1

PAMIĘĆ

Fazy procesów pamięci:
1)

zapamiętywanie (lub kodowanie)

2)

przechowywanie

3)

odtwarzanie

ZAPAMIĘTYWANIE

Zależy od różnych czynników:
1)

Powtarzania

2)

Strukturalizacji materiału (nadawanie tytułów, robienie streszczeń

3)

Różnych sposobów uczenia się

a)

rozłożenie powtórzeń w czasie

b)

uczenie się całości lub części

c)

wpływ próbnego odtwarzania

d)

wpływ rodzaju materiału

e)

rola nastawienia lub otrzymanych instrukcji

ad. C) wpływ próbnego odtwarzania

zjawisko reminiscencji – przypomnienie sobie (bez dodatkowych powtórzeń) materiału, który
w poprzedniej próbie był gorzej odtworzony (przypomniany), czyli spontaniczna poprawa
odtworzenia w 2-giej próbie

w tym:
zjawisko Warda-Hovlanda – ilościowa poprawa odtwarzania bezpośrednio po wyuczeniu się
bez dodatkowego powtarzania

zjawisko Ballarda– stopniowa ilościowa poprawa odtwarzania w czasie kolejnych
przypomnień, utrzymuje się od 1 do 5 dni, dla materiału sensownego i bezsensownego
Efekt znika gdy nie ma pierwszego odtworzenia bezpośrednio po uczeniu
Wyjaśniane hipotezą konsolidacji śladu pamięciowego oraz hipotezą zniesienia zmęczenia

PRZECHOWYWANIE a ZAPOMINANIE

Zapominanie nie jest odwrotnością lub brakiem procesu przechowania, te dwa procesy
towarzyszą sobie

Ś

lad pamięciowy – hipotetyczna jednostka przechowywania

Dwie grupy teorii wyjaśniających proces zapominania:

1.

zacieranie się śladów na skutek ich nie używania

2. nakładanie się jednych śladów na drugie (czyli INTERFERENCJA)

A) interferencja retroaktywna - gorsze przechowywanie zadania 1. w wyniku uczenia

się zadania 2.

B) interferencja proaktywna - gorsze przechowywanie zadania 2. w wyniku

uprzedniego wyuczenia się zadania 1.
Pozytywna rola snu (zwłaszcza fazy snu paradoksalnego) - efekt konsolidacji śladów
pamięciowych

Jako specyficzne zjawiska zapominania wymienia się:

•

wygasanie - gdy wytworzona reakcja przestaje być skuteczna, jest nie wzmacniana i
wygasa

2

•

tłumienie - mechanizm obronny wg Freuda, silne przeżycia emocjonalne, zagrażające dla
Ego, są zapominane

Pamięć długotrwała (LTM)

Pamięć

Pamięć

deklaratywna

proceduralna

(że)

(jak)

epizodyczna

semantyczna

(autobiograficzna)

3

Teorie dotyczące pamięci semantycznej:

Teorie sieciowe – pamięć semantyczna to sieć węzłów połączonych różnymi relacjami; są
węzły – typy i okazy

Teorie cech semantycznych – są cechy definicyjne i cechy charakterystyczne

Teorie prototypów – jabłko to bardziej „owoc” niż figa, to lepszy reprezentant kategorii

Teoria rozprzestrzeniania aktywacji Collinsa i Loftus:

Po przekroczeniu progu wzbudzenia (aktywacji) w jakimś punkcie sieci, aktywacja ta
rozprzestrzenia się na sąsiednie okolice, czyli najszybciej aktywowane są elementy najbliżej
leżące.

4

PERCEPCJA – proces:
a)

odbioru,

b)

uwagi i selekcji

c)

interpretacji bodźca i nadawania mu znaczenia

2 główne czynniki wpływające na to, co zostanie spostrzeżone i jak dla a i b:
1)

cechy bodźców

2)

cechy konsumenta

ODBIÓR BODŹCÓW

Próg absolutny – S wykrywalny w 50% przypadków
Wartości poniżej progu absolutnego – wartości podprogowe
Próg różnicowania – zauważalne są zmiany w wartościach bodźców

Prawo Webera – Fechnera – wrażenie wzrasta o stałą wielkość za każdym razem, gdy
natężenie S podwaja się (funkcja logarytm.)

Prawo Stevensa - stały % wzrostu natężenia S daje stały % wzrostu wrażenia (funkcja
potęgowa)

Selekcja i procesy uwagi

Przyciąganie uwagi i jej utrzymanie to 2 różne procesy

4 typy selective operators:
1)

selektywny odbiór

2)

selektywna uwaga

3)

selektywna interpretacja

4)

selektywne przechowywanie i wyszukiwanie

UWAGA

planowa

spontaniczna

mimowolna

Co przyciąga uwagę?

