M

ETODY PROJEKCYJNE I ANALIZA

WYTWORÓW

Przegląd graficznych technik projekcyjnych

R

YSUNEK POSTACI LUDZKIEJ WG

G

OODENOUGH

-H

ARRISA

(DAMT)



Powstanie testu:



Florence Goodenough

– 1926



Pomiar ogólnego poziomu inteligencji



D. Harris

– 1963



Zastosowanie:



Badanie dzieci 6

– 14rż (najbardziej diagnostyczny do

12

rż)



Badanie intelektualnego rozwoju dziecka

– dojrzałość

pojęciowa



Społeczny kontekst rozwoju intelektualnego



Badanie osobowości

DAMT

–

MATERIAŁ I PROCEDURA



Zadanie osoby badanej:



Narysowanie całej postaci ludzkiej (oddzielnie kobiety i
mężczyzny)



Materiały:



Kartka biała A4



Zaostrzony ołówek HB lub B1



Procedura:



Badanie indywidualne lub grupowe



Prosimy o narysowanie całego człowieka (bez
sprecyzowania płci)



Po narysowaniu prosimy o narysowanie człowieka
drugiej płci

DAMT

–

TECHNIKA OCENY

RYSUNKÓW I

OBLICZANIA

WYNIKÓW



Jakie szczegóły postaci występują na rysunku?



Głowa,



tułów,



ręce,



nogi,



cechy graficzne



Około 80 wskaźników



Obliczanie wyniku surowego



Suma punktów postaci męskiej i kobiecej



Przeliczenie na tetrony

(średnia = 10, SD = 4)



Wyniki bardzo wysokie: 20-17



Wyniki wysokie: 16-13



Wyniki przeciętne: 12-8



Wyniki niskie: 7-4



Wyniki bardzo niskie: 3-0

DAMT

–

INTERPRETACJA

WYNIKÓW



Formalna:



Odniesienie wyniku do norm



Nieformalna:



Wynik w teście, szczegóły obecne i nieobecne



Spontaniczne wypowiedzi i pytania



Obserwacja działań osoby badanej



Zaangażowanie w zadanie



Integracja



Znaczenie, jakie osoba badana przypisuje rysunkowi

DAMT

–

PRZYKŁADY RYSUNKÓW

DAMT

–

PRZYKŁADY RYSUNKÓW

DAMT

–

INTERPRETACJE PROJEKCYJNE



Machower

– wskaźniki projekcyjne w Teście

Postaci Ludzkiej



Wiesław Sikorski – kategorie interpretacji
projekcyjnej



Koppitz

– wskaźniki zaburzeń emocjonalnych

W. S

IKORSKI

:

KATEGORIE INTERPRETACJI

PROJEKCYJNEJ



Ostrożność w wypowiadaniu się na temat poziomu
intelektualnego (również Maurine Cox)



Trudności emocjonalne  rysunki „prymitywne”



Zróżnicowany wynik dla postaci męskiej i kobiecej
 dalsza diagnoza psychologiczna

W. S

IKORSKI

:

KATEGORIE INTERPRETACJI

PROJEKCYJNEJ



Wielkość rysunku



Dla dzieci 7-

letnich: średnio 11-12 cm



Z każdym rokiem przyrost



U dziewcząt o 1 cm więcej niż u chłopców



10-12

rż: największe różnice między dziewczętami (16-

18cm) a chłopcami (12-13 cm)



Małe postacie: lękliwość, nieśmiałość



Duże postacie: tendencje agresywne, kompensacja
lęku, pewność siebie



Ogromne postacie: złożone trudności natury
emocjonalnej, wewnętrzne napięcie, niepokój, zbyt silne
reagowanie na bodźce

W. S

IKORSKI

:

KATEGORIE INTERPRETACJI

PROJEKCYJNEJ



Umiejscowienie na kartce



7-

latki: 50% rysunków jest w centralnej części kartki

(12-latki: 98%)



Przesunięcie rysunku (góra-dół, prawo-lewo) w związku
z cechami osobowości:



Pole środkowe: odwoływanie się do teraźniejszości (typowe
dla dzieci przedszkolnych)



Odległość od dolnej krawędzi: zaspokojenie aktualnej potrzeby
bezpieczeństwa



Górne pole środkowe: brak poczucia bezpieczeństwa,
pesymizm, nastawienie na swoje wnętrze



Dolne pole środkowe: kontrolowanie teraźniejszości, rozwaga,
zdolność do kontrolowania uczuć

W. S

IKORSKI

:

KATEGORIE INTERPRETACJI

PROJEKCYJNEJ



Umiejscowienie na kartce cd.



