1

Materiały pomocnicze do ćwiczenia nr 7A

Układ ruchowy człowieka

Zagadnienia:
1. Korowa reprezentacja ruchu.
2. Układ piramidowy.
3. Układ pozapiramidowy.
4. Móżdżek.
5. Twór (układ) siatkowaty.
6. Współdziałanie układu piramidowego, układu pozapiramidowego,

móżdżku i układu siatkowatego w powstawaniu ruchu dowolnego.

POJĘCIE RUCHU

ruch dowolny

(celowy, precyzyjny, zamierzony)

UKŁAD PIRAMIDOWY

zachodzi przy udziale świadomości

ruch mimowolny

(automatyczny, współruch)

UKŁAD POZAPIRAMIDOWY

zachodzi bez udziału świadomości

Klasyfikacja ruchów ze względu na sposób ich powstawania:

Ruchy mimowolne towarzyszą ruchom dowolnym i uzupełniają je!

podczas chodzenia

ruch kończyn dolnych

ruch dowolny

ruch kończyn górnych

ruch mimowolny

UKŁAD RUCHOWY CZŁOWIEKA

UKŁAD RUCHOWY CZŁOWIEKA – część organizmu odpowiadająca za
utrzymanie postawy i wykonywanie ruchów. Obejmuje: układ szkieletowy,
więzadłowy, mięśniowy, a także część układu nerwowego sterującą
jego czynnością.

Rola układu nerwowego w aparcie ruchu: POBUDZANIE,
KOORDYNACJA, STEROWANIE czynnością mięśni szkieletowych.

2

KORA RUCHOWA

(KOROWA REPREZENTACJA RUCHU)

Kora mózgowa ruchowa w obrębie płata czołowego została

podzielona na 3 pola (ośrodki) ruchowe:

1. PIERWOTNA KORA RUCHOWA
2. DODATKOWA KORA RUCHOWA
3. KORA PRZEDRUCHOWA

Piętrem nadrzędnym, od którego każdy ruch zależy jest

kora mózgowa.

1. PIERWOTNA KORA RUCHOWA

(PIERWSZORZĘDOWA REPREZENTACJA RUCHU)

*zajmuje tylną część zakrętu przedśrodkowego
*zbudowana jest z ciał komórkowych neuronów piramidowych Betza
*tutaj rozpoczyna się układ piramidowy
*posiada organizację somatotopową (topograficzną), tzn. że każda część
naszego ciała pozostaje pod kontrolą ściśle określonego obszaru tej kory-
posiada tutaj swoją reprezentację
*drażnienie okolicy zakrętu przedśrodkowego w jednej półkuli wywołuje ruch
poszczególnych mięśni szkieletowych po przeciwnej stronie ciała-

kontrola kontralateralna

*twarz w pierwotnej korze ruchowej ma reprezentację obustronną-

kontrola ipsalateralna

-- drażnienie ośrodków

drażnienie ośrodków

twarzy w jednej półkuli powoduje ruchy mięśni twarzy po tej samej i po

twarzy w jednej półkuli powoduje ruchy mięśni twarzy po tej samej i po
przeciwnej stronie ciała

przeciwnej stronie ciała

3

w pierwotnej korze mózgowej kolejno od bruzdy bocznej mózgu są

reprezentowane:

mięśnie krtani- język i twarz-dłoń- ramię-

przedramię- tułów- biodro- udo- kolano- podudzie- stopa

wielkość ośrodków w pierwotnej korze ruchowej nie jest jednakowa

mięśnie mimiczne twarzy

ręka- palce dłoni

i ulega zmianie

i ulega zmianie

największa

największa

największa

największa

reprezentacja

reprezentacja

reprezentacja

reprezentacja

HOMUNKULUS RUCHOWY

1. PIERWOTNA KORA RUCHOWA

(PIERWSZORZĘDOWA REPREZENTACJA RUCHU)

ilustracja reprezentacji części ciała w pierwotnej korze ruchowej

wielkość jego części ciała odpowiada wielkości kontrolujących je obszarów pierwotnej kory ruchowej

2. DODATKOWA KORA

RUCHOWA

*zajmuje przyśrodkową
powierzchnię kory mózgowej
*tutaj rozpoczyna się układ
pozapiramidowy

ROLA

*kontroluje ruchy mimowolne
po tej samej i przeciwnej
stronie ciała
*uzupełnia działanie kory
pierwotnej

3. KORA PRZEDRUCHOWA

(NADRZĘDNE POLE

RUCHOWE)

*zajmuje boczną powierzchnię
kory mózgowej
*zajmuje obszar 6x większy od
kory pierwotnej

ROLA

*odpowiada za aktywność
czuciowo-ruchową
*łączy impulsację czuciową

z ruchową

4

UKŁAD PIRAMIDOWY

- układ piramidowy = droga piramidowa lub droga korowo-rdzeniowa
- droga jednoneuronalna
- rozpoczyna się od ciał komórkowych neuronów piramidowych Betza w pierwotnej korze
ruchowej w zakręcie przedśrodkowym (V warstwa kory mózgowej)
- neurony piramidowe Betza posiadają bardzo długie aksony (włókna rdzenne, mielinowe); ich
mielinizacja rozpoczyna się krótko przed urodzeniem i trwa do 2-3 r. ż.

