33,2
ciu % wskazują na zawartość tłuszczu
Mocznik [mmol/L] 4,06 3,55
w wątrobie. Według powyższej meto-
Tabela 3. Średnie wartości parametrów przemiany węglowodanowo-tłuszczowej oraz parametrów uszkodze-
dy zawartość tłuszczu poniżej 20%
nia i zaburzeń czynnościowych wątroby u krów zdrowych i z klinicznym zespołem stłuszczenia wątroby bada-
odpowiadała niewielkiemu, 20-40% nych w pierwszych 2 tygodniach laktacji
WETERYNARIA W TERENIE 4/2008 14
% zawartość tłuszczu w wątrobie
BYDA
O
umiarkowanemu i ponad 40% ciężkie- praktyków. Wynika to głównie z faktu, rametrów: pierwsza to wskaz
niki prze-
mu stłuszczeniu wątroby. że zwiększa się liczba lecznic wyposażo- miany energetycznej (węglowodano-
W pobranych bioptatach wątroby nych w specjalistyczny sprzęt do USG, wo-tłuszczowej), natomiast do drugiej
można również określić zawartość gli- nierzadko też podręczne laboratorium. grupy zaliczamy wskaz
niki uszko-
kogenu, która w przypadku znacznego W tych metodach wykorzystuje się ba- dzenia i zaburzeń czynnościowych
stopnia stłuszczenia narządu obniża danie USG wątroby i/lub odpowiednio wątroby. A
Ä…czna analiza wybranych
się poniżej 1 g w 100 g świeżego miąż- dobrane badania biochemiczne krwi. parametrów przemiany węglowodano-
szu wątroby. Do współczesnych bezinwazyjnych wo-tłuszczowej i wskaz
ników uszko-
Biopsja wątroby oraz badanie bioche- metod badania narządów jamy brzusz- dzenia i zaburzeń czynnościowych
miczne i histologiczne bioptatu dostar- nej należy zaliczyć badanie ultrasono- wątroby oraz ich zestawienie z obra-
czają bardzo dużo informacji dotyczą- graficzne. Pierwsze badanie USG wą- zem klinicznym choroby pozwalają na
cych stanu morfologicznego wątroby. troby bydła zostało przeprowadzone postawienie właściwej diagnozy (tabe-
Badanie to pozwala na postawienie pew- ponad 20 lat temu. Od tego czasu po- la 2, s. 14 i tabela 4, s. 18).
nej diagnozy, umożliwia monitorowanie stęp technologiczny przyczynił się do Ponadto u krów z zespołem stłusz-
przebiegu leczenia i decyduje o rokowa- znacznego rozwoju tej metody badaw- czenia wÄ…troby obserwuje siÄ™ spadek
niu. Sam zabieg biopsji wątroby jest pro- czej. Na podstawie dotychczasowych liczby leukocytów, przesunięcie obrazu
sty do wykonania. Jednak należy w każ- badań wykazano znaczną, istotną za- białokrwinkowego w lewo oraz wzrost
dym przypadku liczyć się z możliwymi leżność pomiędzy obrazem USG (wą- wskaz
nika neutrofile/limfocyty. Immu-
do wystąpienia komplikacjami, szczegól- troby, żyły czczej tylnej, pęcherzyka nosupresyjne działanie związków keto-
nie przy znacznym stopniu stłuszczenia żółciowego, żyły wrotnej) a masą ciała nowych zostało potwierdzone w licz-
narządu. Biopsja wątroby łączy się z ry- zwierząt, wydajnością mleczną i okre- nych badaniach klinicznych. Dlatego
zykiem wystąpienia krwotoku wewnętrz- sem ciąży. U krów ze stłuszczeniem wą- też w zespole stłuszczenia wątroby
nego, wynikającego z niewydolności wą- troby badaniem USG wykazano wzrost obserwuje się skłonność do schorzeń
troby w zakresie syntezy osoczowych jej wielkości, zaokrąglenie jej brzegów, infekcyjnych najczęściej pod postacią
czynników krzepnięcia, z rozwojem za- hyperechogeniczność miąższu w po- zapalenia wymienia czy zapalenia ma-
każenia oraz śmiercią zwierzęcia. Dla- wierzchownych warstwach oraz słabe cicy. U krów ze stłuszczeniem wątro-
tego też przed wykonaniem biopsji za- uwidocznienie narządowych naczyń by stwierdza się niski poziom insuliny
leca się badanie parametrów profilu krwionośnych. Większość autorów jest we krwi.
