Umowne sposoby nawiÄ…zania
stosunku pracy (spółdzielcza
umowa o pracę, wybór
mianowanie, powołanie)
Anna Filip, Radosław Grzesiak, Emil Kamiński
Grupa: KrDZEk2001Em
Pojęcie stosunku pracy
Stosunkiem pracy w rozumieniu przepisów prawa pracy jest stosunek zobowiązaniowy,
w którym jedną ze stron, którą jest pracownik:  (& ) zobowiązuje się do wykonywania pracy
określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie
wyznaczonym przez pracodawcÄ™, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. 1
Aby nawiązać stosunek pracy wymagane jest zgodne oświadczenie zarówno woli pracodawcy
jak i pracownika.
Sposoby nawiÄ…zania stosunku pracy
Podstawą nawiązania stosunku pracy może być umowa o pracę a także powołanie, wybór,
mianowanie oraz spółdzielcza umowa o pracę. Zawarcie każdej z tych umów powoduje, że stajemy
siÄ™ pracownikami.
Stosunek pracy na podstawie spółdzielczej umowy o pracę
Spółdzielcza umowa o pracę stanowi umowę szczególnego rodzaju  jest z
ródłem stosunku
pracy pomiędzy spółdzielnią pracy a jej członkiem.2 Tak powstały stosunek pracy charakteryzuje się
ścisłym związaniem ze stosunkiem członkostwa w spółdzielni. Cechą charakterystyczną spółdzielczej
umowy o pracę jest większa niż przy  zwykłej umowie o pracę ochrona trwałości stosunku pracy
i obowiązek pozostawania stron umowy członkostwa w spółdzielczym stosunku pracy. Spółdzielczy
stosunek pracy łączy członka spółdzielni pracy ze spółdzielnią. Znajduje zatem zastosowanie tylko
w spółdzielczości pracy i tylko wobec jej członków.3
Spółdzielczy stosunek pracy jest normowany zasadniczo przepisami prawa spółdzielczego,
którego regulacja odbiega od Kodeksu pracy szczególnie w przedmiocie ochrony trwałości stosunku
pracy i zakresu roszczeń. Przepisy Kodeksu pracy stosuje się do spółdzielczego stosunku pracy
odpowiednio (art. 77 ż 2 k.p. oraz art. 199 Prawa spółdzielczego).
Spółdzielczy stosunek pracy nawiązywany jest (również wobec członków zarządu spółdzielni)
tylko na podstawie umowy  tzw. spółdzielczej umowy o pracę. Nie zawiera się jednak umowy
na okres próbny. Zasadniczo powinna być natomiast nawiązywana umowa na czas nieokreślony.
Odrębność spółdzielczego stosunku pracy w porównaniu ze  zwykłym  pracowniczym stosunkiem
pracy polega przede wszystkim na stabilizacji zatrudnienia oraz na ścisłym powiązaniu z
cywilnoprawnym stosunkiem członkostwa w spółdzielni pracy, z którego wynika prawo i obowiązek
pracy w spółdzielni stosownie do kwalifikacji zawodowych i osobistych członka oraz aktualnych
możliwości spółdzielni.
