RYNEK KRÓTKOTERMINOWYCH PAPIERÓW
KOMERCYJNYCH
Papiery komercyjne to krótkoterminowe papiery dłu\
ne, emitowane głównie
przez podmioty spoza sektora finansowego, takie jak działające w ró\
nych sektorach
gospodarki przedsiębiorstwa, ale te\
przez Narodowe Fundusz Inwestycyjne i banki.
Papiery te określa się równie\
mianem krótkoterminowych papierów dłu\
nych
przedsiębiorstw (KPD), krótkoterminowych papierów wierzycielskich lub, commercial
papers. Potocznie u\
ywa się takich określeń, jak bony komercyjne, weksle komercyjne
czy KWIT-y.
Obecnie wykorzystywane są trzy podstawy prawne emisji papierów komercyjnych:
kodeks cywilny, prawo wekslowe i ustawa o obligacjach.
Papiery komercyjne to krótkoterminowe, nie zabezpieczone, zbywalne
zobowiązania pienię\
ne, imienne lub na okaziciela, emitowane ze ściśle określoną
wartością nominalną i z określonym terminem zapadalności ( od 7 dni do 364 dni).
Zaciągnięcie tego rodzaju zobowiązań umo\
liwia pozyskanie środków finansowych
bezpośrednio na rynku pienię\
nym. Emisje papierów komercyjnych są przeprowadzane w
imieniu i na rzecz emitenta przez agenta emisji, którym z reguły jest bank lub (znacznie
rzadziej) biuro maklerskie.
Do głównych instrumentów pozabankowego rynku pienię\
nego nale\
ą bony pienię\
ne
NBP, papiery komercyjne, krótkoterminowe papiery dłu\
ne emitowane przez gminy oraz
certyfikaty depozytowe.
Rynek papierów komercyjnych stanowi niewielki segment rynku pienię\
nego.
Jednak wśród papierów pozaskarbowych papiery komercyjne stanowią większość. Papiery
komercyjne są emitowane w ramach programu emisji. Jego parametry szczegółowo
określa umowa programowa, zawierana pomiędzy emitentem a agentem emisji. Papiery
dłu\
ne są emitowane w oddzielnych transzach, co umo\
liwia wykorzystanie tylko części
zadłu\
enia i dostosowanie wartości zadłu\
enia do rzeczywistych potrzeb emitenta.
Terminy zapadalności poszczególnych transz wahają się od 7 do 364 dni. W
przeciwieństwie do bonów skarbowych, których terminy zapadalności są określone
standardowo, terminy zapadalności papierów komercyjnych mogą być ściśle dostosowane
do potrzeb emitenta. Największą popularnością cieszą się papiery o okresie zapadalności
wynoszącym od 1 do 3 miesięcy.
Papiery komercyjne mo\
na scharakteryzować pod kątem podstawowych
parametrów i cech, takich jak: oprocentowanie, nominał, okres emisji, forma prawna,
zabezpieczenie. Pozwala to na wstępne przybli\
enie zasad funkcjonowania rynku tych
papierów.
 Istnieją dwa rodzaje papierów komercyjnych: typu dyskontowego i kuponowego.
Dyskontowe papiery komercyjne (których jest zdecydowana większość), podobnie jak
bony skarbowe, są sprzedawane poni\
ej wartości nominalnej. Na koniec okresu
inwestycji emitent wykupuje je, płacąc kwotę równą wartości nominalnej, która zawiera
zwrot kapitału i odsetek.. W przypadku papierów komercyjnych typu kuponowego, w dniu
wykupu inwestor otrzymuje nie tylko wartość nominalną, ale równie\
kupon odsetkowy.
Czasem dodatkowe kupony są wypłacane równie\
w trakcie okresu inwestycji.
Papiery komercyjne mają wysoki nominał jednostkowy, wynoszący najczęściej 100 tys.
PLN. Spotyka się równie\
nominały w wysokości 500 tys. PLN i 1 miliona PLN.
Długość programu emisji jest z reguły określana w umowie programowej na 2-3 lata.
Natomiast, je\
eli chodzi o okres emisji poszczególnych transz, to występują emisje o
okresie zapadalności od 7 dni do 12 miesięcy. Przewa\
ają jednak zdecydowanie papiery o
okresach od 1 do 3 miesięcy, poniewa\
takie jest zapotrzebowanie rynku.
