„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Dariusz Kowalczyk
Małgorzata Kowalczyk

Charakteryzowanie studyjnych urządzeń dźwiękowych

313[06].Z1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:

mgr inż. Paweł Pirosz

mgr inż. Marcin Makowski

Opracowanie redakcyjne:

mgr Małgorzata Kowalczyk

Konsultacja:

mgr inż. Joanna Stępień

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[06].Z1.01
Charakteryzowanie studyjnych urządzeń dźwiękowych, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu asystent operatora dźwięku.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Budowa i działanie equalizera

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

10

4.1.3. Ćwiczenia

10

4.1.4. Sprawdzian postępów

11

4.2. Budowa i działanie kompresora

12

4.2.1. Materiał nauczania

12

4.2.2. Pytania sprawdzające

13

4.2.3. Ćwiczenia

14

4.2.4. Sprawdzian postępów

15

4.3. Procesory efektowe

16

4.3.1. Materiał nauczania

16

4.3.2. Pytania sprawdzające

17

4.3.3. Ćwiczenia

17

4.3.4. Sprawdzian postępów

19

4.4. Mikrofony bezprzewodowe

20

4.4.1. Materiał nauczania

20

4.4.2. Pytania sprawdzające

22

4.4.3. Ćwiczenia

22

4.4.4. Sprawdzian postępów

23

4.5. Systemy odsłuchowe

24

4.5.1. Materiał nauczania

24

4.5.2. Pytania sprawdzające

27

4.5.3. Ćwiczenia

27

4.5.4. Sprawdzian postępów

29

4.6. Konsolety mikserskie, podział i zastosowanie. Multikory

30

4.6.1. Materiał nauczania

30

4.6.2. Pytania sprawdzające

34

4.6.3. Ćwiczenia

34

4.6.4. Sprawdzian postępów

35

4.7. Wzmacniacze mocy i systemy głośnikowe

36

4.7.1. Materiał nauczania

36

4.7.2. Pytania sprawdzające

39

4.7.3. Ćwiczenia

39

4.7.4. Sprawdzian postępów

40

4.8. Wzmacniacz słuchawkowy, filtr mikrofonowy, limiter, ekspander,

bramka szumowa, deesser. System RACK.

41

4.8.1. Materiał nauczania

41

4.8.2. Pytania sprawdzające

42

4.8.3. Ćwiczenia

43

4.8.4. Sprawdzian postępów

44

5. Sprawdzian osiągnięć

45

6. Literatura

50

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w rozwijaniu umiejętności charakteryzowania studyjnych

urządzeń dźwiękowych.

Poradnik zawiera:

1.

Wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć
opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2.

Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

3.

Materiał nauczania, który umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ć

wiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Szczególnie istotnymi treściami są zagadnienia

związane z budową i działaniem organów słuchowych człowieka, z rozchodzeniem się
dźwięku, o reagowaniu dźwięku na napotkane bariery. Poznanie zasad izolacji i akustyki
pomieszczeń oraz ocenianie i dobieranie odpowiednich materiałów do adaptacji
akustycznych pozwoli na zdobycie umiejętności prawidłowego określania właściwości
akustycznych pomieszczeń. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz
inne źródła informacji.

4.

Pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń.

5.

Ć

wiczenia, które zawierają wykaz materiałów i sprzętu pomocnych w ich realizacji.

6.

Sprawdzian postępów.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytania w nim zawarte.
Prawidłowe odpowiedzi oznaczają, że opanowałeś materiał rozdziału.

7.

Sprawdzian osiągnięć dotyczący poziomu opanowania materiału nauczania całej
jednostki modułowej wraz z instrukcją i kartą odpowiedzi.

8.

Wykaz literatury.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, wówczas poproś

nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz określoną
czynność. Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

313[06].Z1.01

Charakteryzowanie studyjnych

urządzeń dźwiękowych

313[06].Z1.02

Konfigurowanie

i obsługa studyjnego sprzętu

dźwiękowego

313[06].Z1

Technika studyjna

313[06].Z1.03

Łączenie urządzeń toru fonicznego

i wizyjnego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu akustyki,

−

rozróżniać elementy obwodów elektrycznych,

−

czytać schematy blokowe urządzeń elektronicznych z zakresu akustyki,

−

obsługiwać komputer,

−

obsługiwać urządzenia audio powszechnego użytku,

−

stosować przepisy BHP przy obsłudze urządzeń elektrycznych.
Ponadto powinieneś posiadać:

−

badania laryngologiczne dopuszczające do pracy w charakterze akustyka – wskazany
audiogram.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśnić budowę, zasady działania i obsługi urządzeń dźwiękowych stosowanych
w produkcji filmowej, telewizyjnej, radiowej, teatralnej, fonograficznej i estradowej,

−

skorzystać z instrukcji obsługi urządzeń elektronicznych,

−

scharakteryzować urządzenia systemów odsłuchowych,

−

wyjaśnić pojęcie wewnętrznego toru fonicznego,

−

zastosować elementy toru fonicznego: kable, gniazda, wtyki do montażu urządzeń
dźwiękowych,

−

określić rodzaje oraz zastosowanie mikrofonów i mikroportów,

−

dobrać osprzęt mikrofonów i mikroportów, w zależności od ich przeznaczenia,

−

obsłużyć analogowe i cyfrowe stoły mikserskie,

−

wykonać wewnętrzne i zewnętrzne połączenia toru fonicznego oraz krosownice,

−

zastosować analogowe i cyfrowe modyfikatory zewnętrzne,

−

obsłużyć analogowe i cyfrowe urządzenia zapisujące i odtwarzające,

−

określić formaty, programy oraz zasady współpracy stacji komputerowej ze studiem,

−

wyjaśnić pojęcia: urządzenia synchronizujące, synchronizacja mechaniczna, kwarc,
piloton, kod czasowy,

−

wyjaśnić zasady działania zautomatyzowanych stołów analogowych i cyfrowych,

−

scharakteryzować zasady akustyki pomieszczeń studyjnych,

−

zastosować przenośny sprzęt dźwiękowy,

−

opracować dokumentację dotyczącą studyjnych urządzeń dźwiękowych,

−

oznakować zapisane nośniki,

−

posłużyć się normami technicznymi obowiązującymi w produkcji filmowej, telewizyjnej,
radiowej, teatralnej fonograficznej i estradowej,

−

sporządzić zamówienia na materiały i sprzęt do nagłośnienia studia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Budowa i działanie equalizera

4.1.1. Materiał nauczania

Studio nagraniowe jest miejscem, w którym obecnie urządzenia elektroniczne pełnią

niebagatelną rolę w kształtowaniu materiału dźwiękowego. Wspomagają one od realizatora,
aby końcowy efekt jego pracy odpowiadał wizji artysty lub artystów, a w dalszej
konsekwencji satysfakcjonował odbiorców.

Jednym z urządzeń mających wpływ na brzmienie muzyki (rzadziej w nagraniach tekstu)

jest equalizer. Nazywany jest czasem korektorem graficznym, z uwagi na możliwość
wzrokowej oceny kształtowanej przez niego charakterystyki częstotliwościowej. Pozwala na
to sposób umieszczenia potencjometrów suwakowych (rys. 1). Obecnie za standard uznaje się
equalizery 1/3 oktawy, czyli 31 punktów. Rzadziej spotykane są equalizery 2/3 oktawy – 15
punktów regulacyjnych. (1 oktawa – 8 punktów). Equalizery posiadają potencjometry
poziomu sygnału wejściowego i wskaźniki poziomu sygnału lub diody LED sygnalizujące
przesterowanie. Posiadają także przełączniki BYPASS, których załączenie powoduje
ominięcie przez sygnał wszystkich filtrów. Konstrukcyjnie różnią się długością
potencjometrów regulacyjnych i wersjami – stereofoniczny posiada dwa equalizery w jednej
obudowie. Można oczywiście użyć dwóch jednakowych equalizerów monofonicznych do
dźwięku stereofonicznego.

Rys. 1. Analogowe equalizery stereofoniczne firmy Behringer [4]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Stosowane są także equalizery parametryczne, gdzie oprócz potencjometrów

wzmocnienia częstotliwości znajdują się także potencjometry do płynnego wyboru
(w pewnym zakresie) częstotliwości wzmacnianej lub tłumionej. Equalizery parametryczne
wyższej klasy posiadają również potencjometr regulacji dobroci filtru Q. O jakości equalizera
decydują jego parametry, takie jak: dynamika (odstęp sygnału od szumu), separacja kanałowa
(dotyczy equalizerów stereofonicznych), poziom zniekształceń i dobroć filtrów. Dostępne są
także equalizery wykonane w technologii cyfrowej. Profesjonalne equalizery przystosowane
są do mocowania w systemie RACK.

