Grażyna Sujecka-Ruła
PRAWNE ASPEKTY STREETWORKINGU
1. Status prawny streetworkera
Chociaż Projekt ,,Agenda Bezdomności nie uzależnia możliwości podjęcia pracy w
charakterze streetworkera od posiadania wykształcenia w zawodzie pracownik socjalny, to
jednak jego status prawny będzie uzależniony od miejsca zatrudnienia, stanowiska i rodzaju
pracy26.
a) streetworker jako pracownik publicznej instytucji (jednostki samorządu
terytorialnego)
Prawa i obowiązki streetworkera będzie określała ustawa z dnia 22 marca 1990 r.
o pracownikach samorządowych (Dz.U. 2001.142.1593 z póz
n. zm.). Jeżeli
streetworkerem będzie pracownik socjalny zatrudniony w jednostce
organizacyjnej pomocy społecznej, to będą jego dotyczyły również wprost
uprawnienia i obowiązki określone w ustawie o pomocy społecznej. W
szczególności streetworkera będą obejmowały wówczas gwarancje związane z
wynagrodzeniem, określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia
2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych
zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu
terytorialnego (Dz.U. 2005.146.1222 z póz
n. zm) oraz rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania
pracowników samorządowych zatrudnionych w urzędach gmin, starostwach
powiatowych i urzędach marszałkowskich (Dz.U. 2005.146.1223 z póz
n. zm).
Ponadto do wynagrodzenia streetworkerowi mającemu status pracownika
26
I. Sierpowska, Prawo pomocy społecznej, Zakamycze 2006, s. 120.
samorządowego będzie przysługiwał dodatek do wynagrodzenia: funkcyjny,
służbowy, za wieloletnią pracę. Nabędzie prawo do nagród jubileuszowych oraz
odpraw w przypadku przechodzenia na rentę inwalidzką lub emeryturę. Będą
spoczywały na nim szczególne obowiązki i uprawnienia, jak dbałość o
wykonanie zadań publicznych, środki publiczne z uwzględnieniem interesów
państwa oraz indywidualnych interesów obywateli; przestrzeganie prawa;
sumienne, sprawne i bezstronne wykonywanie zadań; zachowanie tajemnicy
państwowej i służbowej; informowanie organów, instytucji i osób fizycznych;
przekazywanie dokumentów; zachowanie uprzejmości i życzliwości w
kontaktach ze współpracownikami i obywatelami; zachowanie się z godnością w
miejscu pracy i poza nim; starannego i sumiennego wykonywania poleceń
służbowych; przestrzegania ustalonego czasu pracy; niepodejmowania zajęć,
które pozostawałyby w sprzeczności z jego obowiązkami lub mogłyby wywołać
podejrzenie o jego stronniczość lub bezinteresowność; informowania o swej
sytuacji rodzinnej, by uniknąć powiązań w miejscu pracy. Będzie podlegał
również szczególnej ocenie regulowanej w obowiązującym od 7 kwietnia 2007 r.
rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie sposobu i
trybu dokonywania ocen kwalifikacyjnych pracowników samorządowych (Dz.U.
2007.55.361).
b) streetworker jako pracownik niepublicznej instytucji
Streetworkera, podobnie jak pracownika socjalnego, mogą zatrudniać
organizacje pozarządowe, Kościoły, związki wyznaniowe prowadzące
działalność w dziedzinie pomocy społecznej. Wówczas nie będą dotyczyły jego
uregulowania w zakresie pracowników samorządowych. Pracodawca jak i
streetworker mają większą swobodę w kształtowaniu warunków pracy.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy Dz.U.
1998.21.94 z póz
n. zm; Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U.
2004.64.593 z póz
n. zm.)
2. y
ródła prawa
o Konstytucja RP
o Dz.U.98.21.94 - j.t. Kodeks pracy
o Dz.U.02.199.1673 ustawa z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z
z póz
n. zm. tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
o Dz.U.02.199.1674 Ustawa z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu
z póz
n. zm. wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych
okolicznościach
o Dz.U.04.210.2135 ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r o świadczeniach opieki zdrowotnej
z póz
n. zm. finansowanych ze środków publicznych
o tj. Dz.U.07.11.74 ustawa z dnia 13 paz
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń
z póz
n. zm. społecznych
o Dz.U.2004.64.593 ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej
z póz
n. zm.
o Dz.U.01.142.1593 ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych
z póz
n. zm.
o Dz.U.64.16.93 kodeks cywilny
z póz
n. zm.
o Dz.U.97.88.553 kodeks karny
z póz
n. zm.
o Dz.U.04.52.525 ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji
z póz
n. zm.
