monter budownictwa wodnego 712[03] o1 04 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9933

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Ryszard Rozborski

Posługiwanie się dokumentacją techniczną 712[03].O1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Piotr Miłosz
mgr inż. Mirosław Michalczyk

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Ryszard Rozborski

Konsultacja:
mgr inż. Krzysztof Wojewoda

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[03].O1.04
,,Posługiwanie się dokumentacją techniczną’’, zawartej w modułowym programie nauczania
dla zawodu monter budownictwa wodnego.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Ogólne zasady wykonywania rysunku technicznego

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zasady geometrii wykreślnej i rysunku odręcznego

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zasady czytania map i zdjęć lotniczych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Wymiarowanie i oznaczenia na rysunkach budowlanych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Elementy składowe dokumentacji technicznej i szkicu inwentaryzacyjnego

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, ten pomoże Ci w posługiwaniu się dokumentacją techniczną, zapoznasz się

z podstawowymi zasadami rysunku technicznego, będziesz mógł samodzielnie wykonać
pewne elementy dokumentacji, oczywiście w zakresie programu zasadniczej szkoły
zawodowej.

Poradnik zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

posiadać, aby przystąpić do realizacji jednostki modułowej ,,Posługiwanie się
dokumentacją techniczną’’

2. Cele kształcenia jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4)- umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń i napisania sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturę oraz inne źródła informacji. W tej części poradnika zamieszczone są ćwiczenia,
które zawierają:

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń,

−

wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń.

Ponadto materiał nauczania zawiera sprawdzian postępów umożliwiający sprawdzenie
poziomu wiedzy po wykonaniu ćwiczeń.

4. Sprawdzian osiągnięć, który umożliwi sprawdzenie wiadomości i umiejętności, jakie

powinieneś opanować podczas realizacji programu jednostki modułowej. Sprawdzian
osiągnięć powinieneś wykonać według instrukcji załączonej w poradniku.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Sprawdzian z zakresu jednostki modułowej pomoże Ci określić stopień, w jakim opanowałeś
materiał nauczania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

712[03].O1

Podstawy budownictwa wodnego

712[03].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

712[03].O1.02

Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu

budownictwa wodnego

712[03].O1.03

Rozpoznawanie materiałów stosowanych w robotach

hydrotechnicznych

712[03].O1.04

Posługiwanie się dokumentacją

techniczną

712[03].O1.05

Magazynowanie, składowanie oraz

transport materiałów i wyrobów

budowlanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

sporządzać opisy własnych prac technicznych z użyciem schematów i rysunków
poglądowych,

−

rozróżniać rodzaje budowli wodnych,

−

rozróżniać elementy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne budowli,

−

rozróżniać obciążenia działające na budowle wodne,

−

posługiwać się terminologią budowlaną,

−

rozpoznawać materiały budowlane,

−

określać zastosowanie poszczególnych materiałów budowlanych,

−

określać i ocenić swoje mocne i słabe cechy w działaniach indywidualnych
i zespołowych,

−

stosować zasady współpracy w grupie,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować różne metody i środki do porozumiewania się.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

określić znaczenie rysunku zawodowego w technice,

−

dobrać przybory i materiały rysunkowe,

−

rozróżnić rodzaje i określić zastosowanie znormalizowanych linii rysunkowych,

−

posłużyć się skalą,

−

zwymiarować i opisać rysunki,

−

zastosować zasady odwzorowywania przedmiotów w rzutach aksonometrycznych,

−

zastosować podstawowe zasady geometrii wykreślnej,

−

odwzorować na rysunkach warstwicowe zróżnicowania rzeźby terenu,

−

wykonać rysunki profili podłużnych i przekrojów poprzecznych rzek,

−

rozróżnić elementy dokumentacji technicznej,

−

wykorzystać informacje zawarte w opisie technicznym,

−

odczytać oznaczenia graficzne stosowane w dokumentacji,

−

odczytać rzuty poziome i przekroje pionowe,

−

wykonać szkice elementów i obiektów budowlanych,

−

odczytać informacje zawarte w dokumentacji technicznej,

−

wykonać pomiary w terenie na podstawie dokumentacji technicznej,

−

przeprowadzić pomiary oraz sporządzić rysunki inwentaryzacyjne,

−

określić przydatność zdjęć lotniczych i satelitarnych w opracowywaniu dokumentacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Ogólne zasady wykonywania rysunku technicznego

4.1.1. Materiał nauczania

Potrzeba zapisu obrazu lub myśli ludzkiej istnieje tak dawno, jak istnieje człowiek.

Rysunek jest jedną z wielu form porozumiewania się ludzi, podobnie jak mowa czy pismo.

W technice graficzne przedstawienie przedmiotu istniejącego lub projektowanego nosi

nazwę rysunku technicznego. Jest on stosowany w każdej dokumentacji technicznej. Każda
inwestycja budowlana jest realizowana na podstawie dokumentacji budowy, która składa się
m.in. z projektu budowlanego, dziennika budowy, niezbędnych pozwoleń, protokołów.

Każda budowla jest poprzedzona wykonaniem projektu, który składa się z wielu

rysunków technicznych. Na podstawie rysunków technicznych budowlanych wykonuje się
wszelkie roboty na budowie. Z rysunków tych korzystają wszyscy biorący udział przy
wznoszeniu budowli, czyli także robotnicy wykwalifikowani, którzy muszą umieć je
odczytać, zrozumieć i odnaleźć zawarte w nich informacje. Rysunek techniczny jest
stosowany również podczas sporządzania instrukcji obsługi urządzeń i maszyn.

Rysunek techniczny stanowi swego rodzaju język międzynarodowy, gdyż jego

wykonanie oparte jest na tych samych przyjętych zasadach i każdy, kto opanował te zasady,
jest w stanie odczytać jego treść. Tę jednolitość zasad rysunku technicznego zawdzięczamy
normalizacji. Z normalizacją spotykamy się nie tylko w technice, ale i w całej gospodarce.
Na przykład znormalizowane są znaki drogowe, przepisy ruchu drogowego, sygnalizacja
w lotnictwie, rozmiary odzieży, składniki artykułów spożywczych.

Norma, jest to dokument techniczno-prawny zawierający zbiór wymagań dotyczących

określonego zagadnienia technicznego, w tym rysunku technicznego. O zagadnieniach
opisanych w Polskich Normach (PN) mówi się, że są znormalizowane. Postanowienia
zawarte w PN są często ujednolicone w skali międzynarodowej, co sprzyja szerokiej
współpracy technicznej miedzy różnymi krajami.

W Polsce normy ustanawia Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) natomiast normy

o charakterze międzynarodowym ustanawia Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna
ISO (International Organization for Standarization.). Wiele PN jest uzgodnionych z ISO,
w tym większość norm rysunkowych. Wszystkie PN są ujęte i spisane w Katalogu Polskich
Norm, gdzie zostały podzielone na działy, klasy i grupy.

Oznaczenia Polskich Norm są złożone z symbolu PN lub PN-ISO, PN-EN, PN-ENISO,

stosownie do oznaczenia wprowadzanej normy europejskiej lub międzynarodowej, roku
wydania, numeru i ewentualnie oznaczenia działu gospodarki (B- budownictwo, M- przemysł
maszynowy, N- nauka) oraz tytułu określającego, czego ten dokument dotyczy.

Różnorodność zastosowania i przeznaczenia rysunków technicznych spowodowała

znormalizowanie ich nazw w celu uniknięcia nieporozumień. Rozróżniamy, więc:

−

rysunek techniczny, w którym informacja podana na nośniku informacji, jest
przedstawiona graficznie zgodnie z przyjętymi zasadami i zazwyczaj w podziałce,

−

szkic jako rysunek wykonany na ogół odręcznie i niekoniecznie w podziałce,

−

schemat oznacza rysunek, na którym zastosowano symbole graficzne w celu pokazania
funkcji części składowych układu i ich współzależność.
Dodatkowo wyróżniamy również rysunek:

−

złożeniowy, przedstawiający wzajemne usytuowanie lub kształt zespołu na wyższym

poziomie strukturalnym zestawianych części,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

elementu, przedstawiający pojedynczy element składowy zawierający wszystkie

informacje wymagane do określenia tego elementu,

−

zestawu elementów przedstawiający wymiary, sposób wyróżniania (rodzaj elementu

i numer identyfikacyjny) oraz zawierający dane dotyczące wykonania zestawu elementów
danego rodzaju,

−

szczegółu, przedstawiający na ogół w powiększeniu cześć konstrukcji (element)

i zawierający specyficzne informacje dotyczące kształtu i konstrukcji albo montażu
i połączeń,

−

szkicowy czyli rysunek wstępny służący za podstawę do wyboru końcowego rozwiązania

i/lub do dyskusji między zainteresowanymi stronami,

−

złożeniowy ogólny przedstawiający wszystkie zespoły i części całego wyrobu,

−

instalacyjny przedstawiający ogólny układ pozycji i informacje niezbędne do

zainstalowania danej pozycji w stosunku do współpracujących lub związanych z nią
innych pozycji.

Podstawowe rodzaje rysunku technicznego w zależności od dziedziny techniki, której

dotyczą to rysunek maszynowy i rysunek budowlany.