Z chwilą przyjęcia członka do spółdzielni powinna być z nim zawarta spółdzielcza umowa
o pracę. Statut może przewidywać  ale tylko wówczas, gdy jest to uzasadnione rodzajem działalności
1
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r., Kodeks Pracy, opr. red. I.Iwko, D.Wiśniewska, Wolters Kluwer Polska,
Warszawa 2013
2
W. Siuda,  Elementy prawa dla ekonomistów , CONTACT, Poznań 2009
3
M. Gersdorf, M. Gersdorf-Giaro,  Spółdzielczy stosunek pracy w ustawie - Prawo spółdzielcze , Warszawa
1986
2
spółdzielni  zatrudnienie członków spółdzielni pracy na podstawie umowy o pracę nakładczą,
umowy zlecenia lub umowy o dzieło. Regulacja tych umów została w Prawie spółdzielczym
dostosowana do reguły. Prawo spółdzielcze wyposaża członka, któremu spółdzielnia odmawia
zatrudnienia, w prawo dochodzenia, w ciągu roku od dnia powstania członkostwa, odszkodowania
na zasadach prawa cywilnego. Ponadto przez cały czas trwania stosunku członkostwa spółdzielca
ma prawo występowania z roszczeniem o nawiązanie spółdzielczego stosunku pracy. Uprawnienie
to wynika ze stosunku członkostwa. Tego rodzaju prawo do zatrudnienia u konkretnego pracodawcy
na konkretnych warunkach prawo pracy przewiduje niezwykle rzadko. Z kolei nieuzasadniona
odmowa spółdzielcy nawiązania spółdzielczego stosunku pracy stanowi naruszenie przez niego
istotnych obowiązków członkowskich i może w związku z tym spowodować, w zależności
od okoliczności danego przypadku, wykluczenie członka ze spółdzielni lub jego wykreślenie.
Spółdzielczy stosunek pracy powinien w zasadzie trwać przez cały okres członkostwa.
Rozwiązanie tego stosunku prawnego w czasie trwania członkostwa jest niedopuszczalne,
z wyjątkiem wypadków przewidzianych w art. 187 i 189 Prawa spółdzielczego oraz rozwiązania
umowy na skutek nieuzasadnionej odmowy przyjęcia nowych warunków pracy lub płacy, a także
rozwiązania jej na mocy porozumienia stron przy jednoczesnym wypowiedzeniu przez członka
członkostwa. W czasie trwania członkostwa spółdzielcza umowa o pracę może zostać rozwiązana
tylko przez korporację, i to w ściśle określonych Prawem spółdzielczym sytuacjach  zarówno
za wypowiedzeniem, jak i w trybie natychmiastowym (bez wypowiedzenia). Również do wszystkich
członków zatrudnionych na podstawie spółdzielczej umowy o pracę stosują się zasady dotyczące
ograniczenia prawa dokonywania przez spółdzielnię wypowiedzenia zmieniającego. Wypowiedzenie
członkowi warunków pracy lub płacy jest dopuszczalne tylko w sytuacjach określonych w art. 184
Prawa spółdzielczego. 4
Oprócz norm Prawa spółdzielczego, które ograniczają prawo rozwiązywania spółdzielczej
umowy o pracę do spółdzielczego stosunku pracy mają pełne zastosowanie przepisy prawa pracy,
które chronią pracowników przed zwolnieniem (konsultacja ze związkami zawodowymi, zakazy
i ograniczenia prawa wypowiadania). Pracownicza więz
, która łączy członka spółdzielni pracy
z tą spółdzielnią, zerwana być może nie tylko na skutek wypowiedzenia, ale również w wyniku
rozwiązania tego stosunku pracy przez samą spółdzielnie w trybie natychmiastowych (niezwłocznie,
bez wypowiedzenia tylko z przyczyn uzasadniających według przepisów Kodeksu pracy takie
rozwiązanie umowy bez winy pracownika; art. 189 Prawa spółdzielczego). Samo prawo spółdzielcze
nie zna instytucji rozwiÄ…zania stosunku pracy w natychmiastowym trybie z winy pracownika. Zamiast
niej może dojść tylko do wykluczenia owego członka ze spółdzielni i na tej zasadzie stosunek pracy
ulega wygaśnięciu.