krzepnięcia krwi. Wykonanie badania zgodna z tezą, że badanie USG wątroby Należy pamiętać, że na podstawie
histopatologicznego obwarowane jest u bydła pozwala na określenie stopnia samego badania biochemicznego krwi
specjalnymi wymogami proceduralnymi jej stłuszczenia bez konieczności wyko- bez badania histologicznego/bioche-
związanymi z pobraniem bioptatu, jego nywania badań biochemicznych krwi. micznego bioptatu wątroby niemożli-
utrwaleniem, a następnie przesłaniem Badanie USG wątroby u krów nie wy- we jest określenie stopnia stłuszczenia
do laboratorium. Należy liczyć się z fak- maga dodatkowego zakupu urządzenia wątroby. Badanie biochemiczne krwi
tem, że badanie histopatologiczne jest lub głowic, gdyż z powodzeniem mogą w głównej mierze opiera się bowiem na
badaniem czasochłonnym oraz stosun- być wykorzystane aparaty ultrasono- określeniu zachowania się wskaz
ników
kowo kosztownym. Lekarz weterynarii graficzne używane do badania gineko- zaburzeń gospodarki energetycznej
oraz hodowca otrzymują wynik badania logicznego dużych zwierząt. towarzyszących stłuszczeniu wątroby
biochemicznego/histopatologicznego, Patologiczne zmiany wątroby znajdu- oraz potwierdza uszkodzenie komórek
w najlepszym przypadku dopiero po kil- ją swoje odzwierciedlenie w zachowaniu wątrobowych i zaburzenia czynnościo-
ku dniach. W przypadku potwierdzenia się niektórych parametrów biochemicz- we narządu spowodowane jego stłusz-
znacznego stłuszczenia wątroby i tym sa- nych krwi. W licznych badaniach wyka- czeniem. Jednoznacznie potwierdza
mym niepomyślnego rokowania naraża zano istotną korelację pomiędzy zawar- lub wyklucza ciężki stopień stłuszcze-
to hodowcę na nieuzasadnione koszty tością tłuszczu w wątrobie a stężeniem nie narządu (tabela 3, s. 14).