Papiery komercyjne mają postać materialną lub zdematerializowaną, są
emitowane jako imienne lub na okaziciela. Papiery komercyjne zmaterializowane są
deponowane na rachunku depozytowym, a dane dotyczące ich nabywców są
odnotowywane w rejestrze posiadaczy. Agent emisji wydaje dokument poświadczający
zdeponowanie papieru komercyjnego. Dokumenty takie to: świadectwo depozytowe, kwit
depozytowy, odpis lub bon komercyjny. Papiery komercyjne mogą być równie\
zapisane
na rachunku papierów wartościowym w banku.
Krąg nabywców papierów komercyjnych nie jest ograniczony podmiotowo.
Inwestorami mogą być instytucje finansowe, podmiotu gospodarcze spoza sektora
finansowego oraz osoby fizyczne
Nowością na polskim rynku papierów komercyjnych jest projekt emisji na rynku
londyńskim za pośrednictwem Reiffeisen Centrobanku papierów dłu\
nych w walutach
wymienialnych, tzw. Euro-Commerial Papers. Emisje papierów komercyjnych oparte na
polskim prawie są podobne do bazujących na prawie angielskim. Firma, która pragnie
wyemitować euro-commercial papers, musi spełniać wy\
sze kryteria ni\
w przypadku
emisji papierów na rynku krajowym. Jest to rynek dla bardzo dobrych emitentów. Ich
marka musi być rozpoznawalna za granicą. Powinni reprezentować rozwojową bran\
ę.
W 1999r. na polskim rynku pienię\
nym pojawiły się krótkoterminowe papiery
dłu\
ne gmin, określane jako bony komunalne. Ich zadaniem jest zapewnienie podmiotom
samorządowym taniego i szybkiego z
ródła finansowania. Pierwszym emitentem tych
papierów było miasto Radom, a organizatorem emisji Bank Energetyki. Bon komunalny
jest instrumentem rynku pienię\
nego o charakterze po\
yczkowym, stanowiącym
zobowiązanie emitenta do zwrotu określonej nominalnie kwoty w dniu jego wymagalności
aktualnemu posiadaczami bonu. Jest nieoprocentowany, sprzedawany jest dyskontem.
Termin zapadalności wynosi od 7 do 180 dni.
W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej papiery komercyjne są
alternatywnym, w stosunku do kredytu bankowego, z
ródłem pozyskania
krótkoterminowych środków pienię\
nych. Stanowią równie\
wa\
ny segment rynku
pienię\
nego. Rynek amerykański jest najlepiej rozwiniętym rynkiem papierów
komercyjnych na świecie. Pod względem zadłu\
enia segment papierów komercyjnych
przedsiębiorstw amerykańskich jest większy od rynku bonów skarbowych. Pozwala to
przedsiębiorstwom na pozyskiwanie kwot rzędu 200 miliardów dolarów rocznie.
Największą grupę emitentów (odwrotnie ni\
w Polsce) stanowią podmioty z sektora
finansowego tj. banki, firmy finansujące sprzeda\
, firmy faktoringowe, leasingowe,
ubezpieczeniowe i inwestycyjne. Nabywcami na rynku papierów komercyjnych są
prywatne fundusze emerytalne, fundusz powiernicze rynku pienię\
nego, agendy rządowe,
departamenty inwestycyjne banków, banki zagraniczne i przedsiębiorstwa inwestycyjne.
Rozwój rynku papierów komercyjnych w Polsce.
W 1992 roku Polski Bank Rozwoju jako pierwszy zaoferował polskim spółkom
mo\
liwość finansowania działalności przez emisje krótkoterminowych papierów dłu\
nych
pod handlową nazwą  bony komercyjne . Oferta została skierowana do spółek giełdowych
oraz renomowanych spółek nie notowanych na giełdzie. Wkrótce włączyły się do tego
równie\
inne banki w tym banki zagraniczne działające w Polsce, wśród których
pionierem był ING Bank.
W początkowym okresie banki organizujące i pośredniczące w emisji nabywały
papiery na własny rachunek. Z roku na rok widoczny był dynamiczny wzrost wartości
emisji.
