2010-03-07

1

Dr n. hum. Ewa Wilczek-Rużyczka,

Wydział Ochrony Zdrowia

Collegium Medicum

Uniwersytet Jagielloński

Depresja

Jaś miał 13 lat, kiedy po raz pierwszy pojawił się na
terapii. Jego rodzice umówili się na wizytę z
klinicznym psychologiem dziecięcym z rekomendacji
psychiatry, który nie mógł skłonić Jasia do mówienia.
Jego rodzice powiedzieli, że stale siedzi w swoim
pokoju, nie bawi się z innymi dziećmi i często budzi
się w nocy i wcześnie rano. Szkoła była dla niego
nudna, uprawianie sportu wykluczone, nawet nie lubił
muzyki młodzieżowej. Po kilku sesjach, podczas
których psycholog był bardzo spokojny i cierpliwy,
Jaś zaczął mówić. Po kilku tygodniach powiedział o
swojej nienawiści do nadmiernie krytycznych
rodziców, braku bliskości z rodzeństwem i skrajnym
rozczarowaniu sobą samym. Jego stan emocjonalny
był stanem depresji.

Opis i klasyfikacja

Kiedyś uważano, iż na depresję cierpią jedynie dorośli?
Zaburzenia depresyjne pogarszają funkcjonowanie wielu
dorosłych (zob. Hammen, 1997), ale obecnie eksperci
uznają, że dzieci także mogą cierpieć i faktycznie cierpią na
kliniczną depresję. Na początku depresja u dzieci mogła
być niezauważana po prostu dlatego, że nikt nie pytał
dziecka o jego uczucia i nastrój. Dzieci, które
przyprowadzano do ośrodków terapeutycznych z powodu
problemów z zachowaniem, mogły cierpieć również na
depresję, ale klinicyści nie zwracali na to uwagi. Niestety,
dzieci spokojne i wycofane, i prawdopodobnie dysforyczne
lub depresyjne, były często ignorowane. Kiedy badacze
zaczęli pytać dzieci bezpośrednio o objawy depresyjne,
stało się oczywiste, że dzieci mogą cierpieć i cierpią na
depresję (Harrington, 1994), a depresja dziecięca może
mieć liczne negatywne skutki, takie jak epizody depresji w
przyszłości, pogorszenie przystosowania społecznego,
trudności z nauką szkolną, w niektórych przypadkach
zwiększone ryzyko samobójstwa.

W klasyfikacji diagnostycznej DSM-IV kryteria epizodu
depresji u dorosłych mogą być stosowane wobec dzieci —
chociaż występują pewne różnice w sposobie przejawiania
się tego zaburzenia. Na przykład młodsze dzieci mogą
częściej skarżyć się na objawy fizyczne niż dorośli i mogą
być drażliwe. U starszych dzieci symptomy mogą mieć
bardziej subiektywny charakter niż u młodszych dzieci, na
przykład może to być poczucie bezradności i pesymizm.
Jednak, ogólnie rzecz biorąc, większość ekspertów uważa,
że depresja ma na ogół podobny obraz kliniczny,
niezależnie od wieku jednostki. Diagnozę wielkiego
zaburzenia depresyjnego (major depressiye disorder)
stawia się, kiedy istnieją dowody występowania wielkiego
epizodu depresyjnego (major depressiye episode)

—

epizodu, którego nie można lepiej wyjaśnić
występowaniem innego zaburzenia oraz kiedy nie
występował nigdy epizod maniakalny. Na podstawie liczby
epizodów wielkie zburzenie depresyjne dzieli się na dwie
kategorie: pojedynczy epizod i zaburzenie nawracające.

Kryteria diagnostyczne wielkiego epizodu depresyjnego
Klasyfikacja według DSM

A. Pięć (lub więcej) poniższych symptomów występujących w
czasie tych samych dwóch tygodni oraz stanowiących zmianę w
stosunku do poprzedniego funkcjonowania; co najmniej jeden z
symptomów stanowi: obniżenie nastroju albo utrata
zainteresowań lub zdolności odczuwania przyjemności.

Depresyjny nastrój przez większość dnia, występujący prawie
codziennie, według subiektywnych relacji (np. czuje smutek i
pustkę) lub zaobserwowany przez innych (np. płacz).

