KRĘGOWCE

VERTEBRATA

BEZŻUCHWOWCE

AGNATHA

ŻUCHWOWCE/SZCZĘKOWCE

GNATHOSTOMATA

KRĘGOUSTE

CYKLOSTOMATA

ŚLUZICOKSZTAŁTNE

MYXINIFORMES

MINOGOKSZTAŁTNE

PTEROMYZONIFORMES

TARCZOWCE

PLACODERMI +

FAŁDOPŁETWE

ACANTHODI +

RYBY

CHRZĘSTNE

CHONDRICHTHYES

RYBY

KOSTNE

OSTEICHTHYES

PROMIENIOPŁETWE

ACTINOPTERYGII

MIĘŚNIOPŁETWE

SARCOPTERYGII

ZROSŁOGŁOWE

HOLOCEPHALI

SPODOUSTE

ELASMOBRANCHII

Podgromady

Rzędy

Nadgromady

Gromady

AGNATHA

PISCES

* najstarsze żyły w wodzie

* kambr i ordownik – bezżuchwowce
- najlepiej poznano bezżuchwowce pancerne (ostrakodermy)

- miały one wewnętrzny szkielet chrzęstny, ale z zewnątrz okrywał je pancerz kostny, złożony z większych
tarcz (otaczających głowę i przód tułowia) oraz mniejszych tarczek i łusek (umożliwiające

ruchy napędowe ogona)
- wiele z nich żerowało przy dnie, odcedzając cząstki pokarmowe z mułu

- dziś bezżuchwowce to pozbawione pancerza minogi i śluzice
* paleozoik - powstanie zwierząt ze szczękami (z pierwszego łuku skrzelowego)

usprawniającymi aparat gębowy, zwierzęta te miały płetwy parzyste i pęcherz pławny
* ryby fałdopłetwe (akantody)

- znane od wczesnego syluru, wymarłe w permie
- po brzusznej stronie tułowia ciągnęły się płetwy parzyste (jako jedyne kręgowce miały ich więcej

niż dwie pary)
- płetwy wsparte były na kolcach kostnych

* dewońskie tarczowce (plakodermy)
- osiągały największe rozmiary spośród ówczesnych zwierząt (nawet ponad 6m długości)

- prowadziły przydenny tryb życia
- miały chrzęstny szkielet wewnętrzny (w tym łuki kręgowe otaczające trwałą strunę grzbietową)

- przód tułowia i głowę okrywał pancerz z tarcz kostnych
- nie miały zębów (ich funkcje pełniły ostre krawędzie szczęk)

* dewon – pojawiają się ryby chrzęstne i kostne
* ryby chrzęstne

- bliżej spokrewnione z tarczowcami
- mają jednak zęby zbudowane z przekształconych, powiększonych łusek (zwanych plakoidalnymi,

zbudowanymi jak miniaturowe ząbki – ze szkliwem, zębiną i miazgą w środku)
- początkowo miały otwór gębowy z przodu pyska, jak prażarłacze

- później przesunął się on na spodnią stronę głowy
- zwłaszcza rekiny /żarłacze/ osiągnęły spory sukces ewolucyjny jako groźne, morskie drapieżniki

(np. 25-tonowy, 15-metrowy krewniak ŻARŁACZA LUDOJADA, Carcharodon megalodon z późnego
trzeciorzędu polował na duże walenie)

- największą współczesną rybą jest łagodny, planktonożerny REKIN WIELORYBI, dochodzący do 18m długości
- inne ryby chrzęstne, jak np. PŁASZCZKI przystosowały się do życia na dnie

* ryby kostne
- spokrewnione bliżej z fałdopłetwymi

- podzieliły się już we wczesnym dewonie:
~ ryby promieniopłetwe

- pierwotnie okryte twardymi, skostniałymi łuskami kształtu rombowego, tworzącymi zwarte szeregi
- nazywa się je łuskami ganoinowymi (od szkliwopodobnej substancji, która je okrywa)

- ryby mające takie łuski określa się gonoidami
- dziś są reliktowe

- należą do nich JESIOTRY i WIELOPŁETWCE
- najliczniejszą grupą ryb stały się w kenozoiku ryby kostnoszkieletowe, które opanowały wszelkie siedliska

wodne (od głębinowych po przybrzeżne)
- niektóre (POSKOCZKI MUŁOWE) potrafią nawet krótko wychodzić na ląd