Rys. 2. Analogowy parametryczny equalizer firmy SPL [5]

Zastosowanie equalizera w studiu jest wielorakie. Może on kształtować charakterystykę

częstotliwościową zmiksowanego sygnału jak i sygnałów poszczególnych kanałów
w konsolecie. Wprawdzie każdy kanał konsolety posiada własny moduł equalizera, lecz
z reguły nie zawiera on więcej niż cztery punkty regulacyjne. Equalizer pozwala na bardziej
precyzyjną regulację charakterystyki częstotliwościowej. Każdy instrument w generowanym
przez siebie zakresie częstotliwości posiada takie miejsca, które wzmocnione powodują, że
jest on bardziej słyszalny. Na przykład trąbka generuje dźwięk od 165 Hz do 1170 Hz ale
operując częstotliwością 850 Hz możemy sprawić iż będzie ona bardziej słyszalna w gronie
innych instrumentów. Za pomocą equalizera można osłabić lub wzmocnić słyszalność
instrumentu gdy jest on maskowany przez inny, używający podobnego pasma akustycznego.
Umiejętne posługiwanie się equalizerem pozwala na wydobycie z nagrania szczegółów
i pełnego brzmienia w całym zakresie częstotliwości. Podobne zastosowanie ma equalizer
w nagłośnieniu na żywo i dodatkowo może służyć do wyrównania charakterystyki
częstotliwościowej zakłóconej przez środowisko w jakim jest realizowane nagłośnienie.
W takim przypadku equalizer włączany jest pomiędzy wyjścia sumy stereofonicznej
z konsolety, a wejścia wzmacniaczy mocy.

Rys. 3. Equalizer parametryczny z regulacją dobroci filtru Q firmy SPL [5]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Rys. 4. Cyfrowy equalizer z wyświetlaczem ciekłokrystalicznym TC Electronic, zawierający moduł limitera. Na

dolnym zdjęciu pomocniczy moduł manualny. W pamięci użytkownik może zapisać 250 własnych
ustawień. [6]

Equalizer jest urządzeniem przetwarzającym sygnał bezpośrednio. Aby użyć equalizera

w kanale konsolety, należy go włączyć poprzez gniazdo INSERT. Najczęściej w konsolecie
gniazdo takie jest w standardzie JACK 6,35 Stereo (tzw. duży jack), gdzie z końcówki wtyku
jest pobierany sygnał do urządzenia. Sygnał do equalizera podany jest za pomocą wtyku
JACK mono. Wyjście sygnału jest także za pomocą wtyku JACK mono i powraca na opaskę.
Masa jest na długiej części roboczej wtyku JACK. Takie gniazdo INSERT jest gniazdem
niesymetrycznym. Czasem equalizer posiada niesymetryczne gniazda w standardzie XLR
i w takim wypadku sygnał jest podawany na 2 pin wtyku XLR a powrót następuje także
drugim pinem drugiego wtyku. Piny numer 1 i 3 powinny być zwarte.

W edytorach audio znajdują się programowe odpowiedniki equalizerów i to zarówno

graficznych jak i parametrycznych. Można je również dokupić w postaci wtyczki (plug-in).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Rys. 5. Equalizer z programu Adobe Audition w postaci wtyczki VST

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1.

Ile punktów regulacyjnych ma equalizer 1/3 oktawy?

2.

Co to jest korektor graficzny?

3.

Czym się charakteryzuje equalizer parametryczny?

4.

Do czego może służyć equalizer?

5.

Do jakiego gniazda konsolety należy podłączyć korektor graficzny?

6.

W kablu insertowym z wtykami XLR które piny powinny być zwarte?

7.

Do czego służy przełącznik BYPASS?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zbadaj wpływ ustawień korektora graficznego na brzmienie instrumentów.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

2)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

3)

zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,

4)

ustawić equalizer w konsolecie mikserskiej w pozycji neutralnej,

5)

podłączyć urządzenia biorące udział w ćwiczeniu,

6)

włączyć płytę z utworem w którym jest szerokie instrumentarium, najlepiej
z instrumentami smyczkowymi, dętymi i perkusyjnymi,

7)

posługując się regulatorami ocenić ich wpływ na dźwięk.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

konsoleta mikserska,

−

equalizer 1/3 oktawy,

−

odtwarzacz CD Audio,

−

studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),

−

przewody połączeniowe,

−

płyta z nagraniem.

Ćwiczenie 2

Zbadaj wpływ ustawień korektora graficznego w komputerowym edytorze audio na

brzmienie instrumentów.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

2)

zorganizować stanowisko pracy,

3)

zapoznać się z instrukcją komputerowego edytora audio,

4)

skopiować do komputera utwór muzyczny z szerokim instrumentarium, najlepiej
z instrumentami smyczkowymi, dętymi i perkusyjnymi,

5)

zastosować equalizer edytora audio do modyfikacji brzmienia,

6)

ocenić wpływ equalizera na brzmienie poszczególnych typów instrumentów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z zainstalowanym edytorem audio,

−

odtwarzacz CD Audio,

−

przewody połączeniowe,

−

studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),

−

płyta z nagraniem,

−

instrukcja obsługi komputerowego edytora audio.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1.

podłączyć prawidłowo equalizer w kanał konsolety?

□

□

2.

podłączyć equalizer na wyjściu sumy stereofonicznej konsolety?

□

□

3.

sprawdzić omomierzem połączenia pomiędzy wtykami w kablu
insertowym?

□

□

4.

posługiwać się equalizerem parametrycznym?

□

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2. Budowa i działanie kompresora

4.2.1. Materiał nauczania

Kompresor można w pewnym sensie nazwać automatycznym realizatorem. Pełni rolę

„stróża” poziomu sygnału i gdy ten zaczyna przekraczać zadeklarowany poziom,
automatycznie go ścisza, a gdy jego poziom spadnie poniżej zadanej wartości wzmacnia go.
Przy prawidłowych ustawieniach parametrów kompresora, poprawia on brzmienie na bardziej
„pełne”. Kompresory wykonywane są w technologii analogowej i cyfrowej. W wersji
cyfrowej dźwięk analogowy na wejściu jest konwertowany do postaci cyfrowej i po obróbce
zamieniany na wyjściu na sygnał analogowy. W typowym kompresorze znajduje się
5 potencjometrów regulacyjnych.
1)

Potencjometr TRESHOLD wyskalowany jest w decybelach. Służy do ustawienia
poziomu sygnału, od którego kompresor zacznie obniżać poziom sygnału. Oznacza to, że
ustawiając jego poziom na –30dB kompresor pozostawi nienaruszony sygnał poniżej tej
wartości, a po przekroczeniu progu zacznie go redukować.

2)

Potencjometr RATIO (lub COMPRESSION) wyskalowany od 1:1 do ∞:1. Ustawienie
tego potencjometru na 3:1 spowoduje, że sygnał o poziomie powyżej –30dB w zależności
od wartości przekroczenia progu zostanie zredukowany. Oznacza to, że sygnał
przekraczający próg o 30dB (dochodzący do 0dB) zostanie zredukowany do 1/3, czyli do
poziomu –20dB. Przy przekroczeniu o 10dB redukcja nastąpi do poziomu –27,3dB. Gdy
ustawimy potencjometr RATIO na 2:1, przy tym samym progu i tym samym
przekroczeniu, poziom sygnału zostanie zredukowany do –15dB, a przy przekroczeniu
o 10dB do poziomu –25dB.

3)

Potencjometr ATTACK ustawia czas reakcji kompresora na przekroczenie zadanego
progu zadziałania. Wyskalowany jest w dB/ms. Przy wokalu preferowane są krótkie
czasy, natomiast instrumenty wymagają czasów dłuższych.

4)

Potencjometr RELASE określa czas po jakim kompresor wróci do wzmacniania sygnału
po spadku jego poziomu poniżej zadanego progu. Przy źle dobranym czasie następują
niekorzystne zjawiska w postaci „pompowania” sygnału lub jego zniekształcania.
Potencjometr wyskalowany jest w dB/Sekundę.

5)

Potencjometr GAIN MAKE-UP (OUTPUT GAIN) reguluje wzmocnienie sygnału po
kompresji. Gdy ustawimy wzmocnienie na poziomie wartości szczytowych na wejściu
sygnał o niższym poziomie ulegnie wzmocnieniu i dynamika, czyli różnica między
maksymalnym poziomem a minimalnym się wyrówna.
Niektóre modele kompresorów posiadają przełącznik PEAK/RMS. Ustawiają one sposób

pracy kompresora, czy ma reagować na szczyty sygnału, czy na jego średnią wartość.

Wskaźnik GAIN REDUCTION pokazuje wartość o jaką w danej chwili kompresor

redukuje poziom sygnału. Wyskalowany jest w decybelach. Diody PEAK pokazują
przekroczenie poziomu 0dB i konieczność redukcji poziomu sygnału wejściowego. Czasem
kompresory wyposażone są w pełne wskaźniki sygnału wejściowego w postaci linijki LED
lub wychyłowe. Przełącznik BYPASS pełni tę samą rolę co w equalizerze. Niektóre modele
kompresorów łączą w jednej obudowie dodatkowo bramkę szumową lub/i limiter.
Kompresory wykonane w technologii cyfrowej mają tzw. presety czyli wstępnie
zaprogramowane ustawienia do wykorzystania lub do modyfikacji. Jakość kompresora
określają jego parametry techniczne takie jak: dynamika, czy zniekształcenia.

Rys. 6. Kompresor, limiter i expander w jednym urządzeniu Aphex [7]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Kompresor można włączyć w jeden kanał konsolety, podgrupę lub w wyjścia sumy

stereo. W przypadku włączenia w kanał używamy, jak w przypadku equalizera, przewodu
insertowego. Ustawianie parametrów pracy kompresora powinniśmy zacząć od
potencjometrów TRESHOLD i RATIO. W pracy na żywo dobrze skonfigurowany kompresor
odciąża realizatora od ciągłego pilnowania poziomów sygnałów.