Wyraźne zmniejszenie zainteresowań i zdolności odczuwania
przyjemności we wszystkich lub prawie wszystkich obszarach
aktywności, występujące przez prawie cały dzień prawie
codziennie (zarówno odczuwane subiektywnie, jak i
zaobserwowane przez innych).

Znaczny spadek wagi, mimo niestosowania diety, lub przyrost
wagi (zmiana większa niż 5% miesięcznie), albo wzrost lub
spadek apetytu występujący prawie codziennie.

Bezsenność lub nadmierna potrzeba snu, występujące prawie

codziennie.

Pobudzenie lub spowolnienie psychoruchowe występujące
prawie codziennie (zaobserwowane przez innych).

Zmęczenie lub utrata energii występujące prawie codziennie.

Poczucie bezwartościowości lub poczucie nadmiernej albo
nieuzasadnionej winy (które może być urojeniowe)
występujące prawie codziennie.

Zmniejszona zdolność myślenia lub zmniejszona zdolność
koncentracji uwagi, albo niemożność podejmowania decyzji,
występujące prawie codziennie.

Nawracające myśli o śmierci (a nie tylko lęk przed śmiercią),
nawracające myśli samobójcze bez szczegółowego planu,
albo próby samobójcze lub szczegółowe planowanie
popełnienia samobójstwa.

2010-03-07

2

B. Symptomy nie spełniają kryteriów epizodu mieszanego (np. nie

świadczą o manii).

C. Symptomy powodują klinicznie znaczące cierpienie lub
zaburzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub
dotyczącego innego obszaru funkcjonowania.

D. Symptomy nie są spowodowane bezpośrednimi skutkami
substancji psychoaktywnych (np. zażywaniem narkotyków;
leków) lub ogólnym stanem medycznym (np. niedoczynność
tarczycy).

E. Symptomy nie dają się wyjaśnić żałobą (np. po utracie
kochanej osoby), symptomy utrzymują się przez ponad 2
miesiące lub charakteryzują się znacznym pogorszeniem
funkcjonowania, chorobliwym zaabsorbowaniem poczuciem
bezwartościowości, występują myśli samobójcze, objawy
psychotyczne lub spowolnienie psychoruchowe.

Żródło; Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,
DS-IV. Copyright) 1994, American Psychiatric Association.

Klasyfikacja według lCD-10

F32.O Epizod depresji łagodny

A. Spełnione ogólne kryteria epizodu depresyjnego (P32).

B. Występują co najmniej dwa z następujących trzech
objawów:

1) nastrój obniżony w stopniu wyraźnie nieprawidłowym
dla danej osoby, utrzymujący się przez większość dnia i
prawie każdego dnia, w zasadzie niepodlegający
wpływowi wydarzeń zewnętrznych i utrzymujący się przez
co najmniej 2 tygodnie;

2) utrata zainteresowań lub zadowolenia w zakresie
aktywności, które zwykle sprawiają przyjemność;

3) zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość.

C. Dodatkowo występują objaw lub objawy z następującej
listy, dopełniając łączną liczbę objawów do co najmniej
czterech:

1) spadek zaufania lub szacunku dla siebie;

2) nieracjonalne poczucie wyrzutów sumienia lub
nadmiernej a nieuzasadnionej winy;

3) nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie, albo
jakiekolwiek zachowania samobójcze;

4) skargi na zmniejszoną zdolność myślenia lub skupienia
się, albo jej przejawy, takie jak niezdecydowanie lub
wahanie się;

5) zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej, w
postaci pobudzenia lub zahamowanie (zauważalne
subiektywnie lub obiektywnie);

6) zaburzenia snu wszelkiego typu;

7) zmiany łaknienia (wzrost lub spadek) wraz z
odpowiednią zmianą wagi.

Piąty znak można wykorzystać do określenia
występowania lub niewystępowania „zespołu
somatycznego”.

F32.00 Bez objawów somatycznych

F32.01. Z objawami somatycznymi

Źródło; Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń
zachowania w lCD-10; Badawcze kryteria diagnostyczne
1998).