W początkowym okresie emitentami papierów komercyjnych były spółki giełdowe
lub działające w Polsce filie koncernów międzynarodowych. Pierwsza w Polsce nie
notowaną na giełdzie firmą, nie będącą równie\
filią koncernu zagranicznego, była
Fabryka Elektrofiltrów z Pszczyny, która dokonała emisji w paz
dzierniku 1995r. Póz
niej
nastąpiły inne tego rodzaju emisje, min. Stoczni Szczecińskiej.
Przełomowym okresem stał się rok 1996, gdzie mo\
na było zaobserwować
przyspieszenie rozwoju rynku papierów komercyjnych. A
ączna wartość emisji wyniosła
ponad 5 miliardów PLN. W tym roku w roli agentów emisji po raz pierwszy pojawiły się
banki wyłonione w 1989r. w wyniku podziału NBP: Bank Śląski, Bank Gdański, Bank
Przemysłowo-Handlowy oraz Powszechny Bank Kredytowy.
Do emisji papierów komercyjnych podchodzono z pewną nieufnością. Obecnie bariera ta
została przełamana i zainteresowanie przedsiębiorstw tym sposobem pozyskiwania
środków jest obecnie bardzo du\
a.
Na koniec 1998 r. zadłu\
enie z tytułu emisji papierów komercyjnych stanowiło 9%
ogólnego zadłu\
enia z tytułu papieru krótkoterminowych, co stanowi wzrost w
porównaniu z 1997r. o 3%.
W drugiej połowie lat 90-tych mo\
na było zaobserwować pojawienie się
wyraz
nego zainteresowania ze strony emitentów i nabywców, instrumentami dłu\
nymi o
terminie zapadalności od 1 roku do 2 lat (obligacjami przedsiębiorstw). Emisje tego
rodzaju papierów zaczynają coraz częściej dochodzić do skutku i wiele banków stara się
promować te formy papierów wartościowych. Rozwój rynku obligacji przedsiębiorstw
będzie mieć bardzo du\
y wpływ na dalsze funkcjonowanie rynku papierów komercyjnych,
poniewa\
mo\
e doprowadzić do zwrócenia się części inwestorów i emitentów w kierunku
papierów o dłu\
szych terminach zapadalności, co mo\
e w konsekwencji zmniejszyć
wolumen obrotów na rynku papierów komercyjnych.
Popyt na papiery komercyjne zwiększ się proporcjonalnie do liczby nowych emisji i
rozwój tego rynku jest dość równomierny zarówno po stronie popytu jak i poda\
y.
Największe zainteresowanie utrzymuje się w odniesieniu do papierów o najkrótszych
zakupy, wynoszących od 1 do 3 miesięcy.
Rozwój rynku papierów komercyjnych w Polsce stymulują następujące czynniki:
" wysoki koszt kredytu bankowego
" zapotrzebowanie przedsiębiorstw na elastyczne finansowanie krótkoterminowe
" rosnące zapotrzebowanie ze strony inwestorów na krótkoterminowe lokaty o
wysokiej rentowności, du\
ym stopniu płynności i akceptowalnym poziomie ryzyka
" zainteresowanie banków zastępowaniem obcią\
onych ryzykiem dochodów z tytułu
odsetek od kredytów, dochodami z tytułu prowizji, które nie są obcią\
one
ryzykiem
Rynek ten jest hamowany przez następujące czynniki:
" brak jednolitej podstawy prawnej, regulującej zasady emisji obrotu papierami
komercyjnymi
" zró\
nicowanie poziomu opłaty skarbowej w odniesieniu do poszczególnych
instrumentów, co dyskryminuje niektórych inwestorów, przede wszystkim
nabywców nie będących instytucjami finansowymi
" niezadowalający dostęp do informacji, utrudniający ocenę sytuacji finansowej
emitentów i poziomu ryzyka związanego z inwestowaniem w papiery komercyjne
Papiery komercyjne oparte na prawie wekslowym oferowane są w formie weksli
własnych, wystawionych przez wystawcę zgodnie z ustawą Prawo wekslowe. Pod
względem konstrukcji prawnej tego rodzaju papiery są po prostu wekslami. Emitent
wykorzystuje w tym przypadku prawo weksle jako podstawę emisji krótkoterminowych
papierów komercyjnych. Z zało\
enia nie jest to instrument mający pełnić funkcje
płatnicze jego wykorzystanie ogranicza się wyłącznie do funkcji kredytowych. Ponadto
papierów takich nie mo\
na dyskontować w banku. Banki mogą nabywać je na własny
rachunek, jak ka\
dy inny inwestor, jednak nie mogą ich redyskontować w NBP.
