Regionalizacja tektoniczna Polski

— Karpaty zewnêtrzne i zapadlisko przedkarpackie

Nestor Oszczypko

1

, Andrzej Œl¹czka

1

, Kazimierz ¯ytko

2

Tectonic subdivision of Poland: Polish Outer Carpathians and their
foredeep. Prz. Geol., 56: 927–935.

A b s t r a c t.

Authors

discussed

the

actual

state

of

tectonic

regionalization of the Outer Polish Carpathians and their foredeep. The
following category of tectonic unit are defined: the groups of nappes,
nappes, sub-nappes, thrust-sheets (skibas), anticlinorial and synclinorial
structures, and regional-scale folds.

Keywords: regional tectonic units, Outer Carpathians, Carpathian
Foredeep

Karpaty stanowi¹ œrodkow¹ czêœæ alpejskiej strefy

fa³dowañ w Europie. Strefa ta uformowa³a siê z dawnego
Oceanu Tetydy po³o¿onego miêdzy Afryk¹ i Europ¹. Dzie-
li siê ona na wiele niezale¿nych pasm fa³dowych: Gór
Betyckich, Rifu, Tellu, Atlasu Wysokiego, Po³udniowych
i Pó³nocnych Apeninów, Alp, Karpat, Starej P³aniny i Gór
Pontyjskich oraz Dynarydów, Hellenidów i Taurydów. S¹
to asymetryczne góry p³aszczowinowe z wergencj¹ fa³dów
skierowan¹ w stronê bloków kontynentalnych.

Polskie Karpaty s¹ fragmentem wielkiego ³añcucha

górskiego o d³ugoœci ponad 1300 km, biegn¹cego od
okolic Wiednia po ¯elazn¹ Bramê na Dunaju. Na zacho-
dzie ³¹cz¹ siê one z Alpami Wschodnimi, a na wschodzie
z Ba³kanami. Tradycyjnie Karpaty Zachodnie dzieli siê
na starsze (póŸnokredowe) pasmo fa³dowe nazywane
Karpatami wewnêtrznymi (internidy) i m³odsze (oligo-
ceñsko-œrodkowomioceñskie), znane jako Karpaty zew-
nêtrzne (eksternidy) lub fliszowe (ryc. 1). Na granicy
internidów i eksternidów usytuowany jest pieniñski pas
ska³kowy — bêd¹cy stref¹ szwu orogenicznego Karpat
Zachodnich.

Karpaty zewnêtrzne s¹ zbudowane z górnojurajsko-

-dolnomioceñskich, g³ównie fliszowych utworów, ca³-
kowicie odkorzenionych od swego pod³o¿a. Wzd³u¿ czo³a
Karpat fliszowych wystêpuje w¹ska strefa miocenu
sfa³dowanego, utworzona z dolno- i œrodkowomioceñ-
skich utworów molasowych, która tworzy rodzaj w¹skie-
go, zapadaj¹cego pod orogen klina (p³aszczowina stebnic-
ka i ³uski zg³obickie, ryc. 1).

Regionalizacja tektoniczna polskich Karpat zewnêtrznych

i zapadliska przedkarpackiego

Pierwsze próby nowoczesnego ujêcia tektoniki Karpat

zewnêtrznych z zastosowaniem teorii p³aszczowinowej
podj¹³ Limanowski (1905), który wyró¿ni³ dwie p³aszczo-
winy: ni¿sz¹, zawieraj¹c¹ piaskowce ciê¿kowickie w czê-

œci zachodniej i flisz mikuliczyñski w czêœci wschodniej,
oraz p³aszczowinê wy¿sz¹ — magursk¹, nasuniêt¹ od
po³udnia spoza Tatr. Dwa lata póŸniej Uhlig (1907) wyró¿-
ni³ dwie p³aszczowiny zakorzenione pod pieniñskim
pasem ska³kowym (por. Ksi¹¿kiewicz, 1972, 1977): ni¿sz¹
— podbeskidzk¹, nasuniêt¹ na miocen przedpola Karpat,
oraz wy¿sza — beskidzk¹.

Obecny podzia³ tektoniczny Karpat zewnêtrznych

zaproponowa³ Nowak (1927), który wyró¿ni³ trzy grupy
p³aszczowin: brze¿n¹, œredni¹ i magursk¹. W drugiej
po³owie ubieg³ego stulecia intensywny rozwój kartografii
geologicznej oraz wyniki licznych g³êbokich wierceñ
ugruntowa³y regionalizacjê tektoniczn¹ polskich Karpat
Zachodnich (Ksi¹¿kiewicz, 1951, 1953, 1956, 1972, 1977;
Œwidziñski, 1958; Sikora & ¯ytko, 1959; Œl¹czka, 1971;
Koszarski i in., 1974; Kotlarczyk, 1985; ¯ytko i in., 1989).
Wyniki tych badañ podsumowane zosta³y w monografiach
tektonicznych Ksi¹¿kiewicza (1972, 1977 z literatur¹).

P³aszczowina magurska

Magura Nappe (Limanowski, 1905)

Jest najwiêksz¹ a zarazem najbardziej po³udniow¹ jed-

nostk¹ Karpat zewnêtrznych (ryc. 1), biegn¹c¹ od Lasu
Wiedeñskiego na zachodzie po okolice Poiana Botizei
w rumuñskich Karpatach (¯ytko, 1999; Oszczypko i in.,
2005). P³aszczowina uformowana jest g³ównie z utworów
kredy górnej i paleogenu. Utwory najstarsze, jury i kredy
dolnej, s¹ znane jedynie ze strefy przypieniñskiej (Birken-
majer, 1979), natomiast utwory najm³odsze nale¿¹ do
dolnego miocenu (Oszczypko, 2006). Stratygraficzna
mi¹¿szoœæ sukcesji magurskiej wynosi od 2 km w czêœci
pó³nocnej (w strefie Siar) do 3,5 km w czêœci po³udniowej
(w strefie krynickiej). Podczas fa³dowañ i ruchów nasuw-
czych utwory p³aszczowiny magurskiej zosta³y ca³kowicie
odkorzenione od pod³o¿a i nasuniête daleko na przedpole
(ryc. 2). Po³udniow¹ granicê p³aszczowiny magurskiej
w Polsce stanowi pod³u¿ny uskok przesuwczy, biegn¹cy
wzd³u¿ pó³nocnej krawêdzi pieniñskiego pasa ska³kowego
(Birkenmajer, 1979, 1986), natomiast granicê pó³nocn¹
wyznacza czo³o nasuniêcia magurskiego (ryc. 2, 3). Na
wschód od Gorlic p³aszczowina magurska jest nasuniêta
na p³aszczowinê dukielsk¹, miêdzy Gorlicami a ¯ywcem na
jednostkê œl¹sk¹, a na zachód od ¯ywca na ³uski przedma-

927

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008

N. Oszczypko

K. ¯ytko

A. Œl¹czka

1

Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Jagielloñski,

ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraków; [e-mail];
[e-mail]

2

Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Karpacki, ul.

Skrzatów 1, 31-560 Kraków

0

20

km

0

-1000

-2000

-3000

-3000

U

K

R

A

IN

A

U

K

R

A

IN

E

S£OW

ACJA

SLOV

AKIA

andezyty

andesite

zerowa

linia

anomalii

Wiesego

zero

line

of

Wiese'

s

vectors

izobaty

pod³o¿a

mioceñskiego

[m

p.p.m.]

isobath

of

Miocene

substratum

[m

b.s.l.]

wybrane

wier

cenia

selected

boreholes

pr

zekrój

geologiczny

geological

cross-section

K1

B

A

Karpaty

wewnêtr

zne

Inner

Carpathians

Karpaty

zewnêtr

zne

Outer

Carpathians

Ryc.

4

Fig.

4

19

°

20

°

22

°

21

°

C

Z

E

C

H

Y

C

Z E

C

H

R

E

P .

