1

Oddziaływanie między rzeczownikiem w pozycji lewostronnej a czasownikiem (akomodacja dwustronna);
podmiot i orzeczenie:

(osoba) liczba, rodzaj

rzeczownik czasownik

przypadek

orzeczenie imienne:

liczba, rodzaj przypadek

rzeczownik być przymiotnik/rzeczownik

przypadek

liczba, rodzaj

Istnieją czasowniki, które akomodują określony przyimek i przypadek, np.:

ZWIERZYĆ SIĘ Z

,

POZOWAĆ NA

,

POLEGAĆ NA

.

przyimek ∩ przypadek przypadek

czasownik przyimek rzeczownik

Połączenie czasownika z wyrażeniem przyimkowym nie jest zawsze akomodacją!
Por. Zwierzyła się z problemów. / Siedzę na krześle.

Akomodacja czasownika z bezokolicznikiem (dotyczy tylko niektórych czasowników, np.

ZACHCIEĆ SIĘ

,

ZACZYNAĆ

,

PRZESTAĆ

,

IŚĆ

,…).

bezokolicznik

czasownik bezokolicznik

Np. Zaczyna śpiewać.; Musiała iść.; Trzeba posprzątać. (czasowniki fazowe, modalne i niewłaściwe).

2

rzeczownik + czasownik (powinien, warto, kazać,…) + być + przymiotnik

przypadek bezokolicznik przypadek

rzeczownik czasownik być przymiotnik

liczba, rodzaj

Akomodacja typu frazy zdaniowej – łączliwość czasownika z określonym typem frazy zdaniowej; dotyczy to
czasowników mówienia, czucia, myślenia (verba dicendi, sentiendi et cogitandi).

spójnik ∩ zdanie

czasownik spójnik

Korelatywność

Korelat – zapowiednik zespolenia – forma wyrazowa leksemu rzeczownikowego (zaimkowego)

TO

albo

wyrażenie przyimkowe z taką formą.
Np. Jan powiedział to, że Piotr przyjdzie.
Jan powiedział o tym, że Piotr przyjdzie.

Są wypowiedzenia, które nie mogą obejść się bez korelatu, np. chodzi o to, zależeć od tego, rozwodzić się nad
tym,…
Korelat jest zatem fakultatywny lub obligatoryjny.

że ∩ zdanie

obl.

chodzi o to, że

że ∩ zdanie

fak.

wie to, że

Jest to akomodacja niemorfologiczna, czysto składniowa.

3

Akomodacja rzeczownika

rzeczownik i przymiotnik (transmisja wartości przypadka fleksyjnego; poza tym – liczba, rodzaj):

przypadek, liczba, rodzaj

przymiotnik rzeczownik

rzeczownik i rzeczownik:

przypadek

rzeczownik rzeczownik

Np. Dziewczyna chirurg (dziewczyna – człon akomodujący).

Niektóre rzeczowniki mogą wymagać przyimka, np.

PROŚBA O

(+ biernik):

przyimek ∩ przypadek

rzeczownik przyimek

czasownik i rzeczownik (gdy rzeczownik nie jest podmiotem):

przypadek

czasownik rzeczownik

przyimek i rzeczownik:

przypadek

przyimek rzeczownik

4

Akomodacja przymiotnika

przymiotnik w stopniu wyższym:

przyimek (od + dopełniacz) przypadek (dopełniacz)

przymiotnik w st. wyższym przyimek (od) rzeczownik

Np. Wyższy od kolegi.

przyimek (niż + mianownik) przypadek (mianownik)

przymiotnik w st. wyższym przyimek (niż) rzeczownik

Np. Wyższy niż kolega.


przymiotnik w stopniu najwyższym:

przyimek (z + dopełniacz) przypadek (dopełniacz)

przymiotnik w st. najwyższym przyimek (z) rzeczownik

Akomodacja imiesłowów przymiotnikowych

Imiesłowy przymiotnikowe czynne przejmują cechy czasowników, od których zostały utworzone

celownik

mianownik

l.p. r.mos

. biernik

Chłopiec dający kwiaty dziewczynie.



Imiesłowy przymiotnikowe bierne akomodują przyimek przez i biernik.

M. lp., r.mrzecz. ∩ przez ∩ biernik

Chleb upieczony przez matkę.

5

Akomodacja liczebnika


liczebnik główny i rzeczownik:

liczba, przypadek

liczebnik rzeczownik

rodzaj

Np. Dwie dziewczyny.

czasownik, liczebnik główny i rzeczownik:

przypadek liczba, przypadek

czasownik liczebnik rzeczownik

rodzaj

Np. Widzę dwie dziewczyny.



liczebnik główny, rzeczownik i czasownik:

osoba, liczba, rodzaj

liczba, przypadek

liczebnik rzeczownik czasownik

rodzaj

przypadek

Np. Dwie dziewczyny stały.

6

liczebnik zbiorowy i przymiotnik:

liczba, przypadek

liczebnik rzeczownik

liczebnik zbiorowy

Np. Dwoje ludzi.


liczebnik zbiorowy, rzeczownik i czasownik:

osoba, liczba, rodzaj

liczba, przypadek

liczebnik rzeczownik czasownik

liczebnik zbiorowy

przypadek

Np. Dwoje ludzi stało.



liczebnik porządkowy i rzeczownik – jak przymiotnik i rzeczownik:

przypadek, liczba, rodzaj

liczebnik porządkowy rzeczownik

Np. Pierwszy dzień.

ZADANIE EGZAMINACYJNE

Przeprowadź analizę akomodacyjną zdania pojedynczego. Wyniki przedstaw na wykresie za pomocą
strzałek, których groty kierują się od formy akomodującej do akomodowanej, oraz (zapisanych nad
strzałkami) wartości odpowiednich kategorii morfosyntaktycznych.

M., rż., lp.

M.

B.

D.

Bardzo zdolna Małgosia szybko i sprawnie rozwiązała zadanie z matematyki.

3. os., rż. lp.