Podobnie jak equalizer, kompresor ma swoje odpowiedniki programowe w edytorach

audio tak w postaci zintegrowanej z edytorem jak i w postaci wtyczek. Kompresor
programowy ma najczęściej dużo bogatsze możliwości od sprzętowego odpowiednika.

Rys. 7. Kompresor w programie Adobe Audition w postaci wtyczki VST

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1.

Do czego służy potencjometr TRESHOLD?

2.

Do czego służy potencjometr RATIO?

3.

Do czego służy potencjometr ATTACK?

4.

Do czego służy potencjometr RELASE?

5.

Do czego służy potencjometr GAIN MAKE-UP?

6.

Co oznacza kompresja 2:1?

7.

Jakie są możliwe miejsca podłączenia kompresora do konsolety?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyrównaj dynamikę w nagraniu muzyki klasycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

2)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

3)

zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,

4)

podłączyć urządzenia do konsolety,

5)

ustawić neutralnie equalizer w konsolecie,

6)

włączyć płytę z nagraniem o dużej różnicy dynamiki np. IX Symfonię Beethovena,

7)

wyrównać dynamikę posługując się kompresorem, unikając szkodliwych zjawisk jak
„pompowanie” dźwięku, zaniki czy zniekształcenia,

8)

porównać różnicę w dynamice korzystając z przełącznika BYPSS w kompresorze.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

konsoleta mikserska,

−

odtwarzacz CD Audio,

−

kompresor,

−

studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),

−

przewody połączeniowe,

−

płyta z nagraniem,

−

instrukcja obsługi kompresora.

Ćwiczenie 2

Wyrównaj dynamikę w nagraniu muzyki klasycznej za pomocą komputerowego edytora

audio.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

2)

zorganizować stanowisko pracy,

3)

zapoznać się z instrukcją komputerowego edytora audio,

4)

skopiować do komputera fragment IX Symfonii Beethovena,

5)

zastosować narzędzie kompresora w edytorze audio do wyrównania dynamiki utworu
muzycznego,

6)

porównać w module multitrack wykresy oryginalnego utworu z utworem o wyrównanej
dynamice.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z zainstalowanym edytorem audio,

−

odtwarzacz CD Audio,

−

przewody połączeniowe,

−

płyta CD Audio z nagraniem,

−

studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),

−

instrukcja obsługi komputerowego edytora audio.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1.

odczytać potrzebne informacje z instrukcji obsługi urządzenia?

□

□

2.

podłączyć kompresor do pojedynczego kanału konsolety?

□

□

3.

podłączyć kompresor do podgrupy?

□

□

4.

skonfigurować kompresor używając różnych stopni kompresji?

□

□

5.

określić zastosowanie wszystkich regulatorów kompresora?

□

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.3. Procesory efektowe

4.3.1. Materiał nauczania

Naturalny dźwięk docierający do naszych uszu jest zawsze sumą dźwięku bezpośrednio

emitowanego przez źródło oraz dźwięków odbitych przez naturalne przeszkody. Odbite fale
dźwiękowe docierają do ucha z różnym opóźnieniem i natężeniem. Czas opóźnienia fal
odbitych, ich ilość jest zależna od środowiska. Inaczej brzmi głos w kościele, a inaczej
w pokoju.

Dźwięk nagrany za pomocą mikrofonu ustawionego blisko źródła pozbawiony jest

naturalnego pogłosu, brzmi sucho i septycznie. Aby nagrane dźwięki wzbogacić o pogłosy,
które są bardziej naturalne dla naszych uszu, stosuje się urządzenia efektowe. Dawniej
stosowane były „naturalne” konstrukcje, jak tunele pogłosowe, czy specjalne rury, w których
umieszczano głośnik i mikrofon, a czas pogłosu regulowano odległością między nimi. Taki
efekt dodawany był do dźwięku nagranego bezpośrednio z mikrofonu.

Obecnie w studiach nagraniowych w większości stosowane są cyfrowe procesory

efektowe. Spotykane są konstrukcje uniwersalne stosowane zarówno do wokali, jak
i instrumentów oraz preferowane do konkretnych zastosowań. W pamięci ROM cyfrowego
urządzenia efektowego zapisane są dziesiątki, a nierzadko setki gotowych efektów. Służą one
nie tylko do tworzenia naturalnych brzmień dźwięku, ale także do specjalnych efektów
niespotykanych w naturze. W zależności od zastosowanego algorytmu, efekty noszą różne
nazwy. Najpopularniejsze to: delay, chorus, echo reverb, flanger. Gotowy, końcowy efekt
może być złożony z kilku efektów podstawowych. Wtedy o jego kształcie decyduje kolejność
zastosowanych efektów i ich poziom. Najlepiej jeżeli urządzenie pozwala na tworzenie
własnych efektów poprzez budowę ich od podstaw lub modyfikowanie zapisanych
w urządzeniu. Umiejętne stosowanie efektów zapewnia przestrzenność dźwięku, jego
klarowność i selektywność. Przesadne stosowanie efektów powoduje zacieranie się
szczegółów i dźwięk brzmi nienaturalnie. Przy wyborze typu zastosowanego efektu i jego
poziomu w nagraniu decyduje realizator odsłuchując nagranie i korzystając z własnego
doświadczenia.

Rys. 8. Procesor efektowy firmy Lexicon [8]

Procesor efektowy jest urządzeniem pracującym równolegle i włącza się go w konsoletę

w gniazda AUX. Wejście urządzenia efektowego do gniazda AUX SEND lub AUX OUT,
a wyjście z urządzenia w gniazdo AUX RETURN lub RETURN STEREO, w zależności od
budowy konsolety. Można powrócić sygnałem efektu na wolny kanał konsolety i w ten
sposób regulować poziom efektu podawany do sumy stereo, podgrup lub kierować go do
innych torów AUX. Ten sposób dodatkowo daje możliwość skorzystania z sekcji equalizera
w kanale konsolety, a tym samym możliwość wpływania na charakterystykę
częstotliwościową efektu. Najczęściej tor AUX z podłączonym procesorem efektowym
powinien pracować z sygnałem po potencjometrze poziomu kanału konsolety, czyli tor AUX
podłączony na stałe za potencjometrem lub z przełącznikiem w pozycji POST. Takie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

podłączenie powoduje, że zmiana poziomu sygnału w kanale konsolety powoduje również
zmianę poziomu sygnału podawanego na procesor efektów, a co za tym idzie nie zmienia się
proporcja między sygnałem głównym a sygnałem efektu.

Nie należy stosować efektów w czasie nagrywania pojedynczych instrumentów lub

wokalu, czy głosu, ponieważ działanie efektu jest nieodwracalne i gdy nie odpowiada on
naszym oczekiwaniom należałoby powtórzyć nagranie jeszcze raz. Najlepiej użyć procesora
efektów podczas zgrywania nagranych już śladów. Inaczej jest w czasie nagłaśniania na żywo
i wtedy efekty dobierane są do wymagań artystów, miejsca w którym realizowane jest
nagłośnienie i do użytych zestawów głośnikowych.

Edytory audio posiadają także moduły procesora efektów lub można je doinstalować

w postaci wtyczki.

Rys. 9. Adobe Audition – moduł efektu reverb w postaci wtyczki VST

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1.

W jaki sposób należy podłączyć procesor efektów do konsolety mikserskiej?

2.

W jaki sposób należy ustawić poziom sygnału doprowadzonego do procesora efektów?

3.

W jaki sposób dokonuje się wyboru efektu w urządzeniu?

4.

Jak zmodyfikować efekt wpisany do pamięci urządzenia?

5.

Jak ustawić proporcje efektu do sygnału podstawowego?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zbadaj wpływ różnych efektów na nagrany głos.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

2)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

3)

zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,

4)

podłączyć wejście urządzenia efektowego do wyjścia AUX konsolety,

5)

podłączyć wyjście urządzenia efektowego do kanału konsolety,

6)

ustawić proporcje efektu do sygnału podstawowego używając regulatora głośności kanału
konsolety do którego podłączyłeś powrót efektu,

7)

ustawić efekty kościoła (katedry)używając nagranego na płytę głosu, stadionu, studni,

8)

zapoznać się z możliwościami urządzenia poprzez modyfikację parametrów efektów
w procesorze efektowym,

9)

wskazać zalety takiego podłączenia procesora efektowego do konsolety mikserskiej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

konsoleta mikserska,

−

urządzenie efektowe,

−

odtwarzacz CD Audio,

−

studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),

−

przewody połączeniowe,

−

płyta z nagraniem głosu,

−

instrukcja obsługi procesora efektowego.

Ćwiczenie 2

Zbadaj wpływ różnych efektów w komputerowym edytorze audio na nagrany głos.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

8)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

2)

zapoznać się z instrukcją obsługi komputerowego edytora audio,

3)

skopiować nagranie z głosem do komputera,

4)

ustawić efekty kościoła (katedry), studni, stadionu za pomocą modułu efektowego
w edytorze audio,

5)

zapoznać się z możliwościami modułu efektowego w edytorze audio poprzez
modyfikację parametrów efektów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z zainstalowanym edytorem audio,

−

odtwarzacz CD Audio,

−

studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),

−

płyta z nagraniem głosu,

−

przewody połączeniowe,

−

instrukcja obsługi komputerowego edytora audio.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1.

odczytać potrzebne informacje z instrukcji obsługi urządzenia?

□

□

2.

podłączyć urządzenie efektowe do konsolety mikserskiej?