kilkudniowego leczenia. lub aktywnością wybranych wskaz
ników
Powyższy problem został rozwiązany biochemicznych krwi. Opierając się na Postępowanie terapeutyczne
przez wprowadzenie tzw. szybkiego te- badaniu krwi, można postawić właści- W zależności od zawartości tłuszczu
stu terenowego, który można wykonać wą diagnozę oraz monitorować leczenie całkowitego lub trójglicerydów w po-
bezpośrednio przy zwierzęciu. Próba ta tego zespołu. Badania te są ciągle najbar- branym wycinku wątroby określono
polega na ocenie zachowania się biop- dziej dostępną metodą diagnozowania kilka stopni stłuszczenia narządu (nie-
tatu w wodzie oraz w 2 roztworach siar- stłuszczenia wątroby. Niewątpliwą ich wielkie, umiarkowane i ciężkie). Jed-
czanu miedziowego o różnej gęstości. zaletą są: niska czasochłonność, niskie nak w praktyce klinicznej zaliczenie
W zależności od zawartości tłuszczu koszty, powszechna dostępność badań pacjenta do grupy z niewielkim lub
w wątrobie bioptat utrzymywał się na oraz szybkość otrzymania wyników ba- umiarkowanym stłuszczeniem wątroby
powierzchni lub tonął (tabela 1, s. 14). dań, co pozwala na modyfikowanie te- ma mniejsze znaczenie. Z klinicznego
rapii w trakcie leczenia lub umożliwia punktu widzenia najważniejszym kry-
Metody bezinwazyjne rozpoznawa- podjęcie decyzji o skierowaniu zwierzę- terium podziału jest zaliczenie chorego
nia zespołu cia do uboju z konieczności. zwierzęcia do jednej z grup:
Metody bezinwazyjne zyskują ostat- W badaniu biochemicznym krwi 1) krowy z ciężkim uszkodzeniem
nio na popularności wśród lekarzy równolegle określane są 2 grupy pa- wątroby i z jej niewydolnością na tle
WETERYNARIA W TERENIE 4/2008 16
BYDA
O
stłuszczenia, co odpowiada ciężkie- i umiarkowanym stłuszczeniem wątro- Stosuje się leczenie farmakologiczne
mu stłuszczeniu wątroby; by powinny być leczone. Celem takie- (porażenie poporodowe, zapalenia wy-
2) krowy z nieznacznym uszkodze- go postępowania terapeutycznego jest mienia, zapalenia macicy) oraz zabiegi
niem wÄ…troby i/lub z niewielkÄ… jej zminimalizowanie ryzyka wystÄ…pie- chirurgiczne (repozycja przemieszcze-
niewydolnością na tle stłuszczenia, nia powikłań stanu zdrowia, zaburzeń nia lub skrętu trawieńca, korekcja racic).
co odpowiada niewielkiemu i umiar- płodności, produkcji mlecznej oraz pro- W postępowaniu dietetycznym należy
kowanemu stłuszczeniu wątroby. gresji choroby w kierunku ciężkiego wprowadzić do żywienia dobrej jakości
Taki podział jest merytorycznie uza- stopnia stłuszczenia. Należy zwrócić siano z roślin motylkowych lub siano
sadniony, ponieważ w miarę skuteczne szczególną uwagę na zwierzęta nale- łąkowe. Korzystnie na poprawę ape-
leczenie jest możliwe tylko u pacjentów żące do tej grupy, gdyż błędy powie- tytu wpływa podawanie witaminy B12
należących do grupy 2. lone w następnym okresie zasuszenia (Intrawit B12), witamin grupy B (Com-
Należy podkreślić, że w każdym przy- mogą spowodować w kolejnym okresie bivit), preparatów o działaniu stymu-
padku ciężkiego stłuszczenia wątroby, poporodowym przesunięcie do grupy lującym czynność wydzielniczą wątro-
jak również w przypadku wystąpienia krów z ciężkim stłuszczeniem wątro- by, trzustki i gruczołów błony śluzowej
objawów stłuszczenia wątroby w za- by. W tym przypadku decydującą rolę przewodu pokarmowego  menbutone
awansowanej ciąży zastosowane lecze- odgrywa wzrastająca z każdą kolejną (Vetahepar), przywracających prawi-
nie nie przynosi pożądanych rezulta- laktacją, genetycznie uzależniona, wy- dłową florę w żwaczu (Stimulex), jak
tów i w takich przypadkach kieruje się dajność mleczna. też preparatów zawierających substan-
zwierzęta do uboju z konieczności. W pierwszej kolejności postępowa- cje lecznicze pochodzenia roślinnego
W przypadku niewielkiego i umiar- nia lekarskiego należy dążyć do przy- (Ruchamax, Superliv, Bio Lactic  Bo-
kowanego stłuszczenia wątroby roko- wrócenia prawidłowego apetytu i tym vis, Energy  Liv, Restobal). W celu po-
wanie co do życia jest pomyślne, nato- samym ograniczenia nadmiernej lipo- budzenia aktywności biologicznej flory
miast samo leczenie jest długotrwałe lizy. Najczęściej osiąga się to poprzez i fauny żwacza można przeszczepiać
i należy liczyć się z możliwymi kom- leczenie choroby podstawowej, będą- treść żwacza, podając 5 litrów płynu
plikacjami. Jednak krowy z niewielkim cej główną przyczyną braku apetytu. żwacza pobranego od zdrowej krowy.