Lewe pole środkowe: pamiętliwość, rozpamiętywanie
niepowodzeń i przykrości



Lewe górne pole: mała zdolność do podejmowania
decyzji, powolność



Lewe dolne pole: napięcie wewnętrzne, niepokój, brak
chęci kontaktów z innymi



Prawe środkowe pole: przewidywanie, planowanie



Prawe górne pole: brak kontroli uczuć, impulsywność



Prawe dolne pole: duża potrzeba uznania

W. S

IKORSKI

:

KATEGORIE INTERPRETACJI

PROJEKCYJNEJ



Proporcje ciała



Stosunek głowy do reszty ciała



7-

latki: głowa stosunkowo większa niż rozpiętość ramion i brak

proporcji wielkości głowy w stosunku do tułowia



9-

latki: proporcje zgodne z rzeczywistością



Bardzo mała lub wielka głowa: trudności emocjonalne



Stosunek kończyn do reszty ciała:



7-

latki: długość kończyn proporcjonalna do reszty ciała



Krótkie i bardzo długie kończyny – przejaw trudności
emocjonalnych



Inne części ciała



Dysproporcje

– wskaźnik zaburzeń emocjonalnych



Karykaturalność, groteskowość postaci – przejaw zaburzeń
emocjonalnych

W. S

IKORSKI

:

KATEGORIE INTERPRETACJI

PROJEKCYJNEJ



Kontur



Bardzo słaby nacisk ołówka: wycofywanie się, niepokój,
obawy (zwł. związane z własną osobą), brak pewności
siebie



Bardzo silny nacisk: tendencje agresywne,
gwałtowność, ekspansja, impulsywność



Drżąca linia konturu: niepewność, ambiwalencja



Przerywana linia konturu: wskaźnik zaburzeń
emocjonalnych o podłożu decyzyjnym (również
poprawianie, wymazywanie, nanoszenie kolejnych linii)



Cieniowanie: obniżenie nastroju, przygnębienie

W

SKAŹNIKI ROZWOJOWE WG

K

OPPITZ



W wieku 6-

7 lat na rysunku powinny być, jakkolwiek

zaznaczone:



Głowa



Oczy



Ręce



Dłonie



Nogi



Proporcje

– mogą być nieco zaburzone (np. głowa

stosunkowo duża)

W

SKAŹNIKI ZABURZEŃ EMOCJONALNYCH WG

K

OPPITZ



Słaba integracja części ciała: stan psychotyczny lub
ograniczenia intelektualne



Zacieniowanie twarzy: niechęć do pokazania siebie,
swoich emocji



Zacieniowanie całej postaci: jw.,



Malutka głowa: cechy psychotyczne, depresja



Zęby: agresja



Bardzo krótkie ręce: ograniczenia kontaktów

społecznych



Ręce blisko ciała: introwersja, niechęć do kontaktów z
otoczeniem



Odcięte ręce: agresja dziecka lub wobec niego



Braki: problemy natury emocjonalnej

I

NNE

WSKAŹNIKI



Możliwe wskaźniki epilepsji lub innych zaburzeń
neurologicznych:



„ścięta” głowa



Segmentowanie tułowia



Stopy jako „grabie”



Nadpobudliwość psychoruchowa:



Bardzo szybkie tempo rysowania



Trudności emocjonalne:



Pusta twarz

L

ITERATURA DODATKOWA



Hornowska E., Paluchowski W.J. (1987). Rysunek
postaci ludzkiej według Goodenough-Harrisa
(DAMT).

Poznań: Wydawnictwo UAM.



Sikorski W. (2004).

Bezsłowne komunikowanie się

w psychoterapii.