Do sporządzenia rysunku, nawet najprostszego, potrzebne są odpowiednie materiały

i przybory rysunkowe. Do podstawowych przyborów i materiałów kreślarskich zaliczamy:

−

papier biały zwykły bez nadruku lub w kratkę, do szkicowania,

−

papier biały kartonowy, tzw. brystol, do rysowania ołówkiem i tuszem,

−

kalka techniczna do rysowania tuszem, jest materiałem półprzeźroczystym, o małej

wytrzymałości mechanicznej, przy składaniu pęka,

−

folia techniczna poliestrowa do rysowania tuszem, podobnie jak kalka jest to materiał

półprzeźroczysty, mechanicznie wytrzymały, ale nie nadaje się do składania,

−

ołówki o różnej twardości grafitów; różne czynności rysunkowe oraz rodzaje materiałów,

na których się rysuje, wymagają ołówków o zróżnicowanej twardości. Stopień twardości
ołówka wyróżnia się oznaczeniem cyfrowo-literowym.

Tabela 1. Oznaczenia, właściwości i zastosowanie grafitów [2, s. 13]

Rodzaje grafitów

Stopień

twardości

Właściwości

Zastosowanie

Bardzo miękkie
i miękkie

6B
5B
4B
3B

są kruche, łatwo się łamią
i szybko ścierają;
można nimi kreślić grubą,
intensywnie czarną kreskę

do wykonywania rysunków
odręcznych, szkiców
koncepcyjnych i prac
graficznych

Miękkie
i o umiarkowanej
twardości

mają mniejszą łamliwość
i ścieralność niż grafity miękkie
i bardzo miękkie;
kreśli się nimi czarną kreskę

do kreślenia i opisywania
rysunków budowlanych
wykonywanych na papierze

Twarde i bardzo twarde

2H
3H
4H

są odporne na złamanie
i ścieranie, nie zamazują rysunku,
kreśli się nimi linie cienkie, lecz
szare, mało intensywne

do kreślenia na kalce
technicznej i na papierze
rysunków, które mają być
później wykreślone tuszem

Nadzwyczaj twarde

5H
6H
7H
8H
9H

są wyjątkowo odporne na
złamanie;
można nimi kreślić bardzo
cienkie, lecz szare linie

do specjalnych prac
technicznych, litograficznych
i retuszu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tradycyjne ołówki z grafitami w oprawie drewnianej wymagają ciągłego ostrzenia.
Stosowane obecnie ołówki kreślarskie, zwane automatycznymi, nie wymagają ostrzenia. Są
sprzedawane pojedynczo i w kompletach przystosowanych do pręcików grafitowych
o różnych grubościach (0,35; 0,5; 0,7; 1,0 i 2mm) i stopniach twardości (tabela1).

Rys. 1. Komplet ołówków kreślarskich niewymagających ostrzenia [3, s.12]

Oprócz tego stosuje się:

−

tusz kreślarski czarny,

−

gumkę techniczną białą lub kolorową, przeznaczoną przede wszystkim do wycierania

ołówka,

−

przybory do rysowania tuszem.

Rapidografy są tak zbudowane, że w ich obudowie mieści się okresowo napełniany

pojemnik na tusz, a końcówki piszące są kalibrowane wykonywane dokładnie „na wymiar”,
w wyniku czego umożliwiają rysowanie linii o żądanych grubościach. (rys. 2).

Rys. 2. Komplet rapidografów [3, s. 12]

Pisaki tuszowe (rys. 3) są nierozbieralne, napełnione czarnym tuszem, mają kalibrowane
zakończenia odpowiadające znormalizowanym grubościom linii rysunkowych. Są bardzo
wygodne w użyciu, gdyż są gotowe do rysowania zaraz po zdjęciu nasadki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Komplet pisaków tuszowych [3, s. 13]

−

Oddzielne cyrkle do rysowania ołówkiem i tuszem (rys.4).

Rys. 4. Cyrkle uniwersalne do rysowania w a) ołówkiem b) tuszem [3, s. 13]

−

Przybory szkolne i profesjonalne, do których zaliczamy: liniały rysunkowe różnej

długości (rys. 5), trójkąty rysunkowe (rys. 6), czworokąt rysunkowy (rys. 7) kątomierze
o różnych rozwiązaniach (rys. 8); krzywiki do rysowania linii krzywych, parabolicznych,
eliptycznych i hiperbolicznych (rys. 9), wzorniki rysunkowe o bardzo zróżnicowanych
wykrojach (rys. 10):

Rys. 5. Liniały rysunkowe [3, s. 14]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Trójkąty rysunkowe a) prostokątny równoramienny b) prostokątny o pozostałych kątach 30

i 60

c) nastawny [3, s. 14]

Rys. 7. Czworokąt rysunkowy [3, s. 15]

Rys. 8. Kątomierze rysunkowe

[3, s. 15]

Rys. 9. Krzywiki a) klasyczne: 1 - paraboliczny, 2 - eliptyczny, 3 - hiperboliczny, b) uniwersalny [3, s.16]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Wzorniki rysunkowe [3, s. 16]

−

Deska rysunkowa. Może to być tradycyjna deska, wykonana z miękkiego drewna, do

której przytwierdza się papier przeznaczony do rysowania. Elementem uzupełniającym
deskę jest przykładnica. Współczesne deski wykonuje się z tworzywa sztucznego
i wyposaża w dodatkowe elementy: prowadnice wielofunkcyjne i wymienne liniały,
kratkowane tło, obrotowe głowice kątowe, uchwyty do mocowania papieru (rys. 11).

Rys. 11. Deska rysunkowa [3, s. 17]

Do wspomagania projektowania istnieją programy komputerowe, takie jak Auto-CAD

czy ArchiCAD, za pomocą, których wykonuje się rysunki techniczne elementów i obiektów
budowlanych. Do przeniesienia tych rysunków na papier służy ploter.

Zgodnie z normą rozróżnia się następujące formaty arkuszy rysunkowych: A0, A1, A2,

A3, A4. Cyfry 0,1,2,3,4 oznaczają wielkość (wymiar) arkusza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Formaty arkusz rysunkowych [6, s. 26]

Tabela 2.

Wymiary formatów rysunkowych
[6, s. 26]

Format

Wymiary mm

841x1189

594x841

420x594

297x420

210x297

Na każdym arkuszu rysunku technicznego powinno się narysować linie obramowania

o minimalnej grubości 0.7 mm, tabelkę rysunkową oraz pole wpinania, gdy będzie
umieszczony w skoroszycie.

Rys. 13. Linia obramowania arkusza [4, s. 13]

Rys. 14. Umiejscowienie tabliczki oraz pola wpinania [4, s. 13]

Tabliczkę umieszcza się w prawym dolnym rogu arkusza rysunkowego. Powinna ona

zawierać następujące dane: nazwę adres obiektu budowlanego, tytuł (nazwę), skalę i numer
rysunku, imię i nazwisko projektanta (projektantów) oraz ewentualnie sprawdzającego,
specjalność i numer uprawnień budowlanych, data i podpis.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Rozmieszczenie obowiązkowych informacji podstawowych w tabliczce: a-numer rejestracyjny lub

identyfikacyjny, b - tytuł rysunku, c - nazwa prawnego właściciela [wg PN-ISO 7200:1994]

W tabliczce szkolnego rysunku umieszcza się nazwę szkoły, imię i nazwisko ucznia,

klasę, temat, numer i skalę rysunku, datę oraz ocenę.

Odbitki rysunków składa się do formatu A4 tak, aby tabliczka informacyjna była

widoczna po złożeniu arkusza.

Rys. 16. Sposób składania formatu A2 a) do teczki, b) do wpinania [4, s. 14]

Najważniejszymi elementami graficznymi każdego rysunku technicznego są linie, które

ten rysunek tworzą. Decydują one o poprawnym lub błędnym opracowaniu rysunku.
Podstawowe zastosowanie poszczególnych linii w rysunku technicznym budowlanym jest
następujące:

−

linia ciągła cienka – zarysy widoczne obiektów i konstrukcji, krawędzie widoczne przejść,

łagodne przejścia i przecięcia, linie wymiarowe, pomocnicze, linie odniesienia, linie
kreskowania, linie ograniczające szczegół powiększony,

−

linia ciągła gruba – zarysy i krawędzie przekrojów obiektów, obramowanie rysunku, linie

określające format arkusza rysunkowego,

−

linia ciągła bardzo gruba – pręty zbrojenia dla konstrukcji betonowych, instalacje,

−

linia punktowa cienka – osie symetrii, koła i linie podziałowe, modułowe dzielące osie,

zarys konstrukcji nad płaszczyzną przekroju,

−

linia punktowa gruba – położenie płaszczyzn przekroju,

−

linia falista cienka – urwania i przerwania rzutów, linie oddzielające widok od przekroju,

−

linia zygzakowa cienka – jak linia falista,

−

linia kreskowa cienka – niewidoczne zarysy przedmiotu, linie koordynacyjne modułowe,

−

linia dwupunktowa cienka – linie gięcia na rzutach rozwinięciach, skrajne położenia

ruchomych części.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Podział ogólny i rodzaje linii [4, s. 17]

Podział ogólny

Linia

Rodzaj linii

Linie ciągle

ciągła

ciągła zygzakowata

ciągła falista

Linie przerywane

kreskowa
wielopunktowa

Linie przerywane
złożone

punktowa
dwupunktowa

Przedmioty przedstawiane na rysunkach, charakteryzują się dużym zróżnicowaniem

wymiarów, od paru do kilkuset i więcej milimetrów. Z tych powodów przedmioty małe
należy na rysunku odpowiednio powiększyć, duże - zmniejszyć. W tym celu stosujemy
podziałkę.

wielkości liniowe z rysunku

podziałka =

______________________________________________

wielkości liniowe (te same) rzeczywiste

Podziałkę zapisuje się zawsze w tabliczce rysunkowej. Znormalizowane wartości

podziałki wynoszą:

−

podziałki powiększające: 2:1; 5:1; 10:1; 20:1; 50:1 i 100:1

−

podziałka naturalna: l: l

−

podziałki zmniejszające: 1:2; (1:2,5); 1:5; 1:10; 1:20 itd.