o Dz.U.06.156.1118 ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane
z póz
n. zm.
o Dz.U.2001 nr 71, poz. ustawa z 21 czerwca 2001 o ochronie praw lokatorów,
733 mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu cywilnego
Dz.U.97.14 rozporządzenie ministra polityki społecznej z dnia 8 stycznia 1997 r.
o
z póz
n. zm. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego,
ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz
ekwiwalentu pieniężnego za urlop
Dz.U.96.114.545 rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w
o
z póz
n. zm. sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla
zdrowia kobiet
Dz.U.03.230.2291 rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki, społecznej z
o
z póz
n. zm. dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków
udzielania urlopu wychowawczego
Dz.U.03.120.1131 rozporządzenie z dnia 26 czerwca 2003 r. w sprawie warunków i
o
z póz
n. zm. trybu postępowania dotyczącego rozbiórek oraz zmiany sposobu
użytkowania obiektu budowlanego
Dz.U.2007.55.361 rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie
o
sposobu i trybu dokonywania ocen kwalifikacyjnych pracowników
samorządowych
3. Podstawa prawna zatrudniania streetworkera
Umowa o pracę
Cechy stosunku pracy:
" osobiste świadczenie pracy przez pracownika,
" cel zarobkowy,
" ciągłość świadczenia pracy,
" podporządkowanie pracownika poleceniom pracodawcy,
" ryzyko wszelkich zdarzeń związanych ze świadczeniem pracy obciąża
pracodawcę27.
Zasada uprzywilejowania pracownika
Pracodawca i pracownik mogą wprowadzać do umowy o pracę i innych aktów, na
podstawie których powstaje stosunek pracy, tylko takie postanowienia, które są bardziej
korzystne niż przepisy prawa pracy. Wyraża to art. 18 ż1 k.p.: postanowienia umów o pracę
oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej
korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy.
Zasada automatyzmu prawnego:
Jeżeli postanowienia umowy o pracę są mniej korzystne dla pracownika niż
wynikające z prawa pracy, to postanowienia te są nieważne (art. 18 ż2 k.p.). Pozostała część
podstawy nawiązania stosunku pracy pozostaje w mocy.
27
U. Jackowiak, W. Uziak, A. Wypych-Żywicka, Prawo pracy, s. 94.
Rodzaje umowy o pracę zawieranych ze streetworkerami
a) na czas próbny:
" jej zawarcie zależy od woli stron,
" stanowi praktyczny sprawdzian umiejętności pracownika w realizacji
wyznaczonych mu zadań przez pracodawcę,
" długość próby podlega uzgodnieniu przez strony, jednak maksymalnie do 3
miesięcy,
" nie może być ponownie zawarta po upływie okresu próby między tymi samymi
stronami,
" rozwiązuje się z upływem okresu, na jaki próba była zawarta,
" może być rozwiązana w drodze wypowiedzenia (34 k.p.), niezwłocznie (52
k.p.), porozumienia stron lub wygaśnięcia,
" zawarta na okres próby przekraczający 1 miesiąc z kobietą w ciąży ulega
przedłużeniu z mocy prawa do dnia porodu, gdyby rozwiązanie tej umowy
nastąpić miało po upływie trzeciego miesiąca ciąży (177 ż3 k.p.),
" po upływie okresu próby w razie chęci zatrudnienia przez pracodawcę
pracownika konieczne jest zawarcie nowej umowy o pracę,
" może być rozwiązana za wypowiedzeniem. Jeżeli okres próby nie przekracza 2
tygodni okres wypowiedzenia wynosi 3 dni robocze; gdy okres próbny jest
dłuższy niż 2 tygodnie, a krótszy niż 3 miesiące  1 tydzień; w przypadku
okresu próby wynoszącego 3 miesiące  2 tygodnie (art. 34 k.p.).
b) na czas określony:
" konieczne jest wskazanie daty lub okresu jej trwania,
" długość trwania zależy od woli stron,
" rozwiązuje się po upływie umówionego okresu,
" jeżeli została zawarta z kobietą w ciąży, to ulega przedłużeniu do dnia porodu,
gdyby miała rozwiązać się po upływie trzeciego miesiąca ciąży,
" w umowach zawartych na okres dłuższy niż 6 miesięcy, strony mogą
wprowadzić postanowienie o wcześniejszym jej rozwiązaniu za
dwutygodniowym wypowiedzeniem,
" treść art. 25 (1): Zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest
równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas
nieokreślony, jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę o pracę na
czas określony na następujące po sobie okresy, o ile przerwa między
rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie
przekroczyła 1 miesiąca;
" może być rozwiązana za wypowiedzeniem tylko wtedy, gdy była zawarta na
okres dłuższy niż 6 miesięcy i strony w umowie zastrzegły taką możliwość.