Papier komercyjny, wystawiony w oparciu o Prawo wekslowe posiada cechy
jednoznacznie określanego jako weksel własny. Są to:
a) nazwa weksel w tekście weksla komercyjnego
b) przyrzeczenie bezwarunkowej zapłaty oznaczonej sumy pienię\
nej
c) oznaczenie daty i miejsca wykupu weksla komercyjnego
d) oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla komercyjnego
e) nazwisko/firma osoby, na której zlecenie zapłata ma być dokonana
f) podpis zło\
ony w imieniu wystawcy weksla komercyjnego
CECHY WSPÓLNE PAPIERÓW KOMERCYJNYCH EMITOWANE W OPARCIU O RÓśNE
PODSTAWY PRAWNE:
" jest to instrument dyskontowy
" papiery mają krótki termin zapadalności (od 7 do 364 dni)
" mają wysoki nominał jednostkowy, za wyjątkiem papierów emitowanych za
pośrednictwem Banku Handlowego  jest to co najmniej 100 tys. PLN
" są uruchamiane w transzach, w ramach programu emisji
" zobowiązania z tytułu emisji papierów nie są zabezpięczone ale mogą być
poręczone
" ryzyko zakupy wią\
e się z oceną kondycji finansowej emitenta, której
mo\
e dokonać w oparciu o memorandum informacyjne
" istnieje mo\
liwość sprzeda\
y papierów na rynku wtórnym
" przeznaczenie pozyskanych środków nie podlega ograniczeniom (emitent
jedynie deklaratywnie określa, na co wykorzysta środki)
" emisje są skierowane do ograniczonego kręgu inwestorów (emisje
niepubliczne )
RYNEK PIERWOTNY PAPIERÓW KOMERCYJNYCH to rynek, na którym papiery
komercyjne są nabywane przez inwestorów od emitentów. Na rynku tym w ka\
dym
dniu okresu wa\
ności transzy, agent emisji kojarzy przejęte zlecenia nabycia z
papierami danej transzy, które nie zostały zbyte, zgodnie z kolejnością przyjęcia zleceń,
z zachowaniem terminów wa\
ności zleceń.
Na rynku pierwotnym sprzeda\
papierów komercyjnych mo\
e się odbywać na
podstawie:
" zaproszenia do rokowań
" przetargu ograniczonego lub nieograniczonego
RYNEK WTÓRNY PAPIERÓW KOMERCYJNYCH to rynek, na którym inwestorzy nabywają
papiery od innych uczestników rynku. Na rynku wtórnym, w ka\
dym dniu wartości
transzy, na podstawie przyjętych zleceń, agent emisji kojarzy zlecenia nabycia i
zlecenia zbycia oraz wyznacza datę transakcji. W przypadku nieskojarzenia zleceń
zbycia ze zleceniami nabycia w terminie wa\
ności zleceń, zlecenia wygasają.
Obrót wtórny papierami komercyjnymi mo\
e odbywać się:
" z udziałem agenta emisji występującego w roli pośrednika lub strony transakcji.
Agent emisji pełni wówczas rolę organizatora rynku
" bez udziału agenta emisji jako pośrednika lub strony transakcji
KORZYŚCI Z NABYWANIA PAPIERÓW KOMERCYJNYCH
Z punktu widzenia inwestorów najwa\
niejsze aspekty związane z nabywaniem papierów
komercyjnych to: rentowność lokaty, stopień ryzyka oraz płynność rynku wtórnego.
