1

Podział i budowa mikroskopowa ściany naczyń krwionośnych.
Krążenie krwi w krążeniu dużym, małym i naczyniach włosowatych.
Zbiornik tętniczy i żylny, różnice fizjologiczne. Układ chłonny.

Część praktyczna: pomiar ciśnienia tętniczego oraz tętna krwi.

Ćwiczenie 9A

Wyróżniamy dwa układy krążenia w organizmie człowieka:

1. Układ krwionośny – jest transporterem krwi, głównie przenoszącym tlen i

dwutlenek wegla, substancje odżywcze i produkty przemiany materii,
komórki obronne i odpornościowe, przenośniki chemiczne (np..hormony),
czynniki krzepnięcia krwi i inne,

2. Układ limfatyczny (chłonny) – transportuje chłonkę, czyli odprowadza płyn

międzykomórkowy z tkanek poprzez węzły chłonne do żylnego układu
krwionośnego. Także pobiera substancje odżywcze wchłonięte w
przewodzie pokarmowym.

2

Naczynia układu krwionośnego:

•

tętnice (łac. arteriae, aer-powietrze, tereo-zawierać) –
naczynia, które prowadzą krew od serca do narządów.

•

żyły (venae) – naczynia, w których płynie krew z obwodu
do serca

•

naczynia włosowate – naczynia łączące tętnice z żyłami
(wyjątki: nerki – sieć dziwna tętniczo-tętnicza;
wątroba - sieć dziwna żylno-żylna)

————————

serce

←—————

↓

↑

duże tętnice (typu sprężystego)

duże żyły

↓

↑

średnie i małe tętnice (typu mięśniowego)

małe i średnie żyły

↓

↑

naczynia przedwłosowate (prekapilary) naczynia pozawłosowate

(postkapilary)

↓

↑

naczynia włosowate (kapilary)

UKŁAD NACZYNIOWY

Schemat układu naczyń krwionośnych

3

Budowa ściany

naczyń krwionośnych.

Schematy

1.

Błona wewnętrzna (tunica intima),

inaczej śródbłonek

2. Błona środkowa (tunica media)

3. Błona zewnętrzna, (tunica adventitia)

inaczej przydanka

blaszka sprężysta wewnętrzna

blaszka sprężysta zewnętrzna

błona środkowa

przydanka

Tętnica typu mięśniowego

Budowa ścian naczyń krwionośnych

dostosowana do ciśnienia krwi.

Grubość ścian naczyń jest różna:

•

Naczynia tętnicze duże – grube (średnica aorty ok.. 2,8 cm), typu sprężystego (silnie
rozbudowana bł. środkowa a w niej liczne warstwy włókien sprężystych), lub typu mięśniowego
(wyraźna bł. środkowa zbudowana z komórek mięśni gładkicho przebiegu okrężnym). Wyraźne
granice pomiędzy błonami; obecna blaszka sprężysta węwnętrzna i zewnętrzna. światło naczyń
okrągłe, nie zapada się – krew płynie pod dużym ciśnieniem.

•

w żyłach dużych - grubość mniejsza, ściany wiotkie, mniej rozbudowana bł. środkowa typu
mięśniowego, silnie rozbudowana przydanka. Niewyraźne granice pomiędzy błonami, brak
blaszek sprężystych. Obecne zastawki (brak w żyle głównej górnej i dolnej). Światło naczyń
nieregularne – krew płynie pod stosunkowo niskim ciśnieniem.

•

tętniczki mniejsze, żyłki – grubość ścian niewielka -krew jedynie przepływa.

•

w naczyniach włosowatych – bardzo cienka, zredukowana do śródbłonka i jego błony
podstawnej i perycytów; średnica 15um, 3000 x mniejsza niż aorty – przystosowanie do
wymiany gazowej i produktów przemiany materii pomiędzy krwią a tkankami.