Tabela 4. Podstawowe skale w rysunku budowlanym [7, s. 30]

Skala

Rodzaj opracowania

1:5000; 1:10000; 1:25000

Plany urbanistyczne ogólne i szczegółowe

1:1000

Plany urbanistyczne realizacyjne ogólne

1:500

Plany urbanistyczne realizacyjne szczegółowe

1:250

Plany urbanistyczne porealizacyjne

1:200

I etap – założenia techniczno-ekonomiczne, rysunki schematyczne

1:100; 1:50

II etap – projekt techniczny inwestycji, rysunki robocze, rysunki
montażowe

1:20; 1:10

II etap – projekt techniczny inwestycji, rysunki robocze
skomplikowanych konstrukcji, szczegóły konstrukcyjne prostych
konstrukcji

2:1; 1:1; 1:5

Szczegóły

konstrukcyjne,

detale

architektoniczne,

złącza

konstrukcyjne

Posługując się zwykłym przymiarem z podziałką w centymetrach i milimetrach, trzeba

przeliczać każdy wymiar rzeczywisty na wymiar w zastosowanej podziałce. Z tego względu
do odmierzania wymiarów na rysunku wygodnie jest używać przymiaru o przekroju
trójkątnym, z oznaczonymi sześcioma lub dwunastoma podziałkami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Przykłady rysunków w różnych podziałkach [7, s. 39]

Niekiedy na rysunku umieszcza się skalę, czyli podziałkę przedstawioną graficznie,

której długość odcinka odpowiada rzeczywistej długości wyrażone

liczbowo (rys. 18).

Rys. 18. Przykłady skali: a) skala nanoszona na rysunkach wykonanych w podziałce 1:100000, b) skala

nanoszona na rysunkach wykonanych w podziałce 1:100 [7, s. 39]

Do odczytywania długości używa się odmierzacza — małego cyrkla z nakrętką

nastawczą, którego obie nóżki są zakończone igłami. Ustawia się je na końcach odcinka,
a następnie przykłada się odmierzacz do skali wykreślonej na rysunku i odczytuje wynik.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2.Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znaczenie ma rysunek techniczny?
2. Co to jest norma?
3. Czego dotyczą normy?
4. Jakie oznaczenia mają Polskie Normy?
5. Jakie rozróżniamy rodzaje rysunków?
6. Jakie rozróżniamy rodzaje rysunków technicznych?
7. Na jakim papierze wykonuje się rysunki techniczne?
8. Jakie znasz podstawowe przybory kreślarskie?
9. Do czego służą poszczególne przybory kreślarskie?
10. Jakie są rodzaje ołówków lub grafitów i jak się je oznacza?
11. Jaki sprzęt kreślarski służy do kreślenia tuszem?
12. Jak oznacza się formaty rysunkowe i jak są tworzone?
13. Jaki format rysunku jest formatem podstawowym i jakie ma wymiary?
14. Gdzie należy umieszczać tabliczkę rysunkową?
15. Jakie dane powinna zawierać tabliczka rysunkowa?
16. Jaką liczbę różnych grubości linii można zastosować na rysunku technicznym

wykonywanym w jednej skali?

17. Od czego zależy grubość linii rysunkowej?
18. Jakie rodzaje linii rozróżnia się w rysunku technicznym?
19. Jakie jest podstawowe zastosowanie poszczególnych rodzajów linii w rysunku

technicznym?

20. Co rozumiemy pod pojęciem skali?

4.1.3.Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z zestawu norm wybierz te, które dotyczą rysunku technicznego oraz wyjaśnij, co

oznaczają symbole w ich numerach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać normy dotyczące rysunku technicznego,
2) wypisać oznaczenia norm,
3) wyjaśnić poszczególne oznaczenia w numerach norm,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw norm budowlanych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przygotuj arkusze A4 do wykonania rysunku w ołówku i tuszu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko kreślarskie,
2) dobrać ołówek o odpowiednim rozmiarze i twardości,
3) wrysować ramkę zgodnie z zasadami,
4) wrysować tabelkę zgodnie z zasadami,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko kreślarskie

–

zestaw przyborów kreślarskich,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przygotuj arkusz A0 w taki sposób, aby można go było umieścić w teczce normowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko kreślarskie,
2) zaznaczyć miejsce na tabliczkę,
3) wykonać pomiar arkusza podstawowego,
4) złożyć arkusz,
5) umieść całość w teczce,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko kreślarskie,

–

zestaw przyborów kreślarskich,

–

teczka formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Z zestawu ołówków wybierz trzy o różnej twardości i określ ich przydatność do rysunku

technicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania (Tab.1),
2) dokonać wyboru ołówków,
3) opisać wybrane ołówki,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny prawidłowości wykonania ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko kreślarskie,

–

zestaw przyborów kreślarskich,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Z zestawu przyrządów kreślarskich wybierz trzy różne i określ ich przydatność do

kreślenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania,
2) dokonać wyboru przyrządów kreślarskich,
3) opisać wybrane przyrządy,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny prawidłowości wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko kreślarskie,

–

zestaw przyborów kreślarskich,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 6

Na arkuszu A4 narysuj przykłady linii stosowane w rysunku technicznym, a następnie

ustnie opisz ich zakres stosowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania,
2) wykreślić na arkuszu linie,
3) opisać zastosowanie linii prezentując wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny prawidłowości wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko kreślarskie,

–

zestaw przyborów kreślarskich,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 7

Przelicz podane wymiary i uzupełnij brakujące miejsca w tabeli.

Wymiar naturalny

Skala

1cm

5cm

100cm

500m

5km

10km

2:1

1:2

1:10

1:25

1:50

1:00

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania,
2) dokonać obliczeń,
3) wpisać odpowiednie wartości,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny prawidłowości wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw przyborów kreślarskich,

–

kalkulator,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić znaczenie rysunku technicznego?



2) scharakteryzować normy stosowane w rysunku technicznym?



3) rozróżnić rodzaje rysunków?



4) rozróżnić rodzaje rysunków technicznych?



5) dobrać papier do wykonania rysunku technicznego?



6) scharakteryzować podstawowe przybory kreślarskie?



7) dobrać rodzaje ołówków lub grafitów do odpowiednich linii?



8) scharakteryzować sprzęt kreślarski służący do kreślenia tuszem?



9) rozróżnić format rysunku podstawowego i podać jego wymiary?



10) podać wymiary formatów rysunkowych?



11) dobrać podstawowy sprzęt i narzędzia do wykonania rysunku

technicznego?



12) zorganizować stanowisko kreślarskie?



13) złożyć dowolny format rysunku do formatu podstawowego?



14) narysować i wypełnić poprawnie tabliczkę rysunkową?



15) scharakteryzować linie rysunkowe?



16) zastosować odpowiednie linie rysunkowe w rysunku technicznym?



17) obliczyć wymiary w odpowiedniej skali?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zasady geometrii wykreślnej i rysunku odręcznego

4.2.1. Materiał nauczania

W rysunku technicznym przedmioty (obiekty, elementy) przedstawia się metodą rzutów.

Pojęcie rzutu przedmiotu można wyjaśnić porównując rzut do cienia, który oświetlony
przedmiot tworzy na płaskiej powierzchni.

W rysunku technicznym obiekty i elementy przedstawia się na płaszczyźnie głównie za

pomocą: rzutowania prostokątnego, aksonometrycznego lub perspektywy zbieżnej.

W normie określono pięć rodzajów rzutów aksonometrycznych, są to: izometria, dimetria

prostokątna, dimetria ukośna boczna, dimetria ukośna czołowa, aksonometria wojskowa.

Najczęściej stosuje się izometrię i dimetrię ukośną boczną, nazywaną później dimetrią

ukośną lub po prostu - dimetrią.

W izometrii wzajemnie prostopadłe krawędzie odwzorowywanego przedmiotu rysuje się

zgodnie z kierunkiem osi (rys.19). Wymiary tych krawędzi pozostawia się w naturalnej
wielkości lub stosuje się dla nich jednakową podziałkę.

Podstawowe zasady rzutowania izometrycznego to:

–

krawędzie równoległe przedmiotu pozostają równoległe na rysunku,

–

krawędzie poziome równoległe i prostopadłe do płaszczyzny rysunku wykreśla się pod
kątem 30° do linii poziomej bez żadnych skrótów,

–

krawędzie pionowe pozostają pionowe na rysunku.

Rys. 19. Izometria: a) położenie osi aksonometrycznych i skrócenia na kierunkach osi, b) sześcian, okrąg

i przybliżone długości osi elipsy, c) zasady wymiarowania [6, s. 39]

Podstawowe zasady rzutowania w dimetrii ukośnej:

–

krawędzie równoległe do płaszczyzny rysunku, które są wzajemnie prostopadłe, na
rysunku pozostają prostopadłe,

–

krawędzie prostopadłe do płaszczyzny rysunku rysuje się pod kątem 45°,

–

dla krawędzi prostopadłych do płaszczyzny rysunku stosuje się skrót 1:2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 20. Dimetria ukośna: a) położenie osi aksonometrycznych i skrócenia na kierunkach osi, b) sześcian, okrąg

i przybliżone długości osi elipsy, c) zasady wymiarowania [6, s. 39]

Rysunek w izometrii i dimetrii ma charakter poglądowy, ułatwia ogólną orientację

w budowie danego przedmiotu, ale nie jest stosowany jako rysunek roboczy.