Cechy S

♦

Umiejscowienie w polu bodźców (pozycja)

♦

Wielkość

♦

Kontrast

Cechy konsumenta

♦

Potrzeby

♦

Cele

♦

Emocje i nastroje

♦

Nastawienie

5

♦

Samoobrona

♦

Nowość

INTERPRETACJA

3 procesy:
1)

organizacja

2)

kategoryzacja

3)

inference making (percepcyjne wnioski o S)

Ad. 1) Organizacja percepcyjna

Gestalt (psychologia postaci):
Zorganizowane całości są postrzegane inaczej niż pojedyncze elementy;
całość to coś więcej niż suma części;
ludzie dążą do tzw. dobrych postaci (całości) tzn. spostrzeżeń prostych, kompletnych i coś
oznaczających.

Zasady:
1)

podobieństwo

2)

bliskość

3)

zamykanie

4)

kontynuacja (ciągłość)

5)

wspólny los (common fate)

6)

odwracalność figury i tła

7)

tzw. dobroć figury

♦

Wpływ kontekstu

♦

Stałość percepcyjna

Ad. 2) Kategoryzacja

Schemat – poznawcza struktura reprezentująca wiedzę osoby o danym obiekcie lub
zachowaniu

Skrypt – sekwencja działań np. robienie zakupów

6

TEORIE UCZENIA SIĘ

•

teorie behawioralne

a) warunkowanie klasyczne
b) warunkowanie instrumentalne

•

teorie poznawcze

•

modelowanie (teoria społecznego uczenia się) - uczenie się przez obserwację

Warunkowanie klasyczne

S bezwarunkowy

 R

(jedzenie)

(ślinienie się)

S warunkowy + S bezwarunkowy

 R

(dzwonek)

(jedzenie)

(ślinienie się)

S warunkowy



R

(dzwonek)

(ślinienie się)

Główne procesy będące podstawą warunkowania klasycznego

1. Ogólna pobudliwość
2. Układ bodźców w czasie - najlepiej 0.5 sek między początkiem S

w

a początkiem S

b

3. Generalizacja bodźca
4. Różnicowanie i hamowanie
5. Warunkowanie wyższego rzędu
6. Wygaszanie

•

spontaniczne odnowienie

•

silne reakcje lękowe wyuczone w procesie warunkowania klasycznego nie

wygasają mimo, że nigdy nie pojawia się ponownie dane niebezpieczeństwo lub
krzywda

•

zjawisko przeciwwarunkowania - gdy po S

w

nie ma S

b

negatywnego, za to pojawia

się S pozytywny

7. Mierzenie siły warunkowania

•

latencja - czas utajenia reakcji

•

częstość - tempo wykonywania danej reakcji

•

odporność na wygaszanie

8. Pseudowarunkowanie - nie było warunkowania, ale jest reakcja podobna do R

w

9. Schizokineza
10. Nerwica ekserymentalna

Warunkowanie instrumentalne

koty Thorndike'a w skrzynkach problemowych musiały nauczyć się nowych zachowań by
znaleźć wyjście lub otrzymać pokarm

Thorndike sądził, że koty są motywowane przez swoje stany wewnętrzne (popędy), by
działać, czyli

7

zachowanie wytwarzane jest przez stany wewnętrzne (popędy), a nie wywołane przez

zewnętrzne S

w

prawo efektu - to co powoduje uczucie przyjemności, jest powtarzane

warunkowanie sprawcze

eksperymentalna analiza zachowania B. F. Skinnera

czynnik (S) wzmacniający - każdy S następujący po R i zwiększający prawdopodobieństwo
jej wystąpienia

W odróżnieniu od warunkowania klasycznego, gdzie zachowanie było reaktywne (tj. w
odpowiedzi na S), tu bada się reakcje sprawcze, czyli oddziałujące na otoczenie

szczury i gołębie Skinnera uczyły się zwiększać lub zmniejszać tempo reakcji będących już w
repertuarze organizmu (czyli znanych)

Jeśli wytwarzana jest pewna R sprawcza i następuje po niej S wzmacniający, to
prawdopodobieństwo ponownego wystąpienia tej R wzrasta.
Każda reakcja, która może być szybko wzmocniona, może zostać uwarunkowana.