POLSKA

POLAND

T

arnobrzeg

Andrychów

W

adowice

Krynica

Bardejov

Dolny

K

ubin

Malcov

Zakopane

Nowy

T

ar

g

Krosno

¯ywiec

Gorlice

Jas³o

Nowy

S¹cz

Bielsko-Bia³a

Cieszyn

Przemyœl

Rzeszów

Kraków

Lesko

Ropczyce

Pilzno

T

arnów

Dukla

Wêglówka

Œwi¹tkowa

Ropa

W

ieliczka

Bochnia

Brzesko

Iwkowa

¯egocina

Zawoja

Grybów

Szczawa

Mszana

D

olna

Ku

Ru

Bu

Su

Ku

Ru

Bu

Su

SIG1

Z1

K1

J10

CIG1

JIG1

P1

SKIG1

tr

zon

kr

ystaliczny

Tatr

cr

ystalline

core

of

the

Tatra

Mts.

mezozoik

Karpat

wewnêtr

znych

Mesozoic

of

the

Inner

Carpathians

basen

paleogeñski

Karpat

wewnêtr

znych

Inner

Carpathians

Paleogene

Basin

pieniñski

pas

ska³kowy

Pieniny

Klippen

Belt

Karpatywewnêtr

zne

InnerCarpathians

p³aszczowina

stebnicka

Stebnik

(Sambir)

Nappe

miocen

na

Karpatach

Miocene

deposits

upon

the

Carpathians

³uski

zg³obickie

Zg³obice

Thrust-sheets

miocen

zapadliska

Miocene

of

the

Carpathian

Foredeep

platformowe

pr

zedpole

Karpat

Carpathian

Foreland

zdeformowane

niezdeformowane

zapadliskopr

zedkarpackie

CarpathianForedeep

p³aszczowina

œl¹ska

Silesian

Nappe

p³aszczowina

podœl¹ska

Sub-Silesian

Nappe

p³aszczowina

skolska

Skole

Nappe

fliszowy

dolny

miocen

Lower

Miocene

Karpatyzewnêtr

zne

OuterCarpathians

p³aszczowina

cz¹stkowa

gr

ybowska

Gr

ybów

Sub-Nappe

p³aszczowina

dukielska

Dukla

Nappe

³uski

pr

zedmagurskie

Fore-Magura

Thrust-sheets

p³aszczowina

magurska

Magura

Nappe

Karpatyzewnêtr

zne

OuterCarpathians

Ryc.

1.

Szkic

tektoniczny

polskich

Karpat

(¯ytko

i

in.,

1989,

uzupe³niona);

strefa:

Su

—

S

iar,

Ru

—

raczañska,

Bu

—

bystrzycka,

Ku

—

k

rynicka

Fig.

1.

Tectonic

sketch

map

of

the

Polish

Carpathians

(¯ytko

i

in.,

1989,

supplemented);

Zones:

Su

—

S

iary,

Ru

—

Raca,

Bu

—

Bystrica,

Ku

—

Krynica.

Wybrane

wiercenia

Selected

boreholes

:

CIG1

—

C

isowa

IG1,

JIG1

—

Jasieñ

IG1,

K1—

KuŸmina

1,

P1

—

Paszowa

1

,

SIG1

—

Sucha

IG

1,

SKIG1

—

S

iekierczyna

IG1,

Z1

—

Zawoja

1

0

-5

-10

-15

¯YZNÓW

NIEBYLEC

POLSKA

POLAND

P£ASZCZOWINA

MAGURSKA

MAGURA

NAPPE

P£ASZCZOWINA

DUKIELSKA

DUKLANAPPE

Smilno

1

Chorkówka

2

Bia³obr

zegi

2

W

-318

W

-317

Z-1

Z-2

Z-4

Z-5

Tyczyn

1

Kielnarowa1

Bucznik1

M-1

A-10

A-7

S£OW

ACJA

SLOV

AKIA

ZBOROV

¯MIGRÓD

NOWY

KROSNO

WÊGLÓWKA

0

-5

-10

-15

D

SW

C

NE

P£ASZCZOWINA

ŒL¥SKA

SILESIAN

NAPPE

P£ASZCZOWINA

SKOLSKA

SKOLE

NAPPE

£USKAZG£OBICKA

ZG£OBICETHRUST

-SHEETS

ZAPADLISKO

PRZEDKARPACKIE

CARPATHIAN

FOREDEEP

sarmat

Sarmatian

górny

baden

Upper

Badenian

dolny

baden

Lower

Badenian

dolny

miocen

Lower

Miocene

warstwy

kroœnieñskie

Krosno

Formation

warstwy

menilitowe

Menilite

Formation

formacja

magurska

Magura

Formation

formacja

beloweska

Beloveza

Formation

pstr

y

eocen

V

arie

g

ated

Eocene

warstwy

inoceramowe

Inoceramian

Beds

warstwy

ropianieckie

i

ciœniañskie

Ropianka

&

Cisna

Formation

margle

wêglowieckie

W

êglówka

Marls

warstwy

istebniañskie

Istebna

Formation

górna

kreda

(pstra)

V

ariegated

Upper

Cretaceous

dolna

kreda

Lower

Cretaceous

mezozoik

i

paleogen

Mesozoic

&

Palaeogene

paleozoik

Paleozoic

proterozoik

i

kambr?

Proterozoic

&

Cambrian?

OE

m

E

b

K

r

K

r

K

r

OK

E

b

E

ps

E

ps

OE

m

K

r

K

r

OE

m

OE

m

E

ps

E

ps

E

b

E

ps

OE

m

OK

OK

OK

OK

OK

OK

OK

OK

E

ps

O

m

K

r

E

ps

E

b

OE

m

K

r

OK

Cm+Pt

Cm+Pt

K

s

K

s

O

m

O

m

O

m

LM

LM

LM

LM

E

ps

K

i

K

i

M2+Pg

O

m

E

ps

LM

M2+Pg

PZ

PZ

Cm+Pt

Cm+Pt

K

s

K

s

K

1

K

1

LB

LB

PZ

PZ

Cm+Pt

E

ps

K

1

K

i

K

i

K

1

K

1

O

m

PZ

Cm+Pt

LB

K

i

K

i

K

1

K

1

O

m

O

m

E

ps

E

ps

UB

UB

UB

S

K

i

E

ps

Cm+Pt

PZ

S

M2+Pg

K

c

K

w

K

w

K

C

K

C

K

C

[km]

[km]

Karpatyzewnêtr

zne

OuterCarpathians

Karpatyzewnêtr

zne

OuterCarpathians

przedpole

Karpati

zapadlisko

przedkarpackie

CarpathianForeland

andCarpathian

Foredeep

Ryc.

3.

Przekrój

geologiczny

D–C

Smilno–Rzeszów

(patrz

ryc.

1)

(Oszczypko

i

in.,

1998,

zmieniona)

Fig.

3.

Geological

cross-section

D–C

Smilno–Rzeszów

(see

Fig.

1)

(Oszczypko

et

al.,

1989,

modified)

P£ASZCZOWINA

MAGURSKA

MAGURA

NAPPE

STREF

A

R

ACZAÑSKA

RACA

ZONE

STREF

A

S

IAR

SIAR

Y

Z

ONE

STREF

A

B

YSTRZYCKA

BYSTRICA

ZONE

STREF

A

K

R

YNICKA

KR

YNICA

ZONE

PIENIÑSKI

PA

S

SKA£KOWY

PIENINY

KLIPPEN

BEL

T

NIECKA

PODHALAÑSKA

PODHALE

F

L

YSCH

BASIN

Bañska

IG1

Maruszyna

IG1

Obidowa

IG1

Chabówka

1

Tokarnia

IG1

Tr

zebunia

IG1

G³ogoczów

IG1

Mogilany

IG1

Zakopane

IG1

[m]

P£ASZOWINY

REGLOWE

SUB-T

A

TRIC

NAPPES

ZAKOP

ANE

Nowy

Targ

Ig1

NOWY

T

ARG

Skomielna

B

1

KRAKÓW

0

-5000

-6000

-3000

-1000

1000

0

-5000

-6000

-3000

-1000

1000

GR

YBÓW

SUB-NAPPE

P£ASZCZOWINA

DUKIELSKA

(OBIDOWEJ-S£OPNICY)

DUKLA

(OBIDOW

A-

S£OPNICE)

NAPPE

wier

cenia

boreholes

nasuniêcia

overthrust

P£ASZCZOWINA

ŒL¥SKA

SILESIAN

NAPPE

P£ASZCZOWINA

PODŒL¥SKA

SUB-SILESIAN

NAPPE

-2000

-4000

[m]

-2000

-4000

B

S

A

N

P£ASZCZOW

INA

GR

YBOW

SKA

jednostki

reglowe

Sub-T

atric

Units

jednostki

wier

chowe

High

Tatric

Units

œrodkowy

eocen-górny

eocen

niecki

podhalañskiej

Middle

Eocene-Upper

Eocene

of

the

Podhale

Basin

oligocen-dolny

miocen

niecki

podhalañskiej

Oligocene-Lower

Miocene

of

the

Podhale

Basin

skonsolidowane

pod³o¿e

Karpat

wewnêtr

znych

consolidated

basement

of

the

Inner

Carpathians

pieniñski

pas

ska³kowy

Pienin

y

Klippen

Belt

Karpatywewnêtr

zne

InnerCarpathians

górna

jura

Upper

Jurassic

górny

karbon

Upper

Carboniferous

dolny

miocen

Lower

Miocene

dolny

baden-sarmat

Lower

Badenian-Sarmatian

górny

miocen

Upper

Miocene

przedpole

Karpat

CarpathianForeland

dolna

kreda

Lower

Cretaceous

górna

kreda-oligocen

p³aszczowiny

gr

ybowskiej

Upper

Cretaceous-Oligocene

of

the

Gr

ybów

Nappe

górny

eocen-oligocen

p³aszczowiny

magurskiej

Upper

Eocene-Oligocene

of

the

Magura

Nappe

eocen

Eocene

górna

kreda-paleocen

p³aszczowiny

podœl¹skiej

Upper

Cretaceous-Palaeocene

of

the

Sub-Silesian

Nappe

senon-paleocen

Senonian-Palaeocene

Karpatyzewnêtr

zne

OuterCarpathians

proterozoik-dolny

paleozoik

(Brunovistulicum)

Proterozoic-Lower

Paleozoic

of

the

Brunovistulicum

dewon

i

d

olny

karbon

Devonian

and

Lower

Carboniferous

dolny

paleozoik

Lower

Paleozoic

przedpole

Karpat

CarpathianForeland

Ryc.