Rzutowanie prostokątne stosuje się tam gdzie przy wykonaniu jakiegoś przedmiotu

powinniśmy mieć rysunek bez żadnych zniekształceń. Najprostsza figura geometryczna,
mająca określone położenie, ale nieposiadająca wymiarów, to punkt. Dwa niepokrywające się
punkty wyznaczają prostą, czyli z rysunkowego punktu widzenia obiekt liniowy. Trzy punkty
nieleżące na jednej prostej wyznaczają płaszczyznę - obiekt płaski, a trzy lub więcej
płaszczyzn - obiekt przestrzenny, czyli bryłę. Z powyższego wywodu wynika dość oczywisty
wniosek, że wszystkie wymienione elementy geometryczne (prosta, płaszczyzna, bryła)
można opisać, dosłownie i graficznie, za pomocą punktów. Z tego powodu umiejętność
przedstawiania w rzutach prostokątnych pojedynczego punktu jest bardzo ważna.

Rys. 21. Rzutowanie punktu A na płaszczyzny: a) jedną, b) dwie, c) trzy [1, s. 22]

Jeżeli rzutowana figura płaska jest równoległa do rzutni, to kształt jej rzutu na rzutnię

równoległą do niej nie ulega deformacji. Pozostałe dwa rzuty są odcinkami. Wynika stąd
najkorzystniejszy sposób ustawiania rzutowanych przedmiotów. Przedmiot rzutowany
ustawia się tak, aby jego charakterystyczne płaszczyzny i osie były równoległe lub
prostopadłe do rzutni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 22. Przykłady rzutowania płaszczyzny na trzy rzutnie [3, s. 59]

Obiektem przestrzennym, stosunkowo prostym w budowie, jest prostopadłościan. Jego

odwzorowanie w rzutach prostokątnych na trzech płaszczyznach rzutu sprowadza się do
rzutowania jego ośmiu wierzchołków traktowanych jako punkty. Łącząc je w odpowiedni
sposób otrzymamy trzy rzuty prostopadłościanu – pionowy, poziomy i boczny.

Rys. 23. Rzutowanie sześcianu: a) rysunek
przestrzenny, b) rysunek rzutowy [8, s. 75]

Rys. 24 Rzutowanie prostopadłościanu: a)

rysunek przestrzenny, b) rysunek rzutowy [8, s. 75]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 25. Kształtownik stalowy: a)

w rzutach

prostokątnych, b) w izometrii [8, s. 78]

Rys. 26. Element budynku: a) w rzutach

prostokątnych, b) w izometrii [8, s. 78]

Obecnie obowiązującym sposobem odwzorowywania obiektu w rysunku technicznym

jest rzutowanie prostokątne według metody europejskiej, w której obiekt rzutowany znajduje
się między obserwatorem a rzutnią.

W przypadku, gdy element budowlany ma skomplikowany kształt i rzut na trzy

płaszczyzny nie obrazuje jasno jego wyglądu. Wykonuje się wówczas rzut na więcej niż trzy
rzutnie, w razie potrzeby nawet na sześć. Rzutnie te można sobie wyobrazić jako ściany
sześcianu, wewnątrz którego znajduję się rzutowany element.

Rys. 27. Rzutowanie prostokątne [8, s. 80]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W projektach architektonicznych najczęściej stosuje się perspektywę zbieżną. Rysunek

ten wykonany jest najbliższy obrazowi, jaki powstaje w naszym oku i dlatego bardzo dobrze
służy poglądowemu przedstawieniu projektowanego obiektu budowlanego jako całości,
szczególnie osobom nieznającym rysunku technicznego lub mającym problem z wyobraźnią
przestrzenną.

Rys. 28. Przykład perspektywy zbieżnej brył [2, s. 27]

W celu czytelnego odwzorowania skomplikowanych kształtów wewnętrznych stosuje się

przekroje. Przekrój otrzymujemy w wyniku przecięcia rysowanego obiektu lub elementu
wyobrażoną płaszczyzną tnącą, poprowadzoną równolegle do płaszczyzny rzutu lub
prostopadle do osi przedmiotu. Po przecięciu przedmiotu wyobrażalną płaszczyzną,
odrzucamy (również w wyobraźni) przednią część przedmiotu, gdy płaszczyzna tnąca jest
pionowa lub górną jego część, gdy płaszczyzna tnąca jest pozioma. W ten sposób odsłania się
nam wnętrze rysowanego obiektu lub elementu.

Rys. 29. Przekroje pionowe i poziome brył w rzucie aksonometrycznym i prostokątnym [2, s. 47]

Stosownie do usytuowania płaszczyzny tnącej rysunki tego wnętrza noszą nazwę

przekrojów poziomych lub pionowych.

Zgodnie z normą ślady płaszczyzn przekroju, czyli miejsca ich poprowadzenia, oznacza

się linią punktową grubą lub odcinkami linii grubej. Tą samą grubością linii rysuje się
krawędzie

przekrojów

obiektów

elementów.

Ponadto

płaszczyzny

przekroju

zakreskowujemy stosując oznaczenia graficzne materiałów budowlanych.

Przy oznaczeniach śladów płaszczyzn tnących podaje się nazwę przekroju oraz

informację o tym, która część przeciętego przedmiotu została narysowana, a która odrzucona,
czyli określamy kierunek patrzenia i oznaczamy go strzałkami lub kreskami.

Rys. 30. Przykład przekroju elementu ze wskazaniem kierunku patrzenia [8, s. 86]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przekroje poziome dotyczące rysunków elementów budowlanych lub obiektu

budowlanego zwane są rzutami poziomymi lub krótko rzutami.

Podczas wykonywania prostych robót remontowych lub modernizacyjnych pojedynczych

elementów często istnieje potrzeba wykonania szkicu. Również na budowie szkic służy do
przekazywania informacji dotyczących wykonania określonych robót lub do wyjaśniania
budowy skomplikowanych szczegółów, połączeń. Szkic może być zamieszczony jako
dokument w Dzienniku budowy.

Rys. 31. Bryły płaskościenne i obrotowe [6, s. 168]

Szkicowanie jest to odręczne wykonanie rysunku przedmiotu. Szkic wykonuje się

z zachowaniem proporcji rysowanych elementów według zasad rysunku technicznego, Można
go wykonać ołówkiem, długopisem lub pisakiem. Rysowanie odręczne wymaga wielu
ćwiczeń. Naukę należy rozpocząć od wykreślania linii prostych. Kreskę należy prowadzić
zdecydowanym ruchem, w sposób ciągły, bez odrywania ołówka od papieru. Wykreślając
proste figury płaskich i aksonometrycznych należy skorzystać z podstaw geometrii.

Rys. 32. Kratownica mostowa [6, s. 172]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2.Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakimi rodzajami rzutowania posługujemy się w rysunku technicznym?
2. Jakie rodzaje aksonometrii najczęściej stosujemy w budownictwie?
3. Jak przebiega układ osi współrzędnych w izometrii?
4. Jakie są podstawowe zasady rzutowania izometrycznego?
5. Jak przebiega układ osi współrzędnych w dimetrii ukośnej?
6. Jakie są podstawowe zasady rzutowania w dimetrii ukośnej?
7. Jak rzutujemy punkt?
8. Od czego zależy ilość rzutów prostokątnych odwzorowujących dany przedmiot?
9. Jak należy ustawić rzutowany przedmiot w układzie rzutni?
10. Do czego wykorzystuje się perspektywę zbieżną w rysunku budowlanym?
11. Jaką rolę pełni szkic w pracach budowlanych?
12. Jakie są zasady wykonywania szkicu?

4.2.3.Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj w zadanej skali rzut aksonometryczny (w izometrii lub dimetrii) bryły

otrzymanej przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt kreślarski,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) przygotować arkusz rysunkowy wykreślając ramkę i tabliczkę,
4) narysować osie współrzędnych,
5) obmierzyć zadaną bryłę,
6) przeliczyć wymiary na zadaną skalę,
7) wykonać rysunek zgodnie z podstawowymi zasadami,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko kreślarskie,

−

zestaw przyborów i materiałów kreślarskich,

−

zestaw brył do ćwiczeń,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Narysuj w zadanej skali rzuty prostokątne bryły otrzymanej od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt kreślarski,
2) zorganizować stanowisko pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) przygotować arkusz rysunkowy wykreślając ramkę i tabliczkę,
4) wrysować rzutnie,
5) obmierzyć zadaną bryłę,
6) przeliczyć wymiary na zadaną skalę,
7) wykonać rzutowanie zgodnie z podstawowymi zasadami,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko kreślarskie,

−

zestaw przyborów i materiałów kreślarskich,

−

zestaw brył do ćwiczeń,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Narysuj odręcznie na arkuszu A3 następujące elementy:

−

linie wzajemnie równoległe, pionowe i poziome,

−

linie skośne wzajemnie prostopadłe,

−

proste figury geometryczne,

−

proste bryły geometryczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt kreślarski,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wykonać poszczególne części zadania według wymienionej kolejności,
4) zaprezentować efekty swojej pracy
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko kreślarskie,

−

zestaw przyborów kreślarskich,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Narysuj odręcznie w perspektywie zbieżnej przekrój poprzeczny cieku wodnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt kreślarski,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wykreślić linie zbieżne,
4) wykonać schemat przekroju,
5) zaprezentować efekty swojej pracy
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko kreślarskie,

−

zestaw przyborów kreślarskich,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) narysować osie współrzędnych dla rzutu izometrycznego?