*ciała komórkowe neuronów Betza znajdują się w
pierwotnej korze ruchowej w zakręcie
przedśrodkowym
*aksony neuronów Betza po wyjściu z pierwotnej
kory ruchowej przechodzą przez istotę białą półkul
mózgowych, torebkę wewnętrzną i brzuszną część
konaru mózgu, most, rdzeń przedłużony
*na przedniej powierzchni rdzenia przedłużonego
aksony tworzą

„piramidy”

*w dolnej części rdzenia przedłużonego w obszarze
nazwanym skrzyżowaniem piramid, 80-85%
aksonów neuronów Betza krzyżuje się, tzn. włókna
biegnące od lewej półkuli przechodzą na prawą
stronę rdzenia kręgowego i na odwrót

od skrzyżowania piramid układ piramidowy dzieli się na

2 części

*aksony, które uległy skrzyżowaniu (80-85%) tworzą drogę korowo-rdzeniową boczną
*pozostałe 15-20% aksonów omija piramidy, nie ulega skrzyżowaniu i biegnie po tej samej
stronie rdzenia kręgowego, co półkula mózgowa z której wyszły- te aksony tworzą
drogę korowo rdzeniową przednią
*aksony neuronów Betza kończą się bezpośrednio w jądrach ruchowych w jądrach przednich
rdzenia kręgowego lub dochodzą do neuronów wstawkowych

UKŁAD PIRAMIDOWY

ROLA

- przewodzi pobudzenia ruchowe zależne od naszej świadomości
- kontroluje ruch dowolny mięśni szkieletowych po przeciwnej stronie ciała
- im lepiej rozwinięta droga piramidowa, tym większa zależność od kory mózgowej;

jest to tzw.

ZJAWISKO ENCEFALIZACJI

OBJAWY USZKODZENIA

*ograniczenie lub zniesienie ruchów dowolnych

NIEDOWŁAD

NIEDOWŁAD

lub

PARALIŻ

PARALIŻ

*nadmierne (wzmożone) napięcie mięśni, tzw.

SPASTYCZNOŚĆ

SPASTYCZNOŚĆ

odruchy patologiczne

odruch Babińskiego

WARUNKI FIZJOLOGICZNE:
* dzieci do 2-go roku życia
* głęboki sen i śpiączka
* zatrucie alkoholowe
* fizyczne zmęczenie
* leki, np. barbiturany, skopolamina

5

UKŁAD POZAPIRAMIDOWY TO DROGA WIELONEURONALNA

Układ pozapiramidowy jest układem neuronów połączonych w charakterystyczne pętle.

Są to połączenia o typie

sprzężeń zwrotnych.

UKŁAD POZAPIRAMIDOWY

Układ pozapiramidowy rozpoczyna się w
dodatkowej korze ruchowej, neurony dodatkowej
kory ruchowej wysyłają aksony do jąder podkorowych,
z kolei neurony jąder podkorowych wysyłają swoje
aksony do innych jąder podkorowych lub aksony
te z pominięciem piramid docierają do rdzenia kręgowego.

Posiada bardziej złożoną budowę niż układ piramidowy i pod względem rozwoju

stanowi starszą część układu kontrolującego ruch.

1.kora mózgowa - jądro ogoniaste - istota czarna - jądro brzuszno-boczne wzgórza i
impulsacja wraca z powrotem do kory mózgowej (

pętla podstawowa

)

Zasadnicze pętle neuronalne:

2.kora mózgowa - jądro ogoniaste - istota czarna - jądro brzuszno - boczne wzgórza i
impulsacja wraca do jądra ogoniastego; stąd kierowana jest do rdzenia kręgowego

UKŁAD POZAPIRAMIDOWY

ROLA

** kontrola ruchów mimowolnych

kontrola ruchów mimowolnych

** współdziałanie z układem piramidowym w kontroli ruchów dowolnych

współdziałanie z układem piramidowym w kontroli ruchów dowolnych--

uzupełnia je i czyni

uzupełnia je i czyni

płynnymi

płynnymi

* regulacja napięcia mięśniowego,

* regulacja napięcia mięśniowego,
układ pozapiramidowy jest odpowiedzialny za rozmieszczenie napięcia w antagonistycznych

układ pozapiramidowy jest odpowiedzialny za rozmieszczenie napięcia w antagonistycznych
grupach mięśni

grupach mięśni

OBJAWY USZKODZENIA

* zespoły pozapiramidowe

- zaburzenia wykonywania ruchów dowolnych
- występowanie niefizjologicznych ruchów mimowolnych
- zmiana napięcia mięśniowego

CHOROBA PARKINSONA

6

MÓŻDŻEK

*leży w tylnym dole czaszki
*posiada kształt spłaszczonej elipsoidy
*składa się z części środkowej, tzw. robaka i dwóch półkul
*tworzy go położona zewnętrznie istota szara, tj. kora móżdżku i znajdująca się pod nią istota
biała- w jej obrębie znajdują się jądra móżdżku (największe jądra to jądra zębate)
*korę móżdżku tworzą 3 warstwy- od wewnątrz wyróżniamy:
1.warstwę ziarnistą (małe i duże neurony ziarniste, tzw. neurony Golgiego)
2.warstwę zwojową (neurony gruszkowate, tzw. neurony Purkiniego)
3.warstwę drobinową (neurony gwiaździste i neurony koszyczkowate)