2.

Przekrój

geologiczny

B–A

Zakopane–Kraków

(patrz

ryc.

1)

(Sikora

i

in.,

1980,

uzupe³niona

przez

Oszczypkê,

2006,

zmieniona)

Fig.

2.

Geological

cross-section

B–A

Zakopane–Cracow

(see

Fig.

1)

(Sikora

et

al.,

1980,

modified

after

Oszczypko,

2006,

modified)

gurskie. Pod nasuniêciem magurskim, w oknach tektonicz-
nych i licznych rdzeniach wiertniczych z tego obszaru,
stwierdzono wewnêtrzne elementy p³aszczowiny dukiel-
skiej oraz p³aszczowinê cz¹stkow¹ grybowsk¹, a w œrodko-
wej czêœci p³aszczowinê cz¹stkow¹ Obidowej-S³opnic
(¯ytko & Malata, 2001) (ryc. 2).

Na zachód od Dunajca morfologiê powierzchni nasu-

niêcia magurskiego okreœlaj¹ powierzchniowe elementy
strukturalne, takie jak elewacja Mszany Dolnej oraz depre-
sje tektoniczne (zapadliska) Kotliny S¹deckiej i Oraw-
sko-Nowotarskiej (ryc. 1).

W p³aszczowinie magurskiej wystêpuj¹ liczne fa³dy,

których osie zmieniaj¹ kierunek zgodnie z regionalnym
zgiêciem ³uku Karpat Zachodnich. Antykliny s¹ w¹skie,
œciœniête i czêsto z³uskowane, natomiast synkliny s¹ szero-
kie i p³askie. Po³udniowe skrzyd³a synklin zazwyczaj s¹
zredukowane i obalone ku pó³nocy. W pó³nocnej czêœci
p³aszczowiny dominuje wergencja pó³nocna, a w czêœci
po³udniowej czêsto notowana jest równie¿ wergencja
po³udniowa.

W obrêbie p³aszczowiny magurskiej tradycyjnie s¹

wydzielane cztery strefy facjalne (Nowak, 1924; Ksi¹¿kie-
wicz, 1948, 1958; Œwidziñski, 1958; Sikora & ¯ytko,
1959; Wêc³awik, 1969; Sikora, 1970; Oszczypko, 1973;
Koszarski i in., 1974). Od pó³nocy s¹ to strefy: Siar (Su),
raczañska (Ra), bystrzycka (s¹decka) (Bu) oraz krynicka
(Ku) (ryc. 1, 2). Odrêbn¹ strefê facjaln¹, a równoczeœnie
wyodrêbnion¹ jednostk¹ tektoniczn¹ jest w¹ska strefa
Grajcarka, co zosta³o udokumentowane w licznych publi-
kacjach Birkenmajera (por. 1979, 1986, 2001). Strefa Graj-
carka jest utworzona z wielu ³usek usytuowanych przed
czo³em pieniñskiego pasa ska³kowego oraz w oknach tek-
tonicznych w Pieninach (por. Jurewicz, 1997). Odpowiada
ona prawdopodobnie strefie bia³okarpackiej na Zachodniej
S³owacji.

Pozosta³e strefy facjalne p³aszczowiny magurskiej

w Polsce wyraŸnie zachowuj¹ pewn¹ indywidualnoœæ tek-
toniczn¹, a rozdzielaj¹ce je granice s¹ raczej uskokami, a
nie nasuniêciami (por. Ksi¹¿kiewicz, 1972, 1977). Na
wschód od Dunajca strefy bystrzycka i krynicka maj¹
budowê tektoniczn¹ charakterystyczn¹ dla ³usek lub skib
(Œwidziñski, 1958 — mapa geologiczna 1 : 200 000; Siko-
ra, 1970; Oszczypko, 1973). Wed³ug Koszarskiego i in.
(1974) podjednostki te s¹ notowane na ca³ym obszarze
wystêpowania p³aszczowiny magurskiej. Podobna inter-
pretacja znalaz³a siê równie¿ na Mapie geologicznej Kar-
pat Zachodnich i przyleg³ych obszarów w skali 1 : 500 000
(Lexa i in., 2000). Wed³ug Ksi¹¿kiewicza (1972, 1977) nie
ma podstaw do wydzielania na zachód od Raby podjedno-
stek raczañskiej i bystrzyckiej, poniewa¿ na granicy tych
stref facjalnych nie stwierdzono ani jednolitego nasuniê-
cia, ani uskoku.

Jednostki tektoniczne strefy przedmagurskiej
Charakteryzuj¹ siê one œcienionymi sekwencjami z

udzia³em zarówno utworów pelagicznych, jak i fliszo-
wych, deponowanych w strefie zazêbiania siê facji typo-
wych dla basenu magurskiego (eocen) i œl¹skiego
(oligocen).

‘

P³aszczowina jasielska (To³wiñski, 1921; Koszar

-

ski, 1985). Tworzy wystêpy tektoniczne £u¿nej i Harklowej
oraz czapki (p³aty) tektoniczne Kluczowej, Sko³yszyna i
Sowin (rejon Jas³a, ryc. 1).

‘

£uski przedmagurskie zosta³y wydzielone przez

Burtan i Soko³owskiego (1956) w po³udniowej czêœci
Beskidu Œl¹skiego. Zawieraj¹ one elementy wspólne z suk-
cesj¹ magursk¹ (kreda górna), a tak¿e œl¹sk¹ (eocen i oligo-
cen).

Grupa œrednia (menilitowo-kroœnieñska)

P³aszczowina dukielska (Dukla Nappe) (Œl¹czka,

1971). Jednostka ta zosta³a wyodrêbniona we wschodniej
czêœci polskich Karpat fliszowych (na wschód od Wis³oki)
na podstawie prac Opolskiego (1927, 1930), Wdowiarza
(1931) i Teisseyre’a (1932). PóŸniej Œwidziñski (1934)
nazwa³ j¹ fa³dami dukielsko-u¿ockimi, a Kozikowski
(1958) przemianowa³ na jednostkê dukielsko-michowsk¹.
Œl¹czka (1971) zaœ wprowadzi³ nazwê jednostka dukiel-
ska, dziel¹c j¹ na podstawie sugestii Wdowiarza (1930) na
podjednostki wewnêtrzn¹ i zewnêtrzn¹, kontynuuj¹ce siê
ku po³udniowemu wschodowi na teren S³owacji. Ksi¹¿kie-
wicz (1972, 1977) zwróci³ uwagê, ¿e jednostka dukielska
ma rangê p³aszczowiny. Burtan i Soko³owski (1956) oraz
Ksi¹¿kiewicz (1956) uwa¿ali, ¿e ku zachodowi ³¹czy siê
ona z jednostk¹ grybowsk¹ (jednostk¹ Ropy-Pisarzowej
Kozikowskiego, 1956) i przedmagursk¹.

P³aszczowina dukielska pod wzglêdem facjalnym

wykazuje podobieñstwa zarówno do p³aszczowiny magur-
skiej (kreda–œrodkowy eocen), jak i p³aszczowiny œl¹skiej
(górny eocen–oligocen). Doln¹ granic¹ tej p³aszczowiny
jest powierzchnia œciêcia w obrêbie osadów kredy górnej,
najm³odsze utwory zaœ nale¿¹ do oligocenu (Œl¹czka,
1977). Stratygraficzna mi¹¿szoœæ sukcesji dukielskich
osi¹ga 2,5 km.Wystêpuj¹ce zró¿nicowanie w budowie tek-
tonicznej, jak równie¿ czêœciowo w rozwoju litofacjalnym
p³aszczowiny dukielskiej pozwalaj¹ na wyodrêbnienie w
niej trzech p³aszczowin cz¹stkowych.