2) narysować osie współrzędnych dla rzutu dimetrii ukośnej?



3) naszkicować proste bryły w izometrii?



4) naszkicować proste bryły w dimetrii ukośnej?



5) naszkicować proste bryły w rzutach prostokątnych?



6) odczytać rzuty prostokątne prostych brył?



7) wykonać prosty szkic wybranych elementów?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady czytania map i zdjęć lotniczych

4.3.1. Materiał nauczania

Mapa jest to zmniejszony model powierzchni Ziemi lub jej części przedstawiony przy

użyciu symbolicznych znaków umownych. Takie zmniejszenie uwzględnia kulistość Ziemi,
a samo przetwarzanie informacji odbywa się według określonych reguł matematycznych, co
nazywane jest odwzorowaniem kartograficznym. Mapy dzielimy na ogólnogeograficzne
i tematyczne. Te pierwsze dzieli się na topograficzne i przeglądowe.

Największe znaczenie praktyczne mają mapy topograficzne, które należą do map

ogólnogeograficznych, przedstawiających teren, formy jego powierzchni i rozmieszczone
w nim obiekty (wodę, szatę roślinną, gleby, osiedla, linie komunikacyjne, granice państwowe
i administracyjne itp.). Są szczegółowymi przedstawieniami terenu w dużych skalach.
W każdej mapie możemy rozróżnić obraz kartograficzny, osnowę matematyczną, elementy
pomocnicze i dane uzupełniające.

Przedstawienie kartograficzne zawiera sumę wiadomości (informację) o pokazanych na

mapie obiektach przyrodniczych i społeczno-gospodarczych, ich rozmieszczeniu,
właściwościach, związkach, a niekiedy również rozwoju. Wiadomości te tworzą treść mapy,
którą można rozdzielić na odrębne elementy geograficzne według jednorodnych grup
przedstawionych na mapie obiektów. Na przykład elementami treści map topograficznych są
wody, rzeźba terenu, szata roślinna, gleby, osiedla, linie komunikacyjne i środki łączności,
niektóre

obiekty

przemysłu,

rolnictwa,

kultury

oraz

podziału

politycznego

i administracyjnego. Oprócz obrazu kartograficznego każda mapa posiada oznaczenia
pomocnicze, ułatwiające czytanie mapy i pracę z nią. Są to legenda mapy – tablica znaków
kartograficznych (oznaczeń umownych) z niezbędnymi objaśnieniami oraz wykresy dla
pomiarów na mapach (odległości, kątów, powierzchni, współrzędnych punktów, nachylenia
stoków. Do znaków umownych należą również barwy. Najczęściej stosowane kolory to:
czarny (obiekty przemysłowe, koleje, drogi, ogrodzenia), niebieski (wody, bagna), brązowy
(rzeźba terenu), zielony (roślinność). Na marginesach mapy lub wolnych miejscach wewnątrz
ramki umieszcza się dane dodatkowe i konstrukcje graficzne (przekroje, diagramy,
blokdiagramy), tablice i dane tekstowe, które wyjaśniają, uzupełniają i wzbogacają pod
jakimś względem właściwy obraz kartograficzny.

Mapy topograficzne wykorzystuje się najczęściej do:

−

oceny terenu,

−

pomiarów odległości, powierzchni, azymutów i kątów nachylenia terenu,

−

określania położenia własnego oraz obiektów terenowych za pomocą współrzędnych lub
według charakterystycznych przedmiotów terenowych.
Ze względu na skalę mapy topograficzne dzielą się na:

−

mapy wielkoskalowe (1:10 000 i 1:25 000), wydawane dla niektórych obszarów,
najczęściej miast; mapy te przeznaczone są przede wszystkim do szczegółowego
studiowania terenu i jego oceny, wykonywania pomiarów i obliczeń (dróg, rzek,
powierzchni wybranego obszaru itp.),

−

mapy średnioskalowe (1:50 000, 1:100 000 i 1:200 000) wydawane są najczęściej
w pełnym pokryciu dla całego terytorium Polski,

−

mapy małoskalowe (1:500 000 i 1:1 000 000) służą do ogólnego studiowania i oceny
terenu na większych obszarach oraz wykonywania wyłącznie przybliżonych obliczeń.
Treść map topograficznych przedstawiona jest w formie graficznej, co stwarza dobrą

poglądowość, łatwość i jednoznaczność rozumienia sytuacji terenowej. Obserwując mapę
dość łatwo można wyróżnić z jej treści takie elementy składowe terenu jak rzeźba, roślinność,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

sieć osadnicza, drogi komunikacyjne, wody i wszelkiego rodzaju podmokłości oraz ich
wzajemne zależności. Zakres treści mapy zależy od jej skali i przeznaczenia. Im skala
większa tym treść jest bogatsza, a mapa zawiera więcej szczegółów terenowych.

Aby można było poprawnie odczytywać sytuację topograficzną na mapie należy najpierw

poznać umowne znaki topograficzne, zasady przedstawiania terenu na mapie oraz nabyć
niezbędne umiejętności i doświadczenia czytania mapy.

Umowne znaki topograficzne są to symbole, za pomocą, których przedstawione są na

mapie przedmioty terenowe. Znaki te dzielą się na:

Rys. 33. Przykłady znaków graficznych [9]

−

punktowe, przedstawiające przedmioty terenowe nie dające się wykreślić na mapie w jej

skali, widocznie z góry jako punkty, np. pojedyncze drzewa, nieduże zabudowania,
studnie, kominy itp.; rzeczywiste położenie przedmiotu na mapie wskazuje główny punkt
znaku,

−

liniowe, przedstawiające przedmioty terenowe widoczne z góry jako linie, np.: drogi,

rzeki ogrodzenia, linie telefoniczne i energetyczne itp.; przedmioty te ze względu na małą
ich szerokość oznaczone są liniami grubszymi niż wynikałoby to ze skali mapy. Jako
rzeczywisty przebieg przedmiotu terenowego na mapie o charakterze liniowym przyjmuje
się oś znaku, np.: oś drogi, kolei, kanału itp.; na mapie można zmierzyć tylko ich
długości,

−

powierzchniowe (konturowe) przedstawiające przedmioty terenowe na mapie w jej skali,

np.: las, łąka, jezioro, osiedle itp.; znak powierzchniowy składa się granicy (konturu)
przedmiotu (powierzchni), wewnątrz którego zwykle umieszcza się znaki wypełniające;
znaki wypełniające nie wskazują rzeczywistego położenia obiektów lecz określają tylko
ich rodzaj.

Rys. 34. Przykłady znaków umownych na mapie [7, s. 36]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

znaki objaśniające, są to znaki, wyrażenia liczbowe, napisy i skróty, które mogą

znajdować się przy różnych przedmiotach (obiektach) na mapie, np: gatunek drzew,
kierunek i prędkość prądu w rzece, rodzaj fabryki itp.

Rys. 35. Przykłady znaków umownych na mapie [7, s. 36]

Skale i podziałki liniowe zostały omówione w poprzednim punkcje.
Rzeźba terenu na mapie przedstawiona jest za pomocą warstwic (rys.35). Pojedyncza

warstwica nie pozwala oczywiście na ocenę form rzeźby terenu. Układ warstwic zależy od
różnicy wysokości sąsiednich warstwic (cięcia warstwicowego, wysokości warstwowej).

Rys. 36. Przykłady odwzorowania na mapie układu warstwic [7 s. 37]

Warstwica

(poziomica) jest to linia krzywa zamknięta łącząca punkty położone na tej

samej wysokości w stosunku do przyjętego poziomu (poziom morza).

Tabela 5. Rodzaje warstwic oraz odstępy między nimi zależnie od skali mapy [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wysokość warstwowa (cięcie warstwicowe) jest to pionowa odległość między dwiema

sąsiednimi warstwicami. Wielkość wysokości warstwowej zależy od skali i przeznaczenia
mapy, a także od właściwości rzeźby terenu.

Odstęp warstwicowy jest to odległość pozioma między dwiema sąsiednimi warstwicami

na mapie. Na podstawie warstwic określa się charakter rzeźby terenu, zasadnicze jej formy,
wysokości punktów terenowych, kąt nachylenia zboczy, wzajemną widoczność punktów,
profil terenu i pola niewidoczne. Na mapach można spotkać różne ukształtowania terenu jak
grzbiet (rys. 37) czy jar (rys. 38).

Rys. 37. Układ warstwic grzbietu [7, s. 38]

Rys. 38. Układ warstwic jaru terenu [7, s. 38]

Jednakowy układ warstwic różni się wpisem wartości przy warstwicach, co orientuje nas

w rodzaju urzeźbienia terenu. Innym przykładem rzeźby terenu jest tzw. siodło, czyli rodzaj
szerokiej przełęczy oddzielającej dwa szczyty (rys. 39a).

Rys. 39. Przykład warstwic terenu: a) widok, b) profil [7, s. 38]

W przypadku, gdy występuje potrzeba graficznego zobrazowania ukształtowania terenu

wzdłuż jakiejś określonej linii w terenie wykonuje się rysunek zwany profilem podłużnym.
Powstaje on przez przecięcie terenu płaszczyzną pionową przechodzącą wzdłuż tej linii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Otrzymana w ten sposób krawędź przecięcia w postaci pewnej linii krzywej (łamanej)
obrazuje w poglądowy sposób spadki terenu (rys.39b).