Parametr badany Wartości prawidłowe Wartość diagnostyczna i objaśnienia
" wzrost w zespole stłuszczenia wątroby
" enzym wÄ…trobowo nieswoisty
AST  aminotransferaza
" wysoka aktywność enzymu w przypadku uszkodzenia wątroby, serca i mięśni
asparaginianowa 50-100 U/L (temp. 37°C)
poprzecznie prążkowanych
(GOT, SGOT, AspAT)
" należy uwzględnić, że przyczyną wzrostu AST może być uszkodzenie mięśni
poprzecznie prążkowanych, szczególnie u krów z towarzyszącym zaleganiem
" wzrost w zespole stłuszczenia wątroby
GLDH  dehydrogenaza 2-10 U/L " enzym wÄ…trobowo swoisty
glutaminianowa (GLD, GD) (temp. 25°C) " enzym niestabilny w surowicy (oznaczenie należy wykonać w ciÄ…gu 24 godz.
od chwili pobrania)
" wzrost w zespole stłuszczenia wątroby
GGT  gamma 14-28 U/L
" enzym wÄ…trobowo swoisty
 glutamylotransferaza (Å‚-GT) (temp. 37°C)
" wzrost aktywności wskazuje na wewnątrz- lub pozawątrobową cholestazę
" wzrost w zespole stłuszczenia wątroby
SDH  dehydrogenaza do 6 U/L " enzym wÄ…trobowo swoisty
sorbitolowa (temp. 25°C) " enzym niestabilny w surowicy (oznaczenie należy wykonać w ciÄ…gu 12 godz.
od chwili pobrania)
" wzrost w zespole stłuszczenia wątroby
" enzym wÄ…trobowo nieswoisty
LDH  dehydrogenza do 1 500 U/L " wzrost aktywności w uszkodzeniu wątroby, serca i mięśni poprzecznie
mleczanowa (LD) (temp. 25°C) prążkowanych
" w przypadku podwyższonych wartości parametru wykonuje się oznaczanie
izoenzymów (elektroforeza)
" wzrost w zespole stłuszczenia wątroby
AP  fosfataza alkaliczna 27-107 U/L
" enzym wÄ…trobowo nieswoisty
(ALP, FAL, Falk ) (temp. 37°C)
" wzrost w chorobach wątroby, w chorobach kości, w chorobach nowotworowych
0,1-0,5 mg/dL
Bilirubina całkowita " wzrost w zespole stłuszczenia wątroby
1,7-8,6 µmol/L
3,2-4,9 g/dL " spadek w zespole stłuszczenia wątroby (stężenie parametru rzadko obniża
Albuminy
32-49 g/L się poniżej dolnej granicy wartości prawidłowych)
Mocznik 10-45 mg/dL
1,67-7,5 mmol/L " spadek w zespole stłuszczenia wątroby (stężenie parametru rzadko obniża
się poniżej dolnej granicy wartości prawidłowych)
BUN (blood urea nitrogen) 1,0-3,7 mmol/L
Tabela 4. Parametry uszkodzenia i zaburzeń stanu czynnościowego wątroby określane w zespole stłuszczenia wątroby
WETERYNARIA W TERENIE 4/2008 18
BYDA
O
W celu ograniczenia nadmiernej osmotyczną oraz wzmożone pragnienie. powodu powyższa metoda leczenia
lipolizy i tym samym nadmiernego Jednocześnie wzrasta pH treści żwacza, okazała się niepraktyczna w hodowli
uwalniania WKT z tkanki tłuszczowej co w konsekwencji może zmniejszyć wielkostadnej.