Kraków: Oficyna Wydawnicza

Impuls.

R

YSUNEK

P

OSTACI

L

UDZKIEJ

–

PRZYKŁAD

8

R

YSUNEK SIEBIE W PERSPEKTYWIE

CZASOWEJ



Ja teraz



Ja kiedy byłem mały



Ja kiedy będę duży

T

EST

D

RZEWA

C

H

. K

OCHA



Podręcznik: Charles Koch (1994). Test Drzewa. Test
rysunku drzewa jako metoda psychodiagnostyczna.
Warszawa: Wydawnictwo ERDA. (tłum. E.R. Dajek)



W założeniu autora: odpowiednik Testu Postaci Ludzkiej



Dla osób od 6 rż do dorosłości włącznie



Kartka A4 (pionowo) + ołówek



Instrukcja: „Narysuj drzewo owocowe”

A

NALIZA I INTERPRETACJA TESTU DRZEWA



Rozmieszczenie rysunku na płaszczyźnie kartki



Lewa strona: symbolizuje introwersję, zwrócenie do
siebie, życie wewnętrzne, przeszłość, zapominanie



Prawa strona: symbolizuje ekstrawersję, zwrócenie na
zewnątrz, przyszłość, rozprzestrzenianie siebie



Góra: łączy się ze stroną prawą, z przyszłością, z
rozwojem



Dół: łączy się ze stroną lewą, z przeszłością,
podświadomością, „podstawą istnienia”, wrodzonością,
emocjami, instynktem



Wyjście do trzeciego wymiaru: odwaga, bezczelność,
ciekawość

A

NALIZA I INTERPRETACJA TESTU DRZEWA



Wielkość drzewa:



Małe (mniej niż ¼ kartki):



Przeciętne (około ½ kartki)



Duże: powyżej ¾ kartki



Bardzo duże: cała kartka

A

NALIZA I INTERPRETACJA TESTU DRZEWA



Stosunek wielkości pnia do korony



Do ok. 8

rż: pień ok. 2x wyższy niż korona



Potem tendencja do wyrównywania



U dorosłych: korona 2x większa niż pień



Pień: symbolizuje wrodzone zdolności, instynkty



Korona: symbolizuje nabyte właściwości



Punkt ciężkości drzewa: stosunek do środka kartki

A

NALIZA I INTERPRETACJA TESTU DRZEWA



Pień:



Zakończenie pnia: do 6-8 rż pień „lutowany” – brak
uświadomienia relacji między tym, co dane (pień) a tym,
co budowane samodzielnie (korona); nieprawdziwość,
brak zadowolenia z obecnej sytuacji, z własnego
rozwoju



Wskaźnik Wittgensteina: nierówny kontur pnia wskazuje
na trudne przeżycia, które zdarzyły się w określonym
czasie (im bliżej podstawy, tym wcześniejsze przeżycie)

A

NALIZA I INTERPRETACJA TESTU DRZEWA



Korzenie i podłoże



Do ok. 8

rż raczej nie spodziewamy się rysowania

korzeni (chyba że wypowiedź dziecka świadczy o chęci
pokazania swojej wiedzy o świecie)



Brak wypowiedzi na ten temat: znaczenie okresu
prenatalnego (np. zagmatwane korzenie

– trudny okres

ciąży)



Zakotwiczenie w podłożu, w przeszłości, sfera
nieświadomości



Do ok. 8

rż: umieszczenie podstawy pnia na krawędzi

kartki

A

NALIZA I INTERPRETACJA TESTU DRZEWA



Korona

– kształt i wielkość



Zawartość korony to „Ja”; im większa, tym większa

ekspansywność



Kształt piłki: częsty u dzieci



Kontur piłki:



Poprawki

– trudności napotykane przez dziecko



Linia ciągła – odcięcie się Ja od świata; brak świadomości

wzajemnych oddziaływań



Linia bardzo delikatna

– niepewność



Linia przerywana

– trudności o podłożu neuronalnym



Gałęzie wewnątrz korony (otoczone „skórą”): brak

autonomii, tożsamości



Palma

– brak otoczenia konturem: główne kierunki

osobowości

A

NALIZA I INTERPRETACJA TESTU DRZEWA



Korona c.d.