Mając plan warstwicowy pewnego obszaru można na jego podstawie narysować przekrój

podłużny wzdłuż dowolnie obranego kierunki.

Rys. 40. Plan warstwicowy wraz z profilem podłużnym [7, s. 39]

Niektóre mapy topograficzne i tematyczne powstają wyłącznie w postaci cyfrowej.

Dzięki obrazom satelitarnym GPS i komputerom o bardzo dużej pamięci możliwe stało się
stworzenie ogromnej bazy danych – Systemu Informacji Geograficznej. Mapy powstają na
podstawie zdjęć lotniczych i satelitarnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 41. Zdjęcie satelitarne portu w Mikołajkach [9]

Rys. 42. Zdjęcie satelitarne ujścia Warty [9]

Zdjęcia lotnicze i satelitarne umożliwiają nie tylko tworzenie map, ale dają możliwość

oceny skutków klęsk żywiołowych.

Ortofotomapa, fotomapa, mapa fotograficzna to mapa, której treść przedstawiona jest

obrazem fotograficznym (zwykle zdjęcia lotnicze lub satelitarne powierzchni ziemskiej)
przetworzonych zdjęć lotniczych, dopasowanych do jednolitej skali z rzutem ortogonalnym
(nie środkowym).

Rys. 43. Ortofotomapa [9]

Współcześnie w geodezji do lokalizacji punktów stosowany jest system GPS czyli

Globalny System Pozycjonowania (Global Positioning System). Jest to system satelitarny
w którym pomiary są całkowicie zautomatyzowane, a współrzędne punktów otrzymuje się
w sposób cyfrowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W skład systemu GPS wchodzą trzy główne segmenty:

−

kosmiczny,

−

nadzoru,

−

użytkowników.

Segment kosmiczny składa się z 24 satelitów rozmieszczonych na sześciu orbitach kołowych,
na wysokości około 20000 km nad powierzchnią Ziemi. Płaszczyzny orbit nachylone są pod
kątem 55° względem płaszczyzny równika. Segment nadzoru składa się z Głównej Stacji
Nadzoru oraz stacji monitorujących, śledzących wszystkie widoczne satelity. Segment
użytkowników składa się z odbiorników GPS. Ze względu na zastosowanie odbiorniki różnią
się funkcjami i konstrukcją, mogą funkcjonować samodzielnie lub wbudowane do
określonego systemu. W Polsce w 2003 r. uruchomiono aktywną sieć geodezyjną ASG-PL,
sieć ta umożliwia wyznaczenie pozycji pojedynczych punktów, w których wykonano pomiary
satelitarne GPS.

System GPS oprócz pomiarów geodezyjnych znalazł zastosowanie w nawigacji,

komunikacji, badaniach środowiska a także w ratownictwie.

4.3.2.Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie jest znaczenie mapy?
2. Jak dzielimy mapy?
3. Jakie znaczenie mają znaki umowne na mapach?
4. Jakie znaczenie mają warstwice na mapach?
5. Jakie znaczenie mają zdjęcia lotnicze i satelitarne?

4.3.3.Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz znaki umowne znajdujące się na przykładowej mapie topograficznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć dokładnie mapę,
2) wypisać znaki umowne na niej występujące,
3) opisać znaki,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw map topograficznych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na mapie warstwicowej wskaż kierunki spadków terenu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć dokładnie mapę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zaznaczyć ołówkiem strzałki wskazujące kierunek spadku tereny,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw map topograficznych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Opisz, zadane przez nauczyciela, zdjęcie lotnicze lub satelitarne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć dokładnie zdjęcie lotnicze,
2) opisać zdjęcie,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw zdjęć lotniczych i satelitarnych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zinterpretować znaki umowne na mapach topograficznych?



2) odczytać spadki terenu na mapie warstwicowej?



3) zinterpretować zdjęcia lotnicze lub satelitarne?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Wymiarowanie i oznaczenia na rysunkach budowlanych

4.4.1.Materiał nauczania

Rysunek techniczny należy opisywać pismem technicznym, które może być proste lub

pochyłe. Norma wyróżnia dwa rodzaje pisma A i B zależnie od stosunku grubości linii pisma
do wysokości.

Rys. 44. Przykład pisma rodzaju B [4, s. 14]

Przez wymiarowanie rozumiemy podanie

na rysunku wartości

liczbowych

odpowiadających rzeczywistym wymiarom w metrach, centymetrach lub milimetrach,
stosownie do wymagań normowych, przy czym na rysunku wpisujemy same liczby, bez
jednostek. W obrębie jednego rysunku liczby muszą odpowiadać tej samej jednostce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Określenie wymiarów musi być jednoznaczne i wykluczające konieczność obliczania
wymiarów lub ich odczytywanie za pomocą przymiaru.

Rys. 45. Sposób pisania liter [6, s. 25]

Do wymiarowania stosuje się następujące elementy (rys. 46):

−

linie wymiarowe,

−

linie wymiarowe pomocnicze,

−

znaki ograniczające,

−

liczby i znaki wymiarowe,

−

linie odniesienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 46. Elementy wymiarowania na rysunku [2, s. 33]

Linie wymiarowe rysuje się linią ciągłą cienką, równolegle do wymiarowanej wielkości.

Linie wymiarowe powinno się umieszczać w miarę możliwości na zewnątrz konturów
rysowanego obiektu lub elementu. Pierwszą linię (najbliżej rysowanego przedmiotu)
umieszcza się w odległości ok.10 mm, następne w odległości 7-8 mm.

Linie wymiarowe pomocnicze służą do odcinania wymiarów na linii wymiarowej.

W rzutach prostokątnych kreśli się je prostopadle do linii wymiarowej i nieco przedłuża poza
nią. W aksonometrii są nachylone pod odpowiednim kątem (rys. 47). Znaki ograniczające
w dokumentacji budowlanej to krótkie kreski nachylone pod kątem 45°.

Rys. 47. Pomocnicze linie wymiarowe [2, s. 34]

Rys. 48. Kierunek wpisywania liczb wymiarowych [2, s. 34]

Podczas wymiarowania obowiązują zasady:

−

niepowtarzania danych,

−

unikania zbędnych danych,

−

w przypadku umieszczania wymiarów na kilku liniach obok siebie, bliżej zarysu
przedmiotu podaje się wymiary mniejsze.
Liczby wymiarowe umieszcza się w odległości ok. 1mm nad linią wymiarową, możliwie

na środku jej długości. Wysokość liczb powinna wynosić, co najmniej 2 mm. W stosunku do
linii nachylonych do poziomu liczby wpisuje się tak, jak pokazano na rys. 48. Wszystkie
liczby wymiarowe na całym arkuszu rysunkowym powinny mieć tę samą wysokość, zależnie
od formy arkusza. Nie powinny się przecinać żadnymi liniami. Można je umieszczać nad
i pod liniami wymiarowymi lub nad linią odniesienia w przypadku wymiarów ustawionych
szeregowo (rys. 49).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 49. Przykłady umieszczenia liczb wymiarowych [4, s. 32]

Na każdym planie orientacyjnym lub zagospodarowania terenu oznacza się kierunki stron

świata. Stronę północną wskazuje się strzałką, którą umieszcza się równolegle do pionowej
krawędzi arkusza (rys. 50). Teren lokalizacji projektowanej inwestycji przedstawia się na
mapach o podziałce nie mniejszej niż 1:25000 z naniesionymi oznaczeniami kierunku
północnego (rys. 51).

Rys. 50. Oznaczenia stron świata [8, s. 105]

Rys. 52. Zwierciadło wód: a) otwartych, b) gruntowych [8, s. 109]

Rys. 51. Plan orientacyjny terenu

inwestycji [8, s. 106]

Profile podłużne i poprzeczne zwierciadła wód powinny byś oznaczone z opisem rzędnej

(rys. 52).

Wzniesienia i spadki pochylni, schodów, ześlizgów i drabin oznacza się strzałką

skierowaną ku górze.

Rys. 53. Oznaczenie wzniesień i spadków: a) pochylnia, b) schody [6, s. 70]

Nachylenie skarp, wykopów i nasypów oznacza się jednym z następujących sposobów:

−

stosunek odciętej poziomej a do rzędnej h,

−

w procentach,

−

w stopniach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 54. Oznaczenia skarp [6, s. 70]

Cieki wodne wymiaruje się stosując inną skalę na długości, a inną na szerokości

przekrojów. Skala długości profilu zależna jest od przeznaczenia rysunku i może się wahać od
l : 500 do l : 5000. Skala wysokości zwykle jest dziesięć razy większa od skali długości. Na
profilu podłużnym wykreśla się następujące elementy:

−

linię dna,

−

linię brzegową (prawego i lewego brzegu),

−

linię zwierciadła wody zaniwelowanej,

−

położenie reperów i ich rzędne,

−

położenie wodowskazów,

−

położenie budowli wodnych.

Rys. 55. Przykład profilu podłużnego cieku [1, s. 27]

W dolnej części rysunku wpisuje się następujące wartości:

−

rzędną poziomu porównawczego,

−

rzędną zwierciadła wody,

−

rzędne brzegów,

−

rzędne dna,

−

kilometraż.
Przekroje poprzeczne wykonuje się jako oddzielne rysunki numerując je kolejno

i podając kilometraż. Mogą one być wkreślone również na mapę sytuacyjną (rys. 56).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 56. Przekroje poprzeczne cieków [5, s. 114]

Na projektach budowlanych w podziałce 1:100 lub większej oznacza się podstawowe

materiały, z których mają być wykonywane elementy budowli (rys.57). Oznaczenia graficzne
stosuje się tylko do elementów, które są widoczne w przekroju.