‘

P³aszczowina cz¹stkowa michowska (Michów

Sub-Nappe). Obejmuje ona brze¿n¹ czêœæ p³aszczowiny
dukielskiej (Œl¹czka, 1971), zbudowan¹ z kilku stromo
stoj¹cych i niekiedy wstecznie obalonych, z³uskowanych
fa³dów i ³usek (ryc. 4).

‘

P³aszczowina

cz¹stkowa

Jasiela

(Jasiel

Sub-Nappe). Z niej jest zbudowana wewnêtrzna czeœæ
p³aszczowiny dukielskiej (ryc. 3, 4). Rozci¹ga siê od
Myscowej na pó³nocnym zachodzie, gdzie wynurza siê
spod p³aszczowiny magurskiej, po rejon Roztok Górnych
na po³udniowym wschodzie, gdzie przechodzi na stronê
s³owack¹. Charakteryzuje j¹ silniejsze wypiêtrzenia osi
fa³dów ni¿ w p³aszczowinie cz¹stkowej michowskiej oraz
obecnoœæ p³asko nasuniêtych, z³uskowanych fa³dów i
³usek.

‘

P³aszczowina cz¹stkowa grybowska (Grybów

Sub-Nappe). Wystêpuje ona przede wszystkim w obrêbie
porwaków tektonicznych w brze¿nej czêœci p³aszczowiny
magurskiej od Œwi¹tkowej, przez Ropê, Grybów, Klêczany
po Szczawê oraz w oknie tektonicznym Mszany Dolnej
(ryc. 1). Zosta³a ona wyodrêbniona przez Kozikowskiego

930

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008

(1956) pod nazw¹ jednostki Ropy-Pisarzowej, a nastêpnie
przez Œwidziñskiego (1958 — mapa 1 : 200 000) nazwan¹
jednostk¹ grybowsk¹.

P³aszczowina œl¹ska (Silesian Nappe) (Ksi¹¿kiewicz,

1938). P³aszczowina ta rozci¹ga siê na obszarze polskich
Karpat od Beskidu Œl¹skiego po Bieszczady (Ksi¹¿kie-
wicz, 1972, 1977). Zanurza siê pod grupê p³aszczowin
przedmagurskich oraz nadœcielaj¹c¹ je p³aszczowinê
magursk¹. Nasuniêta jest na utwory sukcesji podœl¹skiej.
Intersekcyjna linia nasuniêcia jest krêta, wyró¿niæ mo¿na
g³ówne zatokowe pó³okna tektoniczne: Wadowic, Gdowa,
Janowic, Kamienicy Dolnej, Wêglówki; p³at Bonarówki
ko³o Krosna jest najwiêksz¹ czapk¹ tektoniczn¹ p³aszczo-
winy œl¹skiej.

Górn¹ granicê p³aszczowiny na pó³noc od Wadowic,

w okolicy Iwkowej oraz Brzozowej w dorzeczu Dunajca
lokalnie dokumentuj¹ postorogeniczne, erozyjne p³aty
œrodkowego miocenu. Granicê doln¹ tworzy œródformacyj-
na p³aszczyzna œciêcia powsta³a w sp¹gu sukcesji œl¹skiej.
W zachodniej czêœci utworzy³a siê ona poni¿ej dolnych
³upków i wapieni cieszyñskich (tyton–berias). P³aszczyzna
ta zosta³a zidentyfikowana w otworze Siekierczyna IG 1 na
pó³noc od Nowego S¹cza (ryc. 1). Dalej na wschodzie, po
po³udnik Leska–Baligrodu, p³aszczyzna ta utworzy³a siê
wœród ³upków cieszyñskich górnych lub wierzowskich
(walan¿yn–hoteryw). Na wschód od Leska odk³ucie po-
wsta³o wœród utworów oligocenu, a na po³udniu, w Biesz-
czadach, wœród utworów kredy.

Mi¹¿szoœæ stratygraficzna p³aszczowiny wynosi prze-

wa¿nie 2500–3000 m, wyj¹tkowo w Beskidzie Œl¹skim
i w Bieszczadach siêga 5000 m.

W budowie zachodniej czêœci p³aszczowiny dominuj¹

utwory tytonu–kredy. Miêdzy Olz¹ a Skaw¹ w p³aszczowi-
nie œl¹skiej wyró¿nia siê drugorzêdnie sfa³dowane strefy
(p³aszczowiny cz¹stkowe): cieszyñsk¹, zbudowan¹ g³ównie
z utworów tytonu–walan¿ynu i cieszynitów, oraz nadleg³¹
— godulsk¹, zbudowan¹ z kredowo-paleogeñskiego fliszu
(Nowak, 1927; Ksi¹¿kiewicz, 1972, 1977). P³aszczowina
cz¹stkowa godulska to bloki Beskidu Œl¹skiego i Beskidu
Ma³ego.

Miêdzy Skaw¹ a Dunajcem wystêpuj¹ cienkie, tekto-

niczne p³aty Pogórzy Lanckoroñskiego, Radziszowskiego
i Wiœnickiego. P³aty te maj¹ s³abo zaznaczon¹ budowê
fa³dow¹. Na wschód od Raby poza utworami kredy wzrasta
udzia³ ska³ paleogenu. S¹ to g³ównie warstwy kroœnieñskie

oligocenu. Utwory te wyznaczaj¹ obszar synklinorium
jasielskiego o zachodniokarpackim kierunku WSW–ENE.
Na wschód od Jas³a p³aszczowina œl¹ska obni¿a siê, domi-
nuje na tym obszarze kierunek wschodniokarpacki
WNW–ESE. Pocz¹wszy od rejonu Gorlic fliszowa sukce-
sja œl¹ska obejmuje równie¿ dolny miocen. Jest to synkli-
norium centralne ³¹cz¹ce siê ze skolskim synklinorium Gór
S³onnych w okolicy Ustrzyk Dolnych. Obszar ten by³ tak¿e
okreœlany jako centralna depresja karpacka (To³wiñski,
1933).

Na wschód od linii Mszana Dolna–Tarnów w Karpa-

tach dominuje fa³dowy styl budowy p³aszczowiny œl¹skiej
z subparalelnymi fa³dami i ³uskami. Obszar centralnego
synklinorium dzieli siê na strefê Leska i strefê Otrytu
ró¿ni¹ce siê litologi¹ i kierunkiem transportu utworów oli-
gocenu. Wyró¿niana jest te¿ w¹ska strefa przeddukielska
z kredow¹ ³usk¹ Bystrego (por. ¯ytko, 1999).

W okolicy Skoczowa i ¯ywca, a tak¿e w pasach

ods³oniêæ na linii Bielsko–Czaniec i Wadowice–Myœleni-
ce–Skrzydlna–Iwkowa spod p³aszczowiny œl¹skiej uka-
zuj¹ siê utwory sukcesji podœl¹skiej i skolskiej. Utwory te
s¹ interpretowane jako okna tektoniczne, czêœæ na wschód
od Skawy jest okreœlana jako strefa lanckoroñsko-¿egociñ-
ska.

W obramowaniu okna ¯ywca tytoñsko-dolnokredowy

flisz, znajduj¹cy siê w kontakcie tektonicznym z fliszem
oligocenu, jest zaliczany do p³aszczowiny cz¹stkowej cie-
szyñskiej (Ksi¹¿kiewicz, 1972). Podobny zestaw warstw
znajduje siê w po³udniowym skrzydle strefy lanckoroñ-
sko-¿egociñskiej, w oknie tektonicznym Ma³ej Sopotni
ko³o ¯ywca i w profilach kilku otworów pod utworami
sukcesji magurskiej. ¯ytko (2001) okreœli³ tê czêœæ p³asz-
czowiny jako tektoniczn¹ strefê Stroñ. Nastêpstwo warstw
charakterystyczne dla tej strefy jest znane równie¿ z sukce-
sji œl¹skiej w oknie Kurowa nad Dunajcem i z otworu Ropa
1 ko³o Gorlic. Strefa Stroñ, biegn¹ca od rejonu ¯ywca po
Gorlice, powsta³a prawdopodobnie jako powierzchnia
œciêæ skoœnie przecinaj¹ca utwory sukcesji œl¹skiej (por.
Ksi¹¿kiewicz, 1953).

‘

£uski przeddukielskie (Fore Dukla Thrust-sheets).