Bodźce dyskryminacyjne (S

d

) - bodźce będące sygnałami ewentualnych wzmocnień (kiedy po

danym zachowaniu nastąpi nagroda)

S

d

R

s

 S wzmacniający

warunkowy czynnik (S) wzmacniający - każdy S

d

, który regularnie sygnalizuje, że teraz jest

dobry moment do wykonania R (bo będzie wzmocnienie), może z czasem sam uzyskać
zdolność wzmacniania, tj. zwiększa częstość R, która po nim następuje, np. uśmiech,
potakiwanie
Każda reakcja, która występuje, jest podtrzymywana przez jakiś zysk

Częstość R wzrasta, gdy następuje po niej:

•

pozytywny S wzmacniający

•

ucieczka od S awersyjnego

•

uniknięcie S awersyjnego

Częstość R maleje, gdy następuje po niej:

•

S awersyjny (kara)

•

brak jakiegokolwiek czynnika wzmacniającego (wygaszanie)

Wzmacnianie częściowe jest równie skuteczne co ciągłe, ale dużo bardziej odporne na
wygaszanie

8

Rozkłady wzmocnień

•

stosunkowe:
1.

rozkład wzmacniania wg stałych proporcji - wzmocnienie po stałej liczbie R, np. po

25

2.

rozkład wzmacniania wg zmiennych proporcji - wzmocnienie po zmiennej liczbie R,

np. hazard

•

interwałowe:
1.

rozkład wzmacniania o stałych odstępach czasowych - stały odstęp między

wzmocnieniami np. 1 miesiąc - pensja

2.

rozkład wzmacniania o zmiennych odstępach czasowych - zmienny odstęp między

wzmocnieniami np. wędkarze

Wywoływanie pożądanej R przez:

1.

zwiększanie motywacji

2.

zmniejszanie zahamowań

3.

strukturalizację otoczenia

4.

przymus lub pomoc fizyczną

5.

naśladowanie modela

6.

słowne wskazówki

7.

metodę prób i błędów

9

MOTYWACJA

Motywacja – mechanizm regulacyjny, pośredniczący w gospodarowaniu energią, dzięki
niemu tworzą się w umyśle dążenia.

Identyczny motyw może wyrażać się w różnych zachowaniach lub odmienne motywy mogą
wyrażać się w identycznym zachowaniu (polimotywacyjność zachowania)

Napięcie motywacyjne – poczucie niespełnienia, gotowość do podjęcia działania; uwrażliwia
człowieka na daną klasę czynników, które mogą je zredukować.

Gdy osoba ma wyobrażenie celu, który odpowiada jakiemuś motywowi, to pojawia się
pragnienie, któremu towarzyszy przekonanie, że może być ono zrealizowane lub nie.


Gdy jest przekonanie o możliwości realizacji celu i powstała tendencja motywacyjna, a
dążenie zostało zablokowane przez inne motywy lub przeszkody

 silne reakcje negatywne

Gdy taka blokada pojawia się podczas realizacji motywu

 frustracja

Procesy motywacyjne a procesy umysłowe (spostrzeganie, myślenie, pamięć, wyobraźnia)

Procesy motywacyjne mogą ułatwiać bądź utrudniać przebieg procesów umysłowych, np.
wyolbrzymianie lub niedocenianie pewnych informacji
obronność percepcyjna – trudno dostrzec treści mogące wywołać negatywne emocje

Sposoby wzbudzania motywacji:

1.

fizjologiczny stan deprywacji (niezaspokojenia) działa jako czynnik przywracania
równowagi (homeostazy)

2.

aktywność myślowa

3.

czynniki sytuacyjne przyciągające uwagę konsumenta, czynniki społeczne (inni to robią)

4.

określone właściwości bodźców, np. niejednoznaczne, zaskakujące, nowe

Redukcja napięcia motywacyjnego:

1.

gdy osiągnie się cel, a ten cel nie rozczaruje

2.

spada spontanicznie gdy trwa zbyt długo

3.

usuwane przez inne, konkurencyjne napięcia

4.

redukowane pod wpływem jakichkolwiek silnych podrażnień i związanych z nimi
gwałtownych reakcji

5.

stosowanie środków uspokajających lub używek

Prawa Yerkesa – Dodsona

10

1.

W miarę wzrostu intensywności motywacji do pewnego krytycznego momentu czynność
wykonywana jest coraz lepiej, ale po przekroczeniu tego punktu wykonanie pogarsza się,
aż do zupełnej dezorganizacji.

2.

Im trudniejsze jest zadanie, tym niższy poziom pobudzenia (mniejsza motywacja)
wystarczy do osiągnięcia wysokich wyników, czyli tym wcześniej pojawia się objawy
pogorszenia.

Motywacja

1.

Motywacja ma dwa główne komponenty: energię i kierunek

2.

Motywy mogą być zarówno jawne jak i ukryte

3.

Ludzie kierują się redukcją napięcia

4.

Ludzie są motywowani przez wewnętrzne jak i przez zewnętrzne siły

5.

Motywy mają walencję, czyli mogą być zarówno pozytywne (dążenie), jak i
negatywne (unikanie)

6.

Ludzie są motywowani by osiągać cele

7.

Ludzie mają potrzebę różnorodności (zapotrzebowanie na stymulację)

8.

Motywacje zależą od różnic indywidualnych między ludźmi

9.