Poza przypadkami rozwiązania spółdzielczego stosunku pracy na skutek oświadczenia
spółdzielni może bowiem dojść do wygaśnięcia stosunku pracy właśnie wraz z ustaniem członkostwa
oraz w wypadkach, w których przepisy prawa pracy przewidują wygaśnięcie umowy o pracę z mocy
prawa. Członkostwo wygasa w razie śmierci członka, wypowiedzenia przez niego stosunku
członkostwa oraz na skutek wykreślenia lub wykluczenia ze spółdzielni. W odróżnieniu
od wykluczenia, które może nastąpić tylko na skutek zdarzeń zawinionych przez członka, wykreślenie
z rejestru członków może nastąpić tylko wtedy, gdy członek nie wykonuje obowiązków statutowych
z przyczyn przez siebie niezawinionych. Jednak skutki prawne obu tych czynności prawnych są takie
4
M. Gersdorf, K. Rączka,  Prawo pracy. Podręcznik w pytaniach i odpowiedziach , LexisNexis, Warszawa 2010
3
same. Ustaje członkostwo, spółdzielcza umowa o pracę wygasa. Dlatego przepisy Prawa
spółdzielczego dotyczące formy i trybu wykreślenia i wykluczenia oraz roszczeń z tytułu wadliwego
dokonania tych czynności (art. 24 ż 3 i 4, art. 195 198) są takie same.5
Stosunek pracy na podstawie wyboru
Na podstawie wyboru nawiązuje się stosunek pracy wówczas, gdy z wyboru wynika
obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika. Dotyczy to np. członków władz organizacji
społecznych pracujących etatowo, a nie społecznie, członków zarządów spółdzielni i podobnych
związków, w których zgodnie z obowiązującymi przepisami lub statutami obsadzanie kierowniczych
stanowisk wymaga aktu wyboru.6 Wybór, jako dwustronny i zobowiązaniowy stosunek pracy
powoduje, iż wybrana osoba musi być świadoma, że w następstwie wyboru zostanie pracownikiem
organu, do którego została wybrana, i musi na to wyrazić zgodę. Forma złożenia takiego oświadczenia
woli jest obojętna, chyba że określają ją w sposób szczególny obowiązujące w danym organie
przepisy.
Pracownikami zatrudnionymi na podstawie wyboru są zwłaszcza pracownicy urzędów
jednostek samorządu terytorialnego np. marszałek województwa, starosta powiatu, wójt gminy7,
a także etatowi członkowie różnego rodzaju organizacji społecznych, stowarzyszeń, partii, związków
zawodowych, spółek prawa handlowego.
Wyrażając zgodę na kandydowanie na stanowisko, z którym w razie wyboru łączy się
obowiÄ…zek pozostawania w stosunku pracy, kandydat nie jest pozbawiony swobody decydowania
o podjęciu zatrudnienia. Kandydat może nie wyrazić zgody na udział w wyborach, jak też może nie
podejmować pracy po wyborze.
Stosunek pracy z wyboru powstaje w wyniku uzyskania mandatu i dlatego nie jest
w doktrynie prawa pracy traktowany jako samodzielny. Jedyną możliwością zakończenia stosunku
pracy z wyboru jest wygaśnięcie mandatu, którego czas jest na ogół określony z góry i dlatego
zawiera podobieństwo do umowy na czas określony. Wygasa on w razie: odwołania pracownika,
zrzeczenia się mandatu przez pracownika, upływu kadencji oraz śmierci pracownika. Nie ma więc
możliwości rozwiązania stosunku pracy z wyboru za wypowiedzeniem czy w trybie
natychmiastowym.8
Pracownik pozostający w związku z wyborem na urlopie bezpłatnym ma prawo powrotu do
pracy u pracodawcy, który zatrudniał go w chwili wyboru, na stanowisko równorzędne pod względem
wynagrodzenia z poprzednio zajmowanym, jeżeli zgłosi swój powrót w ciągu 7 dni od rozwiązania
stosunku pracy z wyboru. Niedotrzymanie tego warunku powoduje wygaśnięcie stosunku pracy,
chyba że nastąpiło z przyczyn niezależnych od pracownika. (art. 74 k.p)
Pracownikowi, który nie pozostawał w związku z wyborem na urlopie bezpłatnym,
