1

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Folklor jako inspiracja pisarzy w różnych epokach.
Omów na wybranych przykładach.

Bibliografia przedmiotu

• Michał Głowiński, Teresa Kost-

kiewiczowa, Aleksandra Oko-
pień-Sławińska, Janusz Sławiń-
ski, Słownik terminów literackich

• Jerzy Ziomek, Renesans

• Alina Witkowska, Ryszard Przy-

bylski, Romantyzm

• Artur Hutnikiewicz, Młoda Pol-

ska

• Jan Tomkowski, Literatura pol-

ska

• Roch Sulima, Folklor i literatura

Bibliografia podmiotu

•

•

•

•

• Jan Kochanowski,

Jan Kochanowski,

Jan Kochanowski,

Jan Kochanowski,

Jan Kochanowski,

Pieśń świętojańska o sobótce

•

•

•

•

• Adam Mickiewicz,

Adam Mickiewicz,

Adam Mickiewicz,

Adam Mickiewicz,

Adam Mickiewicz,

Ballady i romanse

•

•

•

•

• Kazimierz Przerwa-Tetmajer,

Kazimierz Przerwa-Tetmajer,

Kazimierz Przerwa-Tetmajer,

Kazimierz Przerwa-Tetmajer,

Kazimierz Przerwa-Tetmajer,

Na skalnym Podhalu, Marsz
zbójnicki

•

•

•

•

• Władysław Stanisław Reymont,

Władysław Stanisław Reymont,

Władysław Stanisław Reymont,

Władysław Stanisław Reymont,

Władysław Stanisław Reymont,

Chłopi

•

•

•

•

• Edward Redliński,

Edward Redliński,

Edward Redliński,

Edward Redliński,

Edward Redliński,

Konopielka

PREZENTACJA

PREZENTACJA

PREZENTACJA

PREZENTACJA

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Strategie wstępu

Strategie wstępu

Strategie wstępu

Strategie wstępu

Co to jest folklor?

To całokształt kultury określonego kręgu społecznego, przede wszystkim chłopstwa,
różniący się w sposób zasadniczy od kultury reprezentowanej przez wykształcone war-
stwy społeczne (definicja ze Słownika terminów literackich).

Strategia rozwinięcia

Strategia rozwinięcia

Strategia rozwinięcia

Strategia rozwinięcia

Strategia rozwinięcia

• Folklor w literaturze staropolskiej – Jan Kochanowski, Pieśń świętojańska o so-

bótce. Ponieważ nie znamy utworów ludowych z epoki renesansu, trudno nam okre-
ślić, na ile pieśni Panien wzorowane są na poezji ludowej. Jednak niezależnie od tego
sam fakt sięgnięcia do obrzędu ludowego (puszczanie wianków w wigilię św. Jana)
i uczynienie zeń głównego tematu całego cyklu świadczy o nowatorstwie autora i je-
go przekonaniu, że i folklor ma do zaproponowania coś wartościowego.

• Romantyzm: zwrot ku ludowości – jedno z haseł wywoławczych epoki.

•

Poeci i utwory:
Johann Wolfgang Goethe Król olszyn,
Adam Mickiewicz, Ballady i romanse (np. Romantyczność, Świteź, Lilie), II część
Dziadów.

•

Funkcja ludowości: miała sankcjonować istnienie świata pozamaterialnego (zja-
wy, duchy) oraz uprawomocniać ludowe przekonanie, że za zbrodnię zawsze pono-
si się karę – jeśli nie na tym świecie, to po śmierci.

• Pozytywizm

•

Maria Konopnicka Na fujarce, Z łąk i pól; nawet poważne problemy narodowe
(A kiedyż my doczekamy…) i społeczne (Wolny najmita) wyrażała w śpiewnej pro-
stej formie ludowej piosenki.

• Młoda Polska – programowa chłopomania i apoteoza folkloru – zwłaszcza góralsz-

czyzny.

•

Kazimierz Przerwa-Tetmajer – cykl wierszy o Janosiku (O Janosikowym turnie-
ju, Ballada o Janosiku i Szalamonównie Jadwidze, Jak Janosik tańczył z cesarzową),
Marsz zbójecki (tak bliski folklorowi, że już współcześni utożsamiali go z pieśnią
ludową), cykl opowiadań Na skalnym Podhalu – znużonego inteligenta fascynuje
tężyzna fizyczna, witalność, prostota obyczaju.

•

Stanisław Wyspiański, Wesele – barwność obyczaju, ale i niezrozumienie mię-
dzy inteligencją a wsią.

•

Jan Kasprowicz – chłopski los widziany z innej perspektywy. Dojmująca nędza.

•

Władysław Stanisław Reymont, Chłopi – bogaty i barwny opis wiejskiego oby-
czaju, naturalistyczny – wiejskiej mentalności (rządzi ten, kto jest najbogatszy i naj-
silniejszy, mieszkańcy wsi muszą podporządkować się prawom gromady). Pisarz
mocno stylizował dialogi i część partii odautorskich na gwarę (z wykluczeniem
mazurzenia), nie wprowadził jednak do powieści języka konkretnego regionu, to
tylko stylizacja!

