Opracował: Przemysław Jura AE Katowice
1
Materiał uzupełniający do ćwiczeń nr 1
Charakterystyka i rodzaje papierów wartościowych
Papiery wartościowe reprezentują określone prawa majątkowe, dokumentują je oraz potwierdzają
ich istnienie. Istnienie, a także realizacja określonego prawa majątkowego jest ściśle związana z
posiadaniem papieru wartościowego.
W związku z dość ogólną definicją papierów wartościowych nie zalicza się do nich tzw. papierów
legitymacyjnych (np. polis ubezpieczeniowych, książeczek oszczędnościowych itp.) ani też znaków
na okaziciela (np. bony towarowe, bilety widowiskowe itp.).
Papiery wartościowe podlegają różnym klasyfikacjom i podziałom.
Jednym z nich jest podział ze względu na przedmiot uprawnień w nich inkorporowanych
(zawartych). Dzielą się one na:
papiery opiewające na wierzytelności pieniężne - tzw. dłużne (np. obligacje, weksle, czeki,
prawie wszystkie instrumenty rynku pieniężnego). Emitent takich papierów jest pożyczkobiorcą -
dłużnikiem, nabywca - pożyczkodawcą, wierzycielem,
papiery zawierające uprawnienia posiadacza do partycypowania w zarządzaniu i zyskach spółek -
tzw. udziałowe (np. akcje lub dokumenty potwierdzające również udział kapitałowy w spółce),
papiery zawierające uprawnienia posiadacza do rozporządzania towarami (rzeczami)
znajdującymi się pod opieką wystawcy dokumentu (np. konosamenty, dowody składowe).
Drugą najczęściej spotykaną klasyfikacją jest podział ze względu na regulację obrotu papierami
wartościowymi. Wyróżniamy tutaj:
papiery imienne, legitymujące jako uprawnionego do praw w nich zawartych jedynie podmiot
wskazany imiennie w treści dokumentu (prawa z takiego dokumentu są przenoszone w drodze
przelewu - cesji i jego wydania). Płynność takich papierów jest często ograniczona, nawet celowo
przez emitenta. Otrzymują je najczęściej pierwsi założyciele spółki akcyjnej lub podmioty
kooperujące z daną firmą.
papiery na okaziciela, nie wymieniające uprawnionego lecz legitymujące z mocy prawa, bądź
wyraźnej dorozumianej klauzuli jako uprawnionego każdy podmiot, który dany dokument
posiada i przedstawia wystawcy (prawa z takiego dokumentu są przenoszone poprzez wydanie
dokumentu). Posiadają największą płynność, na większości giełd handluje się tylko takimi
papierami.
papiery na zlecenie, legitymujące jako uprawnionego podmiot imiennie wymieniony lub przez
Opracował: Przemysław Jura AE Katowice
2
niego określony w dokumencie (prawa z takiego dokumentu są przenoszone w drodze indosu -
przekazu i poprzez wręczenie nowemu posiadaczowi).
Można wymienić również klasyfikacje papierów wartościowych ze względu na formę dokumentu:
papiery materialne (w formie dokumentu),
papiery zdematerializowane (zapis na rachunku).
Klasyczna postać papieru wartościowego, wywodząca się z historii ma formę „płaszcza” i „bloku
kuponów”. Strona tytułowa, czyli tzw. płaszcz - zawiera nazwę emitenta, określa rodzaj papieru
wartościowego, nominał, zasady wypłat dochodów oraz jego wykupu. Natomiast blok kuponów
niezbędny jest przy wypłacie dywidend lub odsetek, w celu udokumentowania praw posiadacza.
Terminu kupon używa się ciągle w praktyce do określenia oprocentowania papierów dłużnych, np.:
obligacje rządu USA o kuponie 5 %. Gdy na początku lat 90-tych tworzono rynek kapitałowy w
Polsce przyjęto w założeniu dematerializację papierów wartościowych, która okazała się bardzo
dobrym rozwiązaniem w naszych warunkach.
Papiery wartościowe, jak i rynki finansowe, w ramach których się nimi handluje, pełnią w
gospodarce następujące funkcje:
kredytowa (papiery dłużne - wierzycielskie) - umożliwiają finansowanie przedsięwzięć,
płatnicza (weksle, czeki) - mogą być używane w zastępstwie gotówki, eliminując ryzyko
kradzieży,
obiegowa (papiery na zlecenie i na okaziciela) - dzięki temu prawa majątkowe w łatwy sposób
mogą być przenoszone pomiędzy zainteresowanymi podmiotami,
gwarancyjna (zabezpieczająca) - weksel in blanco, inny papier dłużny, transakcje repo.
Umożliwiają zabezpieczenie pożyczek, kredytów.
Operacja repo polega na dokonaniu „sprzedaży” papierów wartościowych pod warunkiem, że druga
strona umowy przyjmie na siebie obowiązek ich odsprzedaży w umówionym terminie. Nie dochodzi
najczęściej przy tym do zmiany właściciela papieru wartościowego
funkcja legitymacyjna - ułatwienie identyfikacji uprawnionych do praw zawartych w papierze
wartościowym.