~ ryby mięśniopłetwe
- grupa reliktowa

- z nich w późnym dewonie powstały kręgowce lądowe

BUDOWA BEZŻUCHWOWCÓW I RYB

* pierwotnie wodne, zmiennocieplne kręgowce skrzelodyszne

* w budowie i fizjologii występuje wiele przystosowań do wodnego trybu życia

SZKIELET

BEZŻUCHWOWCE

* głowę wzmacnia chrzęstna czaszka, w której dominującą
część stanowi szkielet skrzeli

* w głowie mieści się dwoje małych oczu i pojedynczy
otwór nosowy

* szkieletem osiowym jest struna grzbietowa, otoczona
chrzęstnymi łukami kręgowymi

* można zauważyć miomery przeświecające przez skórę

RYBY
* może być chrzęstny, częściowo skostniały lub kostny

* ryby kostnoszkieletowe
- osiągają największy poziom skostnienia

- pomiędzy ich miomerami pojawiają się dodatkowe
pręcikowate, niekiedy rozwidlone skostnienia (ości)

- występują płetwy nieparzyste: ogonowa, grzbietowa
(niekiedy podzielone na dwie) i odbytowa oraz dwie pary

płetw parzystych: piersiowe osadzone tuż za czaszką i
brzuszne

* napęd zapewniają boczne wygięcia ciała, zwłaszcza w
odcinku ogonowym

* sprawnie pływające ryby mają ciało o kształcie
wrzecionowatym z przewężoną szypułą ogonową i

zewnętrznie symetryczną, rozwidloną płetwą ogonową
* rekiny

- mają większy górny płat płetwy ogonowej, do którego
wnika koniec kręgosłupa

- dzięki temu ogon nie tylko napędza rybę, ale pogrąża tylny
koniec ciała, czyli unosi przód do góry

- w połączeniu z szeroko rozstawionymi płetwami
piersiowymi i kształtem głowy wytwarzającym siłę nośną,

pozwala to przeciwdziałać opadaniu w toni wodnej
- gdyby przestały płynąć opadłyby na dno, jak płaszczki

(ryby chrzęstne nie mają pęcherza pławnego i są nieco
cięższe od otaczającej wody)

* płaszczki mają biczowaty ogon, a pływają falując
rozrośniętymi płetwami piersiowymi

BUDOWA ZEWNĘTRZNA

BEZŻUCHWOWCE

* walcowate ciało, okryte gładką bezłuską skórą, pokrytą śluzem (śluzice w razie
zagrożenia mogą go wydzielać bardzo dużo, stąd ich nazwa)

* nie mają płetw parzystych, a jedynie nieparzyste (ogonową i grzbietową)
* z przodu ciała znajduje się otwór gębowy bez szczęk

* u minogów otoczony jest przyssawką, stąd nazwa krągłouste lub smoczkouste
* śluzice mają wokół niego wąsiki dotykowe

RYBY

* na ogół ciało o opływowym kształcie, co zmniejsza opory w gęstym ośrodku,
jakim jest woda

* ryby kostnoszkieletowe
- mają różne kształty

- ciało bardzo krótkie nieco spłaszczone (ryby raf koralowych, SKALARY,
PŁASTUGI leżące na jednym boku)

- ciało wężowato wydłużone (WĘGORZE, MURENY)
- najbardziej osobliwy kształt ma KONIK MORSKI (PŁAWIKONIK)

- ciało w kształcie kropli mają najsprawniejsi, szybcy długodystansowi
pływacy (TUŃCZYK, MARLIN), jest ono najszersze mniej więcej w 1/3

długości od przedniego końca ciała, występuje tu duża płetwa ogonowa
w kształcie cienkiego półksiężyca

- ryby drapieżne, atakujące z zasadzki (SZCZUPAK) mają płetwy zebrane
z tyłu wydłużonego ciała, co pozwala na gwałtowne przyspieszenie kilkoma

mocnymi wymachami ogona
* skóra – pokrywa ciało ryb

- zawiera komórki śluzowe (ich wydzielina zmniejsza opór wody podczas
pływania) oraz barwnikowe (chromatofory) warunkujące ubarwienie

ciała
- niektóre ryby (PŁASTUGI żyjące przy dnie) mogą zmieniać ubarwienie

upodabniając się do podłoża (dzięki rozszerzeniu lub kurczeniu chromatoforów)
* łuski – wytwory skóry

- pokrywają ciało większości ryb
- okryte szkliwem kostne ząbki (plakoidalne łuski ryb chrzęstnych)

