1

1

Ćwiczenie nr 7B

*zarys budowy rdzenia kręgowego

*czynność rdzenia kręgowego

*ośrodki czynności odruchowej i ich właściwości

*pojęcie odruchu, rodzaje odruchów

*łuk odruchowy i jego składowe

*unerwienie mięśni szkieletowych: wrzecionko nerwowo-
mięśniowe i narządy ścięgniste Golgiego

*odruch na rozciąganie, odwrócony odruch na rozciąganie,
odruch zginania (cofania)

ZAGADNIENIA

Rdzeń kręgowy

Rdzeń kręgowy

Czynność odruchowa

Czynność odruchowa

Czynność odruchowa

Czynność odruchowa

Czynność odruchowa

Czynność odruchowa

Czynność odruchowa

Czynność odruchowa

Odruchy rdzeniowe

Odruchy rdzeniowe

Odruchy rdzeniowe

Odruchy rdzeniowe

Odruchy rdzeniowe

Odruchy rdzeniowe

Odruchy rdzeniowe

Odruchy rdzeniowe

2

Rdzeń kręgowy

Ma kształt grubego sznura nieco spłaszczonego w kierunku strzałkowym, barwy białej, o
przeciętnej średnicy 1cm, długości około 45cm i masie ok. 30g.
Umieszczony jest w kanale kręgowym. Rdzeń nie wypełnia całkowicie kanału rdzeniowego,
jest od niego krótszy.
Rozpoczyna się on bez wyraźnej granicy od rdzenia przedłużonego i rozciąga od I kręgu
szyjnego do górnej krawędzi II kręgu lędźwiowego, gdzie kończy się stożkiem rdzeniowym.
Średnica rdzenia nie jest równomierna, posiada dwa zgrubienia:
- szyjne
- lędźwiowe.
Od rdzenia odchodzą parzyste nerwy rdzeniowe.
U człowieka wychodzi z rdzenia 31 par nerwów: 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5
lędźwiowych, 5 krzyżowych i 1 para nerwów guzicznych.
W rdzeniu wyrózniamy: szczeliną pośrodkową przednią, bruzda pośrodkowa tylną, , bruzdę
boczną przednią i tylnią oraz trzy sznury: przedni, boczny i tylny.
Ponadto rdzeniu wyróżniamy również korzenie brzuszne i grzbietowe.
Budowa wewnętrzna rdzenia:
Na przekroju poprzecznym wyodrębnia się ciemniejsza część pośrodkowa w kształcie
motyla lub litery H, zwana istotą szarą oraz otaczająca ją na kształt płaszcza istota biała.
Istota biała tworzy sznur przedni, boczny i tylny. A istota szara słup/róg przedni boczny i
tylny.

2

3

CZYNNOŚĆ RDZENIA KRĘGOWEGO

* reakcje odruchowe (odruchy rdzeniowe)

ośrodki rdzeniowe

-

ośrodki ruchowe kończyn i tułowia

a) ośrodek ruchów przepony (III-IV segment szyjny)

b) ośrodki ruchowe kończyn górnych ( V-VIII segment szyjny

I segment piersiowy)

c) ośrodki mięśni klatki piersiowej, grzbietu i brzucha (część piersiowa)

d) ośrodki ruchowe kończyn dolnych (zgrubienie lędźwiowe)

-

ośrodki dla narządów wewnętrznych i funkcji autonomicznych

4

OŚRODKI NERWOWE I ICH WŁAŚCIWOŚCI

OŚRODKI NERWOWE

to skupienia neuronów w ośrodkowym

układzie nerwowym zawiadujące określoną funkcją.

* Czy odruch wystąpi?

* Jaki będzie jego okres utajonego pobudzenia?

* Z jaką siłą zostanie pobudzony efektor?