Ludzie mają potrzebę porządku w świecie, chcą rozumieć zależności

10.

Ludzie są kierowani przez hierarchię potrzeb

Dwie techniki wpływu

stopa w drzwi – zgoda na spełnienie małej prośby podnosi prawdopodobieństwo zgody na
drugą, większą prośbę

mała prośba

 duża prośba

(spełnione obie)

drzwi w twarz – odrzucenie dużej prośby podnosi prawdopodobieństwo zgody na drugą,
mniejszą prośbę

duża prośba

 mała prośba

(spełniona druga)

hierarchia potrzeb Maslowa

metapotrzeby

sprawiedliwości, dobra,

(potrzeby

piekna, prawdy

wzrostu)

samourzeczywistnienia

szacunku

potrzeby

przynależności i miłości

podstawowe

bezpieczeństwa

(niedoboru)

fizjologiczne

EMOCJE

11

ośrodek emocji w mózgu – ciało migdałowate
rola układów: sympatycznego i parasympatycznego

Emocja to subiektywny stan psychiczny, uruchamiający priorytet dla związanego z nią
programu działania. Jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje
mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania.
Emocje mają znak (+ to dążenie, - to unikanie), siłę i treść.

Emocje mogą być uświadamiane w różnym stopniu; mogą pojawiać się rożne zniekształcenia:

♦

brak świadomości, że wystąpiła emocja

♦

fałszywa kategoryzacja emocji

♦

błędne określenie źródeł emocji

♦

błędne określenie związku między emocją a postępowaniem

Zmiany fizjologiczne to skutek przeżywanych emocji czy ich przyczyna?
odpowiedź w teorii Jamesa-Langego
odpowiedź w teorii Cannona i Barda


Emocje a procesy poznawcze

dwuczynnikowa teoria emocji – po zarejestrowaniu pobudzenia fizjologicznego dokonujemy
jego interpretacji, a ta interpretacja jest zgodna ze sposobem postrzegania sytuacji

ludzie w dobrym nastroju dokonują bardziej pozytywnych ocen niż w nastroju neutralnym lub
negatywnym

STRES

H. Selye, fizjolog: stres to niespecyficzna reakcja organizmu w odpowiedzi na działanie
bodźców szkodliwych (stresorów), zwana Ogólnym Zespołem Adaptacyjnym
3 stadia:
1.

stadium reakcji alarmowej

2.

stadium odporności

3.

stadium wyczerpania

3 nurty w rozumieniu stresu psychologicznego:

1.

jako bodźca, sytuacji lub wydarzenia zewnętrznego o określonych właściwościach,

2.

jako reakcji wewnętrznych człowieka (szczególnie emocjonalnych)

3.

jako relacji między czynnikami zewnętrznymi a właściwościami człowieka (tj. czynniki
zewnętrzne i wewnętrzne oraz czynnik pośredniczący – spostrzeganie sytuacji przez
podmiot)

Ta relacja to zakłócenie lub zapowiedź zakłócenia równowagi między zasobami bądź
możliwościami jednostki a wymaganiami otoczenia. Powoduje stres jeśli istnieje motywacja
do sprostania tym wymaganiom.

definicja Lazarusa i Folkman
stres to określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako
obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi

12

13

WYUCZONA BEZRADNOŚĆ

termin wprowadzony przez M. Seligmana

Podsumowanie różnych modeli:

♦

długotrwały brak zależności między wynikami a działaniem jednostki indukuje poczucie
bezradności (niekontrolowalność wyników)

♦

jednostka uczy się, że wyniki są niezależne od zachowania

♦

jednostka uogólnia te doświadczenia na inne sytuacje

Informacyjny model bezradności Kofty i Sędka

Podczas treningu bezradności jednostka nie może wymyślić żadnych sensownych hipotez
dotyczących rozwiązania problemu i doświadcza towarzyszących temu emocji, nie udaje się
jej połączyć napływających informacji w żaden sensowny i spójny pomysł

 powstaje

zaburzenie w wymyślaniu nowych sposobów działąnia

2 czynniki niezbędne do powstania deficytów związanych z poczuciem bezradności:
zaangażowanie intelektualne w próby rozwiązania nierozwiązywalnych zadań
niespójne komunikaty, więc jednostka nie wie, co ma zrobić, narasta niepewność

Przedłużająca się, nieefektywna (bo nie redukująca owej niepewności) praca poznawcza
prowadzi do przeskoku z fazy wzmożonej aktywności poznawczej do fazy poznawczego
wyczerpania

Trening bezradności powoduje powstanie stanu demobilizacji poznawczej, tj. opierania się
na starych, sprawdzonych wzorach, rutynowych, schematycznych sposobach myślenia po to,
by uniknąć wysiłku poznawczego