Papierom wartościowym poświęcimy więcej czasu przy charakterystyce poszczególnych rynków
finansowych, ponieważ to one determinują ich funkcjonowanie.
Opracował: Przemysław Jura AE Katowice
3
Materiał uzupełniający do ćwiczeń nr 2
Rynek Pieniężny tworzą krótkoterminowe, dłużne (wierzycielskie) instrumenty finansowe, w
większości będące papierami wartościowymi. Biorąc pod uwagę polskie realia, za typowe narzędzia
rynku pieniężnego uznaje się bony skarbowe, bony pieniężne, transakcje tymi instrumentami
(np.: repo, buy sell back), depozyty międzybankowe (nieraz fx swap), certyfikaty depozytowe
(CD) i papiery komercyjne (commercial papers - CP). Przy ich pomocy można dokonać
segmentacji rynku pieniężnego w następujący sposób:
segment międzybankowy,
segment instrumentów emitowanych przez instytucje publiczne,
segment papierów komercyjnych,
Przyjęty podział, można uzupełnić dodatkowo o weksle handlowe (właściwie tzw. akcepty
bankierskie), którymi to aktywnie handluje się w ramach rynku pieniężnego w Wielkiej Brytanii czy
USA. Dlatego też wyróżnia się tam czwarty segment - tzw. akceptów bankierskich. Ten rodzaj
instrumentów nie występuje w naszym kraju i nie będzie przedmiotem naszego zainteresowania.
Tabela. Charakterystyka segmentów rynku pieniężnego
Cechy
Segment
Rynek depozytów
międzybankowy
Rynek
papierów
publicznych
Rynek
papierów
komercyjnych
Rynek
akceptów
bankierskich
EMITENCI
Banki komercyjne
skarb państwa,
bank centralny
przedsiębiorstwa,
instytucje finansowe
Banki komercyjne,
przedsiębiorstwa
INSTRUMENTY
Lokaty i depozyty
bony skarbowe,
weksle skarbowe,
bony pieniężne
certyfikaty
depozytowe, weksle
finansowe, papiery
komercyjne
Weksle ciągnione na
bank
Nabywcy
Banki komercyjne
wszyscy lub wybrani
uczestnicy rynku
pieniężnego
instytucje finansowe,
przedsiębiorstwa,
osoby fizyczne
Bank centralny,
przedsiębiorstwa,
osoby fizyczne
Sposób obrotu
(sprzedaży)
Operacje depozytowo-
Pożyczkowe
przetargi, bardzo
dobrze zorganizowany
rynek wtórny
zamknięte emisje,
średnio rozwinięty
rynek wtórny,
najczęściej
prowadzony przez
banki
Emisje zamknięte,
rozwinięty rynek
wtórny
Płynność
Bardzo wysoka
bardzo wysoka
wysoka i średnia
(w Polsce średnia)
Wysoka i bardzo
wysoka
Rynek pieniężny w przeciwieństwie np. do kapitałowego jest bardziej jednorodny i poprzez to
łatwiejszy do określenia. Modelem wzorcowym dla polskiego rynku pieniężnego są rozwinięte rynki
w USA czy Wielkiej Brytanii, charakteryzujące się przede wszystkim bardzo wysoką płynnością,
hurtowością, łatwością zawierania transakcji, jasnymi rozwiązaniami prawnymi i bezpieczeństwem -
ponieważ tylko takie cechy umożliwiają wywiązanie się z funkcji i zadań przypisywanych rynkowi
pieniężnemu.
Opracował: Przemysław Jura AE Katowice
4
Funkcje rynku międzybankowego
:
krótkoterminowe wyrównanie płynności banków i ich klientów:
refinansowanie nadwyżek z operacji z klientami,
pokrycie niedoborów z operacji z klientami,
zabezpieczenie niezbędnych rezerw pieniężnych przez banki,
możliwość zapewnienia optymalnej średnioterminowej relacji ryzyko - dochód poprzez:
zmniejszenie ryzyka terminowego i procentowego z operacji z klientami,
optymalizację zysku w drodze zmiany struktury aktywów,
określenie wysokości stopy procentowej w krótkoterminowych i średnioterminowych
operacjach z klientami,
możliwość pozyskiwania środków lub ich lokaty w dłuższych terminach przez banki i ich
klientów.
Podstawowe cechy segmentu depozytów międzybankowych:
brak stałego miejsca handlu - rodzaj rynku pozagiełdowego,
stosunkowo duże bezpieczeństwo (limity zaangażowania określane przez banki w stosunku do
innych, z którymi realizują transakcje),
duża płynność,
handel drogą połączeń teleinformatycznych,
dokument nie wyprzeda transakcji,
możliwość doboru każdego terminu zapadalności.