Okres wypowiedzenia wynosi 2 tygodnie.
c) na czas nieokreślony:
" brak oznaczenia końcowego terminu trwania stosunku pracy,
" może być rozwiązana za wypowiedzeniem. Jeśli pracownik był zatrudniony u
danego pracodawcy do 6 miesięcy, to wynosi on 2 tygodnie; jeśli był
zatrudniony co najmniej 6 miesięcy  1 miesiąc, a jeżeli co najmniej 3 lata  3
miesiące. Okres wypowiedzenia może ulec przedłużeniu.
d) umowa na zastępstwo:
" gdy zachodzi konieczność zastępstwa pracownika w czasie jego
usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
" zawiera się umowę na czas określony,
" może być poprzedzona umową na okres próbny.
Każda z umów może być rozwiązana za porozumieniem stron, które polega na tym, że
strony oświadczają zgodnie w kwestii rozwiązania umowy. Zarówno pracodawca, jak i
pracownik mogą występować z propozycją zawarcia takiego porozumienia.
Forma i treść umowy:
" obowiązek pisemności (art. 29 ż1 k.p.),
" na umowie powinny widnieć podpisy obu stron pod oświadczeniem woli,
" w braku pisemnej formy, pracodawca ma obowiązek potwierdzić
pracownikowi na piśmie niezwłocznie, nie póz
niej niż w ciągu 7 dni od dnia
rozpoczęcia pracy rodzaj umowy i jej warunki. Wówczas momentem
powstania stosunku pracy jest potwierdzenie umowy,
" należy określić rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania (w różnych
miejscach/miejscowościach), termin rozpoczęcia pracy (powstaje wtedy
stosunek pracy i praw i obowiązków z tym związanych) i wynagrodzenie
odpowiadające rodzajowi pracy, wskazanie jej rodzaju pora świadczenia pracy
inna niż wynikająca z rozkładu czasu pracy,
" jeżeli w umowie nie zostanie określony termin rozpoczęcia pracy, to stosunek
pracy nawiązuje się w dniu zawarcia umowy,
" wskazany, choć nieobowiązkowy, jest zakres obowiązków, który określa
czynności mieszczące się w rodzaju umówionej pracy. Zakres obowiązków
powinien być sporządzony z chwilą zawarcia umowy.
Obowiązki pracodawcy zmniejszające jego ryzyko osobowe:
" ma obowiązek przekazać kandydatowi na streetworkera informacje dotyczące
przyszłej pracy: dotyczy to zwłaszcza ryzyka zawodowego i wymogów pracy;
" przed dopuszczeniem do pracy ma obowiązek zapoznać pracownika z
regulaminem pracy, przepisami i zasadami BHP;
" z zakresem informacji objętych tajemnicą zawodową, które pozostają z
zakresem pracy streetworkera;
" zawiadamia komornika prowadzącego postępowanie egzekucyjne oraz
pracodawcę, który wydał poprzednie świadectwo pracy  w przypadku
wzmianki o zajęciu wynagrodzenia;
" złożenie wymaganego formularza do ZUS ZUA przy zatrudnieniu nowego
pracownika na podstawie umowy o pracę:
" składanie co miesiąc do ZUS następujących deklaracji:
a) DRA  deklaracja rozliczeniowa,
b) RCA  imienne raporty o należnych składkach i wypłaconych
świadczeniach za każdego pracownika,
c) RSA, gdy ktoś z pracowników był na zwolnieniu lekarskim, gdy ktoś z
pracowników korzystał z urlopu bezpłatnego; gdy ktoś z pracowników
przebywa na urlopie macierzyńskim / wychowawczym.
d) ZWUA  przy zakończeniu umowy o pracę  należy dokonać
wyrejestrowania32 pracownika.
Uprawnienia pracodawcy zmniejszające jego ryzyko osobowe:
" może żądać przedłożenia dokumentów w granicach określonych art. 47
Konstytucji RP oraz art. 298 (1) k.p:
" wypełniony kwestionariusz z fotografiami,
" świadectwo pracy z poprzedniego miejsca pracy,
" dokumenty potwierdzające kwalifikacje zawodowe,
" orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w
charakterze streetworkera,
" zapytanie o niekaralność pracownika  w przypadku pracownika socjalnego
zatrudnianego w charakterze streetworkera w jednostce organizacynej pomocy
społecznej,
" ponadto może prowadzić rozmowy kwalifikacyjne,
" może sprawdzać przydatność zawodową.