Typy tętnic:

1. tętnice sprężyste (np.: aorta, t. podobojczykowa, t. szyjna wspólna

2. tętnice mięśniowe (np. t. nerkowa)

3. tętniczki mniejsze (oporowe): błona środkowa zbudowana z 1-5 warstw

komórek mięśni gładkich, przydanka obecna (w większych tętniczkach)

lub brak (w tętniczkach przedwłosowatych)

4

Budowa ścian

naczyń krwionośnych

Tętnica typu mięśniowego

Naczynie żylne

5

Rodzaje śródbłonka naczyniowego:

1. bezokienkowy – ciągły, o ścisłych połączeniach komórek i ciągłą bł. podstawną

(powszechny, płuca, gr. płciowe),

2. okienkowy – komórki posiadają okienka otwarte, tzw. pory (kłębuszki nerkowe) lub

zamknięte przeponką (kosmki jelitowe) oraz ciągłą bł. podstawną

3. nieciągły – okienka w komórkach oraz w bł. podstawnej (naczynia zatokowe wątroby

i śledziony)

Funkcje śródbłonka (endothelium):

•

nadaje gładkość ścianie wew., co ułatwia przepływ krwi i zapobiega tworzeniu się
przyściennych zakrzepów,

•

bierze udział w wymianie płynów i gazów (w procesach filtracji, absorbcji)
pomiędzy krwią a przestrzenią miedzykomórkową w n. włosowatych,

•

uczestniczy w procesach hamowania krzepnięcia i jego pobudzania (w
komórkach zawarty jest czynnik VIII krzepnięcia),

•

syntetyzuje i wydziela prostacykliny i prostaglandyny oraz endoteliny, które są
polipeptydami mitogennymi pobudzającymi angiogenezę.

•

pod wpływem wielu substancji przekaźnikowych ś. wytwarza tlenek azotu, co
prowadzi do rozszerzenia naczyń przez oddziaływanie na miocyty gładkie.

Układ krwionośny (sercowo – naczyniowy)

krążenie w naczyniach włosowatych

Krążenie krwi w organizmie:

•

krążenie obwodowe (duże)

•

krążenie płucne (małe)

•

krążenie w naczyniach
włosowatych

W krążeniu krwi dużym ze względu na

swoją odrębność wyróżnia się
dodatkowo:

•

krążenie wieńcowe

•

krążenie wrotne wątroby.

krążenie płucne

krążenie obwodowe

6

Schemat krążenia obwodowego (dużego):

lewa komora serca

→ aorta → tętnice → tętniczki mniejsze (oporowe) → tętniczki

przedwłosowate (oporowe) → sieć naczyń włosowatych → żyłki zawłosowate → żyłki
→ żyła główna dolna i górna → przedsionek prawy → prawa komora serca

Schemat krążenia płucnego (małego):

prawa komora serca → pień płucny→ tętnice płucne → tętniczki płatowe → tętniczki

segmentowe → tętniczki płacikowe → sieć naczy → włosowatych pęcherzyków
płucnych → żyłki zawłosowate → żyłki małe → żyłki średnie → żyły płucne (4) →
przedsionek lewy → lewa komora serca

Żyły krążenia dużego można podzielić na 2 grupy:

1.

dopływy żyły głównej górnej – zbierające krew z głowy, szyi,
kończyn górnych, klatki piersiowej i częściowo z tylnej ściany
brzucha

2.

dopływy żyły głównej dolnej - zbierające krew z klatki
piersiowej, jamy brzusznej, miednicy mniejszej i kończyn
dolnych.

Zbiornik tętniczy duży. Charakterystyka fizjologiczna

Ciśnienie krwi
Waha się w zależności od cyklu pracy serca:

- w skurczu LK: najwyższe (ok. 120 mmHg)
- w rozkurczu LK: najniższe ( ok. 80 mmHg)

Tętno
•

L. komora w czasie 1 skurczu wtłacza do aorty -
ok. 70ml krwi (objętość wyrzutowa krwi)

•

powoduje to jednoczesny wzrost ciśnienia i
powstanie - fali ciśnieniowej (tzw. fala tętna).

•

prędkość rozchodzenia się fali tętna: 5 – 9 m/s.
częstotliwość tętna: 72
uderzeń/min.

Objętość:

ok. 15% całk. objętości krwi krążącej

(5,4 l).

Ruch krwi:

dzięki pracy lewej komory serca;

Prędkość przepływu:
•

krew przepływa (pulsacyjnie) zgodnie z
gradientem ciśnienia od serca do n.
włosowatych. W miarę oddalania się od serca
średnia prędkość przepływu zmniejsza się: od
60cm/s w aorcie wstępującej do kilku cm/s w
tętnicach o małej średnicy.

Charakter pulsujący ulega zmianie na przepływ

ciągły.

Pojęcie czynnościowe. Układ wysokociśnieniowy.

Zawiera krew wypełniającą duże, średnie i małe tętnice krążenia dużego.

7

Pojęcie czynnościowe. W zbiorniku tym znajduje się krew

wypełniająca duże, średnie i małe żyły krążenia
dużego.