Rys. 57. Oznaczenia graficzne materiałów budowlanych [4, s. 27]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2.Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są rodzaje pisma technicznego?
2. Jakie wysokości pisma stosuje się w rysunku technicznym?
3. Jakie rodzaje linii stosujemy przy wymiarowaniu rysunku?
4. Gdzie umieszcza się linie wymiarowe?
5. Jakie zasady obowiązują podczas wymiarowania?
6. Gdzie umieszcza się liczby wymiarowe?
7. Jak wymiaruje się przekroje podłużne i poprzeczne cieków wodnych?
8. Jak oznacza się poszczególne materiały budowlane?

4.4.3.Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypełnij ołówkiem arkusze ćwiczeń pisma technicznego otrzymane od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) dobrać przyrządy rysunkowe,
3) wypełnić arkusze zaczynając od liter o najprostszym kształcie zwracając uwagę na

staranność i estetyczność,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko kreślarskie,

−

zestaw przyborów kreślarskich,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wypełnij pismem technicznym przy zastosowaniu pisaka przygotowaną przez siebie

tabliczkę rysunkową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) dobrać materiał i przyrządy rysunkowe,
3) narysować w odpowiednim miejscu na arkuszu tabliczkę rysunkową,
4) wypełnić tabliczkę zwracając uwagę na staranność i estetyczność,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko kreślarskie,

−

zestaw przyborów kreślarskich,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Na rysunek aksonometryczny rzutowanego obiektu nanieś wymiary.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) dobrać materiał i przyrządy rysunkowe,
3) narysować w odpowiednim miejscu linie wymiarowe,
4) wpisać liczby wymiarowe,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko kreślarskie,

−

zestaw przyborów kreślarskich,

−

przykładowe rysunki aksonometryczne,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Na profilu podłużnym cieku wodnego nanieś odpowiedni opis wraz z wymiarowaniem

obiektu.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) dobrać materiał i przyrządy rysunkowe,
3) nanieść na profilu kolejne elementy opisu rysunku zgodnie z normą,
4) wpisać dowolne liczby wymiarowe zgodnie z zasadami,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko kreślarskie,

−

zestaw przyborów kreślarskich,

−

przykładowe profile podłużne cieków wodnych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Narysuj z pamięci oznaczenia materiałów budowlanych podanych przez prowadzącego.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania (rys. 57) ,
2) wypisać materiały podane przez nauczyciela,
3) narysować oznaczenia graficzne poszczególnych materiałów,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko kreślarskie,

−

zestaw przyborów kreślarskich,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować rodzaje pisma technicznego?



2) zwymiarować prosty rysunek techniczny?



3) zwymiarować profil podłużny i poprzeczny cieku wodnego?



4) rozpoznawać oznaczenia materiałów budowlanych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Elementy składowe dokumentacji technicznej i szkicu

inwentaryzacyjnego

4.5.1. Materiał nauczania

Projekt budowlany jest jedną z części składowych dokumentacji budowy, który zgodnie

z ustawą prawa budowlanego powinien obejmować przynajmniej dwie części:

−

projekt zagospodarowania działki lub terenu,

−

projekt architektoniczno-budowlany.

Projekt zagospodarowania działki lub terenu sporządza się na aktualnej mapie. Musi on

zawierać: określenie granic działki lub terenu, usytuowanie, obrys i układy istniejących
i projektowanych obiektów budowlanych, sieci uzbrojenia terenu, sposób odprowadzania lub
oczyszczania

ścieków, układ komunikacyjny i układ zieleni, ze wskazaniem

charakterystycznych

elementów,

wymiarów,

rzędnych

wzajemnych

odległości,

w nawiązaniu do istniejącej i projektowanej zabudowy terenów sąsiednich. Ta część projektu
może jednak nie być wymagana w przypadku przebudowy, modernizacji lub montażu obiektu
budowlanego, co precyzują stosowne przepisy.

Projekt architektoniczno-budowlany określa funkcję, formę i konstrukcję obiektu

budowlanego, jego charakterystykę energetyczną i ekologiczną oraz proponowane niezbędne
rozwiązania techniczne i materiałowe. Składa się z projektu architektonicznego, projektu
konstrukcyjnego i projektów instalacji występujących w obiekcie.

Projekt architektoniczno-budowlany obiektu budowlanego powinien zawierać zwięzły

opis techniczny oraz część rysunkową.

Opis techniczny powinien określać:

−

przeznaczenie i program użytkowy obiektu budowlanego oraz podstawowe wymiary,

−

formę architektoniczną i funkcję obiektu,

−

układ konstrukcyjny obiektu budowlanego, schematy statyczne (konstrukcyjne),
podstawowe wyniki obliczeń, rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe podstawowych
elementów konstrukcji obiektu,

−

rozwiązania dotyczące robót wykończeniowych obiektu budowlanego,

−

rozwiązania zasadniczych elementów wyposażenia budowlano-instalacyjnego,

−

rozwiązania

sposób

funkcjonowania

zasadniczych

urządzeń

technicznych,

charakterystykę energetyczną obiektu budowlanego,

−

wpływ obiektu budowlanego na środowisko,

−

warunki ochrony przeciwpożarowej.
Część rysunkowa powinna zawierać:

−

rzuty wszystkich charakterystycznych poziomów obiektu,

−

elewacje w liczbie dostatecznej do wyjaśnienia formy architektonicznej obiektu oraz jego
wyglądu ze wszystkich widocznych stron, z określeniem graficznym lub opisowym na
rysunku wykończeniowych materiałów budowlanych i kolorystyki elewacji,

−

rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe ścian zewnętrznych wraz z niezbędnymi
szczegółami budowlanymi, mającymi wpływ na właściwości cieplne i szczelność
przegród,

−

podstawowe urządzenia instalacji wewnętrznych, zasadnicze elementy wyposażenia
technicznego, ogólnobudowlanego, w tym wszystkie instalacje oraz urządzenia.
Część rysunkowa powinna zawierać niezbędne oznaczenia graficzne i wyjaśnienia

opisowe, umożliwiające jednoznaczne odczytanie projektu. Powinna być sporządzona w skali

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dostosowanej do charakteru obiektu budowlanego oraz stopnia dokładności oznaczeń
graficznych na rysunkach, jednak nie mniejszej niż:

−

1 : 200 dla obiektów budowlanych o dużych rozmiarach,

−

1 : 100 dla pozostałych obiektów budowlanych,

−

1 : 50 dla wydzielonych części obiektów budowlanych podlegających przebudowie lub

rozbudowie oraz części i obiektów skomplikowanych i o małych rozmiarach.

Rys. 58. Przykład rysunku projektu drenowania [5, s. 121]

Projekt budowlany należy sporządzić w czytelnej technice graficznej oraz oprawić

w okładkę formatu A 4, w sposób uniemożliwiający dekompletację projektu.

Inwestor przed rozpoczęciem robót budowlanych musi uzyskać pozwolenie na budowę,

przedstawiając w stosownym organie administracji projekt budowlany. Projekt ten podlega
zatwierdzeniu w decyzji o pozwoleniu na budowę.

Znaczną

część

dokumentacji

technicznej

stanowię

rysunki

konstrukcyjne,

przedstawiające konstrukcje stosowane w budownictwie. Zakres opracowań tej części prac
obejmuje rysunek:

−

schematyczny czyli rysunek ideowy, na którym przedstawia się układy konstrukcyjne,

podstawowe wymiary i ewentualnie inne parametry,

−

zestawieniowy lub montażowy przedstawia wzajemne ustawienie i połączenia

poszczególnych zespołów konstrukcyjnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 59. Profil podłużny rowu odwadniającego [1, s.322]

−

roboczy elementu lub szeregu elementów, zawiera informacje niezbędne do wykonania

tych elementów.

Rys. 60. Przykład profilu z umocnieniem skarp brukiem [5, s. 398]

Rysunki robocze skomplikowanych konstrukcji są wykonywane w skali 1:20. Powinny

one zawierać wszystkie elementy konstrukcji z podaniem szczegółowej charakterystyki,
sposobu łączenia i wykonania. Powinny być uzupełnione wykazem materiałów.

Szczegółowe zasady wykonywania rysunków poszczególnych rodzajów konstrukcji:

betonowych, żelbetowych i sprężonych, stalowych, drewnianych i murowych podają
stosowne normy.

Obmiar robót polega na mierzeniu już wykonanych robót, np. wykopów, w celu

rozliczenia się wykonawcy zarówno z pracownikami jak i z inwestorem, czyli zamawiającym.

Inwentaryzacja budowlana polega na wykonaniu rysunków i opisu istniejącego stanu

obiektu lub jego części. W zależności od potrzeb może dotyczyć konstrukcji lub urządzeń,
instalacji. Można zinwentaryzować całość działki budowlanej, jeden lub kilka obiektów,
fragment obiektu albo sam detal architektoniczny. Inwentaryzacja może być: całkowita,
częściowa lub cząstkowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Celem inwentaryzacji budowlanej jest dokładne określenie istniejącego stanu dla jego

utrzymania, zmiany całkowitej lub częściowej, przeprowadzenia remontu, przebudowy lub
rozbudowy obiektu budowlanego. Zakres inwentaryzacji w każdym przypadku jest zawsze
ściśle określony ze względu na rodzaj robót, które zamierzamy wykonać.