Umowa zlecenia28
Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej
czynności prawnej dla dającego zlecenie. W braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje
umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Przepis ten nie uchybia
przepisom o formie pełnomocnictwa, co oznacza, że jeśli zlecenie połączone jest z
pełnomocnictwem, to dla pełnomocnictwa należy zachować odpowiednią formę.
Zaletą umowy zlecenia jest dowolność w określaniu sposobu wykonania zlecenia od
ogólnego po bardzo szczegółowy. Ważną cechą tego rodzaju umowy odgrywa zaufanie
między jej stronami.
Umowa powinna określać jej przedmiot umowy.
Stronami umowy może być streetworker jako przyjmujący zlecenie oraz np.
organizacja pozarządowa jako dający zlecenie. Strony mogą ustalić osobiste wykonywanie
zlecenia (co jest wskazane przy pracy metodą streetworkingu) albo mogą dopuścić
ustanowienie zastępcy. Wówczas, jeśli zleceniobiorca zawiadomił zleceniodawcę o
konieczności wykonywania czynności przez zastępcę, to ponosi on odpowiedzialność za brak
staranności w wyborze. W braku stosownego zawiadomienia przyjmujący zlecenie ponosi
28
K. Kruczalak, Umowy w obrocie handlowym krajowym i międzynarodowym, Wydawnictwa Prawnicze PWN
W-wa 2000.
odpowiedzialność za czynności zastępcy jak za swoje własne i odpowiada przed dającym
zlecenie solidarnie z osobą, która go zastępowała.
Należy jednak pamiętać, iż niezależnie od postanowień umownych, zleceniobiorca ma
zawsze możliwość powierzenia wykonania zlecenia osobie trzeciej, w przypadku gdy
zostanie zmuszony to takiego postępowania przez okoliczności (choroba czy konieczny
wyjazd).
Przyjmujący zlecenie, niezależnie od zobowiązań umownych, jest zobowiązany do
informowania dającego zlecenie o przebiegu zlecanej czynności, przede wszystkim w razie
umownych wskazówek dającego zlecenie o sposobie wykonania czynności. W uzasadnionych
sytuacjach możliwe jest przyjęcie dorozumianej woli dającego zlecenie.
Sposób rozliczenia, co do czasu, miejsca wydania dokumentów, terminu i formy
płatności powinna określać umowa. W braku postanowień tego rodzaju, dający zlecenie
powinien złożyć sprawozdanie z wykonywanych czynności oraz wydać wszystko, co
otrzymał od zleceniodawcy dla wykonania zlecenia.
Umowa zlecenie może być odpłatna lub nieodpłatna. Całe wynagrodzenie
zleceniobiorca otrzymuje, jeśli wykonał zlecenie, a także w wypadku gdy z przyczyn
znajdujących się po stronie zleceniodawcy, zleceniobiorca nie mógł wykonać zlecenia. W
umowie zlecenia dopuszczalne jest również postanowienie, iż zleceniobiorca otrzyma część
wynagrodzenia niezależnie od sytuacji określonej wyżej oraz od wykonania/niewykonania
zlecenia.
Kwestie związane z wypowiedzeniem umowy mogą być uregulowane dowolnie pod
względem czasowym. Nie można jednak wykluczyć możliwości wypowiedzenia.
Brak określenia terminu wypowiedzenia umowy powoduje, że każda ze stron może
wypowiedzieć umowę w każdym czasie.
Umowa zlecenia w zależności od podstawy i miejsca zatrudnienia przyjmującego
zlecenie jest obciążana składką ubezpieczenia, którą odprowadza zleceniodawca:
W przypadku umowy zlecenia można spotkać się z trzema sytuacjami:
I. Zleceniobiorca nie pozostaje w żadnym stosunku pracy:
" obowiązkowo pracodawca opłaca składki na ubezpieczenie zdrowotne,
emerytalne, rentowe. Składki na ubezpieczenie chorobowe są dobrowolne, a
wypadkowe jest obowiązkowe, gdy praca zlecana jest wykonywana w
siedzibie zleceniodawcy lub w miejscu prowadzenia działalności;
" wymagany formularz w przypadku zatrudniania nowego pracownika i
naliczania wszystkich składek, ewentualnie oprócz ubezpieczenia
chorobowego, które jest dobrowolne ZUA;
" RZA w przypadku, gdy organizacja zatrudnia pracowników na zlecenie z
ubezpieczeniem zdrowotnym.