Wprawdzie obraz symptomatologiczny jest podobny u
dzieci i u dorosłych, jednak o depresji okresu dzieciństwa
i wieku młodzieńczego wiemy znacznie mniej niż o
depresji u dorosłych. Mimo to pewne fakty są oczywiste.
Jeden z nich to stosunkowa rzadkość występowania
zespołów depresyjnych we wczesnym dzieciństwie, ale
coraz częstsze ich występowanie w starszym wieku.
Uważa się, że około 1% dzieci w wieku przedszkolnym,
szczególnie starszych niż 2-, 3-letnie, cierpi na dającą się
klinicznie zdiagnozować depresję (Kashani i Carison,
1987). W środkowym okresie dzieciństwa (6—12 lat) ten
wskaźnik wzrasta do 2%, a szacunek ten opiera się na
dużych próbach z Nowej Zelandii i USA (Anderson i in.,
1987; Costello i in., 1988). Zanim dziecko osiągnie wiek
młodzieńczy, współczynniki depresji ogromnie rosną do
prawie tej samej wielkości co w wieku dorosłym — między
4% a 8%, jeśli liczy się łącznie wielką depresję i dystymię
(Cooper i Goodyear, 1993; Roberts, Lewinsohn i Seeley,
1991).

Współzachorowalność powiększa liczbę
depresyjnych dzieci: dzieci

, które spełniają kryteria

diagnozy innych zaburzeń, takich jak zaburzenie
lękowe lub ADHD, mogą także spełniać kryteria
dodatkowej diagnozy depresji.
W zakresie depresji istnieją różnice płciowe i
uwidaczniają one pewien wzorzec rozwojowy.
Proporcja 1:1 w dzieciństwie (chłopcy—dziewczynki)
zmienia się na proporcję 1:2 w okresie dojrzewania.
W jednym z badań podano, że wskaźnik wielkiej
depresji wynosi 4,5% dla dziewcząt i 2,9% dla
chłopców (Whitaker i in., 1990). W późniejszym wieku
rozwojowym współczynnik ten odzwierciedla
rosnącą liczbę zachorowań wśród kobiet (zob. także
Gładstone, Kaslo Seeley i Lewinsohn, 1997).

2010-03-07

3

Występowanie depresji wśród dzieci może mieć tendencję

wzrostową. Nie dysponujemy wprawdzie danymi
porównawczymi z wysokiej jakości badań ankietowych
nad poprzednimi pokoleniami, jednak pewne dowody
świadczą, że osoby urodzone w późniejszych dekadach
częściej spełniają kryteria wielkiej depresji niż osoby
urodzone wcześniej (Klerman i Weissman, 1989;
Lewinsohn, Rohde, Seeley i Fischer, 1993). Czy ta zmiana
oznacza rzeczywisty wzrost zachorowań na depresję, czy
też jest to artefakt związany z intensyfikacją poszukiwania
tego zaburzenia, pozostaje kwestią dalszych badań.

Jednym z bardziej spójnych faktów dotyczących dzieci z

depresją jest wysoki współczynnik współzachorowalności.
Ostatni przegląd badań (Compas, 1997) ponownie
potwierdził wcześniejsze obserwacje, że
współwystępowanie innych zaburzeń jest regułą (Brady i
Kendail, 1992).

Dane przedstawione przez Lewinshona,

Rohde”a,

Hopsa i

Clarke”a (1991) pokazują, że u 43% osób w

wieku dojrzewania, u których rozpoznano
depresję, zdiagnozowano co najmniej jedno
współwystępujące zaburzenie.
Współzachorowalność była najwyższa dla
zaburzeń lękowych (18%), zaburzeń związanych z
używaniem substancji psychoaktywnych (14%) i
zaburzeń z zachowaniami niszczycielskimi (8%)
(cyt. za Compas, 1997)

Diagnozowanie depresji u dzieci

Diagnozowanie depresji u dzieci okazało się bardziej
skomplikowane, niż kiedyś sądzono. Jako metody oceny
stosowane są ustrukturalizowane wywiady, kwestionariusze
samoopisu

, techniki nominowania przez rówieśników oraz

skale szacunkowe dla rodziców i nauczycieli, jednak dane
pochodzące z tych różnych źródeł cechuje niska zgodność
między miarami. Depresja oceniana za pomocą jednej metody
nie jest taka sama, jak depresja dziecięca oceniana w inny
sposób (zob. np. Kazdin, Esveldt-Dawson, Unis i Rancurello,
1983; Saylor, Finch, Baskin, Furey i Kelly, 1984; Wolfe I in.,
1987).