• Współczesność – Edward Redliński, Konopielka – konflikt pomiędzy tradycyjną

kulturą ludową a nieuchronnym nadejściem cywilizacji. Chłopska zaciętość i zawzię-
tość w walce z nowym. Narracja – autentyczna gwara z okolic Białegostoku.

2

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Strategia zakończenia

Strategia zakończenia

Strategia zakończenia

Strategia zakończenia

Strategia zakończenia

• Folklor w literaturze nie jest tylko pustym ozdobnikiem. Pozwala wkroczyć w rejony

niedostępne dla kultury wysokiej (romantyczna fantastyka) i wyrazić niedostępne jej
prawdy moralne.

• Twórcy odwołują się do niego w momentach wyczerpania potencjału tradycyjnej kul-

tury (np. młodopolska dekadencja).

• Przy okazji tematyki ludowej odsłaniają się konflikty społeczne (Wesele, Konopielka).

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

Film

(fotosy lub fragmenty prezentowane na wideo)

• Wesele, reż. Andrzej Wajda
• Chłopi, reż. Jan Rybkowski
• Konopielka, reż. Witold Leszczyński
• nietypowe ujęcie folkloru:

filmy Jana Jakuba Kolskiego, np. Jańcio Wodnik
czy Girl Guide w reż. Juliusza Machulskiego

Obrazy

• Teodor Axentowicz Kołomyjka
• Władysław Skoczylas Kopanie kartofli, Pochód

zbójników

• Józef Chełmoński Burza

• Stanisław Witkiewicz Zbójnicy
• Stanisław Wyspiański Autoportret z żoną

Muzyka

(prezentujemy nagrania z kaset lub płyt)

• poważna – inspirowane tańcami ludowymi mazur-

ki i kujawiaki Chopina

• folk, np. zespoły Chudoba, Orkiestra pw. Świętego

Mikołaja

Samodzielna praca: „Folklor moich stron” (zdjęcia lub
rysunki stroju ludowego z Twojej okolicy, nagranie gwa-
ry, wiersz poety ludowego itp.)

Fotografie ze skansenów,
np. muzeum wsi lubelskiej

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

Z jakim jeszcze folklorem – oprócz chłopskiego – spotkałeś się w utworach
literackich?

Proponowana odpowiedź

Znam książki Stanisława Grzesiuka, które oddają folklor starej Warszawy (np.
Boso, ale w ostrogach). Utwór ten przeniesiono również na deski warszawskie-
go Teatru Syrena.

Przedwojenną warszawską specyfikę utrwalił też w swych felietonach

Wiech.

Swoisty folklor praskich bazarów i przedmieść spotykamy też w twórczości

Mirona Białoszewskiego, a obraz podwarszawskich miejscowości współcze-
snych targowisk, niewolnych od sprzedawców różnych nacji, zwłaszcza Rosjan
– dał w swych książkach Marek Nowakowski.

Do swoistego folkloru Warszawy należą też kapele podwórkowe, do dziś

spotykane na ulicach stolicy (choćby na Chmielnej), amatorzy tej twórczości
mogą jej też posłuchać na wydawanych od dawna płytach i kasetach. Podobny
folklor wytworzył też przedwojenny Lwów (utwory lwowskich kapel również są
na płytach).

Być może, można też mówić o swoistym folklorze tworzonym przez Polonię

amerykańską.

3

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

Wymień najważniejsze – Twoim zdaniem – cechy stylu wypowiedzi narratora
„Konopielki”.

Proponowana odpowiedź

Te cechy to: obrazowość, dosadność (nie stroni od wulgaryzmów!). Przenośnie
i porównania zaczerpnięte ze świata przyrody, humor (czasem dosadny).

Czy według Ciebie wiejski folklor ma szansę przetrwania?

Proponowana odpowiedź

Obawiam się, że kultura ludowa w tradycyjnym kształcie już nie jest żywa. Prze-
trwała tylko w skansenach i repertuarze folklorystycznych zespołów, które przy-
pominają ją przy różnych okazjach.

Pewną szansą dla ludowości jest moda na muzykę etniczną (np. zespół Go-

lec uOrkiestra), ale nie obroni ona folkloru jako całości, zwłaszcza że wielu
twórców muzyki bliższej korzeniom zarzuca tego typu zespołom komercję
i uproszczenia.

Próbą dowartościowania folkloru są poświęcone mu wydawnictwa płytowe,

programy radiowe (np. w II Programie Polskiego Radia) i telewizyjne (np. zdjęte
już z anteny TVP Swojskie klimaty), a także stworzenie odrębnej kategorii dla
muzyki korzeni we współzawodnictwie o prestiżową nagrodę Fryderyka. Orga-
nizowane są też liczne międzynarodowe festiwale folklorystyczne i imprezy re-
gionalne.

Kultura regionalna mimo wszystko jednak wymiera i miesza się z wpły-

wami obcymi, tworząc dziwny konglomerat (to zjawisko pokazuje np. Ju-
liusz Machulski w filmie Girl Guide). Wydaje mi się, że obok kultury warstw
wykształconych zawsze musi istnieć jakaś jej niższa odmiana, więc z czasem
na pewno wykrystalizuje się nowa forma folkloru. Obawiam się jednak, że
nie będzie to sztuka czerpiąca z naszych korzeni, lecz nowoczesny kicz w ro-
dzaju disco polo.