do krwi podaje się doustnie z paszą kwasicę żwacza. Wyżej wymienione W leczeniu wspomagającym zespołu
treściwą kwas nikotynowy (niacyna, związki glukoplastyczne zmniejszają stłuszczenia wątroby należy uwzględnić:
witamina B3, witamina PP) w dawce również stężenie lotnych kwasów tłusz- podawanie witamin grupy B w postaci
6 g 2 x dziennie przez okres 5-7 dni. czowych w żwaczu, a szczególnie kwa- dodatku paszowego (Polfamix B compo-
Zaleca się dożylne podawanie 20-40% su octowego i masłowego. Wg obser- situm), podawanie drożdży piwnych lub
glukozy z jednoczesnym podskórnym wacji niektórych autorów podanie soli probiotyków (Probios), które stymulują
podaniem 200 j.m. insuliny lente lub ul- kwasu propionowego zmniejsza spoży- pobieranie suchej masy paszy, uwzględ-
tralente przez kolejnych 4-6 dni. Gluko- cie suchej masy paszy przez zwierzęta. nić dodatek 6 g niacyny, rozpoczynając
za podawana dożylnie osłania miąższ Mankamentami w stosowaniu związków od 2.-4. tygodnia przed porodem i konty-
wątrobowy, zmniejsza rozpad glikoge- glukoplastycznych są konieczność indy- nuując do 120. dnia po porodzie, dodać
nu w wątrobie, zapobiega poinsulino- widualnego podawania dla poszczegól- do paszy preparaty mineralne zawierają-
wej hipoglikemii oraz działa antylipo- nych zwierząt oraz ich różna smakowi- ce kobalt oraz pozajelitowo podać prepa-
litycznie. Insulina zwiększa obwodowe tość. W niektórych stadach problem ten raty o działaniu stymulującym procesy
wykorzystanie glukozy przez komórki został rozwiązany przez zastosowanie trawienia (Vetahepar, Clanohepar). Jed-
docelowe przez ułatwiony jej transport dozownika związku glukoplastycznego norazowe podanie nieenzymatycznych
do komórki. (glikolu propylenowego) do wody prze- naturalnych antyoksydantów w postaci
Parenteralne podawanie glikokortyko- znaczonej do pojenia. W tym przypad- iniekcji witaminy E z selenem zapobie-
steroidów ma na celu wzmożenie gluko- ku obsługa ogranicza się do regularnego ga tłuszczowemu zwyrodnieniu mięśni,
neogenezy, a tym samym zmniejszenie uzupełniania związku glukoplastyczne- ograniczając peroksydację lipidów i po-
odkładania trójglicerydów w wątrobie. go w dozowniku. wstawanie wolnych rodników.
U krów z towarzyszącą zespołowi stłusz- Chlorek choliny, metionina i kwas Należy liczyć się z faktem, że jeżeli
czenia wątroby ketozą zaleca się kilku- nikotynowy należą do związków, któ- nie wprowadzi się skutecznej profilak-
krotne podskórne lub domięśniowe re biorą aktywny udział w syntezie li- tyki zespołu stłuszczenia wątroby, to
podanie jednego z podanych glikokor- poprotein, a tym samym usprawniają każda następna laktacja zwiększa wy-
tykosteroidów: 10-30 mg deksametazo- usuwanie trójglicerydów z wątroby do dajność mleczną i tym samym zwięk-
nu, 2-5 mg flumetazonu lub 100-200 mg krwi. Chlorek choliny może być po- szy ryzyko wystąpienia ciężkiej postaci
prednizolonu. Należy zaznaczyć, że po- dawany doustnie, ale ze względu na stłuszczenia narządu.