Uwidacznia się to w następujący sposób: oceny

depresji dokonywane przez rówieśników i nauczycieli nie są
znacząco powiązane z własnymi relacjami dzieci o ich
poziomie depresji. Relacje o własnym poziomie lęku są
często silniej skorelowane z depresją niż własne relacje i
oceny nauczycieli dotyczące depresji (Wolfe I in., 1997), a
depresja matki może mieć wpływ na jej relacje dotyczące
samopoczucia dziecka (np. Conrad I Hammen, 1989).

Zaburzenia emocjonalne o charakterze lękowym i

depresja silnie wiążą się ze sobą (Kendail i Watson,
1989). Potrzebne są dalsze badania na temat
zazębiania się lęku i depresji, które wyjaśnią różnice
między własnymi relacjami o tych zaburzeniach i
objawami relacjonowanymi przez innych. Jednakże,
ponieważ doznania dziecka są bardzo ważne, jego
własne relacje stanowią istotna część oceny
emocjonalnego cierpienia (Finch, Lipovsky i Casat
1989). Jeśli mamy zdiagnozować kliniczną depresję u
dziecka, badacze zalecają, aby przeprowadzić wywiad
oddzielnie z rodzicami, ponieważ rodzice, mówiąc o
zaobserwowanych przez siebie symptmach

, mogą po

prostu nie wiedzieć, jakie są prywatne doznania ich
dzieci.

Czynniki przyczynowe

Przyczyną depresji klinicznej w różnych jej formach nie jest
jedno zewnętrzne wydarzenie, ani pojedynczy czynnik
biologiczny. Niemniej stwierdzono, że każdy z tych
odmiennych rodzajów czynników przyczynia się do naszego
zrozumienia tego zaburzenia. Większość badań prowadzono
na dorosłych (zob. Hammen, 1997).
Istnieją liczne dowody dotyczące genetycznych uwarunkowań
depresji. Według Hammen (1991) depresja występuje
rodzinnie. Wyniki badań nad dziedziczeniem, w których
analizowano historie rodzinne, badano bliźnięta i dzieci
adoptowane potwierdzają wniosek, że kliniczna depresja ma
istotny komponent genetyczny (np. Paykel

, 1992). Jednakże

czynniki środowiskowe mają także istotne znaczenie, na co
wskazuje fakt, że ryzyko zachorowania na depresję rośnie u
dzieci, jeżeli u rodziców wystąpiła depresja przed 20. rokiem
życia. Ostatnie dane wskazują, że czynnik genetyczny
przyczynia się do współwystępowania w okresie trzech lat
symptomów antyspołecznych i depresyjnych.

Poznawcze modele depresji skupiają się na stylach

atrybucyjnych

, stosowanych przez jednostkę w celu

wyjaśniania negatywnych skutków czy zdarzeń i w swych
różnych odmianach stanowią odgałęzienia modelu depresji
sformułowanego przez Becka (1967). Stanowisko to zakłada,
że depresja wiąże się z negatywnym stosunkiem do samego
siebie, świata i przyszłości. W pokrewnym modelu (np.
Abramson, Metalsky

i Alby, 1989) kładzie się nacisk na

poczucie beznadziejności i depresogenny styl atrybucyjny.
Kiedy występują negatywne wydarzenia, dzieci ze
skłonnością do depresji przypisują ich przyczyny stałym,
wewnętrznym i ogólnym właściwościom Ja. Szczególnie silne
są błędne atrybucje dotyczące straty, rozłąki i
wykorzystywania. Nowe badania na dzieciach pokazują, że
styl atrybucji i błędy spostrzegania powiązane są z depresją
(Kasiow, Brown i Mees, 1994).
W jednym z badań nad grupą w wieku 9—12 lat stwierdzono,
że dzieci depresyjne oceniają siebie bardziej krytycznie niż
ich niedepresyjni

rówieśnicy (Kendali, Stark i Adam, 1990).