•

Ciśnienie: - układ niskociśnieniowy (0 -15mmHg).
Ciśnienie w żyłach zależy od miejsca pomiaru i
pozycji ciała. Ciśnienie w żyle głównej górnej i w
żyle głównej dolnej przy ujściu do prawego
przedsionka wynosi ok. 4mmHg w pozycji leżącej
badanego. Jest to ciśnienie żylne centralne, które
różni się od ciśnienia żylnego obwodowego
mierzonego w żyłach odleglejszych od serca.

•

Objętość - ze względu na rozciągliwość ścian żył,
dużej pojemności (naczynia pojemnościowe) spełnia
funkcje zbiornika krwi, obok takich narządów, jak
śledziona i wątroba.

Gromadzi ok. 2.5 litra krwi, czyli 50% całkowitej

objętości krwi krążącej w organizmie; tworzy jej
rezerwę.

•

Przepływ krwi w zbiorniku żylnym warunkują:

1.

skurcze mięśni szkieletowych i zastawki żylne
(pompa żylno-mięśniowa)

2.

gradient ciśnieniowy wytworzony dzięki skurczom
lewej komory serca.

3.

ssące działanie ruchów oddechowych klatki
piersiowej i serca

Zbiornik żylny duży - charakterystyka fizjologiczna

Charakterystyka naczyń chłonnych:

•

mają budowę zbliżoną do n. żylnych; obecne są prawie we wszystkich
narządach,

•

pełni rolę w tzw. drenażu tkankowym – wchłaniają i usuwają nadmiar płynu z
przestrzeni międzykomórkowych i pod postacią chłonki odprowadzają do
układu krwionosnego żylnego,

•

naczynia włosowate chłonne typu okienkowego otwierają się bezpośrednio do
przestrzeni międzykomórkowych, skutkiem czego do chłonki dostają się
substancje wielkocząsteczkowe, które nie mogą być wchłonięte do n.
krwionośnych ze względu na ich mniej przepuszczalną ścianę (śródbłonek
ciągły).

•

progiem powyżej, którego następuje wchłanianie substancji do n. chłonnych
włosowatych jest masa cząsteczkowa = 20 000. Chłonka zawiera, np. duże
białkowe hormony, leki, (np.penicylina prokainowa), enzymy, komórki
nowotworowe (przerzuty nowotworów).

Układ chłonny (limfatyczny)

8

•

przewód piersiowy (ductus thoracicus), 30-
40cm; biegnie wzdłuż lędźwiowego i piersiowego
odcinka kręgosłupa na tylnej ścianie brzucha i
klatki piersiowej, zbiera i odprowadza limfę do ukł.
żylnego w kącie żylnym lewym (wrota chłonne
lewe). Jest to zespolenie lewej żyły szyjnej wew. i
lewej żyłą podobojczykowej. Przewód ten
odprowadza chłonkę z obu kończyn dolnych, z
miednicy mniejszej i brzucha, częściowo z klatki
piersiowej oraz z lewej kończyny górnej i lewej
połowy głowy i szyi, a więc z ok. ¾ części ciała)

•

przewód chłonny prawy (ductus lymphaticus
dexter), bardzo krótki (dł. 1cm), wchodzący do
kąta żylnego prawego (zespolenie prawej żyły
szyjnej wew. i prawej żyłą podobojczykowej).
Zbiera chłonkę z prawej połowy głowy i szyi, oraz
z pnia podobojczykowego prawego, zbierającego
chłonkę z kończyny górnej prawej, a więc z ok.. ¼
części ciała.

Główne naczynia chłonne

Część praktyczna:

wykonanie pomiaru ciśnienia tętniczego krwi

9

Ciśnienie krwi (ciśnienie tętnicze) – jest to siła, z jaką krew działa na naczynia.
W czasie skurczu lewej komory, serce wtłacza krew do tętnic - ciśnienie krwi

jest wtedy najwyższe i jest to ciśnienie tętnicze skurczowe. Podczas
rozkurczu serca (krew napływa z przedsionków do komór) - ciśnienie osiąga
wartości najniższe – jest to ciśnienie tętnicze rozkurczowe.