II. Zleceniobiorca pozostaje w stosunku pracy z pracodawcą innym niż zlecający i
otrzymuje wynagrodzenie ze stosunku pracy powyżej minimalnego
wynagrodzenia:
" obowiązkowo pracodawca z tytułu umowy o pracę opłaca składki na
ubezpieczenie zdrowotne, emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe;
" zleceniodawca obowiązkowo opłaca składki na ubezpieczenie zdrowotne
(emerytalne i rentowe  dobrowolne; nie ma obowiązku opłacania składek na
ubezpieczenie chorobowe, a opłacanie składek na ubezpieczenie wypadkowe
staje się obowiązkowe, gdy zleceniobiorca przystąpi do dobrowolnego
ubezpieczenia emerytalnego i rentowego).
III. Zleceniobiorca pozostaje w stosunku pracy z pracodawcą, który jednocześnie jest
zlecającym:
" obowiązkowo pracodawca opłaca składki na ubezpieczenie zdrowotne,
emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe.
IV. Jeżeli zleceniobiorcą jest student, który nie ukończył 26 roku życia, to
zleceniodawca korzysta ze zwolnienia z obowiązku płacenia składek na
ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Pozostałe informacje dotyczące ubezpieczenia streetworkera
Zgłoszenie streetworkera objętego obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnymi i
rentowymi należy dokonać w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia.
Osoby, które obejmowane są ubezpieczeniami społecznymi na zasadach
dobrowolności (z wyłączeniem osób, które zamierzają kontynuować ubezpieczenia
emerytalne i rentowe), zgłaszają wniosek o objęcie ubezpieczeniem w terminie przez nie
wybranym.
Osoby, które zamierzają kontynuować ubezpieczenia emerytalne i rentowe, zgłaszają
wniosek o objęcie tymi ubezpieczeniami w terminie 30 dni od ustania obowiązku ubezpieczeń
społecznych.
Ponadto płatnik ma obowiązek złożenia stosownego formularza o zgłoszeniu
płatnika składek w terminie 7 dni od daty zatrudnienia pierwszego pracownika lub
powstania stosunku prawnego uzasadniającego objęcie ubezpieczeniami emerytalnymi i
rentowymi pierwszej osoby; daty powstania obowiązku ubezpieczeń emerytalnych i
rentowych dla ubezpieczonych wyłącznie zobowiązanych do płacenia składek na własne
ubezpieczenia albo składek na ubezpieczenie osób z nimi współpracujących. Osoby
podlegające dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, z wyłączeniem osób
prowadzących pozarolniczą działalność, wyłącznie zobowiązane do opłacania składek na
własne ubezpieczenia, dokonują zgłoszenia płatnika składek łącznie ze zgłoszeniem do
ubezpieczeń społecznych.
Każda osoba, w stosunku do której wygasł tytuł do ubezpieczeń społecznych, podlega
wyrejestrowaniu z tych ubezpieczeń. Zgłoszenie wyrejestrowania płatnik składek jest
zobowiązany złożyć w terminie 7 dni od daty zaistnienia tego faktu. Płatnik składek, który
zakończył prowadzoną przez siebie działalność lub wygasł ostatni stosunek pracy
zobowiązujący go do płacenia składek  zobowiązany jest złożyć zgłoszenie
wyrejestrowania w terminie 7 dni od daty zaistnienia tego faktu.
Płatnik składek ma również obowiązek zawiadomić Zakład Ubezpieczeń Społecznych
o wszelkich zmianach, jakie nastąpiły w stosunku do danych osób ubezpieczonych zawartych
w zgłoszeniu, w terminie 7 dni od zaistnienia tych zmian. Płatnik składek zobowiązany jest
zawiadomić Zakład Ubezpieczeń Społecznych o wszelkich zmianach w stosunku do danych
zawartych w swoim zgłoszeniu, w terminie 14 dni od zaistnienia tych zmian.
Wymagane formularze wspólne dla umowy o pracę i umowy zlecenia:
" ZCNA  zgłoszenie do ubezpieczenia członków rodziny (w przypadku, gdy
adres zamieszkania członków rodziny nie jest zgodny z adresem zamieszkania
ubezpieczonego)
" ZCZA  zgłoszenie do ubezpieczenia członków rodziny (w przypadku, gdy
adres zamieszkania członków rodziny jest zgodny z adresem zamieszkania
ubezpieczonego)
" ZIUA  zmiany danych identyfikacyjnych (np. adres, nazwisko, itd.); w tym
przypadku zdarza się, że ZUS domaga się deklaracji ZUA
" ZWUA  wyrejestrowanie pracownika przy zakończeniu umowy, przy czym w
przypadku umowy zlecenia składano formularz ZZA, to nie składa się żadnej
dodatkowej deklaracji wyrejestrowującej po zakończeniu umowy zlecenia
" ZUS IWA  Informacja o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie
wypadkowe. Dotyczy płatników, którzy w roku, za który składana jest informacja,
zgłaszali do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych.