2010-03-07

4

W celu ustalenia, czy oceny te miały rzeczywiste podstawy,
czy też wynikały ze zniekształceń poznawczych, wszystkie
dzieci oceniane były także przez nauczycieli. „Ślepe”
oceny nauczycieli (tzn. dokonywane bez wiedzy o tym, czy
dane dziecko jest depresyjne czy nie jest) były podobne
dla dzieci depresyjnych i niedepresyjnych. Dzieci
depresyjne osądzały siebie w sposób tendencyjnie surowy.
Inne dane także potwierdzają, że depresja dziecięca wiąże
się ze zniekształceniami w procesie przetwarzania
informacji. Judy Garber

i współpracownicy (Garber,

Braafladt

i Zeman, 1991) analizowali, w jaki sposób dzieci

depresyjne i niedepresyjne

odnoszą się do negatywnych

doświadczeń emocjonalnych. Dzieci niedepresyjne
potrafiły znaleźć sposoby poradzenia sobie z
dyskomfortem emocjonalnym, natomiast dzieci depresyjne
były bardziej skłonne wybierać takie strategie, jak
odwracanie uwagi. Dzieci depresyjne także rzadziej
myślały o negatywnych emocjach w sposób, który wiązał
się uznaniem, że negatywny nastrój można zmienić.

Behawioralne wyjaśnienia depresji (np. Lewinsohn, 1974)
zwracają uwagę a problemy związane z reakcjami jednostki
na środowisko. Przyjmuje się, że o emocjonalnego smutku
przyczynia

się rzadkie otrzymywanie wzmocnień,

graniczenie

przyjemnych wydarzeń i brak reagowania na

sygnały płynące ze środowiska. W modelach
interpersonalnych podkreślana jest rola interakcji między
rodzicem a dzieckiem, a za szczególny czynnik ryzyka
uważane jest :graniczenie pewnych rodzajów kontaktów.
Najpowszechniej akceptowanym modelem wyjaśniającym
depresję jest prawdopodobnie model podatność — stres.
W tym modelu zakłada się, że biologiczne i genetyczne
predyspozycje współdziałają z problemami rodzinnymi zraz
zniekształceniami poznawczymi jednostki. Depresja
występuje rodzinnie, możliwe więc, że wystąpienie depresji
we wczesnym dzieciństwie jest skłonnością przenoszoną
genetycznie (Strober

, 1992). Jednakże do wystąpienia

depresji przyczynia się także stres. Z depresją u dzieci
wiąże się często rozpad rodziny.

Na przykład wiele źródeł wskazuje, że istnieje powiązanie

między negatywnym charakterem relacji między rodzicami
a dzieckiem a występowaniem depresji u tych dzieci.
Depresyjni dorośli, wspominając swe dzieciństwo, często
mówią o różnych problemach związanych z rodziną, takich
jak odrzucenie przez rodziców, zaniedbywanie lub brak
zainteresowania nimi, wrogość lub nadmierne
kontrolowanie ich zachowań przez rodziców (Hammen,
1991). Gdyby te relacje były jedynym źródłem danych na
ten temat, można y do nich podchodzić sceptycznie,
ponieważ osoby depresyjne mogą tendencyjnie mówić
jedynie o negatywnych wspomnieniach ze swego
dzieciństwa. Jednakże istnieją dowody, że retrospektywne
relacje nie muszą być niewiary- rodne czy tendencyjne
(Brewin i in., 1991)

— dane pochodzące z badań nad

depresyjnymi dziećmi i z badań nad dziećmi depresyjnych
rodziców także wskazują, że w ich rodzinach występowała
wrogość, kłótnie, a interakcje miały ogólnie negatywny
charakter (zob. Hammen, 1991).

Najwidoczniej

negatywne relacje z własnymi

rodzicami stanowią podłoże problemów u dzieci.
Można przypuszczać, że istnieje szczególnie duże
prawdopodobieństwo wystąpienia depresji u
dzieci, które mają negatywne nastawienie do
samych siebie, ponieważ czują się niekochane,
niechciane lub nie czują się bezpiecznie np. w
rezultacie nieprawidłowej więzi między matką a
dzieckiem we wczesnym okresie życia;
Cummings i Cicchetti, 1990).

Przebieg depresji u dzieci

Jeśli nie dysponujemy wynikami podłużnych badań, w
których sprawdzano, :0 dalej dzieje się z depresyjnym
dzieckiem, aż do jego dorosłości, możemy jedynie
wysuwać przypuszczenia na temat związku między
depresją w okresie dzieciństwa a depresją w
dorosłości. Najbardziej prawdopodobna jest
odpowiedź, że istnieje tu znaczący związek,
szczególnie jeśli depresja nie będzie leczona. Niektóre
depresyjne dzieci rzeczywiście w dorosłości mają
problemy z depresją (Garber, Kriss, Koch i Lindholm,
1988). Kovacs i jej współpracownicy stwierdzili, że u
72% badanych przez nich depresyjnych dzieci w ciągu
pięciu lat wystąpił nawrót (Kovacs, Feinberg, Crouse-
Novak, Paulauskas i Finkelstein, 1984).