przysługuje odprawa w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. (art. 75 k.p)9
5
M. Gersdorf, K. Rączka,  Prawo pracy. Podręcznik w pytaniach i odpowiedziach , LexisNexis, Warszawa 2010
6
W. Siuda,  Elementy prawa dla ekonomistów , CONTACT, Poznań 2009
7
J. Baracz, A. Bierć,  Zarys prawa , LexisNexis, Warszawa 2012
8
M. Skibińska,  Rekrutacja w nowoczesnym urzędzie , Wolters Kluwer, Warszawa 2011
9
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r., Kodeks Pracy, opr. red. I.Iwko, D.Wiśniewska, Wolters Kluwer Polska,
Warszawa 2013
4
Stosunek pracy na podstawie mianowania
Kolejnym z pozaumownych sposobów nawiązania stosunku pracy jest mianowanie, które jest
jednostronnym aktem organu państwowego10. Obecnie w Polsce obowiązuje ponad 20 aktów
prawnych mówiących mniej lub bardziej szczegółowo o stosunkach pracy różnych grup pracowników
nawiązywanych na podstawie mianowania, ponieważ sam kodeks pracy nie zawiera szczegółowej
regulacji na ten temat.11
Oświadczenie woli pracownika o nawiązaniu stosunku pracy na podstawie mianowania
wyraża się przyjęciem aktu nominacji. Od pracownika mianowanego wymagane są wyższe
kwalifikacje zawodowe, moralne, obywatelstwo polskie, a nawet dobre zdrowie lub osiągnięcie
określonego wieku (np. sędzia wojewódzkiego sądu administracyjnego musi mieć co najmniej 35 lat).
Wymagania te nazywane sÄ… rygorami selekcyjnymi i nie sÄ… oceniane jako ograniczenie w prawie
nawiązania stosunku pracy, lecz jako szczególne kwalifikacje, które musi posiadać osoba mianowana.
Akt mianowania nie wyłącza swobody podjęcia przez pracownika decyzji co do nawiązania stosunku
pracy. Stąd także i przy mianowaniu uznaje się, iż swoboda stron zostaje zachowana.
Mianowanie dotyczy pewnej szczególnej kategorii osób np. służba cywilna, sędziowie,
prokuratorzy, pracownicy naukowi. Każda z tych grup posiada swoją odrębną regulację np. ustawa 
Prawo o prokuraturze, Prawo o ustroju sądów powszechnych, o szkolnictwie wyższym i in.
Zatrudnienie tych osób ma miejsce na podstawie szczególnych regulacji prawnych  najpierw stosuje
się przepisy szczególne, dopiero potem przepisy kodeksu pracy. Art. 5 k.p. stanowi: Jeżeli stosunek
pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, przepisy kodeksu stosuje się
w zakresie nie uregulowanym tymi przepisami. Stopień odesłania tych przepisów pragmatyki
do kodeksu pracy jest bardzo różny, poczynając od najszerszego, kończąc na fragmentarycznym.12
Można wskazać następujące grupy zawodowe, których stosunek pracy może zostać nawiązany
na podstawie mianowania:
·ð Funkcjonariusz straży granicznej  organ mianujÄ…cy  Komendant Główny Straży Granicznej;
·ð Nauczyciel  organ mianujÄ…cy  Dyrektor szkoÅ‚y;
·ð Funkcjonariusz sÅ‚użby wojskowej  organ mianujÄ…cy  Minister SprawiedliwoÅ›ci;
·ð Strażak PaÅ„stwowej Straży Pożarnej  organ mianujÄ…cy  PrzeÅ‚ożeni komendanci jednostki;
·ð Funkcjonariusz Policji  organ mianujÄ…cy  PrzeÅ‚ożeni komendanci jednostek;
·ð Pracownik samorzÄ…dowy (stanowisko okreÅ›lone w statucie jednostki samorzÄ…du
terytorialnego)  organ mianujący  Wójt (burmistrz, prezydent);
·ð Asesor sÄ…dowy  organ mianujÄ…cy  Minister SprawiedliwoÅ›ci;
·ð UrzÄ™dnik sÅ‚użby cywilnej  organ mianujÄ…cy  Szef sÅ‚użby cywilnej.13
Cechą charakterystyczną mianowania jest możliwość prowadzenia wobec pracownika
postępowania dyscyplinarnego. Mimo, iż mianowanie jest decyzją administracyjną prowadzącą
do powstania stosunku pracy, to jednak nie zawsze spory pracownicze wynikłe na tym tle poddane
sÄ… trybowi administracyjnoprawnemu.