- tarczki, przeważnie rombowego kształtu (prymitywne ryby kostne – ganoidy)
- cienkie, zachodzące na siebie, elastyczne (łuski ryb kostnoszkieletowych z

widocznymi słojami przyrostowymi, pozwalającymi określić wiek ryby), mogą
być zakończone półokrągło (cykloidalne) lub grzebykowato (ktenoidalne)

UKŁAD ODDECHOWY

SKRZELA

BEZŻUCHWOWCE
* mają postać pofałdowanych worków

* u minoga jest ich 7 par i każde skrzele otwiera się na
zewnątrz osobnym otworem

* skrzela śluzic mają po każdej stronie ciała wspólne ujście

RYBY
* są blaszkowatymi wyrostkami osadzonymi na łukach

skrzelowych
* ryby chrzęstne mają pierwszą szczelinę skrzelową

zamienioną na tzw. tryskawkę
* u płaszczek otwiera się ona na grzbietowej stronie ciała, za

okiem, i pozwala pobierać czystą wodę oddechową, kiedy ryba
spoczywa na dnie

* pozostałe szpary skrzelowe, służące do wyrzucania wody,
znajdują się po stronie brzusznej

* u ryb kostnych skrzela okryte są kostnym wieczkiem
skrzelowym

INNE SPOSOBY POBIERANIA TLENU

* liczne ryby mogą pobierać tlen z wody poprzez skórę lub tlen
atmosferyczny przez ściany przewodu pokarmowego lub

pęcherza pławnego
- ryby dwudyszne, węgorze, piskorze i niektóre sumy

* niektóre mają tzw. labirynt (błędnik – nie mylić z
błednikiem w uchu wewnętrznym!)

- narząd nadskrzelowy złożony z blaszek kostnych w
sklepieniu gardzieli pokrytych cienkim nabłonkiem

- pozwala on oddychać powietrzem rybom błędnikowym lub
łaźcowatym (BOJOWNIK, GURAMI, ŁAZIEC mogący godzinami

łazić po lądzie)

ZAMKNIĘTY UKŁAD KRĄŻENIA

BUDOWA

* jednoprzepływowe serce typu żylnego

- unerwione przez włókna autonomicznego układu
nerwowego, które przesyłają impulsy zwalniające rytm pracy

- nie ma unerwienia umożliwiającego przyspieszenie tempa pracy
serca (to różni ryby od innych żuchwowców)

* serce ryb chrzęstnych
- cztery pęcherzyki: zatoka żylna, przedsionek, mięsista

komora i stożek tętniczy
* serce ryb kostnych

- zatoka żylna, przedsionek, mięsista komora i opuszka
tętnicza (nie jest to część serca a jedynie zgrubienie tętnicy

utworzone przez mięśnie gładkie)
- w rzeczywistości więc serce jest trzyczęściowe

KRĄŻENIE KRWI

* sprawny układ jednoobiegowy

* pod pewnymi względami pracuje wydajniej niż układ płazów (większy
jest względny ciężar i częstość skurczów serca w tej samej temperaturze)

* w sumie jednak masa krwi i ilość naczyń w mięśniach jest mniejsza
* kurczące się rytmicznie serce przetłacza krew do krótkiej tętnicy

skrzelowej (w stożku albo opuszce tętniczej umieszczone są zastawki
zapobiegające cofaniu się krwi)

* odgałęzienia tętnicy skrzelowej (łuki skrzelowe) przetłaczają krew do sieci
naczyń włosowatych listków skrzelowych

* utleniona krew trafia do korzeni aorty i rozprowadzana jest po całym
ciele

* wraca żyłami głównymi, łączącymi się w przewody Cuviera oraz
żyłą wątrobową do zatoki żylnej w sercu

* układ ten przypomina układ bezżuchwowców

UKŁAD POKARMOWY

* budowa typowa dla kręgowców

* ryby są przeważnie drapieżne lub planktonożerne, rzadziej roślinożerne

* bezżuchwowce są zewnętrznymi pasożytami ryb

ZĘBY

* minogi mają wokół otworu gębowego rogowe ząbki

* rekiny mają kilka rzędów zębów, wyrastających od wewnętrznej
krawędzi szczęk (nowe zęby stopniowo przesuwają się na zewnątrz i

zastępują stare)
* płaszczki mają tępe zęby tworzące jakby bruk, służące do

miażdżenia twardych muszli
* ryby kostne mają zęby w postaci smukłych stożków,

rozmieszczone na wielu kościach szczęk i podniebienia
* ryby drapieżne mają większe i mocniejsze zęby

* u niektórych ryb delikatne zęby na podniebieniu lub wyrostki łuków
skrzelowych tworzą sito do odcedzania planktonu