danie glikokortykosteroidów o przedłu- częściowy rozkład choliny w żwaczu
żonym działaniu okresowo zmniejsza wskazane jest podawanie pozajelito- Profilaktyka zespołu
wydajność mleczną, co znacznie popra- we (podskórnie) w ilości 25 g/zwie- stłuszczenia wątroby
wia skuteczność leczenia. Równolegle rzę w postaci 10% roztworu. Powyższe Wychodząc z założenia, że zespół stłusz-
do glikokortykosteroidów zaleca się jed- związki samodzielnie nie występują czenia wątroby jest zaburzeniem żywie-
nocześnie doustne podawanie prekurso- w handlowych preparatach, lecz wcho- niowo-metabolicznym, profilaktyka tego
rów glukozy, które w znacznym stopniu dzą w skład złożonych preparatów zespołu w dużym stopniu jest zależna
podnoszą stężenie glukozy we krwi i za- stosowanych w okresie deficytu ener- od hodowcy, tzn. od sposobu zarządza-
wartość glikogenu w wątrobie. Do naj- getycznego. nia stadem i żywienia zwierząt. Najbar-
częściej stosowanych prekursorów glu- W celu zwiększenia katabolizmu dziej pożądane jest zmniejszenie lub
kozy należy zaliczyć glicerynę (glicerol), związków ketonowych zaleca się go-  jeżeli jest to możliwe  całkowite usu-
glikol propylenowy i sole kwasu propio- dzinny ruch zwierząt na świeżym nięcie potencjalnych czynników ryzyka.
nowego. Najczęściej podaje się doustnie powietrzu. Jak wykazały obserwacje Do najważniejszych przedporodowych
2 x dziennie po 100-200 g propionianu terenowe, skuteczność leczenia spon- czynników zwiększających ryzyko wy-
sodu, 125-250 g glikolu propylenowe- tanicznej ketozy latem (w okresie pa- stąpienia zespołu stłuszczenia wątroby
go lub 150-500 g glicerolu. W związku stwiskowym) była wyższa niż w okre- można zaliczyć: nadmierne otłuszczenie
z różną smakowitością wyżej wymienio- sie zimowym. W okresie zimowym krów powyżej 4 w skali BCS, przedłu-
nych prekursorów glukozy oraz z różni- zwierzęta, przebywając w oborach na żenie okresu zasuszenia ponad 60 dni,
cami w szybkości podnoszenia glukozy stanowiskach uwięziowych, były po- żywienie z nadmiarem pasz energe-
we krwi zaleca się ich łączne podawa- zbawione ruchu. tycznych, jak również niedożywienie.
nie w proporcji 75 g propionianu sodu Dość dobre efekty w leczeniu ze- Natomiast w okresie poporodowym do
+ 125 g glicerolu + 100 g glikolu propy- społu stłuszczenia wątroby w postaci czynników ryzyka u otłuszczonych krów
lenowego. Należy pamiętać również, że istotnego zmniejszenia trójglicerydów należy zaliczyć: spadek apetytu i głodze-
jednorazowe wysokie dawki związków w wątrobie uzyskano, stosując przez nie, występowanie chorób infekcyjnych
glukoplastycznych mogą dawać obja- 14 kolejnych dni 10 mg glukagonu po- oraz chorób okresu okołoporodowe-
wy niepożądane. Jednorazowe podanie dawanego dożylnie. Jednak glukagon go, dietę ketogenną, czynniki stresowe,
1,8 kg glikolu propylenowego lub 2-3 li- nie jest środkiem zarejestrowanym do a także nagłe zmiany paszy bez wyma-
trów glicerolu działa neurotoksycznie. stosowania u bydła mlecznego, a w me- ganego okresu przejściowego.
Wysoka jednorazowa dawka propionia- dycynie człowieka stosowany jest tylko
nu sodu (500 g) wywołuje ostrą biegunkę w lecznictwie zamkniętym. Z tego też Piśmiennictwo dostępne u autora.
WETERYNARIA W TERENIE 4/2008 19