□

□

3.

dobrać poziom sygnału do urządzenia efektowego?

□

□

4.

ustawić proporcje efektu do sygnału podstawowego?

□

□

5.

zmodyfikować efekt zapisany w urządzeniu?

□

□

6.

dobrać efekt do określonego zadania?

□

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.4. Mikrofony bezprzewodowe

4.4.1. Materiał nauczania

Mikrofony bezprzewodowe mają marginalne zastosowanie w studiach nagraniowych. Ich

głównym zastosowaniem jest praca w studiach telewizyjnych i nagłośnieniach na żywo.
Popularne są również w produkcjach teatralnych, najczęściej w musicalach i spektaklach,
w których znajdują się partie wokalne śpiewane na żywo. Mikrofon bezprzewodowy daje
wykonawcy możliwość bezproblemowego poruszania się po scenie, a wykorzystywany
w studio telewizyjnym pozwala uniknąć problemów z kablami utrudniającymi poruszanie się
np. wózków z kamerami. Instrumentalistom pozwala na swobodne poruszanie się po scenie
(zwłaszcza przy zastosowaniu indywidualnego odsłuchu słuchawkowego), bez wpływu na
poziom sygnału wysyłanego do konsolety mikserskiej.

Tak jak do pozostałych profesjonalnych urządzeń audio, tak i do techniki mikrofonów

bezprzewodowych wkroczyła technologia cyfrowa. Posiada dużo zalet w porównaniu do
technologii analogowej. Najważniejsze z nich to: duża odporność na zakłócenia, mniejsze
zniekształcenia, wysoka dynamika, więcej kanałów transmisyjnych w tym samym zakresie
częstotliwości radiowej, automatyka przeszukiwania pasma radiowego w poszukiwaniu
niezakłóconych kanałów. Najbardziej niezawodne są systemy dwuwstęgowe, które
charakteryzują się brakiem zaników sygnału radiowego.

Mikrofonowy zestaw bezprzewodowy składa się z nadajnika i odbiornika. Nadajnik może

być zintegrowany z mikrofonem doręcznym lub występuje jako nadajnik osobisty mocowany
do odzieży (tzw. bodypack), do którego można podłączyć mikrofon typu lavalier, mikrofon
nagłowny lub instrumentalny. Standardowo w nadajniku znajduje się kontrolka zasilania
i poziomu baterii. W wyższej klasie nadajnik umożliwia regulację czułości podłączonego
mikrofonu i poziomu sygnału audio wysyłanego do odbiornika. Do nadajnika osobistego
można również podłączyć bezpośrednio instrument np. gitarę elektryczną, czy skrzypce
elektryczne. Odbiornik posiada antenę lub anteny do odbioru radiowego, regulator poziomu
wysyłanego sygnału audio, przyciski do konfiguracji modułu radiowego. W systemach
wyższej klasy w odbiorniku znajdują się: wskaźniki poziomu sygnału radiowego, wskaźnik
poziomu sygnału audio i wskaźnik poziomu baterii w nadajniku. Dużym ułatwieniem jest
występujący w niektórych modelach moduł podczerwieni pozwalający na automatyczną
konfigurację nadajnika sygnałem z odbiornika. Niektóre modele zawierają w jednej obudowie
dwa niezależne odbiorniki. W niektórych systemach bezprzewodowych znaleźć można także
wyjścia USB i gniazda Ethernet do współpracy odbiorników z komputerem. Za pomocą
dedykowanego oprogramowania można kontrolować i konfigurować w czasie rzeczywistym
zestawy bezprzewodowe. Uzupełnieniem wyposażenia odbiornika są wzmacniacze antenowe,
anteny kierunkowe ze wzmacniaczem, anteny dookólne i interfejsy sieciowe. Dostępne są
także dystrybutory antenowe pozwalające na podłączenie jednej pary anten lub anteny
zbiorczej do kilku odbiorników. Dystrybutory antenowe dostarczają także zasilanie do
odbiorników korzystających z zewnętrznych zasilaczy.

Mikrofony doręczne używane w systemach bezprzewodowych najczęściej są

odpowiednikami modeli przewodowych. Są wśród nich mikrofony dynamiczne
i pojemnościowe zarówno wokalowe jak i instrumentalne. Mikrofony nagłowne występują
jako pojemnościowe lub dynamiczne. Nagłowny mikrofon dynamiczny o charakterystyce
kierunkowej jest zawsze lepszym rozwiązaniem dla wokalisty niż dookólny pojemnościowy
(jest jednak od tego ostatniego dużo większy). Mikrofony lavalier także można stosować dla
nagłośnienia wokalu lecz wymagają one więcej pracy od realizatora i dużej staranności
w umiejscowieniu samego mikrofonu. Mikrofony lavalier występują tylko jako
pojemnościowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Gniazda wyjściowe w profesjonalnych odbiornikach są w standardzie symetrycznym

XLR i niesymetrycznym Jack 6,3 mm. Można je podłączyć do konsolety zarówno do wejścia
MIC jak i LINE. Większość odbiorników wyposażona jest w uchwyty z otworami do
montażu w standardzie RACK.

Rys. 10. Cyfrowy zestaw bezprzewodowy firmy Shure UHF-R [9]

Rys. 11. Mikrofony doręczne Shure współpracujące z zestawem UHF-R [9]

Rys. 12. Mikrofon lavalier Shure WL-93

Rys. 13. Akcesoria do mikrofonów lavalier: osłony przeciwwietrzne, klipsy podwójne i pojedyncze [9]

Rys. 14. Antena kierunkowa ze wzmacniaczem antenowym do zestawów bezprzewodowych [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Rys. 15. Dystrybutor antenowy i zasilający do zestawów bezprzewodowych [9]

Nadajniki systemów bezprzewodowych powinny być zasilane bateriami alkalicznymi lub

akumulatorami, najlepiej niklowo manganowymi. Starsze modele nadajników zasilane były
ogniwami 6F22 - 9V, nowsze konstrukcje zasilane są ogniwami AA – 1,5V.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Czy potrafisz dostroić radiowo nadajnik z odbiornikiem zestawu bezprzewodowego?

2.

Czy potrafisz podłączyć odbiornik zestawu bezprzewodowego do konsolety mikserskiej?

3.

Czy potrafisz ustawić czułość mikrofonu w nadajniku zestawu bezprzewodowego?

4.

Czy potrafisz ustawić poziom sygnału audio wychodzącego z odbiornika zestawu
bezprzewodowego?

5.

Czy potrafisz podłączyć do nadajnika zestawu bezprzewodowego elektroniczny
instrument muzyczny lub gitarę elektryczną?

6.

Czy potrafisz zamocować mikrofon lavalier na twarzy wokalisty?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podłącz do konsolety mikserskiej odbiornik mikrofonu bezprzewodowego, zestrój go

z nadajnikiem – mikrofonem doręcznym i ustaw parametry sygnału audio.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

2)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

3)

zapoznać się instrukcją obsługi zestawu bezprzewodowego,

4)

podłączyć odbiornik zestawu bezprzewodowego do konsolety,

5)

zamocować mikrofon w statywie za pomocą uchwytu przeciwwstrząsowego,

6)

ustawić poziom sygnału podczas czytania tekstu do mikrofonu przez drugiego ucznia,

7)

ustawić za pomocą sekcji equalizera w konsolecie mikserskiej naturalne brzmienie głosu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi zestawu bezprzewodowego,

−

konsoleta mikserska,

−

zestaw bezprzewodowy z mikrofonem doręcznym,

−

statyw mikrofonowy z uchwytem przeciwwstrząsowym,

−

studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),

−

przewody połączeniowe,

−

tekst do czytania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Ćwiczenie 2

Podłącz do konsolety mikserskiej odbiornik mikrofonu bezprzewodowego, zestrój go

z nadajnikiem – mikrofonem lavalier i ustaw parametry sygnału audio.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

2)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

3)

zapoznać się z instrukcją zestawu bezprzewodowego,

4)

zamocować mikrofon lavalier w odpowiednim miejscu na twarzy lektora za pomocą
plastra,

5)

ustawić poziom sygnału podczas czytania tekstu do mikrofonu przez drugiego ucznia,

6)

ustawić za pomocą sekcji equalizera w konsolecie mikserskiej naturalne brzmienie głosu,

7)

zbadać wpływ zmian odległości mikrofonu od ust czytającego na brzmienie i poziom
głosu odbieranego przez mikrofonu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje obsługi zestawu bezprzewodowego,

−

konsoleta mikserska,

−

zestaw bezprzewodowy z mikrofonem lavalier,

−

studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),

−

przezroczysty plaster do mocowania mikrofonu,

−

przewody połączeniowe,

−

tekst do czytania.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1.

ustawić wspólny kanał radiowy dla nadajnika i odbiornika
mikrofonowego zestawu bezprzewodowego?

□

□

2.

podłączyć do konsolety odbiornik zestawu bezprzewodowego?

□

□

3.

ustawić odpowiedni poziom sygnału audio?

□

□

4.

ustawić czułość mikrofonu w nadajniku?

□

□

5.

podłączyć do nadajnika instrument muzyczny?

□

□

6.

umocować prawidłowo mikrofon lavalier dla wokalisty?

□

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.5. Systemy odsłuchowe

4.5.1. Materiał nauczania

Systemy odsłuchowe (monitory) możemy spotkać zarówno na estradzie jak i w studio.