Podział transakcji finansowych
Transakcje kasowe - transakcje, których realizacja następuje natychmiast po ich zawarciu, najpóźniej
w ciągu kilku dni (zazwyczaj 2 -5)
Transakcje terminowe - to transakcje z terminem wykonania w przyszłości (zazwyczaj 1,2,3...12
miesięcy), ale po cenie i warunkach ustalonych z góry już w momencie ich zawarcia.
Transakcje bezwarunkowe - transakcje, które muszą być w ustalonym terminie likwidowane, nie
przewidują możliwości odstąpienia od umowy żadnej ze stron.
Transakcje warunkowe - to transakcje w których występuje możliwość odstąpienia od ich realizacji,
w zamian za spełnienie określonych wcześniej warunków.
Transakcje spekulacyjne - zawierane są w celu wykorzystania zmian cen instrumentów finansowych i
towarów w czasie
Transakcje zabezpieczające (hedging) - zawierane w celu uchronienia się przed stratami
wynikającymi z wahań cen towarów i instrumentów finansowych
Opracował: Przemysław Jura AE Katowice
5
Transakcje arbitrażowe - zawierane w celu wykorzystania różnić cen tych samych towarów czy
instrumentów finansowych na różnych rynkach
Transakcje premiowe - rodzaj transakcji spekulacyjnych, w których kupujący lub sprzedający mogą
uwolnić się od swoich zobowiązań w zamian za uiszczenie premii.
Transakcje opcyjne - transakcje dające prawo zakupu (call option) lub sprzedaży (put option)
określonej liczby instrumentów finansowych lub towarów po ustalonej wcześniej cenie w ciągu
uzgodnionego czasu (od 1 dnia do ok. 9 miesięcy). Wyróżnia się opcje europejskie i amerykańskie
Transakcje futures (nierzeczywiste transakcje terminowe) wywodzą swój rodowód od transakcji
terminowych i ich znaczenie ekonomiczne polega również na umożliwieniu podmiotem
gospodarczym przerzucenie ryzyka na podmioty gotowe je ponieść.
Transakcje dopłatne - transakcje dopuszczając powiększenie wartości transakcji w drodze
dodatkowego zakupu lub dodatkowej sprzedaży instrumentów finansowych po uzgodnionym
wcześniej kursie w zamian za zapłacenie premii. Jest to kombinacja transakcji sztywnej i premiowej.
Rys . Podział transakcji finansowych ze względu na rozbieżność w czasie między
zawarciem transakcji a jej wykonaniem
TRAN SA KCJE
FINA NSOW E
natychm iastow e
(kasowe, spot)
term inowe
(forward)
bezwarunkow e
(sztywne, wiążące)
warunkowe
premiow e
opcyjne
(option)
dopłatne
futures
FR A
W zadaniu nr 1 Rodzi się pytanie, w którym momencie zarabia bank? Z wyliczeń wynika, że
koszty pokrywają zyski (cena określa w tym wypadku próg rentowności tej operacji) i nie ma
dodatkowych profitów. Jednak jest to tylko pewna metodologia, którą posługuje się bank
Opracował: Przemysław Jura AE Katowice
6
proponując odpowiednie stawki, jeżeli rzeczywiście dochodzi do zawarcia umowy kupna, czy
sprzedaży terminowej stopy procentowej może on:
Zaproponować wyższe oprocentowanie (przy cenie sprzedaży offer, lub niższe przy bid)
Zaproponować wyliczone oprocentowanie, ale w momencie realizowania transakcji
zmienią się stawki depozytów międzybankowych na korzyść banku (np.: spadnie
oprocentowanie pożyczki 6 miesięcznej) i przez to już zostanie wygenerowany zysk
Zaproponować wyliczone oprocentowanie, w tym wypadku bez jakiegokolwiek zysku, ale
działając zgodnie ze strategią Corporate Finance
1
Przykład kwotowań
na rynku FRA
BRE BANK – FRA (FORWARD RATE AGREEMENT)
Stawki BRE-FRA
Początek
Zakończenie
Oznaczenie
BRE-FRA
Kupno
Sprzedaż
Stawka
referencyjna
1 M
2 M
1 x 2
3,25
3,35
WIBOR 1 M
1 M
4 M
1 x 4
3,00
3,20
WIBOR 3 M.
2 M
3 M
2 x 3
3,00
3,20
WIBOR 1 M.
2 M
5 M
2 x 5
2,90
3,10
WIBOR 3 M.
3 M
6 M
3 x 6
2,90
3,10
WIBOR 3 M.
3 M
9 M
3 x 9
2,20
2,70
WIBOR 6 M.
6 M
9 M
6 x 9
1,90
2,30
WIBOR 3 M.
6 M
12 M
6 x 12
1,70
1,90
WIBOR 6 M
1
Globalna obsługa przedsiębiorstwa przez bank, proponowanie wszelkich możliwych na rynku produktów, w
celu utrzymania klienta