(ryc. 4). W po³udniowo-wschodniej czêœci p³aszczowiny
œl¹skiej, bezpoœrednio u czo³a p³aszczowiny dukielskiej,
zosta³a wyodrêbniona w¹ska, silnie zaburzona strefa
(Opolski, 1927) nazwana przez Œwidziñskiego (1958)
stref¹ przeddukielsk¹. Ci¹gnie siê dalej ku po³udniowemu
wschodowi na teren Ukrainy. Na zachód od Dukli struktura

931

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008

0

5

10

15 km

P£ASZCZOWINA ŒL¥SKA

P£ASZCZOWINA MAGURSKA

MAGURA NAPPE

P£ASZCZOWINA CZ¥STKOWA

MICHOWSKA

£upków

S£OWACJA

SLOVAKIA

Cisna

Wetlina

Wo³osate

SILESIAN NAPPE

MICHÓW SUB-NAPPE

Komañcza

Jaœliska

JASIEL SUB-NAPPE

P£ASZCZOWINA

CZ¥STKOWA

JASIELA

Dukla

£USKI

PRZEDDUKIELSKIE

FORE DUKLA

Bystre

THRUST

SHEETS

Ryc. 4. Szkic tektoniczny p³aszczowiny dukielskiej (Œl¹czka, 1971, zmieniona)
Fig. 4. Tectonic sketch map of the Dukla Nappe (Œl¹czka, 1971, modified)

traci indywidualnoœæ. Mimo silnych zaburzeñ tektonicz-
nych mo¿na w niej wyró¿niæ kilka stromych ³usek wyka-
zuj¹cych lokalnie wsteczne obalenia i przewalenia, które
tworz¹ fa³szywe synkliny (np. ³uska Krzywego i Cisnej;
Œl¹czka, 1985). W rejonie Baligrodu, bezpoœrednio na
przedpolu ³usek przeddukielskich wystêpuje silnie zabu-
rzona, wstecznie obalona ³uska Bystrego, zawieraj¹ca
pe³ny profil kredy o typie sukcesji œl¹skiej.

‘

Ska³ki andrychowskie (Andrychów Klippen Zone)

(Ksi¹¿kiewicz, 1935). W okolicach Andrychowa, u podsta-
wy p³aszczowiny œl¹skiej wyró¿niono piêæ du¿ych ska³ek
z³o¿onych ze ska³ krystalicznych, wapieni górnej jury, zle-
pieñców, margli i wapieni senonu transgresywnie le¿¹cych
na jurze oraz wapieni paleocenu i eocenu. Ska³ki zapadaj¹
pod warstwy lgockie albu sukcesji œl¹skiej. Pod ska³kami
nawiercono warstwy kroœnieñskie oligocenu z okrucho-
wym materia³em jury oraz ³upki i margle pstre eoce-
nu–senonu–albu sukcesji podœl¹skiej. Ksi¹¿kiewicz (1972,
1977) przyjmowa³ tektoniczn¹ genezê ska³ek. Geneza oli-
stolitowa te¿ jest brana pod uwagê (Koszarski, 1985).

P³aszczowina

podœl¹ska

(Sub-Silesian

Nappe)

(Ksi¹¿kiewicz, 1951). Utwory tej p³aszczowiny maj¹ sto

-

sunkowo niewielkie powierzchniowe rozprzestrzenienie
i w wiêkszoœci s¹ ukryte pod nasuniêciem p³aszczowiny
œl¹skiej. W kredowo-paleogeñskiej (walan¿yn–oligocen)
sukcesji podœl¹skiej zaznacza siê du¿e zró¿nicowanie
litofacjalne. Profil kredy dolnej jest podobny do sukcesji
œl¹skiej. Z ró¿nic wymieniæ trzeba obecnoœæ warstw
gezowych albu–cenomanu. W kredzie górnej–eocenie
s¹ wyró¿niane pelagiczne ³upki i margle pstre (por.
Oszczypko, 2006, tab. 1). Utwory paleogenu sukcesji
podœl¹skiej siêgaj¹ oligocenu–dolnego miocenu, wystê-
puj¹ jednak rzadko. Ukazuj¹ siê na powierzchni g³ównie
w nieci¹g³ych pasach ods³oniêæ. W okolicy Wadowic
i Radziszowa oraz na wschód od Brzeska p³aszczowina
podœl¹ska jest nasuniêta na utwory sukcesji skolskiej, na
pozosta³ym obszarze — na utwory miocenu. Wychodnie
utworów sukcesji podœl¹skiej tego pasa nawi¹zuj¹ do
intersekcyjnej, krêtej linii nasuniêcia œl¹skiego. Na
wschodzie, w okolicy Leska nasuniêcie podœl¹skie wyga-
sa, przeradza siê w regularn¹ antyklinê Ustianowej zbu-
dowan¹ z warstw kroœnieñskich oligocenu–dolnego
miocenu.

Utwory sukcesji podœl¹skiej ukazuj¹ siê na zachodzie

w kilku oknach tektonicznych na obszarze cieszyñskiej
czêœci p³aszczowiny œl¹skiej oraz w oknie ¯ywca. W okoli-
cy Bielska od pó³nocnych wychodni podœl¹skich oddziela
siê po³udniowy pas okien, który nastêpnie jako strefa lanc-
koroñsko-¿egociñska kontynuuje siê ku wschodowi przez
Myœlenice po okolice Iwkowej. Koñczy siê w dyslokacyj-
nej strefie Mszana Dolna–Tarnów w strefie zmiany stylu
p³aszczowiny œl¹skiej (¯ytko i in., 1989).

P³aszczowina podœl¹ska jest ca³kowicie odkorzeniona,

wystêpuje

w

postaci

³usek

(Bachowice,

WoŸniki,

Szyd³owiec, Gierczyce) lub fa³dów (Wêglówka). Czêsto s¹
to

tylko

strzêpy

warstw.

SzerokoϾ

wychodni

na

powierzchni wynosi nawet do 5 km, lokalnie jest zreduko-
wana do zera.

P³aszczowina skolska (Skole Nappe) (Nowak, 1914).

P³aszczowina ta, zwana te¿ skibow¹, stanowi wa¿ny ele-
ment Karpat Wschodnich. Od granicy z Ukrain¹ siêga po
Brzesko, wystêpuje te¿ w okolicy Wadowic i Radziszowa;
by³a tam zaliczana do p³aszczowiny podœl¹skiej (Ksi¹¿kie-
wicz, 1972, 1977). Jest ca³kowicie odkorzeniona i nasuniê-
ta na utwory miocenu grupy brze¿nej. W jej pod³o¿u
znajduj¹ siê utwory autochtonicznego miocenu œrodkowe-
go. W okolicy Wadowic, Pleœnej, Pilzna, a zw³aszcza ko³o
Rzeszowa brze¿na strefa p³aszczowiny jest przykryta
utworami œrodkowego miocenu. Erozyjne p³aty transgre-
sywnego badenu znajduj¹ siê te¿ w okolicy Grudny Dolnej,
Dubiecka, Olszan.

P³aszczyzna œciêcia na obszarze wschodnim utworzy³a

siê wœród ciemnych ³upków spaskich dolnej kredy,
g³ównie hoterywu. W okolicy Wadowic i Radziszowa œciê-
cie objê³o fliszowe utwory eocenu–dolnego miocenu.

P³aszczowina skolska wyklinowuje siê w pod³o¿u Kar-

pat, brak jej utworów w profilach otworów na linii Iwko-
wa–Zakliczyn–Tuchów.

Jest

prawdopodobne,

¿e

nawiercony dalej na po³udniu pod p³aszczowin¹ magursk¹
kredowo-paleogeñski flisz sukcesji Obidowej–S³opnic
(Jawor & Sikora, 1979) nie nale¿y do p³aszczowiny dukiel-
skiej (Cieszkowski i in., 1985), lecz stanowi przed³u¿enie
p³aszczowiny skolskiej (¯ytko & Malata, 2001). Element
ten pojawia siê ponownie przy brzegu Karpat ko³o Wado-
wic, znany jako flisz zewnêtrzny.

Sukcesja skolska obejmuje ciemne ³upki spaskie kredy

dolnej, piaskowce z KuŸminy, albu–cenomanu oraz utwory
kredy górnej i paleocenu zwane tradycyjnie warstwami
inoceramowymi. Flisz eoceñski jest nadœcielony piaskow-
cami kliwskimi i warstwami kroœnieñskimi oligocenu–dol-
nego miocenu. We wschodniej strefie p³aszczowiny
skolskiej jest wyró¿niona brze¿na strefa antyklinorialna
i wewnêtrzna — synklinorialna. Na tle tej drugiej zaznacza
siê rozleg³e obni¿enie Strzy¿owa przechodz¹ce ku wscho-
dowi w synklinorium Gór S³onnych. W polskich Karpatach
szerokoœæ p³aszczowiny przekracza 30 km (ryc. 3). Ma ona
fa³dowy styl budowy. Fa³dy s¹ obalone, lecz w miarê regu-
larne. Na wschód od sigmoidy przemyskiej styl siê zmie-
nia, szerokoœæ zwê¿a siê do ok. 15 km. Fa³dy prze-
kszta³caj¹ siê w kilka skib, czyli wielkich, z³uskowanych
antyklin. W Karpatach Wschodnich poza granicami Polski
s¹ wyró¿niane skiby: brze¿na, orowska, skolska, Paraszki,
Ze³emianki, Ro¿anki.