PĘCHERZ PŁAWNY

* występuje zwykle u ryb kostnych

* wypełniony gazem, otwarty (połączony z przełykiem) lub
zamknięty

* jeśli jest otwarty może pełnić funkcję oddechową
* zwykle stanowi narząd hydrostatyczny, ułatwiający regulowanie

głębokości zanurzenia
* może spełniać rolę rezonatora głosowego, a także uczestniczyć

w słyszeniu (tzw. narząd Webera – układ wyspecjalizowanych
wyrostków kręgów, przenoszący drgania

z pęcherza pławnego do ucha)

UKŁAD NERWOWY

BEZŻUCHWOWCE

* mózg niewielki, a poszczególne jego
części ułożone liniowo jedna za drugą

* słabo zaznacza się podział na lewą i
prawą stronę mózgu (dotyczy to także

liczby połączeń)
* plan budowy jest taki jak u wszystkich

kręgowców
- kresomózgowie – największa część

mózgu, niepodzielone na lewą i prawą
część, opuszki węchowe są duże ale

trudno tu mówić o półkulach mózgowych,
znajdują się tu niewielkie zawiązki

prymitywnej postaci kory nerwowej
(stopień koncentracji neuronów i ich

specjalizacja są raczej niewielkie)
- międzymózgowie

- śródmózgowie – słabo rozwinięte, co
ma związek z niewielką rolą narządu

wzroku
- tyłomózgowie – móżdżek ma postać

małego fałdu ustawionego do długiej osi
mózgowia, co jest związane z niewielkimi

umiejętnościami ruchowymi
- rdzeń przedłużony – stanowi

największą (ponad 50%) część mózgowia,
mieszczą się tu ośrodki elementarnych

funkcji życiowych oraz czucia skórnego
* z mózgowia wychodzi 10 par nerwów

czaszkowych

RYBY

* mózg jest niewielki (u drapieżnego SZCZUPAKA

stanowi 1/1000 masy ciała)
* części mózgowia ułożone jedna za drugą (układ

liniowy) i stopień ich rozwoju zależy od
dominujących zmysłów

* ryby chrzęstne posługujące się węchem
- rozwinięte węchomózgowie i niewielkie

śródmózgowie
- kresomózgowie podzielone na dwie małe

półkule, z których wychodzą duże opuszki
węchowe

* planktonożerne i drapieżne ryby kostne
posługujące się wzrokiem

- wyraźnie większe śródmózgowie
- kresomózgowie nieco większe niż u

chrzęstnych z wyraźnie mniejszymi opuszkami
węchowymi

* w kresomózgowiu wszystkich ryb można wyróżnić
pierwotne formy kory nerwowej i prymitywne

ośrodki kojarzeniowe (asocjacyjne)
* móżdżek

- wykształcony w różnym stopniu w zależności od
środowiska bytowania i lokomocji danego gatunku

- powierzchnia dość dobrze rozwinięta ze względu
na aktywność ruchową

- pokrywa go kora móżdżku, której możliwości
analityczne są większe niż u bezżuchwowców

* rdzeń przedłużony – jest dość duży co ma
związek z dobrze rozwiniętym czuciem skórnym

NARZĄDY ZMYSŁÓW

* doskonały zmysł węchu i smaku

(szczególnie dobrym węchem odznaczają się
rekiny i płaszczki)

* oczy dostosowane do widzenia w środowisku
wodnym

- mają prawie kulistą soczewkę
- krótkowzroczne

- gatunki żyjące z głębinach lub jaskiniach
mają oczy częściowo lub prawie całkowicie

zredukowane
* liczne ryby mają dobrze rozwinięty zmysł

słuchu (karpie, sumy)
* linia naboczna

- swoisty narząd zmysłu
- odbiera zmiany ciśnienia wody

- pełni niektóre funkcje narządu słuchu i
dotyku

- rybom ławicowym pozwala synchronizować
ruchy (cała grupa porusza się w zgrany sposób

dzięki temu, że ryby płynące obok
błyskawicznie reagują na zmianę kierunku

sąsiadek, dowiadując się
o niej za pośrednictwem zmiany ciśnienia

wody)

UKŁAD WYDALNICZY

* składa się z prostych nerek, moczowodów i pęcherza moczowego

* u samców ryb plemniki trafiają zwykle z jądra do nerki i dalej moczowodem na zewnątrz
* część produktów metabolizmu wydalana jest przez skrzela