10
W. Siuda,  Elementy prawa dla ekonomistów , CONTACT, Poznań 2009
11
http://praca.wieszjak.pl/umowa-o-prace/286242,2,Czym-jest-mianowanie.html
12
http://mini.net.pl/~horsik/uczelnia/ppzima.pdf
13
http://praca.wieszjak.pl/umowa-o-prace/286242,2,Czym-jest-mianowanie.html
5
Pracownicy mianowani korzystają z ochrony trwałości zatrudnienia, która oznacza
to, że możliwość zwolnienia pracownika mianowanego podlega daleko idącym ograniczeniom
ustawowym. Pracodawca nie ma swobody w zakresie możliwości zwalniania pracownika
mianowanego, jak to ma miejsce w przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracÄ™.
Stosunek pracy na podstawie powołania
ż1.Stosunek pracy nawiązuje się na podstawie powołania w przypadkach określonych
w odrębnych przepisach. ż11.Stosunek pracy, o którym mowa w ż 1, nawiązuje się na czas
nieokreślony, a jeżeli na podstawie przepisów szczególnych pracownik został powołany na czas
określony, stosunek pracy nawiązuje się na okres objęty powołaniem(art. 68 k.p.).14 Oznacza
to, że Kodeks pracy nie określa samoistnie przypadków, w których dochodzi do nawiązania stosunku
pracy na podstawie powołania, pozostawiając to odrębnym przepisom. Mogą to być tylko przepisy
rangi ustawowej, do których zalicza się tez rozporządzenia wydane z mocy odpowiednich ustaw.
W drodze powołania nawiązuje się stosunek pracy z niektórymi pracownikami służby
państwowej - w wojsku, służbie zdrowia i in. Osoby na te stanowiska powołuje właściwy organ.
Pracownik zatrudniony na podstawie powołania może być w każdym czasie odwołany ze stanowiska.
Odwołanie ze stanowiska jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracę.15
Stosunek pracy na podstawie powołania, dotyczy przede wszystkim osób na stanowiskach
kierowniczych, dyrektorskich i jest z natury swojej najbardziej nietrwałą formą stosunku pracy.
Decydujące znaczenie dla jego bytu ma organ powołujący, który może w każdej chwili, przez
odwołanie ze stanowiska doprowadzić do rozwiązania tego stosunku bez możliwości roszczenia
o przywrócenie do pracy. Do nawiązania stosunku pracy w drodze powołania dochodzi, gdy właściwy
organ, zwany organem powołującym, powoła pracownika na określone stanowisko, a pracownik
powołanie to przyjmie.
Cechą charakterystyczną stosunku pracy z powołania jest brak ochrony jego trwałości,
wyrażający się tym, że organ powołujący może w każdej chwili, bez podania przyczyny, odwołać
pracownika powołanego z zajmowanego stanowiska. Celem nawiązania stosunku pracy na podstawie
powołania jest stworzenie organowi powołującemu swobody w doborze osób, którym powierza się
na ogół stanowiska kierownicze. Stąd mniejsza stabilność tego stosunku pracy.
Stosunek pracy na podstawie powołania jest na ogół nawiązywany na czas nie określony.