*kora móżdżku jest bardzo pofałdowana- wąskie zakręty i głębokie szczeliny
*dwie poprzeczne szczeliny dzielą móżdżek na trzy płaty: przedni, tylny i kłaczkowo-grudkowy
*móżdżek łączy się z innymi strukturami OUN poprzez parzyste, symetryczne konary móżdżku:
górne, środkowe i dolne- przez konary biegną włókna dośrodkowe przewodzące aferentne impulsy
nerwowe i włókna odśrodkowe przewodzące eferentne impulsy nerwowe
*impulsację aferentną do móżdżku przewodzą:
-włókna kiciaste
-włókna pnące
*doprowadzają one impulsację do kory móżdżku z: błędnika i jąder przedsionkowych, proprio- i
eksteroreceptorów całego ciała, fotoreceptorów siatkówki, drogi słuchowej, drogi piramidowej
*jedynym wyjściem z móżdżku są aksony neuronów gruszkowatych (włókna odśrodkowe)

W korze móżdżku zlokalizowano dwie somatotopowe reprezentacje receptorów ciała. Są to
dwa tzw.

homunkulusy czuciowe

graniczące głowami. Reprezentacje te odbierają impulsy z

receptorów po tej samej stronie ciała.

Kora móżdżku przetwarza impulsację
biegnącą od receptorów całego ciała i
w obrębie

neuronów gruszkowatych

łączy ją z impulsacją dopływającą do
móżdżku z kory mózgowej. Aksony
neuronów gruszkowatych tworzą
włókna odśrodkowe, będące jedynym
wyjściem z móżdżku. Aksony te biegną
do jąder móżdżku. Na końcu aksonów
neuronów gruszkowatych uwalnia się
neuroprzekaźnik hamujący aktywność neuronów jąder móżdżku.
Z kolei neurony jąder móżdżku wysyłają stale do kory mózgowej i do rdzenia
kręgowego eferentną impulsację pobudzającą.
Intensywność tej impulsacji jest kontrolowana, zależy od hamującego
wpływu neuronów gruszkowatych.

MÓŻDŻEK

7

ROLA

1. utrzymuje pionową postawę ciała i równowagę
2. reguluje napięcie mięśniowe związane z postawą ciała
3. poprawia i optymalizuje ruchy dowolne

usuwa zbędny ruch związany z grawitacją

wpływa na częstość, kolejność, kierunek,

precyzję, siłę i szybkość wykonywanego ruchu

OBJAWY USZKODZENIA

ATONIA

ATONIA

osłabienie napięcia mięśniowego

ASTENIA

ASTENIA

osłabienie siły skurczu mięśni szkieletowych

ASTAZJA

ASTAZJA

trudność utrzymania wyprostnej postawy ciała

ATAKSJA

ATAKSJA

niezborność ruchu

MÓŻDŻEK

UKŁAD (TWÓR) SIATKOWATY

*

układ siatkowaty-

pojęcie czynnościowe: najważniejszy układ kontrolujący i łączący

OUN
*

twór siatkowaty-

pojęcie anatomiczne: buduje układ siatkowaty

w skład tworu siatkowatego wchodzą małe i duże neurony; neurony tworu
siatkowatego mają bardzo długie aksony, które rozdzielają się na wypustki:
wstępujące i zstępujące dzięki tym wypustkom wpływ układu siatkowatego
rozprzestrzenia się na cały ośrodkowy układ nerwowy

*ponadto aksony neuronów tworu
siatkowatego dzielą się dodatkowo na
gałązki, które wnikają do wypustek
wstępujących i zstępujących-
tworzy się sieć neuronalna,
swoista siatka-
stąd nazwa układ (twór) siatkowaty

8

UKŁAD SIATKOWATY WSTĘPUJĄCY

przewodzi impulsy dośrodkowo od różnych receptorów, stanowiąc dla tych

impulsów drogę nieswoistą; odpowiada za procesy czucia,

percepcji, czuwania i zachowania świadomości

CZĘŚĆ HAMUJĄCA

wzgórzowy układ

rekrutujący

CZĘŚĆ POBUDZAJĄCA

aktywizujący układ siatkowaty

śródmózgowia

RAS

RAS

UKŁAD SIATKOWATY ZSTĘPUJĄCY

koordynuje ruchy, kontroluje czynność odruchową rdzenia kręgowego

napięcie mięśni szkieletowych oraz czynność ośrodków autonomicznych

CZĘŚĆ HAMUJĄCA

obniża lub znosi odruchy

rdzeniowe, obniża napięcie

mięśniowe

CZĘŚĆ POBUDZAJĄCA

wywołuje odruchy rdzeniowe,

wzmaga napięcie mięśniowe

ORGANIZACJA RUCHU DOWOLNEGO