W okolicach Wadowic p³aszczowina tworzy zbudo-

wany z utworów paleogenu wysuniêty pó³wysep oraz
okno Radziszowa (¯ytko i in., 1989). Istnieje te¿ zalicza-
na do p³aszczowiny podœl¹skiej ³uska Szyd³owca, wyka-
zuj¹ca du¿e podobieñstwo do utworów kredy sukcesji
skolskiej.

Rzeczywista gruboœæ p³aszczowiny skolskiej wzrasta

ku po³udniowi i w œwietle danych z wierceñ Paszowa 1
i KuŸmina 1 mo¿e przekraczaæ 7000 m.

Grupa brze¿na

Tworz¹ j¹ jednostki tektoniczne uformowane z najbar-

dziej brze¿nej, po³udniowo-wschodniej czêœci Karpat fli-
szowych oraz sfa³dowanych i odkorzenionych utworów

932

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008

po³udniowej czêœci zapadliska przedkarpackiego. Wiêksz¹
mi¹¿szoœæ utwory miocenu sfa³dowanego osi¹gaj¹ tylko
w brze¿nej, po³udniowo-wschodniej czêœci polskich Kar-
pat zewnêtrznych.

P³aszczowina borys³awsko-pokucka (Boryslav-Po

-

kuttya Nappe). Uformowa³a siê z fliszowych utworów
brze¿nej czêœci p³aszczowiny skolskiej oraz dolnomio-
ceñskich utworów molasowych wewnêtrznej czêœci zapa-
dliska

przedkarpackiego.

P³aszczowina

borys³awsko-

-pokucka stanowi element poœredni pomiêdzy Karpatami
zewnêtrznymi i zapadliskiem przedkarpackim. P³aszczo-
wina ta wystêpuje w Karpatach Wschodnich, gdzie jest te¿
okreœlana jako fa³dy wg³êbne. W Polsce wystêpuje w for-
mie szcz¹tkowej na po³udnie od Przemyœla. Zaliczono do
niej ³uskê Knia¿yc z utworami dolnego miocenu — czêœæ
p³aszczowiny stebnickiej (?) — i ³uskami brze¿nymi p³asz-
czowiny skolskiej na po³udnie od Przemyœla (Kotlarczyk,
1985). W ujêciu tym przyjêto, ¿e fa³dy wg³êbne uleg³y
redukcji przy brzegu Karpat, w strefie sigmoidy prze-
myskiej.

W otworze KuŸmina 1 przewiercono p³aszczowiny

skolsk¹ i stebnick¹, miocen autochtoniczny oraz nawier-
cono utwory prekambru (¯ytko, 1989). Nie napotkano
utworów sukcesji borys³awsko-pokuckiej. Mog¹ siê one
znajdowaæ na po³udnie od KuŸminy, w s¹siedztwie osi
depresji grawimetrycznej, a wiêc podobnie jak w Kar-
patach Wschodnich. Kompleks ³upków menilitowych
z pakietami piaskowców kroœnieñskich, nawiercony w ot-
worze Jasieñ IG 1 ko³o Ustrzyk Dolnych na g³êbokoœci
4067–4518 m pod utworami kredy podœl¹skiej i skolskiej,
mo¿e reprezentowaæ utwory fa³dów wg³êbnych (¯ytko,
1999).

P³aszczowina stebnicka (Stebnik, Sambir Nappe)

(To³wiñski, 1950). P³aszczowina stebnicka jest utworzona
z molasowych osadów dolnego i œrodkowego miocenu
(Ney, 1968). Jest charakterystyczna dla Karpat Wschod-
nich. W Polsce zosta³a rozpoznana przed czo³em p³aszczo-
winy skolskiej oraz pod jej nasuniêciem. Na powierzchni
wystêpuje na wschód od Przemyœla i zapada ku zachodowi
pod ³uskê Knia¿yc i p³aszczowinê skolsk¹. Jest nasuniêta
na miocen œrodkowy ³uski zg³obickiej oraz ni¿ej le¿¹ce
autochtoniczne utwory œrodkowego miocenu (baden–
–sarmat).

Granicê doln¹ p³aszczowiny tworzy p³aszczyzna œciê-

cia wœród utworów solonoœnej formacji dolnego miocenu.
W kilku otworach stwierdzono nad p³aszczyzn¹ œciêcia
utwory fliszowe. S¹ to prawdopodobnie olistolity, gdy¿
reprezentuj¹ utwory fliszowe ró¿nego wieku: Jaksmanice
10 — eocen–oligocen; Cisowa IG 1 — oligocen; KuŸmina
1 — paleocen, koniak, turon. W strukturze p³aszczowiny
wystêpuje kilka obalonych ku pó³nocy fa³dów. Rzeczywi-
sta gruboœæ tego elementu na po³udnie od Przemyœla wyno-
si ok. 2500 m (Ney, 1968). Gruboœæ ta zmniejsza siê ku
zachodowi. W otworze Cisowa IG 1, ok. 12 km od brzegu
Karpat, wystêpuje tylko na g³êbokoœci 4012–4023 m; ok.
16 km dalej, w otworze KuŸmina 1 — na g³êbokoœci
6885–7062 m. W otworze tym a¿ do 7221 m przewiercano

olistolity fliszowe, byæ mo¿e nale¿¹ce do p³aszczowiny
stebnickiej.

Dalej ku zachodowi oderwane fragmenty tego elemen-

tu stwierdzono w profilach kilku otworów w pod³o¿u Kar-
pat a¿ po okolice Ropczyc (por. Ksi¹¿kiewicz, 1972).
Autochtoniczne utwory dolnego miocenu napotkano w pro-
filach kilku otworów (Sucha IG 1, Zawoja 1 i innych)
w pod³o¿u Karpat Zachodnich (Oszczypko, 1997). Stano-
wi¹ one przed³u¿enie osadów basenu stebnickiego.

£uski zg³obickie (Zg³obice Thrust-sheets) (Kotlar-

czyk, 1985). Na zachód od Przemyœla, przed czo³em p³asz

-

czowiny stebnickiej wystêpuje w¹ska strefa sfa³dowanych
utworów miocenu œrodkowego i górnego (?), która wraz
z Karpatami fliszowymi jest nasuniêta p³asko na utwory
autochtonicznego miocenu œrodkowego zaliczane do zew-
nêtrznej czêœci zapadliska (Ney, 1968; Kotlarczyk, 1985;
Oszczypko & Tomaœ, 1985; ¯ytko i in., 1989; Oszczypko,
1997; Po³towicz, 2004; Oszczypko i in., 2006). Strefa mio-
cenu sfa³dowanego tworzy rodzaj w¹skiego, zapadaj¹cego
na po³udnie klina. Na zachód od Pilzna szerokoœæ strefy
sfa³dowanych utworów badeñsko-sarmackich wyraŸnie siê
zwiêksza, maksymalnie do 10 km. Wystêpuj¹ce tutaj utwo-
ry s¹ znane jako fa³dy badeñskie (Ksi¹¿kiewicz, 1972) lub
jako jednostka zg³obicka (Kotlarczyk, 1985; por. Krzy-
wiec, 1997; Po³towicz, 2004; Oszczypko i in., 2006).

Na zachód od Pilzna, w utworach sfa³dowanego mioce-

nu s¹ obecne z³o¿a soli (np. w Wieliczce i Bochni),
tworz¹ce fa³dy obalone ku pó³nocy. Wczeœniejsze interpre-
tacje dopuszcza³y obecnoœæ karpackiego fliszu w j¹drach
solonoœnych fa³dów (por. Ksi¹¿kiewicz, 1972), dziœ jednak
przyjmuje siê olistolitowe pochodzenie fliszowych i sol-
nych bloków (Kolasa & Œl¹czka, 1985).

W rejonie Tarnowa sfa³dowany miocen jest uformowa-

ny z co najmniej z dwóch ³usek zg³obickich. Potwierdzaj¹
to wyniki badañ Po³towicza (2004) oraz Krzywca i in.
(2004).

Na zachód od Raby, gdzie jest bardzo p³aska

powierzchnia nasuniêcia, ³uski zg³obickie s¹ s³abo rozwi-
niête (Oszczypko & Tomaœ, 1985), natomiast przed ich
czo³em pojawia siê paraautochton zatoki gdowskiej, które-
go pó³nocn¹ granicê wyznacza uskok inwersyjny zakorze-
niony w utworach pod³o¿a platformowego.