" RMUA, gdy odprowadzana jest składka od zleceń na ubezpieczenie zdrowotne,
deklarację.
4. Uprawnienia i obowiązki streetworkera
Pozwolenie na posiadanie gazu (środków obezwładniających)
W rozumieniu ustawy bronią są:
" broń palna, w tym bojowa, myśliwska, sportowa, gazowa, alarmowa i sygnałowa;
" broń pneumatyczna;
" miotacze gazu obezwładniającego;
" narzędzia i urządzenia, których używanie może zagrażać życiu lub zdrowiu:
o broń biała w postaci ostrzy ukrytych w przedmiotach nie mających wyglądu
broni
o kastetów i nunczako
o pałek posiadających zakończenie z ciężkiego i twardego materiału lub
zawierającego wkładki z takiego materiału
o pałek wykonanych z drewna lub innego ciężkiego i twardego materiału,
imitującego kij bejsbolowy
" broń cięciwową w postaci kusz
" przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej
" Zasady wydawania pozwoleń na określony rodzaj broni, cofanie pozwoleń na
broń oraz wydawania decyzji odmawiających pozwolenia zostały ujęte w Ustawie
o broni i amunicji z dnia 21 maja 1999 r. (tekst jednolity Dz.U. z 31 marca 2004 r.
Nr 52 poz. 525). Zgodnie z dyspozycją art. 11 Ustawy o broni i amunicji,
pozwolenia na broń nie wymaga się w przypadku:
o Posiadania broni palnej wytworzonej przed rokiem 1850 lub repliki tej broni.
o Gromadzenia broni w zbiorach muzealnych na podstawie odrębnych
przepisów.
o Dysponowania bronią przez przedsiębiorców dokonujących obrotu bronią i
amunicją na podstawie koncesji lub świadczących usługi rusznikarskie, o ile
związane jest to bezpośrednio z prowadzeniem działalności gospodarczej.
o Dysponowania bronią przekazaną w celu pozbawienia lub potwierdzenia
pozbawienia cech użytkowych (od 01.01.2004 r.).
o Używania broni w celach sportowych, szkoleniowych lub rekreacyjnych na
strzelnicy działającej na podstawie zezwolenia właściwego organu.
o Posiadania broni alarmowej o kalibrze do 6 mm.
o Posiadania ręcznych miotaczy gazu obezwładniającego.
o Posiadania przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą
energii elektrycznej o średniej wartości prądu w obwodzie
nieprzekraczającym 10mA.
o Używania broni palnej sygnałowej i alarmowej do celów wzywania pomocy,
ratowniczych, poszukiwawczych oraz przez osoby uprawnione do sygnalizacji
zawodnikom rozpoczęcia konkurencji sportowej w trakcie zawodów
sportowych, jeżeli wymaga ona takiej sygnalizacji.
o Posiadania broni palnej pozbawionej cech użytkowych.
o Posiadania broni pneumatycznej.
Natomiast miotacze gazu obezwładniającego można posiadać na podstawie
pozwolenia wydanego przez właściwego ze względu na miejsce stałego pobytu osoby
zainteresowanej lub siedzibę zainteresowanego podmiotu Komendanta Powiatowego
(Miejskiego) Policji.
Pozwolenie na broń może być wydane w szczególności w następujących celach, m.in.:
ochrony osobistej lub ochrony bezpieczeństwa innych osób oraz mienia.
Pozwolenia na broń nie wydaje się osobom:
" niemającym ukończonych 21 lat (na wniosek szkoły, organizacji sportowej,
Polskiego Związku A
owieckiego, stowarzyszenia obronnego pozwolenie na broń
może być wydane osobie mającej ukończone 18 lat, jednakże tylko na broń
służącą do celów sportowych lub łowieckich);
" z zaburzeniami psychicznymi, o których mowa w ustawie z dnia 19 sierpnia
1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego lub o znacznie ograniczonej sprawności
psychofizycznej;
" wykazującym istotne zaburzenia funkcjonowania psychologicznego;
" uzależnionym od alkoholu lub od substancji psychoaktywnych;
" nieposiadającym miejsca stałego pobytu na terytorium RP;
" co do których istnieje uzasadniona obawa, że mogą użyć broni w celach
sprzecznych z interesem bezpieczeństwa lub porządku publicznego, w
szczególności skazanym prawomocnym orzeczeniem sądu za przestępstwo
przeciwko życiu, zdrowiu lub mieniu albo wobec których toczy się postępowanie
karne o popełnienie takich przestępstw.