Wokaliści i instrumentaliści na scenie muszą mieć zapewnioną słyszalność zarówno innych
członków zespołu jak i swój głos lub instrument. Nawet solowy wykonawca śpiewający do
półplaybacku musi słyszeć podkład muzyczny i swój głos. Do realizacji tego zadania służą
odsłuchy estradowe w postaci zestawu głośnikowego w obudowie. Sama obudowa ma
konstrukcję o przekroju zbliżonym do trójkąta lub trapezu i umożliwiającą ustawienie kąta
pochylenia głośnika w przynajmniej dwóch położeniach. Są to tzw. monitory podłogowe.
Najczęściej kolumny odsłuchowe występują w wariancie dwudrożnym z głośnikiem
basowym i wysokotonowym lub hornem. Czasem spotyka się zestawy trójdrożne. Moce
zestawów odsłuchowych zawierają się w granicach od 100W do ponad 3000W wartości
szczytowej. W warunkach estradowych stosowane są jeszcze tzw. odsłuchy side-fill
umieszczane po bokach sceny na wysokości głów wykonawców, zapewniające szeroki
odsłuch na całej scenie i odsłuchy drum-fill dla perkusisty, który umieszcza się z boku lub
z tyłu stanowiska perkusji. Odsłuchami side-fill mogą być normalne kolumny estradowe.
Część monitorów występuje w wersji aktywnej – zintegrowanej ze wzmacniaczem. W jednej
obudowie umieszczone są głośniki i wzmacniacz mocy. Takie monitory wymagają jedynie
podania sygnału sterującego i zasilania sieciowego.

Rys. 16. Odsłuch podłogowy aktywny firmy JBL 875W, pasmo: 55Hz-20 kHz [10]

Coraz częściej używanymi na estradzie są indywidualne bezprzewodowe odsłuchy

douszne. Dają one w połączeniu z mikrofonem bezprzewodowym lub instrumentem wpiętym
do nadajnika bezprzewodowego bardzo dużą swobodę poruszania się artystom na scenie.
Odsłuchy douszne wymagają jednak od realizatora większej staranności w ustawieniu
proporcji instrumentów i wokali.

Rys. 17. Indywidualny odsłuch bezprzewodowy firmy Shure [9]

Studyjne systemy odsłuchowe dla wykonawców nie muszą charakteryzować się dużą

mocą, ale pełnią podobną rolę co odsłuchy estradowe. Wymagają jednak mocno
kierunkowych mikrofonów, aby dźwięk z odsłuchu nie nanosił się na dźwięk nagrywany.
Dobrym rozwiązaniem są słuchawki, które zapewniają komfort tak wykonawcy, jak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

i realizatora. Monitory dla wykonawcy podłącza się do wyjść AUX przed regulatorem
poziomu sygnału w kanale konsolety, czyli przełącznik ustawiony w pozycji PRE. Zapewnia
to niezmienność poziomu odsłuchu przy manipulowaniu poziomem głośności kanału do
miksu.

Systemy odsłuchowe dla realizatora muszą spełniać warunek jak najbardziej płaskiej

charakterystyki przenoszenia dźwięku. Występują w odmianach bliskiego pola, średniego
pola i monitory główne. Do miksów przestrzennych używane są monitory standardu 5.1
składające się z subwoofera, głośnika centralnego i czterech satelit. Monitory powinny być
umieszczone na wysokości uszu realizatora a odległości między nimi i głową powinny
stanowić trójkąt równoboczny. Powinny być także ustawione w równych odległościach od
ś

cian lub innych płaskich powierzchni. Uzupełnieniem odsłuchu dla realizatora są studyjne

słuchawki o szerokim i równym paśmie przenoszenia i dobrą dynamiką.

Rys. 18. Studyjne słuchawki AKG K 271 Studio [11]

W systemach wielokanałowych bardzo ważny jest sposób umieszczenia monitorów, inny

dla systemu 5.1 i inny dla 7.1.

Rys. 19. Rozmieszczenie monitorów studyjnych bliskiego pola [20]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Rys. 20. Rozmieszczenie monitorów studyjnych średniego pola [20]

Rys. 21. Rozmieszczenie monitorów studyjnych 2.1 (z subwwoferem). Subwoofer umiejscowiony na wprost [20]

Rys. 22. Rozmieszczenie monitorów studyjnych 5.1 (subwoofer, głośnik centralny i cztery satelity). Przednie

satelity pod kątem 30° względem głośnika centralnego. Tylne satelity pod kątem 110° względem
głośnika centralnego [20]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Rys. 23. Rozmieszczenie monitorów studyjnych 7.1 (dla produkcji filmowych – subwoofer, głośnik centralny

i 6 satelit). Monitory przednie jak w systemie 5.1, boczne po 90° względem głośnika centralnego. Tylne
satelity 150° względem głośnika centralnego [20]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Do czego służą monitory side-fill?

2.

Do czego służą monitory drum-fill?

3.

Co to jest monitor aktywny?

4.

Jakie są zalety indywidualnych bezprzewodowych systemów dousznych?

5.

Jaki jest podział monitorów przeznaczonych dla realizatora?

6.

Dlaczego do nagrań studyjnych lepszym rozwiązaniem dla wykonawcy są słuchawki niż
monitory?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj nagrania głosu na dyskietkę MiniDisc.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

2)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

3)

zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,

4)

podłączyć prawidłowo odsłuch podłogowy do konsolety,

5)

podłączyć mikrofon dla wykonawcy do konsolety,

6)

podłączyć odtwarzacz CD Audio do konsolety,

7)

podłączyć rekorder MiniDisc do konsolety,

8)

ustawić prawidłowo studyjne monitory bliskiego pola,

9)

skonfigurować konsoletę, aby wykonawca słyszał w odsłuchu prawidłową proporcję
półplaybacku do swojego głosu,

10)

wykonać nagranie za pomocą rekordera MiniDisc ustalając proporcje w monitorach
studyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

konsoleta mikserska,

−

odtwarzacz CD Audio,

−

rekorder MiniDisc,

−

mikrofon dynamiczny,

−

statyw mikrofonowy,

−

podłogowy monitor odsłuchowy aktywny,

−

studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),

−

przewody połączeniowe,

−

płyta CD Audio z półplaybackiem,

−

czysta dyskietka MiniDisc,

−

instrukcja obsługi podłogowego monitora odsłuchowego.

Ćwiczenie 2

Skonfiguruj kompletny zestaw odsłuchowy dla zespołu muzycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

2)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

3)

zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,

4)

zaplanować konfigurację torów AUX konsolety mikserskiej do zastosowania dwóch
podłogowych monitorów odsłuchowych, dwóch monitorów side-fill i jednego drum-fill,

5)

rozmieścić monitory odsłuchowe,

6)

podłączyć monitory odsłuchowe do konsolety mikserskiej,

7)

podłączyć dwa mikrofony do konsolety,

8)

podłączyć odtwarzacz CD Audio do konsolety,

9)

podłączyć rekorder MiniDisc do konsolety,

10)

ustawić poziomy i proporcje dźwięku do poszczególnych monitorów odsłuchowych,

11)

wykonać nagranie za pomocą rekordera MiniDisc ustalając proporcje w monitorach
studyjnych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

konsoleta mikserska,

−

odtwarzacz CD Audio,

−

rekorder MiniDisc,

−

dwa mikrofony dynamiczne,

−

dwa statywy mikrofonowe,

−

dwa podłogowe monitory odsłuchowe aktywne,

−

dwa monitory odsłuchowe side-fill aktywne,

−

monitor drum-fill aktywny,

−

dwa studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),

−

przewody połączeniowe,

−

płyta CD Audio z półplaybackiem,

−

czysta dyskietka MiniDisc,

−

instrukcje obsługi urządzeń wykorzystanych w ćwiczeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1.

zastosować sceniczne monitory odsłuchowe?

□

□

2.

ustawić monitory względem realizatora w studio?

□

□

3.

podłączyć do konsolety mikserskiej słuchawki przeznaczone dla
realizatora?

□

□

4.

wymienić zalety osobistego odsłuchu słuchawkowego?

□

□

5.

podłączyć monitory odsłuchowe przeznaczone dla wykonawcy?

□

□

6.

podłączyć wzmacniacz słuchawkowy?

□

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.6. Konsolety mikserskie, podział i zastosowanie. Multikory

4.6.1. Materiał nauczania

Podstawowym narzędziem realizatora dźwięku jest konsoleta mikserska. Produkowane są

różne odmiany konsolet przystosowane do konkretnych zadań, jak i bardziej uniwersalne.
Konsolety używane do miksowania dźwięku na żywo nazywane są konsoletami FOH (front
of house). Większość używanych do tego celu konsolet jest wykonana w technologii
analogowej, ponieważ pracują w zmiennych warunkach akustycznych i trudno wykorzystać
właściwości konsolety cyfrowej, jaką jest zapis ustawień i szybkie ich przywrócenie. Cyfrowe
konsolety FOH bardziej sprawdzą się w teatrach, czy salach widowiskowych, gdzie panują
względnie stałe warunki akustyczne.

Rys. 24. Konsoleta FOH GL-4800 Allen & Heath [12]

Konsolety studyjne mają parametry i konstrukcję zbliżoną do konsolet FOH. Są modele

konsolet sprawdzających się zarówno w studio, jak i w nagłośnieniach estradowych. Jednak
w studio nie wykorzystuje się wszystkich możliwości konsolety FOH, jak na przykład dużej
ilości torów AUX. W studio nagraniowym konsolety cyfrowe mają wiele zalet, jednak
okupione jest to trudniejszą obsługą manualną.