Powyżej 8 rż oczekujemy rysunku drzewa w zimie



Do 8

rż – idioplastyka (pokazywanie wiedzy)



Drzewo zimową porą – bardziej wiarygodny obraz
osobowości



Dopominanie się o kredki – być może chęć upiększania,
pozorowanie, chęć pokazania się z lepszej strony

A

NALIZA I INTERPRETACJA TESTU DRZEWA



Dodatkowe elementy



Do 8

rż: wiedza dziecka (np. owoce, nawet różnych

gatunków; dziuple, wiewiórki, ptaki, itp.)



Powyżej 9 rż: dziupla może być wskaźnikiem
zainteresowań i potrzeb związanych ze sferą seksualną



Spadające owoce: powyżej 8 rż mogą być
projektowaniem porażek, niepowodzeń; wskaźnik
obniżonego nastroju



Boczne gałęzie: nieharmonijność rozwoju Ja



„ucięte” gałęzie: rany osobowości

A

NALIZA I INTERPRETACJA TESTU DRZEWA



Przykładowe cechy drzew dzieci autystycznych:



Pień przedzielony pionowo na pół



Korona topolowa



Nachylenie w lewo



Ważny element: miejsce wzrostu drzewa –
możliwości rozwoju

S

CHEMATY WCZESNYCH FORM DRZEWA

S

CHEMATY WCZESNYCH FORM DRZEWA

S

CHEMATY WCZESNYCH FORM DRZEWA

S

CHEMATY WCZESNYCH FORM DRZEWA

W

YSTĘPOWANIE RÓŻNYCH CECH RYSUNKU

DRZEWA NA

RÓŻNYCH POZIOMACH WIEKU

2 rok

3 rok

4 rok

5 rok

6 rok

7 rok

8 rok

9 rok

Gryzmolenie do
góry i w dół + kółko

Pień lutowany

Pień pojedynczą linią

Pień podwójną linią

Gałęzie pojedynczą linią

Gałęzie
podwójną linią

Pień sosny

Korona oddzielona

Gałęzie
poziomo

G. częściowo
poziomo

Gałęzie w kierunku wzrostu

Kreska prosta

Gałęzie wznoszące się

Gałęzie kątowe

owoce

Linia podłoża

T

EST

D

RZEWA

–

PRZYKŁAD

1

T

EST

D

RZEWA

–

PRZYKŁAD

2

T

EST

R

YSUNKU

R

ODZINY

C

ORMANA



Opracowania:



Frydrychowicz A. (1984). Rysunek rodziny. Projekcyjna
metoda badania stosunków rodzinnych. Poznań:
Wydawnictwo UAM.



Braun-

Gałkowska M. (1985). Test Rysunku Rodziny.

Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.



Zastosowanie:



Badanie stosunków rodzinnych



od 6 do 11

rż

T

EST

R

YSUNKU

R

ODZINY

–

PROCEDURA



Część pierwsza: rysowanie rodziny



Narysuj rodzinę, taką jaką chcesz



Obserwacja w trakcie procesu rysowania (ważna kolejność)



Część druga: wywiad w oparciu o rysunek



Opowiedz mi o rodzinie którą narysowałeś, co to za rodzina?



Pokaż kogo narysowałeś?



Kto w tej rodzinie jest najbardziej miły, dobry? Dlaczego?



Kto w tej rodzinie jest najmniej miły, dobry? Dlaczego?



Komu w tej rodzinie jest najlepiej, kto jest najbardziej

szczęśliwy? Dlaczego?



Komu w tej rodzinie jest najgorzej, kto jest najmniej

szczęśliwy? Dlaczego?



Czy chciałbyś coś zmienić w tej rodzinie?



Dlaczego nie narysowałeś….?