Wchodzenie na teren prywatny
Prawo własności podlega szczególnej ochronie. Jego naruszanie wiąże się z
roszczeniami odszkodowawczymi oraz odpowiedzialnością karną.
Jednakże są sytuacje, które dopuszczają wkroczenie w cudzą sferę prawną i naruszanie
prawa własności:
" Właściciel nie może się sprzeciwić użyciu, a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu
rzeczy przez inną osobę, jeżeli jest to konieczne do odwrócenia
niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobrom osobistym tej osoby lub
osoby trzeciej, może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody (142 k.c.).
" Kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz, albo zabił lub zranił cudze zwierzę w
celu odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeństwa grożącego
bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest odpowiedzialny za wynikłą
stąd szkodę, jeżeli niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a niebezpieczeństwu nie
można było inaczej zapobiec i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze,
aniżeli dobro naruszone (424 k.c.).
" Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego
niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli
niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia
wartość niższą od dobra ratowanego. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto,
ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w ż 1, poświęca
dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego
(26 k.k.).
Pustostany
W Polsce nie ma prawnej akceptacji dla zajmowania pustostanów przez tzw. dzikich
lokatorów. Tzw. pustostany również mają swoich właścicieli i zarządców. Własność podlega
ochronie: właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz
została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela
uprawnienie do władania rzeczą. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób
aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje
właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
Jednak właściciele i zarządcy mogą zostać obciążeni nakazem opróżnienia obiektu
budowlanego bądz
wyłączenia w określonym terminie całości lub części budynku z
użytkowania; umieszczenia na budynku zawiadomienia o stanie zagrożenia bezpieczeństwa
ludzi lub mienia oraz o zakazie jego użytkowania albo rozbiórkę tego obiektu i
uporządkowanie terenu oraz określającą terminy przystąpienia do tych robót i ich
zakończenia. (Jeżeli nieużytkowany lub niewykończony obiekt budowlany nie nadaje się do
remontu, odbudowy lub wykończenia).
Można próbować przebywać w nim w sposób niezauważony przez okres 5 lat, by
wskutek zasiedzenia zawrzeć z właścicielem np. umowę najmu.
Nieruchomość można nabyć na własność w drodze zasiedzenia po upływie 20 lat
posiadania samoistnego w dobrej wierze a po 30 latach, nawet w złej wierze.
W razie katastrofy budowlanej w budowanym, rozbieranym lub użytkowanym
obiekcie budowlanym, kierownik budowy (robót), właściciel, zarządca lub użytkownik jest
obowiązany:
1) zorganizować doraz
ną pomoc poszkodowanym i przeciwdziałać rozszerzaniu się
skutków katastrofy;
2) zabezpieczyć miejsce katastrofy przed zmianami uniemożliwiającymi
prowadzenie postępowania, o którym mowa w art. 74;
3) niezwłocznie zawiadomić o katastrofie:
a) właściwy organ administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru
budowlanego,
b) właściwego miejscowego prokuratora i Policję,
c) inwestora, inspektora nadzoru inwestorskiego i projektanta obiektu
budowlanego, jeżeli katastrofa nastąpiła w trakcie budowy,
d) inne organy lub jednostki organizacyjne, zainteresowane przyczynami lub
skutkami katastrofy z mocy szczególnych przepisów.
Do podejmowania niezwłocznych działań mających na celu usunięcie
niebezpieczeństwa dla ludzi lub mienia i zastosowanie niezbędnych środków
zabezpieczających uprawnienie posiada właściwy organ administracji architektoniczno-
-budowlanej i nadzoru budowlanego. Do zastosowania są upoważnione również organy
Policji i Państwowej Straży Pożarnej. O podjętych działaniach organy te powinny
niezwłocznie zawiadomić właściwy organ.
Zatem streetworkerzy wizytujący pustostany powinni dysponować zgodą właściwego
organu administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego albo odwiedzać te
miejsca z Policją lub Strażą Pożarną.
Obowiązek zawiadamiania innych służb
Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma
społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Przepis art. 191 ż 3 stosuje
się odpowiednio.
Kto, mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub
dokonaniu czynu zabronionego określonego w art. 118, 127, 128, 130, 134, 140, 148, 163,
166 lub 252, nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 (240 k.k.).
5. Streetworker jako funkcjonariusz publiczny29
Ochrona prawna
W obecnym stanie prawnym szczególna ochrona przed bezpośrednimi atakami innych
osób przysługująca funkcjonariuszom publicznym będzie przysługiwała tym streetworkerom,
którzy są pracownikami samorządowymi albo pracownikami socjalnymi i nie pełnią
wyłącznie czynności usługowych.