Rys. 25. Cyfrowa konsoleta studyjna firmy Digidesign [13]

Do nagłośnień estradowych używane są często konsolety odsłuchowe. Ich głównym

wyróżnikiem jest posiadanie dużej ilości torów AUX. Realizator odsłuchów scenicznych dba
o prawidłowy miks instrumentów i wokalu podawany do odsłuchu dla poszczególnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

wykonawców, co zapewnia im komfort pracy na scenie. W roli konsolety odsłuchowej
bardziej sprawdzi się technologia cyfrowa, gdyż środowisko akustyczne na scenie cechuje się
mniejszą zmiennością. Przy zastosowaniu indywidualnych bezprzewodowych odsłuchów
słuchawkowych parametry miksu odsłuchów są praktycznie stałe w każdym miejscu.
Konsolety zaprojektowane jako odsłuchowe posiadają splittery rozdzielające sygnały do
konsolety FOH.

Rys. 26. Konsoleta monitorowa Allen&Heath WZ312M. Widoczny brak potencjometrów suwakowych na

kanałach [12]

Rys. 27. Tył konsolety monitorowej Allen&Heath WZ312M . Widoczne gniazda splitterów [12]

Nieco inaczej konstruowane są konsolety radiowe. Często wyposażone są w długie

potencjometry suwakowe i automatykę poziomu sygnału pozwalającą na przykład ściszyć
muzykę podczas zapowiedzi prowadzącego. W tej roli dobrze sprawdzają się konsolety
cyfrowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Rys. 28. Cyfrowa konsoleta radiowa firmy Radioarts [14]

W studio telewizyjnym konsoleta powinna być wykonana w technologii cyfrowej.

Ułatwia to pracę realizatora i zapewnia niezmienność parametrów dźwięku.

Rys. 29. Konsoleta telewizyjna firmy Soundcraft [15]

Powermiksery czyli konsolety mikserskie ze zintegrowanym wzmacniaczem mocy służą

do nagłaśniania kameralnych imprez w małych klubach, domach kultury czy kawiarniach.
Posiadają maksymalne kilkanaście kanałów i często moduł procesora efektów. Nie nadają się
do pracy w studio, ze względu na hałas wytwarzany przez chłodzenie stopni mocy
wzmacniacza.

Uproszczony schemat działania konsolety cyfrowej przedstawiony jest na rysunku 30.

Filtr dolnoprzepustowy na wejściu ma na celu ograniczenie przetwarzanego sygnału do
zakresu pasma akustycznego. Następnie sygnał jest próbkowany i za pomocą przetwornika
analogowo-cyfrowego zamieniany na cyfrowy. Cyfrowy sygnał jest poddawany obróbce
przez moduły konsolety jak w konsolecie analogowej. Po obróbce sygnał jest przetwarzany na
analogowy za pomocą przetwornika cyfrowo-analogowego i po przejściu przez filtr
dolnoprzepustowy podawany jest na analogowe gniazda wyjściowe. Sygnał podawany na
wyjścia cyfrowe pomija przetwornik cyfrowo-analogowy. Obsługa konsolety cyfrowej jest
trudniejsza od analogowej, ponieważ jeden regulator najczęściej pełni kilka funkcji zależnie
od wybranej opcji z menu. Istnieją co prawda konsolety cyfrowe z kompletem regulatorów,
ale ich cena jest bardzo wysoka. Część konsolet cyfrowych posiada tzw. zmotoryzowane
regulatory, które po wywołaniu zapisanego w pamięci ustawienia ustawiają się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

w odpowiednich położeniach. Konsolety cyfrowe różnych producentów posiadają własną
hierarchię menu i układ regulatorów.

A/C

C/A

wejście

filtr

dolnoprzepustowy

przetwornik

A/C

moduły obróbki

sygnału

przetwornik

C/A

filtr

dolnoprzepustowy

wyjście

Rys. 30. Uproszczony schemat działania konsolety cyfrowej

Do przesyłania sygnałów ze sceny lub estrady do konsolety używane są multikory. Są to

wielożyłowe kable w ekranie, z jednej strony zakończone wtykami XLR, a z drugiej modułem
z gniazdami XLR. Ilość gniazd jest uzależniona od potrzeb i wynosi od kilku do
kilkudziesięciu. Oprócz linii do konsolety w multikorze znajdują się także linie powrotów.
Używane są do sterowania wzmacniaczy głównych, a gdy nie jest używana konsoleta
odsłuchowa, do wzmacniaczy odsłuchowych. Są konstrukcje multikorów z bębnem na który
jest nawijany kabel lub bez bębna. Czasem kabel od strony skrzynki zakończony jest
wielostykiem i można go odpinać do transportu. Od strony konsolety też może być
zakończony wielostykiem i dopinana jest część z wtykami XLR. Długości multikorów są
różne i zależą od potrzeby użytkownika.

Rys. 31. Multikor z bębnem wyposażonym w gniazda. Bęben służy do zwijania przewodu [16]

Rys. 32. Multikor z panelem z gniazdami i wielostykiem [16]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to jest konsoleta FOH?

2.

Czym się charakteryzuje konsoleta odsłuchowa?

3.

Do czego służą splittery w konsolecie odsłuchowej?

4.

Jaki jest schemat działania konsolety cyfrowej?

5.

Co to są zmotoryzowane regulatory?

6.

Co to jest multikor?

7.

Do czego służy multikor?

8.

Jakie gniazda i wtyki posiada multikor?

9.

Do czego służą linie powrotu w multikorze?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Skonfiguruj zestaw do wykonania prostego nagrania.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

2)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

3)

zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,

4)

zapoznać się z budową multikoru,

5)

podłączyć multikor do konsolety,

6)

podłączyć do multikoru mikrofon i odsłuch podłogowy aktywny,

7)

skonfigurować konsoletę tak, aby do odsłuchu dla wykonawcy podać dźwięk
z prawidłowymi proporcjami poziomu półplaybacku do głosu,

8)

dokonać nagrania na dyskietce MiniDisc,

9)

ocenić jakość nagrania.

w wersji z konsoletą odsłuchową:
10)

zapoznać się z instrukcją obsługi konsolety odsłuchowej,

11)

wykonać ćwiczenie gdy jest dostępna konsoleta odsłuchowa używając splitterów
i multikoru.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

konsoleta mikserska,

−

multikor,

−

mikrofon,

−

statyw mikrofonowy,

−

odtwarzacz CD Audio,

−

rekorder MiniDisc,

−

monitor odsłuchowy podłogowy – aktywny,

−

studyjne monitory odsłuchowe (najlepiej aktywne, bliskiego pola),

−

przewody połączeniowe,

−

płyta CD Audio z półplaybackiem,

−

czysta dyskietka MiniDisc.

opcjonalnie:

−

konsoleta odsłuchowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Ćwiczenie 2

Zastosuj konsoletę cyfrową do dokonania prostego nagrania.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

2)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

3)

zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,

4)

podłączyć do konsolety mikrofon,

5)

podłączyć do konsolety odtwarzacz CD Audio,

6)

podłączyć do konsolety rekorder MiniDisc,

7)

podłączyć do konsolety podłogowy monitor odsłuchowy,

8)

skonfigurować konsoletę do nagrania,

9)

dokonać nagrania na dyskietkę MiniDisc,

10)

ocenić jakość nagrania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi konsolety cyfrowej,

−

cyfrowa konsoleta mikserska,

−

mikrofon,

−

statyw mikrofonowy,

−

odtwarzacz CD Audio,

−

rekorder MiniDisc,

−

monitor odsłuchowy podłogowy – aktywny,

−

studyjne monitory odsłuchowe (najlepiej aktywne, bliskiego pola),

−

przewody połączeniowe,

−

płyta CD Audio z półplaybackiem,

−

czysta dyskietka MiniDisc.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1.

wskazać sposób połączenia ze sobą konsolety FOH i odsłuchowej?

□

□

2.

podłączyć multikor do konsolety?

□

□

3.

wskazać różnice między konsoletą FOH a odsłuchową?

□

□

4.

skonfigurować konsoletę odsłuchową?

□

□

5.

skonfigurować cyfrową konsoletę mikserską?