* problemem jest utrzymanie odpowiedniego stężenia płynów ustrojowych, gdyż przenikanie wody w drodze osmozy do bardziej stężonego
roztworu groziłoby rybom morskim odwodnieniem, a słodkowodnym napęcznieniem

* ryby chrzęstne i niektóre kostne żyjące w morzach
- zmniejszają parcie osmotyczne i straty wody dzięki obecności we krwi substancji osmotycznie czynnych, np. mocznika

* ryby kostne żyjące w morzach pełnosłonych
- piją wodę a nadmiar soli wydzielają przez skrzela

- nerki zwykle produkują bardziej zagęszczony mocz
* ryby słodkowodne

- usuwają duże ilości wody z moczem
- aktywnie pobierają jony przez skrzela

ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ RYB

ZAPŁODNIENIE ZEWNĘTRZNE

* większość ryb składa jaja w galaretowatych

osłonkach (ikrę) do wody, gdzie następuje
zapłodnienie

* z ikry wylęgają się larwy narybek (niekiedy
mogą wyraźnie odbiegać wyglądem od form

dorosłych)
* początkowo narybek korzysta z zapasów

nagromadzonych w pęcherzyku żółtkowym,
potem zaczyna samodzielne żerowanie

ZAPŁODNIENIE WEWNĘTRZNE

* niektóre gatunki posiadają narządy

kopulacyjne (np. gonopodia)
* zapłodnione w ciele matki jaja ryb

chrzęstnych są otaczane mocną osłonką z
długimi wypustkami i przyczepiane do

roślin wodnych lub skał
* niektóre ryby chrzęstne i trzonopłetwe są

żyworodne i młode rodzą się już w pełni
ukształtowane (rekiniątka już w łonie matki

mogą zagryzać rodzeństwo)

RYBIE GODY

* ryby odbywają gody (tarło) w określonych miejscach (tarliskach)
* wiele z nich odbywa w porze godowej dalekie wędrówki na tarliska

* niektóre (łososiowate, jesiotry) wędrują na tarło w górę rzeki – ryby anadromiczne
* inne wędrują wówczas z rzek do morza (węgorz) – ryby katadromiczne

- dojrzałe węgorze z Ameryki PN i Europy płyną ku północnym akwenom Morza Sargassowego na Atlantyku
- tam rozmnażają się (samica składa kilkanaście mln jaj) i giną

- larwy (półprzezroczyste liściokształtne leptocefale uznawane niegdyś za osobny gatunek ryb) płyną ku lądom, z których przybyli
rodzice

- Amerykańskim leptocefalom podróż zajmuje około roku, a europejskim aż 3 lata (korzystają z Prądu Zatokowego – Golfsztromu)
- docierają do ujść rzek jako obłe, walcowate węgorzyki szkliste

- samce (dorastające do pół metra) pozostają u ujść rzecznych
- samice zapuszczają się w głąb lądu, płynąc pod prąd, a nawet wijąc się w rowach melioracyjnych i wilgotnej trawie, co pozwala im

zasiedlić bezodpływowe zbiorniki słodkowodne
- w końcu wyruszają w swą ostatnią wędrówkę

* wiele ryb w porze godowej zmienia ubarwienie, przybierając jaskrawe kolory (łososiowate)
* ryby głębinowe rozpoznają partnerów po charakterystycznym układzie narządów świecących (fotoforów)

* niektóre ryby głębinowe (matronie) korzystają z przypadkowego spotkania partnera by pozostać z nim na zawsze (karłowate samce
przyczepiają się do ciała samicy i zrastają z nią, stając się swoistymi pasożytami zewnętrznymi)

TROSKA O POTOMSTWO

* w wodach słodkich żyje niepozorna rybka -

CIERNIK
- samiec w porze godowej wabi samice

jaskrawoczerwonym brzuchem i skłania je do
złożenia ikry w gnieździe zbudowanym na dnie

z roślin wodnych
- następnie strzeże jaj i zapewnia im stały

przepływ świeżej, natlenionej wody, wachlując
płetwami

* gurami
- opiekują się potomstwem budując pływające

gniazda z piasku
* pielęgnice

- trzymają ikrę i narybek w pysku
* pławikoniki (koniki morskie)

- trzymają ikrę i narybek w specjalnej
kieszeni lęgowej na brzuchu

PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY BEZŻUCHWOWCÓW I RYB

AGNATHA

* żyją w wodach strefy umiarkowanej półkuli północnej i południowej

* ich pożywienie stanowi fauna denna i ryby (przysysają się do ciała ryb i żywią się ich krwią,
prowadząc pasożytniczy tryb życia)