Wed³ug Krzywca i in. (2004) jednostkê zg³obick¹

w rejonie Brzeska–Wojnicza nale¿y interpretowaæ jako
strefê trójk¹tn¹ (triangle zone) powsta³¹ w wyniku kom-
presji. W tej interpretacji zosta³y wyró¿nione: ³uska
zwi¹zana z nasuniêciem karpackim, dupleks o pasywnym
stropie oraz ³uska ograniczona od po³udnia nasuniêciem
wstecznym, a od pó³nocy nasuniêciem czo³owym.

£uska Roczyny-Andrychów (Roczyny-Andrychów

Thrust-sheet) (Wójcik i in., 1999). Przy brzegu Karpat,
miêdzy granic¹ pañstwa ko³o Cieszyna a Andrycho-
wem wyró¿niaj¹ siê sfa³dowane m³ode utwory miocenu
(sarmat–panon) z du¿ym udzia³em olistolitów fliszo-
wych i ¿wirów pochodz¹cych z platformy (por. ryc. 5,
zob. te¿ Oszczypko, 2006). Obszar ten jest w trakcie
badañ.

933

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008

Zapadlisko przedkarpackie (Carpathian Foredeep)

Zapadlisko jest wype³nione dolno- i œrodkowomioceñ-

skimi osadami autochtonicznymi, powsta³ymi w zró¿nico-
wanych œrodowiskach sedymentacyjnych (Oszczypko i in.,
2006). W zapadlisku przedkarpackim mo¿na wyró¿niæ
czêœæ zewnêtrzn¹, le¿¹c¹ na pó³noc od Karpat, oraz czêœæ
wewnêtrzn¹ ukryt¹ pod nasuniêtymi Karpatami. Zapadli-
sko zewnêtrzne wype³niaj¹ œrodkowomioceñskie osady
morskie gruboœci od kilkuset metrów w pó³nocnej — brze-
¿nej czêœci do ok. 3500 m w czêœci po³udniowo-wschod-
niej (Ney, 1968). Pod nasuniêciem Karpat fliszowych
znajduje siê czêœæ zapadliska wewnêtrznego, której szero-
koœæ jest nie mniejsza ni¿ 50 km (Oszczypko & Tomaœ,
1985; Oszczypko, 2004, 2006; Oszczypko i in., 2006).

Literatura

BIRKENMAJER K. 1979 — Przewodnik geologiczny po pieniñskim
pasie ska³kowym. Wyd. Geol., Warszawa.
BIRKENMAJER K. 1986 — Stages of structural evolution of the Pie-
niny Klippen Belt, Carpathians. Stud. Geol. Pol., 88: 7–32.
BIRKENMAJER K. 2001 — Pieniny Klippen Belt, [In:] Birkenmajer K.
& Krobicki M. (eds). Carpathian paleogeography and geodynamics,
a multidisciplinary approach. 12

th

Meeting of the Association of

European Geological Societies. Kraków, 13–15 September 2001. Field
trip C. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Kraków: 99–141.

BURTAN J. & SOKO£OWSKI S. 1956 — Nowe badania nad stosun-
kiem regionu magurskiego do kroœnieñskiego w Beskidach Zachod-
nich. Prz. Geol., 4: 457–458.
CIESZKOWSKI M., ŒL¥CZKA A. & WDOWIARZ S. 1985 — New
data on structure of the Flysch Carpathians. Prz. Geol., 6: 313–333.
JAWOR E. & SIKORA W. 1979 — Jednostka Obidowej – S³opnic jako
nowa jednostka tektoniczna polskich Karpat fliszowych. Kwart. Geol.,
23: 499–501.
JUREWICZ E. 1997 — The contact between the Pieniny Klippen
belt and Magura Unit (the Ma³e Pieniny Mts). Geol. Quart., 41:
315–325.
KOLASA K. & ŒL¥CZKA A. 1985 — Sedimentary salt megabreccias
exposed in the Wieliczka mine, Fore-Carpathian Depression. Acta
Geol. Pol., 35, 3-4: 221–230.
KOSZARSKI L. 1985 — Tectonic units of the Polish outer Carpa-
thians, [In:] Koszarski L. (ed.) Carpatho-Balkan Geological Associa-
tion XIII Congress. Cracow, Poland. Guide to excursion 3. Geology of
the Middle Carpathians and the Carpathian Foredeep. Wyd. AGH,
Kraków: 30–39.
KOSZARSKI L., SIKORA W. & WDOWIARZ S. 1974 — The flysch
Carpathians, [In:] Mahel M. (ed.) Tectonics of the Carpathian-Bal-
kan regions. Štátný geologický ústav Dionýzia Štúra, Bratislava:
180–197.
KOTLARCZYK J. 1985 — An outline of the stratigraphy of marginal
tectonic units of the Carpathian orogen in the Rzeszów-Przemyœl area.
[In:] Kotlarczyk J. (ed.) Carpatho-Balkan Geological Association XIII
Congress. Cracow, Poland. Guide to excursion 4. Geotraverse
Kraków–Baranów–Rzeszów–Przemyœl–Ustrzyki Dolne–Komañcza–
Dukla. Wyd. Geol., Warszawa: 39–64.
KOZIKOWSKI H. 1956 — Jednostka Ropy — Pisarzowej, nowa jed-
nostka tektoniczna polskich Karpat fliszowych, [W:] Z badañ
geologicznych w Karpatach. T. 1. Biul. Inst. Geol., 110: 93–121.

934

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008

0

1

2

3

4

5

Z-1

La-1

A-6

A-4

A-3

F

S

E

N

g

³ê

b

o

koϾ

[km]

depth

[km]

0

5

10km

formacja z Zawoi (paleogen?)
Zawoja Formation (Paleogene?)

formacja zebrzydowicka (ottang-eggenburg)
Zebrzydowice Formation (Ottangian-Eggenburgian)

formacja stryszawska (karpat)
Stryszawa Formation (Karpatian)

zlepieniec dêbowiecki (górny karpat-baden)
Dêbowiec Formation (Upper Karpatian-Badenian)

formacja skawiñska (baden)
Skawina Formation (Badenian)

p³aszczowina podœl¹ska
Sub-Silesian Nappe

p³aszczowina œl¹ska
Silesian Nappe

p³aszczowina magurska
Magura Nappe

nasuniêcie
overthrust

uskok
fault

pod³o¿e krystaliczne
crystalline basement

dewon-dolny karbon
Devonian-Lower Carboniferous

górny karbon
Upper Carboniferous

formacja suska (olistoplaka) „p³aszczowina starostyryjska”
Sucha Formation (olistoplaque) “Old-Styrian Nappe”

ogniwo zlepieñców ze Stachorówki (karpat)
Stachorówka Conglomerate Member (Karpatian)

Ryc. 5. Przekrój geologiczny F–E Zawoja–Andrychów (patrz ryc. 1) (Oszczypko, 2006, zmieniona)
Fig. 5. Geological cross-section F–E Zawoja–Andrychów (see Fig. 1) (Oszczypko, 2006, modified)