Inwestorzy odnoszą następujące korzyści z nabywania tych papierów:
" wy\
szą rentowność ni\
w przypadku inwestycji w bony skarbowe lub depozyty
bankowe
" mo\
liwość przedterminowego zbycia nabytych papierów na rynku wtórnym,
organizowanym przez agenta emisji
" mo\
liwość zdywersyfikowania swoich aktywów oraz wzbogacenia portfela
inwestycyjnego o nowy instrument
" mo\
liwość dostosowania inwestycji do preferencji dotyczących ponoszonego
ryzyka, rentowności, terminu zapadalności
" mo\
liwość wykorzystania papierów komercyjnych do sterowania płynnością
finansową
" ograniczone ryzyko, w porównaniu z zakupem akcji
WADY LOKOWANIA ŚRODKÓW W PAPIERY KOMERCYJNE
Z punktu widzenia nabywcy inwestowanie w te instrumenty ma jednak równie\
pewne
wady
" poziom ryzyka jest wy\
szy ni\
w przypadku inwestycji w bony skarbowe
" sprzeda\
zakupionych papierów na rynku wtórnym przed nadejściem terminu
zapadalności nie jest atrakcyjna, a mo\
e nawet prowadzić do strat, ze względu
na wysoką mar\
ę pobieraną przez agenta emisji
" rynek wtórny papierów komercyjnych nie charakteryzuje się tak dobrą
płynnością, jak rynek wtórny bonów skarbowych
PRZYSZA
OŚĆ RYNKU PAPIERÓW KOMERCYJNYCH W POLSCE
Wśród uczestników rynku kapitałowego panuje powszechne przekonanie, \
e występuje
obecnie wiele czynników, które wpływają na kierunki rozwoju rynku, w najbli\
szym
czasie powinny one doprowadzić do istotnego przyspieszenia rozwoju nie tylko rynku
papierów komercyjnych, ale równie\
innych segmentów rynku pienię\
nego i
kapitałowego w Polsce.
Do czynników takich mo\
na zaliczyć:
" wzrost popytu na instrumenty dłu\
ne na rynkach finansowych, wywołany
rozpoczęciem działalności przez fundusze emerytalne
" wzrost liczby podmiotów zainteresowanych dokonywaniem emisji
" wzrost liczby agentów emisji oraz rozszerzanie wachlarz produktów w ofercie
banków
" systematycznie obni\
ającą się stopę inflacji i postępującą stabilizację
gospodarki, która sprzyja zmniejszaniu się ryzyka gospodarczego i pozwala na
wydłu\
enie horyzontu planowania finansowego
" zmianę relacji rentowności bonów skarbowych w stosunku do rentowności
papierów komercyjnych przedsiębiorstw
" obni\
enie poziomu rezerwy obowiązkowej
" upowszechnienie praktyki poddawania się emitentów ratingowi
" ewentualne wprowadzenie jednolitych podstaw prawnych, regulujących zasady
emisji i obrotu papierami komercyjnymi
" rozwój rynku długoterminowych obligacji przedsiębiorstw
" integracja ze strukturami rynku europejskiego i światowego
Dotychczasowy rozwój rynku papierów komercyjnych w Polsce był wynikiem
istnienia oddolnego zapotrzebowania ze strony przedsiębiorstw na tanie z
ródła
finansowania. Rynek ten nie był tworzony odgórnie, jego rozwój nie był centralnie
sterowany i nie stworzono mu infrastruktury, która by ten rozwój ułatwiała. Ze
względu na brak centralizacji powstały ró\
ne poglądy na to, jaki powinien być
ostateczny kształt tego segmentu rynku i jakie rozwiązania nale\
ałoby promować.
Uwa\
a się, \
e dobrze funkcjonujący rynek papierów komercyjnych powinny
charakteryzować następujące elementy:
" dobrze zdefiniowana podstawa prawna emisji
" szeroka baza inwestorów dysponujących nadwy\
kami gotówki
" rentowność, która nie jest głównym wyznacznikiem decyzji
" bezpieczeństwo i pewność otrzymania zwrotu pieniędzy
" uwzględnienie z
ródeł alternatywnej płynności w programach emisji
" dostęp do rynku ograniczony do po\
yczkobiorców o dobrej sytuacji
finansowej
" ujawnienie przez emitentów informacji w wystarczającym zakresie
" wykorzystanie środków z emisji na cele ekonomicznie uzasadnione
" zaufanie do rynku ze strony wszystkich jego uczestników
Podsumowując obecny stan rynku papierów komercyjnych w Polsce mo\
na stwierdzić,
\
e głównym czynnikiem odpowiedzialnym za występowanie pewnych braków w
stosunku do nakreślonego wy\
ej obrazu dobrze funkcjonującego rynku jest krótki okres
jego rozwoju.