□

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

4.7. Wzmacniacze mocy i systemy głośnikowe

4.7.1. Materiał nauczania

Wzmacniacze mocy są przedostatnim ogniwem w nagłośnieniu estradowym

i scenicznym. Zadaniem wzmacniacza mocy jest wzmocnienie sygnału podanego z konsolety
mikserskiej i podanie go do głośnika lub zespołu głośników. Obecnie stopnie mocy
wzmacniaczy w przeważającej większości zbudowane są na tranzystorach MOSFET.
Zastosowanie tranzystorów wykonanych w tej technologii zapewnia brzmienie zbliżone do
konstrukcji lampowych. Głównymi parametrami wzmacniaczy są: moc (RMS), klasa (A, AB,
B, C itd.), impedancja obciążenia wyjścia, współczynnik tłumienia, szybkość narastania,
czułość wejściowa, pasmo przenoszenia (wyjściowe), zniekształcenia (THD i TIM)
i dynamika. Moc wzmacniaczy zawiera się w przedziale od kilkudziesięciu wat do powyżej
1kW. W konkretnych modelach wzmacniaczy moc podawana jest w zależności od impedancji
obciążenia. Wzmacniacze stereofoniczne mają możliwość pracy w mostku (BRIDGE) i wtedy
podawana jest moc wyjściowa dla tego rodzaju pracy lub mogą pracować w trybie Bi-Amp
(dla trybu Bi-Amp wzmacniacz powinien posiadać Crossover czyli podzielnik
częstotliwości). Wzmacniacze dużej mocy mają wymuszone chłodzenie stopni mocy, aby
zapewnić ciągłość pracy przy dużym obciążeniu. Wzmacniacze wyposażane są w limitery
chroniące przed zbyt wysokimi impulsami. Posiadają także zabezpieczenia przeciwzwarciowe
stopni mocy i termiczne, chroniące przed przegrzaniem. Gniazda wejściowe wykonane są
w standardzie XLR (symetryczne) i/lub Jack 6,3 mm (niesymetryczne). Gniazda wyjściowe
występują w różnych standardach. Obecnie najczęściej spotykanym jest gniazdo SPEAKON,
które może występować w odmianach dwustykowych, czterostykowych i ośmiostykowych,
a także zaciski skręcane. Występują także gniazda Jack 6,3 mm i rzadko już spotykane XLR.

Rys. 33. Gniazdo standardu SPEAKON [34]

Rys. 34. Wzmacniacz mocy firmy Crown [17]

Zestawy głośnikowe główne występują w różnych konfiguracjach. W jednej obudowie

mogą być zamontowane trzy głośniki – basowy, środkowotonowy i wysokotonowy lub dwa
głośniki – niskośredniotonowy i wysokotonowy. Mówimy wtedy o konstrukcji trójdrożnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

i dwudrożnej. Do uzupełnienia pasma od dołu stosuje się subwoofery (głośniki subbasowe).
Wartości charakteryzujące kolumnę głośnikową to: moc ciągła i szczytowa, pasmo
przenoszenia, skuteczność, impedancja i kąt rozsyłu pionowy i poziomy. Kolumny estradowe
występują także w wersjach z wbudowanym w obudowę kolumny wzmacniaczem i jest to
kolumna aktywna. Ostatnim trendem w nagłaśnianiu imprez estradowych są zestawy Line
Array. Są łatwe w montażu i zapewniają bardziej równomierne pokrycie dźwiękiem.
Występują także jako aktywne – ze wzmacniaczem i pasywne - zasilane wzmacniaczami
zewnętrznymi.

Rys. 35. Kolumna aktywna dwudrożna JBL – 875W, 80Hz-20kHz [10]

Rys. 36. Kolumna aktywna trójdrożna JBL Bi-Amp 1100W, 43Hz-18kHz [10]

Rys. 37. Subwoofer JBL 1800W, 39Hz-145Hz, aktywny [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Zasilanie sygnałem Bi-Amp polega na tym, że jedną kolumnę zasilają sygnałem dwa

wzmacniacze. Jeden zasila część basową, a drugi część środkowo-wysokotonową. Sygnał jest
przenoszony jednym czterożyłowym kablem zakończonym czterostykowym wtykiem
Speakon. Przy zasilaniu jednym wzmacniaczem sygnał na poszczególne sekcje kolumny
rozdziela zwrotnica.

Rys. 38. Kolumna JBL line array, trzydrożna, 2000W część niskotonowa, 600W średniotonowa i 150W

wysokotonowa, pasmo 60Hz-16kHz [10]

Rys. 39. Kolumna JBL line array – subwoofer 2400W, pasmo 28Hz-75Hz [10]

Rys. 40. Zestaw Line Array JBL [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakimi parametrami charakteryzuje się wzmacniacz?

2.

W jakich trybach mogą pracować wzmacniacze stereofoniczne?

3.

Co to jest tryb Bi-Amp?

4.

Jakie są standardy gniazd wyjściowych wzmacniaczy?

5.

Co to jest subwoofer?

6.

Co oznacza pojęcie kolumna aktywna?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Skonfiguruj prosty układ nagłośnieniowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

2)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

3)

zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,

4)

wykonać prawidłowo za pomocą odpowiednich przewodów wszystkie połączenia,

5)

sprawdzić poprzez odsłuch dźwięku działanie układu nagłośnieniowego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

konsoleta mikserska,

−

multikor,

−

podłogowy monitor odsłuchowy aktywny,

−

wzmacniacz stereofoniczny,

−

dwie kolumny głośnikowe,

−

odtwarzacz CD Audio,

−

mikrofon,

−

przewody połączeniowe.

opcjonalnie:

−

konsoleta odsłuchowa.

Ćwiczenie 2

Zastosuj zestaw nagłośnieniowy w standardzie Bi-amp.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

2)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

3)

zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,

4)

wykonać połączenie wzmacniaczy z kolumnami głośnikowymi,

5)

wykonać połączenia konsolety ze wzmacniaczami,

6)

podłączyć odtwarzacz CD Audio do konsolety mikserskiej,

7)

sprawdzić prawidłowość połączeń poprzez odsłuch dźwięku z płyty CD Audio.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

konsoleta mikserska,

−

dwa wzmacniacze mocy przystosowane do pracy w standardzie Bi-amp,

−

dwie kolumny głośnikowe przystosowane do pracy w standardzie Bi-amp,

−

odtwarzacz CD Audio,

−

przewody połączeniowe,

−

instrukcje obsługi urządzeń zastosowanych w ćwiczeniu.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1.

wskazać gniazda wejściowe i wyjściowe we wzmacniaczu?

□

□

2.

podłączyć wzmacniacz do konsolety mikserskiej?

□

□

3.

podłączyć kolumnę głośnikową do wzmacniacza?

□

□

4.

podłączyć kolumnę aktywną do konsolety?

□

□

5.

Zidentyfikować typ gniazda wyjściowego wzmacniacza?

□

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

4.8. Wzmacniacz słuchawkowy, filtr mikrofonowy, limiter,

ekspander, bramka szumowa, deesser. System RACK

4.8.1. Materiał nauczania

Do odsłuchu dla wykonawców w studiach nagraniowych często używa się słuchawek.

Jeżeli nagrywa kilku wykonawców w tym samym czasie potrzebny jest wzmacniacz
słuchawkowy. Produkowane są różne modele wzmacniaczy słuchawkowych od
najprostszych, do konstrukcji bardziej złożonych np. umożliwiających dodawanie do sygnału
podstawowego sygnału AUX, w różnych proporcjach, do różnych torów. Różnią się także
ilością wyjść słuchawkowych. Wyjścia są w standardzie Jack 6,3 mm stereo.

Rys. 41. Ośmiokanałowy wzmacniacz słuchawkowy firmy Behringer [4]

W czasie nagrań studyjnych głosu lub wokalu występują często niepożądane zjawiska

związane z małą odległością mikrofonu od ust wykonawcy. Wypowiadane lub śpiewane
wyrazy ze spółgłoskami b, p, t, powodują występowanie trzasków w nagraniu. Są to tzw.
spółgłoski wybuchowe. Inne spółgłoski powodujące szumienie w nagraniu: s, z, sz, cz, ś, ć, to
sybilanty. Aby zapobiec tym zjawiskom stosowane są tzw. pop filtry ustawiane przed
mikrofonem. Składają się z siatki rozpiętej na ramce. Siatka może być wykonana z nylonu lub
stalowa. Studyjni realizatorzy w większości twierdzą, że najlepsza jest siatka metalowa,
ponieważ nie wprowadza zniekształceń.

Rys. 42. Pop filtr firmy sE Electronics [18]

Limiter jest jakby uproszczoną odmianą kompresora. Służy do ograniczania sygnału

przekraczającego zadany próg. Obecnie trudno spotkać limiter jako osobne urządzenie.
Najczęściej jest wbudowany w kompresor, wzmacniacz, czasem w konsoletę.

Ekspander jest jakby odwrotnością kompresora. Parametrem TRESHOLD ustalany jest

próg, od którego sygnał będzie wzmacniany, a parametr RATIO podobnie jak w kompresorze
ustala poziom wyciszenia. Podobnie jak limiter, ekspander jest najczęściej wbudowywany
jako moduł w inne urządzenia.

Bramka szumowa działa podobnie jak ekspander, lecz wycisza całkowicie sygnał poniżej

zadanego progu TRESHOLD. Spotykany jest czasem potencjometr HOLD określający po

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

jakim czasie bramka odetnie sygnał. Bramki szumowe są obecnie wbudowywane jako moduł
w inne urządzenia.

Rys. 43. Czterokanałowa bramka firmy Samson [19]

Deesser jest także rodzajem kompresora do usuwania sybilantów w wokalu. Działa

w określonym paśmie (najczęściej 3kHz-8kHz). Deesser rzadko jest spotykany jako osobne
urządzenie. Częściej występuje jako jeden z modułów w innych procesorach dynamiki.

Limiter, ekspander, bramka szumowa, deesser mają swoje odpowiedniki programowe

w edytorach audio.

System RACK jest standardem zaprojektowanym dla przemysłu i został wykorzystany

przez producentów profesjonalnego sprzętu audio i video do mocowania urządzeń
w znormalizowanych szafach lub skrzyniach. Szafy lub skrzynie mają znormalizowaną
szerokość, która wynosi 19’’ (482,6 mm) a urządzenia mają także znormalizowaną wysokość
1,75’’ (44,45 mm) lub jej krotność. Pojedyncza wysokość określana jest jako U1 (ang. unit).
Jeżeli wysokość urządzenia jest podana jako 2U to oznacza, że wysokość wynosi 88,9 mm.
Mocowania RACK posiadają zarówno urządzenia typu kompresory, procesory efektów czy
equalizery, ale także wzmacniacze, a nawet konsolety mikserskie. Taka standaryzacja ułatwia
konstruowanie skrzyń transportowych lub stelaży studyjnych.