Kolejność czynności podczas wykonywania rysunków inwentaryzacyjnych jest

następująca:
1. Wykonanie odręcznych szkiców inwentaryzowanego obiektu.
2. Przeprowadzenie pomiarów.
3. Wykreślenie rysunków.

Szkic odręczny powinien być w miarę dokładnym odzwierciedleniem rzeczywistości,

mimo że nie wykonuje się go w skali. Szkice powinny być na tyle duże, aby można było na
nich dokonać zapisu poszczególnych wymiarów w przejrzysty sposób.

Podstawowym sprzętem do wykonywania inwentaryzacji jest dziesięcio- lub

dwudziestometrowa zwijana taśma miernicza oraz składany przymiar zwany metrówką.
W celu sprawnego wykonania pomiarów potrzebna jest grupa trzyosobowa.

Jedna z osób przykłada początek taśmy (oznaczony zerem) do początkowego punktu

pomiarów, druga - rozwija taśmę i odczytuje kolejne wymiary, a trzecia zapisuje to na szkicu.
Odczytując pomiary taśmę trzeba trzymać nieruchomo, równolegle do mierzonego elementu,
mocno ją napiąć i zwracać uwagę, żeby się nie skręcała (rys.61).

Rys. 61. Sposób wykonania pomiarów inwentaryzacyjnych [2, s. 64]

Dla pewności można przeprowadzić niektóre pomiary w stronę przeciwną. W celu

uniknięcia dużego błędu nie wolno dokonywać pomiarów małymi odcinkami i następnie
sumować ich.

Rysunki inwentaryzacyjne wymiaruje się nieco inaczej, a mianowicie wymiary odczytane

z pomiaru w naturze umieszcza się na rysunku wzdłuż jednej linii wymiarowej
z zachowaniem kolejności odczytów na raz przyłożonej taśmie. Początek i kierunek
wzrastania liczb oznacza się zerem ze strzałką. Liczby wymiarowe poszczególnych odcinków
wpisuje się przy znakach ograniczających. Na początku linii wymiarowej wpisuje się kropkę,
a na końcu krzyżyk (rys.62).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 62. Szkic inwentaryzacyjny [2, s. 65]

4.5.2.Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie elementy wchodzą w skład projektu budowlanego?
2. Jakie informacje zawiera opis techniczny?
3. Co zawiera projekt zagospodarowania terenu?
4. Co powinna zawierać część rysunkowa projektu technicznego?
5. Jakie informacje powinien zawierać rysunek zestawieniowy lub montażowy?
6. Jakie informacje powinien zawierać rysunek roboczy?
7. W jaki sposób wykonuje się pomiary w rysunku inwentaryzacyjnym?
8. W jaki sposób sprawdza się prawidłowość wymiarowania rysunku inwentaryzacyjnego?
9. Jak sporządza się szkic inwentaryzacyjny?

4.5.3.Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z opisu technicznego odczytaj następujące informacje: lokalizację obiektu, dane

inwestora, charakterystykę energetyczną obiektu, inne dane, które zleci prowadzący.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przeanalizować opis techniczny,
3) wynotować informacje określone w temacie ćwiczenia,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw projektów architektoniczno - budowlanych budowli wodnych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Z projektu zagospodarowania terenu odczytaj następujące dane: strony świata, skalę

rysunków, wymiary działki i obiektu, położenie elementów towarzyszących, inne dane, które
zleci prowadzący.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przeanalizować projekt zagospodarowania terenu,
3) wynotować informacje określone w temacie ćwiczenia,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw projektów architektoniczno-budowlanych budowli wodnych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na podstawie profilu poprzecznego rysunku roboczego budowli wodnej wypisz dane

informujące o sposobie jej wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przeanalizować rysunek,
3) wypisać materiały,
4) wypisać wymiary profilu z uwzględnieniem spadków,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw rysunków roboczych cieków wodnych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wykonaj pomiary i szkic inwentaryzacyjny określonego elementu budowli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt i narzędzia,
2) sporządź szkic,
3) dokonać potrzebnych pomiarów,
4) nanieść wymiary na rysunek,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw sprzętu kreślarskiego,

−

zestaw narzędzi pomiarowych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) odczytać informacje zawarte w opisie technicznym?



2) odczytać informacje zawarte w planie zagospodarowania tereny?



3) sporządzić wykaz materiałów na podstawie rysunku roboczego?



4) wykonać pomiary inwentaryzacyjne?



5) sporządzić szkic inwentaryzacyjny?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących posługiwania się dokumentacją techniczną. Zarówno

w części podstawowej jak i ponadpodstawowej znajdują się zadania wielokrotnego
wyboru( jedna odpowiedź jest prawidłowa).

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, prawidłową odpowiedź

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz znakiem X (w przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie na

później i wróć do zadania gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Część konstrukcji w powiększeniu wraz z informacjami dotyczącymi kształtu

i konstrukcji albo montażu i połączeń przedstawia rysunek
a) elementu.
b) zestawowy.
c) złożeniowy.
d) szczegółowy.

2. Materiał przeznaczony do rysowania tuszem, o małej wytrzymałości mechanicznej,

pękający przy składaniu to
a) papier biały zwykły.
b) brystol.
c) folia techniczna

d) kalka techniczna.

3. Ołówek o umiarkowanej twardości oznaczamy

a) F.
b) 2B.
c) A.
d) 5H.

4. Normy oznaczone symbolem PN-EU są stosowane w

a) Polsce.
b) Europie,
c) Polsce i Europie,
d) polskim budownictwie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Wymiary arkusza A3 wynoszą

a) 594x841mm.
b) 210x297mm.
c) 420x594mm.
d) 297x420mm.

6. Rysunek obok przedstawia układ osi dla rzutu aksonometrycznego, który nosi nazwę

a) izometrii.
b) dimetrii ukośnej bocznej.
c) dimetrii ukośnej czołowej.
d) dimetrii prostokątnej.

7. Linia obramowania dla arkuszy A3 i A4 powinna byś narysowana od krawędzi arkusza

w odległości
a) 3 mm.
b) 5 mm.
c) 5÷10 mm.
d) 10÷15 mm.

8. Pręty zbrojenia konstrukcji żelbetowych, instalacje rysuje się linią ciągłą

a) falistą.
b) cienką.
c) grubą.
d) bardzo grubą.

9. Długość tabliczki rysunkowej, na arkuszu rysunkowym, powinna wynosić maksymalnie

a) 15cm.
b) 17cm.
c) 20cm.
d) 22 cm.

10. Odbitki rysunkowe składa się do formatu

a) A2.
b) A3.
c) A4.
d) A1.

11. Długość rzeczywista odcinka, który na wykonanym rysunku w skali 1:100 ma długość

5mm wynosi
a) 50cm.
b) 5cm.
c) 5m.
d) 50m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Rysunek przedstawia rzuty prostokątne

a) rombu.
b) stożka.
c) ostrosłupa.
d) trójkąta.

13. Plany urbanistyczne realizacyjne ogólne

wykonywane są w skali
a) 1:1000.
b) 1:500.
c) 1:250.
d) 1:00.

14. Na mapach rzeźbę terenu oznacza się kolorem

a) niebieskim.
b) brązowym.
c) zielonym.
d) czarnym.

15. Znak umowny przedstawiony na rysunku oznacza

a) łąki.
b) pastwiska.
c) ogrody.
d) bagna.

16. Linie prowadzone prostopadle do linii wymiarowych służące do odcięcia wymiarów

nazywa się liniami
a) wymiarowymi pomocniczymi.
b) odniesienia.
c) ograniczającymi.
d) pomocniczymi.

17. Na szkicu inwentaryzacyjnym liczby wymiarowe podaje się w

a) metrach, wpisując wartość od początku pomiaru.
b) centymetrach, wpisując wartość od początku pomiaru.
c) metrach, wpisując wartość poszczególnych odcinków.
d) centymetrach, wpisując wartość poszczególnych odcinków.

18. Rysunek przedstawia rzuty prostokątne

a) ostrosłupa.
b) graniastosłupa.
c) walca.
d) stożka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. Na profilu podłużnym cieku wodnego niezbędne jest umieszczenie rzędnych

a) brzegów, poziomu porównawczego, dna.
b) brzegów, dna, poziomu porównawczego, zwierciadła wody.
c) poziomu porównawczego, zwierciadła wody.
d) zwierciadła wody, brzegów, dna.

20. Materiał przedstawiony na oznaczeniu graficznym to

a) szkło.
b) izolacja przeciwwilgociowa.
c) powierzchnia gruntu.
d) metal.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko:……………………………………………………..

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Ciepielowski A., Kiciński T.: Budownictwo wodne. Cz.1. WSiP, Warszawa 1990
2. Gąsiorowska D., Horsztyńska B.: Posługiwanie się dokumentacją techniczną. KOWEZiU,

Warszawa 2002

3. Lewandowski T.: Rysunek techniczny i maszynowy. WSiP, Warszawa 1998
4. Miśniakiewicz E., Skowroński W.: Rysunek techniczny budowlany. Arkady,

Warszawa 2004

5. Pałys F., Smoręda Z.: Poradnik technika melioranta. PWRiL, Warszawa 1982
6. Samujłło H., Samujłło J.: Rysunek techniczny i odręczny w budownictwie. Arkady,

Warszawa 1987

7. Warchałowska-Kietlińska Z., Miernictwo na usługach inżynierii. Arkady, Warszawa 1973
8. Wojciechowski L.: Rysunek budowlany. WSiP, Warszawa 1998
9. Katalogi firm