OKRES UTAJONEGO POBUDZENIA (CZAS ODRUCHU) to czas

jaki upływa od momentu zadziałania bodźca na receptor do początku

reakcji odruchowej

3

5

Właściwości ośrodków odruchowych:

1. Jednokierunkowe przewodzenie bodźców

2. Zwolnienie ośrodkowe

3. Dywergencja – rozbieżność unerwienia

w czynnościach odruchowych polega na tym, że jeden neuron dośrodkowy
(czuciowy) może łączyć się w ośrodkach nerwowych z wieloma neuronami
pośredniczącymi, przez które przekazuje impulsy na

wiele neuronów

odśrodkowych (ruchowych)

4. Konwergencja – zbieżność unerwienia

polega na tym, że impulsy

z wielu neuronów dośrodkowych (czuciowych) i

pośredniczących mogą zbiegać się na jednym neuronie ruchowym, skąd impuls
wychodzi do efektora;

Ten ostatni neuron w łuku odruchowym - czyli motoneuron stanowi

WSPÓLNĄ

DROGĘ KOŃCOWĄ

6

5. Sumowanie w czasie

występuje

występuje wtedy,

wtedy, gdy

gdy do

do neuronu

neuronu docierają

docierają rytmiczne

rytmiczne impulsy

impulsy podprogowe

podprogowe;;

każdy

każdy zz następnych

następnych bodźców

bodźców podprogowych

podprogowych zwiększa

zwiększa potencjał

potencjał EPSP,

EPSP, aż

aż

osiągnie

osiągnie on

on wartość

wartość depolaryzacji

depolaryzacji ii spowoduje

spowoduje powstanie

powstanie impulsu

impulsu w

w całym

całym

neuronie

neuronie

6. Sumowanie w przestrzeni

występuje, gdy do neuronu odśrodkowego dochodzą liczne impulsy z
neuronów dośrodkowych i pośredniczących, ale za słabe na to, by pobudzić
neuron uczynniający efektor. Jeśli jednak działają w wielu punktach ciała
komórkowego – sumują się w przestrzeni. Każdy impuls wywołuje własne
pobudzenie miejscowe (EPSP); ich suma daje uogólniony stan czynny.

7. Okluzja

to zmniejszenie reakcji odruchowej wywołane nakładaniem się na siebie stref
pobudzenia

4

7

8. Torowanie

Jednoczesne pobudzenie dwóch włókien wywołuje silniejszą reakcję efektora
niż suma reakcji wywołana oddzielnym ich drażnieniem

9. Działanie następcze

polega na tym, że reakcja odruchowa trwa dłużej niż działający bodziec

10. Rekrutacja

to zwiększenie intensywności reakcji odruchowej przez wzrost siły lub czasu

trwania bodźca, w efekcie czego dochodzi do pobudzenia coraz większej liczby
– rekrutacji sąsiadujących neuronów

8

Odruch (reflex)

jest to odpowiedź narządu

wykonawczego (efektora) wywołana przez bodziec

działający na receptor i zachodząca przy udziale

ośrodkowego układu nerwowego; Kartezjusz (XVIIw.)

Czynność ośrodkowego układu nerwowego:

1. odbieranie bodźców ze

środowiska zewnętrznego i

wewnętrznego organizmu,

2. reagowanie na odbierane bodźce

3. zapamiętywanie bodźców

czynność

odruchowa

5

9

1.

narząd odbierający-

receptor

2.

droga dośrodkowa

(aferentna)-

neuron czuciowy

3.

ośrodek nerwowy

4.

droga odśrodkowa

(eferentna)-

neuron ruchowy

5.

narząd wykonawczy-

efektor

10

DROGA DOŚRODKOWA

DROGA DOŚRODKOWA –

–

WŁÓKNA AFERENTNE

WŁÓKNA AFERENTNE

wstępują przez korzenie grzbietowe nerwu

rdzeniowego do rdzenia kręgowego lub

przez nerwy czaszkowe do jąder

wyższych pięter OUN; ciała neuronów

znajdują się w zwojach rdzeniowych lub

zwojach nerwów czaszkowych

wychodzą z ośrodków (jąder) przez korzenie

brzuszne rdzenia kręgowego lub odpowiednie

czaszkowe nerwy ruchowe

DROGA ODŚRODKOWA

DROGA ODŚRODKOWA –

–

WŁÓKNA EFERENTNE

WŁÓKNA EFERENTNE

6

11

KLASYFIKACJA ODRUCHÓW

* ze względu na budowę łuku odruchowego:

-PROSTE

monosynaptyczne (dwuneuronalne)

bisynaptyczne (trójneuronalne)

-ZŁOŻONE

polisynaptyczne (wieloneuronalne

)

* ze względu na lokalizację ośrodków nerwowych łuku odruchowego:

- rdzeniowe
- mózgowe

* ze względu na receptor: *ze względu na efektor:

- teleceptywne - troficzne

- eksteroceptywne - ruchowe
- interoceptywne

- wydzielnicze

- proprioceptywne - naczynioruchowe

* ze względu na aspekty biologiczne

- zachowawcze
- ochronne

12

*ze względu rodzaj unerwienia i wykonywaną czynność:

- somatyczne
- wegetatywne

* w neurologii klinicznej:

- powierzchniowe
- głębokie
- trzewne

* ze względu na pochodzenie:

- bezwarunkowe (wrodzone), gatunkowe

- warunkowe (nabyte),osobnicze

Badanie Pawłowa

7

13

Unerwienie czuciowe mięśni:

(obowiązuje znajomość budowy)

-włókienko nerwowo-mięśniowe
-narządy ścięgniste Golgiego

Dwa ważne odruchy rozpoczynają się w mięśniu:
I.

Odruch na rozciąganie (monosynaptyczny)

jest odruchem własnym mięśni, jest odruchem własnym rdzenia kręgowego,

monosynaptyczny. Odruch na rozciąganie powoduje odruchowy skurcz rozciąganego
mięśnia. Odbieranie czucia odbywa się poprzez wrzecionko nerwowo-mięśniowe
wrażliwe na zmiany długości i napięcia mięśnia szkieletowego, które pobudzają ten
receptor. Efektorem zaś odruchu na rozciągnie są mięśnie zginacze i prostowniki.
Odruch na rozciąganie wykorzystuje się rutynowo podczas badania neurologicznego w
celu sprawdzenia, czy łuk odruchowy nie został przerwany.

II. Odwrócony odruch na rozciąganie (bisynaptyczny)

Powoduje zahamowanie motoneuronów α unerwiających mięśnie (włókna
ekstrafuzalne), które są napięte, umożliwiając im przez to wydłużenie się. Jest
odruchem własnym mięśni. Odbiór czucia poprzez narządy ścięgniste Golgiego,
które są znacznie mniej wrażliwe niż wrzecionko. Efektorami- zginacze i prostowniki.

W neurologii klinicznej wszelkie zmiany odruchów- ich wzmożenie, osłabienie

lub zaniknięcie- stanowią ważną wskazówkę diagnostyczną !!!

14

1/ Pełni funkcje obronne i lokomocyjne (odruch nociceptywny, gdyż do jego
wywołania potrzebne są bodźce bólowe lub szkodliwe).

2/ Powoduje cofnięcie części ciała z zasięgu działania bodźca bólowego.

Receptorami tego odruchu są włókna nerwowe Aδ i C, zakończenia czuciowe w
skórze (głównie receptory bólowe, zimna, ciepła, dotyku i ucisku)

Efektorami są mięśnie szkieletowe powodujące np. cofanie kończyny.

Na przykład odruch cofania kończyny

pobudzenie skórnych receptorów bólowych → wejście włókna
nerwowego czuciowego (tutaj bólowego) do rdzenia kręgowego →
neurony pośredniczące (interneurony) → drogi odruchowe koordynujące
cofanie się kończyny czyli

impulsacja motoneuronów α, które pobudzają mięśnie zginacze

odruchowe zgięcie kończyny

Odruch zginania mięśni (eksteroceptywny)
nazywany też odruchem cofania