Karnoprawna ochrona będzie się rozciągać również na osobę przybraną do pomocy
pracownikowi socjalnemu, np. może być nią streetworker niebędący pracownikiem
socjalnym, zatrudniony przez NGO. W przypadku streetworkera przybranego do pomocy
pracownika socjalnego istotne jest zwrócenie się przez samego pracownika socjalnego do
swojego przełożonego o pomoc do wykonania zadania służbowego oraz przydzielenie
streetworkera do pomocy. Karnoprawna ochrona nie będzie więc dotyczyć streetworkera,
który przypadkowo znalazł się w pobliżu pracownika socjalnego i w sytuacji zagrożenia
przyszedł mu z własnej inicjatywy z pomocą. Sprawca musi mieć świadomość, że atakowana
osoba to pracownik socjalny lub osoba przybrana.
29
I. Sierpowska, op. cit.
1) naruszenie nietykalności cielesnej (art. 222 k.k.):
" może polegać na uderzeniu lub innym oddziaływaniu na ciało pokrzywdzonego,
np. oblanie wodą, szarpanie za włosy, popchnięcie. Nie wywołuje skutków dla
zdrowia pokrzywdzonego i nie narusza funkcjonowania jego organizmu,
" musi mieć miejsce podczas pełnienia obowiązków służbowych,
" musi mieć związek z pełnieniem obowiązków służbowych,
" odpowiedzialność za przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej zagrożone
jest karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3;
2) czynna napaść (223 k.k.):
" energiczne, intensywne, zaczepne wystąpienie sprawcy przeciwko
funkcjonariuszowi publicznemu, z zastosowaniem przemocy, z zamiarem
wyrządzenia krzywdy fizycznej,
" może być zbiorowa lub przy użyciu niebezpiecznego przedmiotu (nóż, broń palna,
środek obezwładniający),
" musi mieć miejsce podczas pełnienia obowiązków służbowych,
" musi mieć związek z pełnieniem obowiązków służbowych,
" sprawca musi mieć świadomość, że atakowana osoba to pracownik socjalny lub
osoba przybrana,
" nie jest istotny skutek napaści, lecz samo jej podjęcie,
" zagrożone karą pozbawienia wolności od roku do lat 10;
3) bezprawne wpływanie na czynności służbowe (224 ż1 i ż2k.k):
" polega na bezprawnym (z użyciem przemocy lub groz
by bezprawnej) wpływaniu
na podjęcie przez organ administracji samorządowej określonej czynności lub jej
zaniechanie (ż1) oraz stosowaniu przemocy lub groz
by bezprawnej w celu
zmuszenia do przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej (ż2);
" dotyczy czynności dotyczących urzędu i spraw załatwianych przez dany urząd
oraz czynności przekraczających kompetencje i właściwość danego urzędu;
" nie jest konieczne osiągnięcie przez sprawcę skutku  wystarczy samo
zachowanie się sprawcy;
" musi być popełnione umyślnie i celowo;
" zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3;
" jeżeli skutkiem przestępstwa użycia przemocy lub groz
by bezprawnej w celu
zmuszenia do przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej (ż2)
jest uszczerbek na zdrowiu funkcjonariusza publicznego lub osoby przybranej,
sprawcę może spotkać surowsza kara: od 3 miesięcy do 5 lat;
4) znieważenie funkcjonariusza publicznego 226 k.k.
" zniewaga musi nastąpić podczas lub w związku z pełnieniem przez
funkcjonariusza obowiązków służbowych.
Odpowiedzialność funkcjonariusza publicznego
1) łapownictwo bierne (228 k.k.):
" przyjmowanie korzyści majątkowej lub osobistej przez funkcjonariusza
publicznego, przyjmowanie obietnicy korzyści, żądanie korzyści;
" może polegać na bezpośrednim przyjęciu korzyści, np. odbioru gotówki lub
pośrednim, np. przyjęcie wiadomości o przysporzeniu korzyści w inny sposób;
" przyjęcie/żądanie korzyści musi mieć związek z załatwianiem spraw należących
do obowiązków sprawcy;
2) płatna protekcja (230 k.k.):
" polega na płatnym pośrednictwie w załatwieniu spraw danej instytucji z
powołaniem się na swoje wpływy (stosunki, znajomości);
" nie jest istotne, czy ww. wpływy są rzeczywiste czy fikcyjne;
" do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej wystarczy samo podjęcie się
pośrednictwa, tj. wyrażenie gotowości wykorzystania własnych wpływów, nawet
jeżeli są one fikcją;
" funkcjonariusz publiczny otrzymuje korzyść majątkową lub jej obietnicę;
" Kara pozbawienia wolności do lat 3.