Oznacza to, że w akcie powołania nie określa się czasu, na jaki pracownik został powołany. Kodeks
pracy przewiduje także istnienie przepisów szczególnych, zgodnie z którymi możliwe jest powołanie
pracownika na czas określony. Stosunek pracy w takiej sytuacji nawiązuje się na czas oznaczony
w powołaniu.16
14
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r., Kodeks Pracy, opr. red. I.Iwko, D.Wiśniewska, Wolters Kluwer Polska,
Warszawa 2013
15
W. Siuda,  Elementy prawa dla ekonomistów , CONTACT, Poznań 2009
16
http://kodeks-pracy.wieszjak.pl/stosunek-pracy/225585,Czym-jest-stosunek-pracy-na-podstawie-powolania-
art-68.html
6
Powołanie może poprzedzać konkurs. Pracownik, który został powołany na stanowisko
w wyniku konkursu, ma prawo rozwiązać stosunek pracy u swego dotychczasowego pracodawcy
za skróconym, jednomiesięcznym okresem wypowiedzenia(art. 681 k.p.).17
Stosunek pracy z powołania jest to najmniej stabilny stosunek pracy wśród znanych naszemu
prawu pracy. Kodeks pracy przyjmuje natychmiastową skuteczność odwołania w zakresie
wykonywania funkcji. Jednakże skoro ustawodawca w ustawie o samorządzie terytorialnym w art. 25
przyjął, że zgoda rady gminy jest warunkiem rozwiązania stosunku pracy z radnym, to tym samym
przejawił wolę ochrony wszystkich radnych będących pracownikami bez względu na podstawę
prawną powstania stosunku pracy. Następstwem ochrony stosunku pracy radnego jest ograniczenie
swobody podmiotu, który nawiązał stosunek pracy w drodze powołania, w rozwiązaniu tego
stosunku pracy bez zgody rady gminy. Podstawowym roszczeniem pracownika powołanego powinno
być roszczenie o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy. Nie można
jednak odrzucić koncepcji dochodzenia przez takiego pracownika przywrócenia do pracy, szczególnie
wówczas gdy podstawa odwołania prowadzącą do rozwiązania stosunku pracy były zdarzenia
zwiÄ…zane z wykonywaniem funkcji radnego.
Powołanie powinno być dokonane na piśmie. Podobnie jak w odniesieniu do innych
czynności z zakresu prawa pracy, dla nawiązania stosunku pracy na podstawie powołania decydujący
będzie fakt rozpoczęcia świadczenia pracy, pełnienia funkcji na stanowisku, które przepisy określają
jak to, na którym stosunek pracy nawiązuje się na podstawie powołania.18
17
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r., Kodeks Pracy, opr. red. I.Iwko, D.Wiśniewska, Wolters Kluwer Polska,
Warszawa 2013
18
 Prawo pracy nr 7 wyd. Librata, Warszawa 2006
7
Bibliografia:
Literatura:
1. J. Baracz, A. Bierć,  Zarys prawa , LexisNexis, Warszawa 2012
2. M. Gersdorf, M. Gersdorf-Giaro,  Spółdzielczy stosunek pracy w ustawie - Prawo
spółdzielcze , Warszawa 1986
3. M. Gersdorf, K. Rączka,  Prawo pracy. Podręcznik w pytaniach i odpowiedziach , LexisNexis,
Warszawa 2010
4. Kodeks Pracy, opr. red. I.Iwko, D.Wiśniewska, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013
5. Wydawnictwo "Librata",  Prawo pracy , Librata, Warszawa 2006
6. W. Siuda,  Elementy prawa dla ekonomistów , CONTACT, Poznań 2009
7. M. Skibińska,  Rekrutacja w nowoczesnym urzędzie , Wolters Kluwer, Warszawa 2011
Strony internetowe:
1. http://mini.net.pl/~horsik/uczelnia/ppzima.pdf
2. http://praca.wieszjak.pl/umowa-o-prace/286242,2,Czym-jest-mianowanie.html
3. http://kodeks-pracy.wieszjak.pl/stosunek-pracy/225585,Czym-jest-stosunek-pracy-na-
podstawie-powolania-art-68.html
8