Wartości prawidłowe ciśnienia: RR = 120/80 mm Hg

Ciśnienie tętnicze

Do pomiaru ciśnienia służą

różnego typu ciśnieniomierze:

a.

c. sprężynowy,

b.

c. rtęciowy,

c.

c. elektroniczny naramienny (rys. obok)

d.

c. elektroniczny nadgarstkowy (rys. obok)

c

d

Sfingomanometr i słuchawki lekarskie

do pomiaru ciśnienia tętniczego metodą Korotkowa

10

Ciśnienie skurczowe

Ciśnienie
rozkurczowe

Kategoria

Wartości prawidłowe

< 120

< 80

Ciśnienie optymalne

120-129

80-84

Ciśnienie prawidłowe

130-139

85-89

Ciśnienie wysokie
prawidłowe

Nadciśnienie tętnicze

140-159

90-99

Stopień 1 - łagodne

160-179

100-109

Stopień 2 - umiarkowane

≥ 180

≥ 110

Stopień 3 - ciężkie

≥ 140

< 90

Izolowane skurczowe

Klasyfikacja ciśnienia tętniczego u dorosłego [mm

Hg]

Noworodek (do 28 dnia życia):102/55 mmHg

Dziecko (1-8 roku zycia): 110/75 mmHg

!

•

przerost mięśnia lewej komory serca;

•

upośledzenie funkcji nerek;

•

uszkodzenie naczyń siatkówki oka;

•

choroba wieńcowa;

•

niewydolność serca;

•

udar mózgu;

•

miażdżyca tętnic kończyn dolnych;

•

tętniak aorty.

Główne powikłania nadciśnienia tętniczego

11

Pomiar tętna –
to badanie wyczuwalnych, spowodowanych przez

skurcz serca, uderzeń o ścianę naczynia fali krwi
przepływającej przez układ tętniczy.

Pomiaru tętna dokonuje się najczęściej na tętnicy

promieniowej w okolicy nadgarstka, a także na
tętnicach: skroniowej, szyjnej, kątowej,
pachowej, ramiennej, udowej, podkolanowej,
tylnej piszczelowej, grzbietowej stopy.

Pomiar tętna

Prawidłowe tętno miarowe:

o częstości od 60 do 80 uderzeń na minutę.

1.

Ułożenie pacjenta w odpowiedniej pozycji pozwalającej na badanie
tętna

2.

Wybranie miejsca badania tętna (najczęściej na tętnicy promieniowej
lub szyjnej)

3.

Badanie tętna (trzema środkowymi palcami dłoni, ułożonymi wzdłuż
przebiegu naczynia);

4.

Liczenie liczby uderzeń tętna przez 15 s (tętno miarowe) lub 1 min
(tętno niemiarowe) oraz ocena innych cech tętna (wypełnienie,
miarowość);

5.

Zapisanie wyniku pomiaru w dokumentacji pacjenta.

Czynności

przy

wykonywaniu

pomiaru tętna

12

Próba wysiłkowa Martineta

Jest to jedna z najprostszych prób czynnościowych.

1.

Zaletą jej jest możliwość wykonania bez stosowania urządzeń technicznych.

2.

Stosowana jest zazwyczaj w badaniach masowych. Ze względu na małe obciążenie i nieznaczne
powysiłkowe zmiany hemodynamiczne ma ona małe zastosowanie w sporcie wyczynowym.

Sposób wykonania badania

I.

Badana osoba odpoczywa przez 10 minut. Mierzymy jej tętno spoczynkowe
oraz ciśnienie skurczowe i rozkurczowe.

I.

Następnie wykonuje 25 przysiadów w czasie 1.5 min.

II.

Po czasie 0 od wysiłku oraz 3 minutach odpoczynku mierzymy wartość tętna (HR) oraz
ciśnienie skurczowe (RRs) i rozkurczowe krwi (RRr)

Co mierzy próba wysiłkowa Martineta?

Próba Martineta ocenia wydolność wysiłkową układu sercowo-naczyniowego, w tym także sprawność

mechanizmów regulacji systemu sercowo-naczyniowego przez układ wegetatywny.

Szacuje:

1. jakiego stopnia nasilenia jest wzrost ciśnienia skurczowego i rozkurczowego oraz tętna

(świadczy to o wydolności układu sercowo-naczyniowego).

2. jak szybko parametry te powracają do wartości wyjściowych/spoczynkowych (ocena sprawności

regulacji wegetatywnej).

13

Próba wysiłkowa

MARTINETA

Imię i nazwisko badanego:

Uwagi:

wartość ciśnienia na

tętnicy promieniowej

w spoczynku

po wysiłku

po 3 min. od wysiłku

częstość akcji serca

(tętno)

w spoczynku

po wysiłku

po 3 min. od wysiłku

*

wysiłek: 25 przysiadów w czasie 1.5 min