Rys. 44. Szafka RACK firmy Samson [19]

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to są sybilanty?

2.

Co to są spółgłoski wybuchowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

3.

Jak działa limiter?

4.

Jak działa ekspander?

5.

Jak działa bramka szumowa?

6.

Jak działa deesser?

7.

Co to jest system RACK?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj redukcji szumów nagranych na taśmie magnetofonowej.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

2)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

3)

zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,

4)

podłączyć mikrofon do konsolety, a jako odsłuch dla wykonawcy wykorzystać
wzmacniacz słuchawkowy,

5)

zamontować pop filtr na statywie,

6)

podłączyć w tor magnetofonu bramkę szumową,

7)

skonfigurować bramkę szumową aby zniwelować szum taśmy,

8)

dokonać nagrania na rekorder MiniDisc z pop filtrem i bez.

9)

porównać nagrania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi bramki szumowej,

−

konsoleta mikserska,

−

bramka szumowa,

−

magnetofon kasetowy,

−

wzmacniacz sluchawkowy,

−

słuchawki,

−

mikrofon,

−

statyw mikrofonowy,

−

pop filtr,

−

rekorder MiniDisc,

−

studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),

−

przewody połączeniowe,

−

czysta dyskietka MiniDisc.

Ćwiczenie 2

Zastosuj deesser do nagrania głosu.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy,

2)

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

3)

zapoznać się z instrukcją obsługi urządzenia,

4)

podłączyć do konsolety mikserskiej deesser,

5)

podłączyć do konsolety mikrofon dynamiczny,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

6)

podłączyć do konsolety rekorder MiniDisc,

7)

skonfiguruj parametry pracy deessera,

8)

wykorzystać do nagrania tekst z dużą ilością sybilantów,

9)

dokonać nagrania tekstu bez stosowania deessera,

10)

dokonaj nagrania tekstu z zastosowaniem deessera,

11)

porównać obydwa nagrania odsłuchując je.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

konsoleta mikserska,

−

deesser,

−

podłogowy monitor odsłuchowy aktywny,

−

mikrofon,

−

statyw mikrofonowy,

−

rekorder MiniDisc,

−

studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),

−

przewody połączeniowe,

−

czysta dyskietka MiniDisc,

−

instrukcja obsługi deessera,

−

tekst do nagrania.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1.

podłączyć wzmacniacz słuchawkowy do konsolety?

□

□

2.

zamontować pop filtr na statywie z mikrofonem?

□

□

3.

podłączyć do konsolety deesser?

□

□

4.

skonfigurować limiter i ekspander?

□

□

5.

zamontować urządzenie w stelażu RACK?

□

□

6.

skonfigurować bramkę szumową?

□

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi. Tylko jedna jest
prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie stawiając w odpowiedniej rubryce znak X.
W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na
później i wróć do niego, gdy pozostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Regulowany filtr dobroci występuje w

a)

bramce szumowej.

b)

limiterze.

c)

equalizerze.

d)

kompresorze.

2.

Potencjometr TRESHOLD jest wyskalowany w

a)

dB.

b)

V.

c)

mA.

d)

mV.

3.

Potencjometr ATTACK w kompresorze służy do ustawiania

a)

czasu reakcji.

b)

czasu opóźnienia.

c)

wzmocnienia.

d)

poziomu odcięcia sygnału.

4.

Odsłuchy side-fill mają zastosowanie jako

a)

boczne studyjne monitory odsłuchowe.

b)

typ słuchawek studyjnych.

c)

podłogowe odsłuchy umieszczane przed wykonawcą.

d)

monitory umieszczane po bokach sceny na wysokości głów wykonawców.

5.

Dystrybutor antenowy dla zestawu bezprzewodowego służy do

a)

mocowania anteny w nadajniku bodypack.

b)

przechowywania anten do odbiornika w czasie transportu.

c)

podłączenia jednej pary anten do kilku odbiorników.

d)

przeszukiwania wolnego pasma radiowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

6.

Monitory standardu 5.1 składają się z

a)

subwoofera i pięciu satelit.

b)

subwoofera. sekcji wysokotonowej i czterech satelit.

c)

subwoofera. głośnika centralnego i czterech satelit.

d)

głośnika centralnego i pięciu satelit.

7.

Subwoofer to głośnik

a)

subniskotonowy.

b)

wysokotonowy.

c)

ś

redniotonowy.

d)

ś

redniowysokotonowy.

8.

Spółgłoską wybuchową jest

a)

z.

b)

w.

c)

p.

d)

r.

9.

Potencjometr RELASE w kompresorze

a)

ustala czas po jakim kompresor wróci do wzmacniania sygnału po spadku jego
poziomu poniżej zadanego progu.

b)

ustala wzmocnienie sygnału po kompresji.

c)

ustala poziom sygnału od którego kompresor zacznie obniżać poziom sygnału.

d)

ustala różnicę między wzmocnieniem przed kompresją i po kompresji.

10.

Reverb to

a)

regulator poziomu sygnału w exciterze.

b)

standard gniazda we wzmacniaczach.

c)

nazwa linii powrotów w multikorze.

d)

nazwa efektu.

11.

Podłączenie toru monitorów do wyjść AUX przed regulatorem poziomu sygnału w
kanale konsolety zapewnia

a)

neutralną charakterystykę częstotliwościową.

b)

niezmienność poziomu odsłuchu przy manipulowaniu poziomem głośności kanału.

c)

odfiltrowanie szkodliwych częstotliwości poniżej 40Hz.

d)

optymalną dynamikę dźwięku.

12.

Crossover służy do

a)

podziału częstotliwości.

b)

podbicia wysokich częstotliwości.

c)

połączenia dwóch sygnałów we wzmacniaczu.

d)

odcięcia niskich częstotliwości.

13.

Systemy dwuwstęgowe w zestawach bezprzewodowych zapewniają

a)

brak zaników sygnału radiowego.

b)

dwa kanały audio w jednym nadajniku.

c)

regulację czułości i charakterystyki mikrofonu.

d)

podają sygnał audio na dwa wyjścia z odbiornika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

14.

Zasilanie Bi-Amp polega na

a)

podaniu na wzmacniacz dwóch sygnałów audio.

b)

zasilaniu sieciowym wzmacniacza z dwóch faz.

c)

rozdzieleniu sygnału na dwie kolumny.

d)

zasilaniu jednej kolumny sygnałem z dwu wzmacniaczy.

15.

Przednie satelity względem głośnika centralnego umieszczone są pod kątem

a)

30°.

b)

90°.

c)

45°.

d)

150°.

16.

Wyróżnikiem konsolety odsłuchowej jest

a)

możliwość miksowania dźwięku w standardzie 5.1.

b)

zintegrowany procesor efektów.

c)

zintegrowany głośnik dla realizatora.

d)

duża liczba torów AUX.

17.

Odsłuchy drum-fill przeznaczone są dla

a)

perkusisty.

b)

wokalisty.

c)

gitarzysty basowego.

d)

realizatora odsłuchów scenicznych.

18.

Deesser służy do

a)

usuwania przydźwięków z nagrania.

b)

usuwania sybilantów.

c)

wyrównania dynamiki.

d)

odfiltrowania wokalu z nagrania.

19.

W konsolecie cyfrowej filtr dolnoprzepustowy na wejściu ma na celu

a)

odfiltrowanie przydźwięku sieci.

b)

ograniczenie przetwarzanego sygnału do zakresu pasma akustycznego.

c)

zwiększenie dynamiki.

d)

wyrównanie charakterystyki częstotliwościowej.

20.

Monitor aktywny to

a)

monitor lekki.

b)

monitor małogabarytowy.

c)

monitor ze zintegrowanym equalizerem.

d)

monitor ze zintegrowanym wzmacniaczem mocy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko:...........................................................................................

Charakteryzowanie studyjnych urządzeń dźwiękowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

6. LITERATURA

1.

Urbański B.: Elektroakustyka w pytaniach i odpowiedziach – dżwięk…. płyta….
taśma…. . WN-T, Warszawa 1984,

2.

Sereda J.: Elektroakustyka na scenie i estradzie. WKiŁ, Warszawa 1977,

3.

Sztekmiler K.: Podstawy nagłaśniania i realizacji nagrań – podręcznik dla akustyków,
Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2003.

Strony internetowe:
4.

http://www.behringer.com/

5.

http://www.soundperformancelab.com/

6.

http://www.tcelectronic.com/

7.

http://www.aphex.com/

8.

http://www.lexiconpro.com/

9.

http://www.shure.com/

10.

http://www.jblpro.com/

11.

http://www.akg.com/

12.

http://www.allen-heath.com/

13.

http://www.digidesign.com/

14.

http://www.audioartsengineering.com/

15.

http://www.soundcraft.com/

16.

http://www.klotz-ais.com /

17.

http://www.crownaudio.com/

18.

http://www.seelectronics.com/

19.

http://www.samsontech.com/

20.

http://www.krksys.com/

21.

http://www.neutrik.com/

Strony internetowe z dnia 30.09.2007r.