* polskie minogi osiągają do 1m długości i ważą do 4kg
* wszystkie są objęte ochroną

MINOGI

* żyją w chłodnych morzach obu półkul
* żywią się (głównie nocą) dennymi bezkręgowcami i martwymi rybami

* mają wiele cech prymitywnych, nawiązujących do bezczaszkowców (brak puszki mózgowej, brak
soczewki oka, rozproszona trzustka, wielość serc żylnych, brak receptorów linii bocznej, brak mięśni promieni

płetwowych)

ŚLUZICE

GNATHOSTOMATA

* pierwotnie szczękowce zaliczano do gromady ryb
* większość ichtiologów wyróżnia obecnie cztery gromady: tarczowce, fałdopłetwe, ryby chrzęstne

i kostne
* pierwsze dwie wymarły jeszcze w paleozoiku

* prymitywniejsza podgromada

* żyjące przy dnie mórz PRZERAZY (CHIMERY), mające biczowaty ogon i osobliwy haczykowaty wyrostek
sterczący nad pyskiem u samców

RYBY CHRZĘSTNE

CHONDRICHTHYES

ZROSŁOGŁOWE

HOLOCEPHALI

* liczniejsza podgromada

* należą tu REKINY i PŁASZCZKI
* większość rekinów (żarłaczy) to groźne, aktywne drapieżniki, na ogół aktywnie pływające w toni mórz

i oceanów
* są wśród nich gatunki o tak osobliwej sylwetce jak KOSAGON z bardzo wydłużonym górnym płatem

płetwy ogonowej czy MŁOTOGŁÓW (REKIN MŁOT)
* niektóre rekiny (i to największe) osiągające kilkanaście metrów długości ŻARŁACZ WIELORYBI i DŁUGOSZPAR

są niegroźnymi planktonożercami
* u niektórych spodoustych występuje tendencja do grzbieto-brzusznego spłaszczenia ciała

- w umiarkowanym stopniu widać to u RYBY PIŁY, której pysk tworzy charakterystyczny wyrostek ze
sterczącymi na boki zębami, którymi może ranić ryby w ławicy, kiedy drapieżnik przepływa przez nią,

wymachując głową na boki
- najbardziej ta tendencja przejawia się u płaszczek, takich jak RAJE, ORLENIE czy OGOŃCZE (mają one

u nasady ogona kolec jadowy, którego ukłucie może być śmiertelne
* inne płaszczki (DRĘTWY) posługują się jako bronią narządami elektrycznymi (mają kształt kolisty)

* największą płaszczką jest MANTA, osiągająca masę 2 ton (czasami zwana jest diabłem morskim z racji dwóch
płetw głowowych /kojarzących się marynarzom z rogami/, ale ma anielskie usposobienie –

spokojnie pływa, falując olbrzymimi płetwami piersiowymi i filtruje z wody drobne organizmy, które
kieruje do pyska właśnie owymi płatami na głowie)

SPODOUSTE

ELASMOBRANCHII

RYBY KOSTNE

OSTEICHTHYES

MIĘŚNIOPŁETWE

SARCOPTERYGII

* duże (do 2m długości) ryby morskie

* płetwy osadzone na mięsistych trzonach
* utraciły zdolność do oddychania powietrzem atmosferycznym

* żyją na głębokości setek metrów
* słabo skostniały szkielet

* prymitywna budowa serca

* zamieszkują wody słodkie

* ROGOZĄB żyje w Australii, ma pojedyncze płuco (pęcherz pławny), którym oddycha, kiedy w wodzie
brakuje tlenu

* pozostałe dwudyszne mają parzyste płuca (korzystają z nich, kiedy w porze suchej tkwią zagrzebane
w mule wyschniętych okresowych zbiorników wodnych

* PRAPŁAZIEC z Ameryki Południowej i PRAPŁETWCE z Afryki – ich larwy ze skrzelami zewnętrznymi
przypominają kijanki płazów ogoniastych

TRZONOPŁETWE/

LATIMERIE

DWUDYSZNE

* nazywane kostołuskimi

* mają grube łuski kostne pokryte podobną do szkliwa ganoiną
* JESIOTR – był jedynym krajowym przedstawicielem

* jesiotrowate osiągają olbrzymie rozmiary, np. BIEŁUGA – do 5m i 1200kg (samica może znieść miliony
drobnych jaj, czyli kawioru)