KOZIKOWSKI H. 1958— Geologia centralnej Depresji Karpackiej
miêdzy ¯migrodem a Sanokiem. Acta Geol. Pol., 8 (4): 477–499.
KRZYWIEC P. 1997 — Large-scale tectono-sedimentary Middle Mio-
cene history of the central and eastern Polish Carpathian Foredeep
Basin — results of seismic data interpretation. Prz. Geol., 45:
1039–1053.
KRZYWIEC P., ALEKSANDROWSKI P., FLOREK R. & SIUPIK J.
2004 — Budowa frontalnej strefy Karpat zewnêtrznych na przy-
k³adzie mioceñskiej jednostki Zg³obic w rejonie Brzeska–Wojnicza
— nowe dane, nowe modele, nowe pytania. Prz. Geol., 52:
1051–1059.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1935 — Die äussere Karpathische Klippenzone
bei Andrychów. III. Die Stratigraphie d. Klippenserie u. ihre Stellung
im Bau d.West-Karpaten. Bull. Intern. Acad. Pol. A: 221–233.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1938 — Fauna górnoneokomska z Lanckorony.
Spraw. Komis. Fizjogr. PAU, 72: 223–255.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1948 — Stratygrafia serii magurskiej na przedpo-
lu Babiej Góry. Biul. Pañtw. Instyt. Geol., 48: 34.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1951 — Ogólna mapa geologiczna Polski
1 : 50 000. Objaœnienia do arkusza Wadowice. Pañstwowy Instytut
Geologiczny, Warszawa.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1953 — Karpaty fliszowe miêdzy Olz¹ a Dunaj-
cem, [W:] Regionalna Geologia Polski. T. 1 Karpaty. Z. 2 Tektonika.
Kraków: 305–362.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1956 — Geology of the northern Carpathians.
Geol. Rundsch., 45: 369–411.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1958 — Stratygrafia serii magurskiej w Beski-
dzie Œrednim, [W:] Z badañ geologicznych w Karpatach. T. 3. Biul.
Inst. Geol., 135: 43–96.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1972 — Budowa geologiczna Polski. T. 4,
Tektonika. Cz. 3, Karpaty. Wyd. Geol., Warszawa.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1977 — The tectonics of the Carpathians, [In:]
Po¿aryski W. (ed.) Geology of Poland. Vol. 4, Tectonics. Wyd. Geol.,
Warsaw: 476–620.
LIMANOWSKI M. 1905 — Rzut oka na architekturê Karpat. Kosmos,
30: 255–340.
LEXA V., ELECKO M., MELLO J., POLAK M., POTFAJ M. &
VOZAR J. 2000 — Geological map of Western Carpathians and adja-
cent areas 1 : 500 000. Ministry of the Environment of Slovak
Republic, Geological Survey of Slovak Republic, Bratislava.
NEY R. 1968 — Rola rygla krakowskiego w geologii zapadliska
przedkarpackiego i rozmieszczeniu z³ó¿ ropy naftowej i gazu. Pr. Geol.
Kom. Nauk. Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 45: 7–82
NOWAK J. 1914 — Jednostki tektoniczne polskich Karpat wschod-
nich. Arch. Nauk. Lwów, dz. 2, t. 2, z. 2.
NOWAK J. 1924 — Geologia Krynicy. Kosmos, 49: 449–499.
NOWAK J. 1927 — Zarys tektoniki Polski. II Zjazd S³owiañskich
Geografów. Kraków.
OPOLSKI Z. 1927 — Sprawozdanie z badañ geologicznych na arku-
szach Wola Michowa, Lesko, Ustrzyki Górne. Spraw. PIG, 4:
226–242.
OPOLSKI Z. 1930 — Zarys tektoniki Karpat miêdzy Os³aw¹–£upko-
wem a U¿okiem–Siankami. Spraw. PIG, 5: 617–658.
OSZCZYPKO N. 1973 — The geology of the Nowy S¹cz Basin (The
Middle Carpathians). Biul. Inst. Geol., 273: 101–190.
OSZCZYPKO N. 1997— The Early-Middle Miocene Carpathian peri-
pheral foreland basin (Western Carpathians, Poland). Prz. Geol., 45:
1054–1063.
OSZCZYPKO N. 2004 — The structural position and tectonosedimen-
tary evolution of the Polish Outer Carpathians. Prz. Geol., 52 (8/2):
780–791.
OSZCZYPKO N. 2006 — Late Jurassic-Miocene evolution of the
Outer Carpathian fold-and-thrust belt and its foredeep basin (Western
Carpathians, Poland). Geol. Quart., 50 (1): 169–194.
OSZCZYPKO N. & TOMAŒ A. 1985— Tectonic evolution of margi-
nal part of the Polish Flysch Carpathians in the Middle Miocene.
Kwart. Geol., 29: 109–128.
OSZCZYPKO N., KRZYWIEC P., LEMBERGER M., STEFANIUK
M. PIETSCH K. & TRYGAR H. 1998 — Integrated geological-geo-

physical interpretation of the Rzeszów-Smilno profile (Western Carpa-
thians), [In:] Carpathian-Balkan Geological Association XVI Con-
gress. Austria, Vienna, August 30

th

to September 2

nd

, 1998. Abstracts:

446.
OSZCZYPKO N., OSZCZYPKO-CLOWES M., GOLONKA J. &
KROBICKI M. 2005 — Position of the Marmarosh Flysch (Eastern
Carpathians) and its relation to the Magura Nappe (Western Carpa-
thians). Acta Geol. Hung., 48 (3): 259–282.
OSZCZYPKO N., KRZYWIEC P., POPADYUK I. & PERYT T. 2006
— Carpathian Foredeep Basin (Poland and Ukraine): Its sedimentary,
structural and geodynamic evolution. AAPG Special Volumes, 84:
293–350.
PO£TOWICZ S. 2004 — Jednostki stebnicka i zg³obicka w budowie
Karpat Polskich. Geol. AGH, 30: 85–120.
SIKORA W. 1970 — Budowa geologiczna p³aszczowiny magurskiej
miêdzy Szymbarkiem Ruskim a Nawojow¹, [W:] Z badañ geolo-
gicznych w Karpatach. T. 13. Biul. Inst. Geol., 235: 5–121.
SIKORA W. & ¯YTKO K. 1959 — Budowa geologiczna Beskidu
Wysokiego na po³udnie od ¯ywca. Biul. Inst. Geol., 141: 61–204.
SIKORA W., BORYS£AWSKI A., CIESZKOWSKI M. & GUCIK S.
1980 — Przekrój geologiczny Kraków–Zakopane. 1 : 50 000. Wyd.
Geol., Warszawa.
ŒL¥CZKA A. 1971 — Geologia jednostki dukielskiej. Pr. Inst. Geol.,
63: 1–97.
ŒL¥CZKA A. (red). 1977 — Przewodnik 49. Zjazdu Polskiego Towa-
rzystwa Geologicznego, Krosno 22–25.09.1977. Wyd. Geol. Warsza-
wa: 1–148.
ŒL¥CZKA A. 1985 — Geology of the Polish part of the Fore-Dukla
zone and Dukla unit, [In:] Kotlarczyk J. (ed.) Carpatho-Balkan Geolo-
gical Association XIII Congress. Cracow, Poland. Guide to excursion
4. Geotraverse Kraków–Baranów–Rzeszów–Przemyœl–Ustrzyki
Dolne– Komañcza–Dukla. Wyd. Geol., Warszawa: 64–85.
ŒWIDZIÑSKI H. 1934 — Uwagi o budowie Karpat fliszowych. Spraw.
PIG, 8: 75–139.
ŒWIDZIÑSKI H. 1958 — Mapa geologiczna Karpat Polskich. Czêœæ
wschodnia. Inst. Geol., Warszawa.
TEISSEYRE H. 1932 — Zarys budowy geologicznej Karpat Dukiel-
skich. Spraw. PIG, 7: 319–336.
TO£WIÑSKI K. 1921 — Dyslokacje poprzeczne oraz kierunki tekto-
niczne w Karpatach Polski. Pr. Geogr., 6: 27–47.
TO£WIÑSKI K. 1933 — Centralna depresja karpacka. Geol. Statyst.
Naft., 7: 362–366.
TO£WIÑSKI K. 1950 — Brzeg Karpat. Acta Geol. Pol., 1: 13–35.
UHLIG V. 1907 — Über die Tektonik der Karpathen. S.B. Akad.Wiss.
Wien, 116, 1: 871–982.
WDOWIARZ J. 1930 — Szkic geologiczny Karpat miêdzy Prze³êcz¹
Dukielsk¹ a Os³awic¹—Os³aw¹. Kosmos A, 55: 675–691.
WÊC£AWIK S. 1969 — Budowa geologiczna p³aszczowiny magur-
skiej miêdzy Uœciem Gorlickim a Tyliczem. Pr. Geol. Kom. Nauk
Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 59: 1–96.
WÓJCIK A., SZYD£O A., MARCINIEC P. & NEŒCIERUK P. 1999
— Sfa³dowany miocen rejonu andrychowskiego — nowa jednostka
tektoniczna. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 168: 231–248.
¯YTKO K. 1989 — Profil otworu wiertniczego KuŸmina 1 (polskie
Karpaty Wschodnie). Kwart. Geol., 33: 360–362.
¯YTKO K. 1999 — Korelacja g³ównych strukturalnych jednostek
Karpat Zachodnich i Wschodnich. Pr. Pañstw. Inst. Geol, 168:
135–164.
¯YTKO K. 2001 — Jednostki strukturalne Karpat zewnêtrznych miê-
dzy So³¹ a Dunajcem. Prz. Geol., 49: 703–709.
¯YTKO K. & MALATA T. 2001 — Paleogeograficzna pozycja fliszu
jednostki Obidowej-S³opnic w basenie Karpat zewnêtrznych. Prz.
Geol., 49: 425–430.
¯YTKO K., ZAJ¥C R., GUCIK S., RY£KO W., OSZCZYPKO N.,
GARLICKA I., NEMÈOK J., ELIÁŠ M., MENÈIK E. & STRÁNIK Z.
1989 — Map of the tectonic elements of the Western Outer Carpathians
and their foreland, [In:] Poprawa D. & Nemèok J. (eds.) Geological
atlas of the Western Outer Carpathians and their foreland. Wyd. Geol.,
Warszawa.

935

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008