T

EST

R

YSUNKU

R

ODZINY

–

WARUNKI

PRZEPROWADZANIA TESTU



Dobry kontakt z dzieckiem



Odbiór osobowości badacza przez dziecko – wpływa na

wytwór



Osobowość badacza wpływa na interpretację



Badacz siedzi naprzeciw dziecka



Rysuje wraz z dzieckiem (kolejność)



Notuje wypowiedzi dziecka



Notuje zachowania niewerbalne



Notuje czas rysowania całej rodziny i poszczególnych
postaci



Wcześniejszy wywiad z rodzicami: struktura i
funkcjonowanie rodziny



Kredki 12 lub 24 kolory

T

EST

R

YSUNKU

R

ODZINY

–

ANALIZA



Poziom graficzny w odniesieniu do całej rodziny –
obraz rodziny w oczach dziecka



Ekspansywność konturu poszczególnych postaci



Wielkość postaci w stosunku do przestrzeni i w
stosunku do poszczególnych postaci



Rozmieszczenie na kartce



Dokładność rysunku



Ilość szczegółów (budowa ciała i strój)



Czas rysowania



Stosunek czasu rysowania do efektów (wskaźnik
ewentualnych konfliktów)

T

EST

R

YSUNKU

R

ODZINY

–

ANALIZA



Treść – subiektywny obraz rodziny, jaki posiada dziecko



Identyfikacja z którąś z postaci – wskaźniki pozytywnego
ustosunkowania emocjonalnego:



Pierwsza rysowana postać



Pierwsza z lewej



Powiększona



Starannie wykonana



Ozdobiona



Kontridentyfikacja

– negatywne ustosunkowanie emocjonalne

– dewaloryzacja:



Pominięcie postaci (dewaloryzacja całkowita)



Braki w postaci (dewaloryzacja częściowa)



Postać rysowana w ostatniej kolejności



Zmniejszenie postaci



Postać rysowana z boku lub oddzielona od reszty rodziny
przedmiotem (symbol konfliktu)

T

EST

R

YSUNKU

R

ODZINY

–

ANALIZA



Treść



Kolejność rysowania



Poziom identyfikacji



Spostrzegany autorytet w rodzinie



Relatywna wielkość postaci



Ozdobienie postaci

– nastawienie emocjonalne



Odległości, połączenie – więzi emocjonalne



Zgodność struktury rodziny – akceptacja rodziny posiadanej
przez dziecko



Wyidealizowana rodzina (+ wyidealizowane odpowiedzi)

–

negacja rzeczywistości, odrzucenie posiadanej rodziny



Rysowanie domu, który dzieli rodzinę – konflikt, brak
poczucia bezpieczeństwa



Pusta przestrzeń – wskaźnik trudności emocjonalnych

R

YSUNEK

Z

ACZAROWANEJ

R

ODZINY

– M.

K

OS I

G. B

IERMANN



Umożliwia ujawnienie nieprawidłowości środowiska
rodzinnego



Dla dzieci 5

– 17 lat



Opracowanie:



Sulestrowska H. (1979). Projekcyjny test rysunkowy
„Zaczarowana Rodzina” (Kos – Biermann). Psychiatria
Polska, XIII (2), s. 179

– 187.

R

YSUNEK

Z

ACZAROWANEJ

R

ODZINY

–

PROCEDURA



3 części:



Rysowanie zaczarowanej rodziny



Do pewnej rodziny przybył czarodziej i zaczarował ją; narysuj,

jak wyglądało to czarowanie



Opowiadanie bajki



Opowiedz, jak to się stało, że ta rodzina została zaczarowana?



Czy to był dobry, czy zły czarodziej?



A po czym można poznać, że to jest dobry/ zły czarodziej?



Test Pigema

(„Zwierzyniec” Zazzo)



Jakim zwierzęciem najbardziej chciałbyś być, gdybyś nie mógł

być dzieckiem? Dlaczego?



Jakim zwierzęciem najmniej chciałbyś być, gdybyś nie mógł

być dzieckiem? Dlaczego?

R

YSUNEK

Z

ACZAROWANEJ

R

ODZINY

–

ANALIZA



Sposób zaczarowania



Zwierzęta



Ten sam gatunek



Inne gatunki, ale nie groźne dla siebie nawzajem



Kontrast dzikie

– udomowione



Symbolika zwierząt (test Pigema)



Przedmioty



Inny sposób czarowania



Postać czarodzieja



Przekonanie o możliwości oddziaływania na rodzinę