* MĘKŁAWKI, NISZCZUKI – duże północnoamerykańskie ryby

PROMIENIOPŁETWE

KOSTNOPROMIENISTE

ACTINOPTERYGII

GANOIDY CHRZĘSTNE/

CHRZĘSTNIKI

I

GANOIDY KOSTNE/

PRZEJŚCIOWCE

ŚLEDZIOKSZTAŁTNE
* morskie ryby planktoniczne

* często tworzą duże ławice
* należą tu gatunki masowo poławiane (ŚLEDŹ, SARDYNKA, SZPROT)

WĘGORZOKSZTAŁTNE

* silnie wydłużone ciało bez płetw brzusznych
* WĘGORZE – słodkowodne

* MURENY I KONGERY – morskie
* POŁYKACZE – głębinowe ryby o wielkich paszczach i rozciągliwych żołądkach

ŁOSOSIOKSZTAŁTNE

* ŁOSOSIE, TROCIE, LIPIENIE, PSTRĄGI – gatunki cenione przez wędkarzy
* SZCZUPAKI

* TOPORNIKI I ŻMIJOWCE – głębinowe ryby, mające po bokach ciała narządy świetlne

KARPIOKSZTAŁTNE
* ryby słodkowodne

* LIN, BRZANA, KARAŚ, LESZCZ, PŁOĆ – gatunki krajowe
* KARP z południowej Europy i AMUR z Chin – gatunki introdukowane (sprowadzone)

* KARAŚ ZŁOCISTY (ZŁOTA RYBKA), NEON INNESA – rybki akwariowe
* PIRANIE, STRĘTWY (WĘGORZE ELEKTRYCZNE) – pochodzą z Amazonii, mogą być groźne dla

człowieka (niezbyt duże piranie całymi ławicami potrafią błyskawicznie ogryźć do kości człowieka
lub inne zwierzę, jeśli wyczują zapach krwi, strętwa osiąga ponad 2m i może razić prądem o napięciu

500V)

SUMOKSZTAŁTNE
* SUM – największa ryba słodkowodna (wyjątkowo osiąga 5m i 300kg)

* SUMIKI – egzotyczne rybki akwariowe
* długie wąsy czuciowe, dzięki którym lokalizują swe ofiary przy dnie zbiorników wodnych

DORSZOKSZTAŁTNE

* prawie wyłącznie morskie
* wiele ma duże znaczenie gospodarcze

* DORSZ, MINTAJ, MORSZCZUK
* wiele ma wąsik czuciowy pod brodą oraz długą płetwę grzbietową, podzieloną na dwie lub trzy

ŻABNICOKSZTAŁTNE

* ryby morskie
* krótkie ciało z wielką paszcza, nad którą sterczy „wędka”, służąca nęceniu nieostrożnych ofiar

* ŻABNICA (NAWĘD) – ma grzbietobrzuszne spłaszczone ciało i czai się na dnie
* wędka ryb pływających w głębinach morskich świeci

BELONOKSZTAŁTNE

* BELONY - o długim ciele i wydłużonych szczękach, żyją w Bałtyku
* PTASZORY – ryby latające, występują w oceanach strefy tropikalnej i subtropikalnej

* rozrośnięte płetwy piersiowe, u niektórych również brzuszne, umożliwiają im wyskakiwanie nad wodę
i krótkie loty o zasięgu do 150m, co zwykle wystarcza do ucieczki przed drapieżnikiem

IGLICZNIOKSZTAŁTNE

* morskie rybki
* długi pysk zrośnięty w ryjek

* IGLICZNIA – żyje w Bałtyku
* PŁAWIKONIKI (KONIKI MORSKIE) – żyją w bardziej zasolonych morzach

OKONIOKSZTAŁTNE

* najliczniejszy rząd ryb kostnych
* zmiana promieni przedniej części płetwy grzbietowej w ostre kolce

* OKONIE, SANDACZE, wielkie morskie STRZĘPIELE, groźne BARAKUDY – przedstawiciele krajowi
* TUŃCZYK, MAKRELA – ważne pod względem gospodarczym

* MARLINY, MIECZNIKI, ŻAGLICE – mają górną szczękę wydłużoną w ostry miecz (to ryby duże i bardzo
szybkie, są chlubą wędkarzy)

* BABKI – najmniejsze znane ryby (BABKA MALUTKA z Chin osiąga niecały cm)
* SKALAR, BOJOWNIK SYAMSKI, WIELKOPŁETW, DYSKOWIEC, GURAMI, PIELĘGNICE – ozdobne ryby

akwariowe
* AMFIPRIONY (RYBY UKWIAŁOWE), SZCZĘCIOZĘBY, CHETONIKI, USTNICZKI, PINCETNIKI, POKOLCE –

morskie ryby koralowe
* PODNAWKI – za pomocą przyssawek na głowie przywierają do ciała dużych ryb lub żółwi morskich (a także

statków) i podróżują na gapę
* RYBY BIAŁOKRWISTE – żyją na Antarktydzie, nie mają erytrocytów, dzięki dużej rozpuszczalności

tlenu w zimnej wodzie (i osoczu) oraz nieruchliwemu trybowi życia nie muszą mieć barwnika
oddechowego krwi

KOSTNOSZKIELETOWE

PŁASTUGOKSZTAŁTNE

* zamieszkują dno morskie
* FLĄDRA, HALIBUT – odławiane i cenione jako przysmak

* charakterystyczne, bocznie spłaszczone ciało, przy czym leżą na jednym białawo ubarwionym boku
(skarpowate, np. TURBOT zwykle na prawym, a flądrowate na lewym)

* drugi bok zwrócony w górę ma ciemniejsze ubarwienie (PŁASTUGI potrafią zmieniać ubarwienie jak kameleon,
dopasowując się do podłoża)

* w rozwoju osobniczym zmienia się położenie oczu (narybek początkowo pływa normalnie, symetrycznie, po
czym jedno oko wędruje ze strony spodniej na górną – w ten sposób oboje oczu znajduje się po leWej albo

prawej stronie głowy)

NAJEŻKOKSZTAŁTNE
* ryby morskie o krótkim ciele

* NAJEŻKI – zagrożone błyskawicznie się nadymają i stroszą przy tym kolce na brzuchu zawierające jedną
z najsilniejszych trucizn w przyrodzie – tetrodotoksynę (Japończycy chętnie je jadają pod nazwą „fugu” ale

zdarzają się śmiertelne zatrucia przez niedokładne oczyszczanie ryb)
* SAMOGŁÓW – największa ryba kostna, może ważyć do 2t, samica składa jednorazowo do 300mln

jaj, żywi się morskim planktonem

* bezżuchwowce

- śluzice jada się w Japonii, należą do czyścicieli dna morskiego, usuwając martwe zwierzęta
- minogi jada się w Europie, uznawane są za szkodniki przez rybaków

* ryby chrzęstne
- ważne drapieżniki morskie

- stanowią zagrożenie dla człowieka (na jadowite płaszczki można nadepnąć, a rekinom zdarza się
atakować ludzi)

- łagodne olbrzymy są atrakcją turystyczną (rekin wieloryby, manta)
- rekiny padają ofiarą masowych odłowów dla mięsa (płetwy są przysmakiem kuchni orientalnej), szorstkiej

skóry (szagryn – używany jako materiał ścierny), tranu (olej z wątroby) i chrząstki (rzekomo posiada
właściwości przeciwnowotworowe)

* ryby kostne
- ganoidy są atrakcyjne dla wędkarzy i rybaków

- ikra jesiotrowatych jest ceniona jako kawior
* ryby kostnoszkieletowe

- ważne ogniwo wielu naturalnych łańcuchów pokarmowych (dla człowieka źródło cennego pożywienia)
- mięso ryb i tran uznawane są za najzdrowsze białko i tłuszcze zwierzęce, ograniczające ryzyko miażdżycy

* ryby są jedynymi dzikimi zwierzętami masowo eksploatowanymi na skalę przemysłową przez człowieka
* hodowla ryb

- jest źródłem mięsa
- gospodarstwa rybackie hodują głównie słodkowodne karpie, łososie

- dla celów rybackich introdukcje się szybko rosnące i smaczne ryby z innych regionów (może to prowadzić do
zachwiania naturalnej równowagi ekologicznej)

* akwarystyka
- większość z ryb akwariowych to słodkowodne gatunki tropikalne

* wędkarstwo
- ma charakter sportu i formy spędzania wolnego czasu

* wszystkie minogi (MINÓG RZECZNY tylko w stadium larwalnego rozwoju w rzekach)

* JESIOTR ZACHODNI
* PARPOSZ

* ALOZA
* ŁOSOŚ

* wszystkie STRZEBLE
* KIEŁB KESSLERA, KIEŁB BIAŁOPŁETWY

* PIEKIELNICA
* CIOSA

* RÓŻANKA
* ŚLIZ

* KOZA, KOZA ZŁOTAWA
* PISKORZ

* POCIERNIEC
* IGLICZNIA

* BABKA MAŁA, BABKA PIASKOWA
* KUR ROGACZ

* GŁOWACZ PRĘGOPŁETWY
* DENNIK

ZNACZENIE

OCHRONA