Badacze z Wielkiej Brytanii skontaktowali się z

byłymi dziecięcymi pacjentami i stwierdzili, że 60% z
tych osób, które w dzieciństwie, średnio osiemnaście
lat wcześniej, były leczone na depresję, doświadczyło
w dorosłości co najmniej jednego nawrotu wielkiej
depresji (Harrington, Fudge, Rutter, Pickles i Hill,
1990). Oczywiście nie wszystkie dzieci z kliniczną
depresją będą nadal miały epizody depresyjne, jednak
występowanie epizodów depresji w dzieciństwie jest
predyktorem

występowania depresji w przyszłości, i

można sądzić, że istnieje ciągłość, jeśli chodzi o
występowanie wielkiego zaburzenia depresyjnego od
adolescencjji

do wczesnej dorosłości (Lewinsohn,

Rohde, Klein i Seeley, 1999; Lewinsohn, Clarke i
Rohde, 1984).

2010-03-07

5

Leczenie

Interesującym faktem jest, że jeden z głównych
sposobów leczenia depresji u dorosłych — leki
przeciwdepresyjne okazał się nieskuteczny w przypadku
wszystkich dzieci (zob. Sommers-Flanagan i
Sommmers-Flanagan

, 1996). Oznacza to, że efekty

stosowania niektórych leków przeciwdepresyjnych są
takie same jak skutki podawania placebo. Istnieje jeden
wyjątek: w badaniu przedstawionym przez Emslie i
współpracowników (1997) okazało się, że w terapii
depresyjnej młodzieży Prozac (lek z grupy selektywnych
inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny — SSRI)
był skuteczniejszy niż placebo. Brak szerszych
dowodów wymaga ostrożności w podejmowaniu decyzji
o stosowaniu leków przeciwdepresyjnych u dzieci.

W terapii stosuje się wiele różnych podejść

teoretycznych, ale oceny osiąganych przez nie efektów
nie zawsze są prowadzone.

Jedno

z podejść, terapia poznawczo-behawioralna,

stosowane było z dobrymi skutkami u dorosłych oraz
stosowane i poddane ocenie w przypadku dzieci. Jak
dotąd, opierając się na wynikach kilku kontrolowanych
badań, powiedzieć można, że wyniki są obiecujące.
W jednym z badań oceniających skuteczność terapii,
Stark, Reynolds i Kas- bw

(1987) porównywali grupy

uczestniczące w programie treningu samokontroli,
terapii ukierunkowanej na uczenie się rozwiązywania
problemów oraz grupę oczekującą na terapię. Okazało
się, że oba sposoby terapii, z których każdy w nieco
inny sposób skupiał się na uczeniu umiejętności
kierowania własnym zachowaniem, samokontroli i
umiejętności rozwiązywania problemów społecznych,
dawały istotne korzyści, które uwidoczniły się zarówno
przy zastosowaniu miar depresji polegających na
samoopisie

, jak i w wywiadach z dziećmi.

Uczestniczące w tych terapiach dzieci nauczyły się
planować i opracowywać harmonogram sprawiającej im
przyjemność aktywności, być mniej krytyczne w
samoocenie oraz patrzeć na konflikty z otoczeniem jako na
problemy, które trzeba rozwiązać. Pozytywne efekty takiej
terapii były nadal widoczne, kiedy po ośmiu tygodniach
przeprowadzono badania kontrolne. (Przykładowe
programy realizowane dla dzieci w młodszym wieku
szkolnym znajdziesz u: Butler, Mietzitiz, Friedman i Cole,
1980; Stark, 1990).
Zachęcające rezultaty przyniosło badanie przeprowadzone
na depresyjnej młodzieży. Lewinsohn i współpracownicy
(Lewinsohn, Ciarke, Hops i Andrews, 1990) przeprowadzili
terapię poznawczo-behawioralną, która polegała na
uczeniu umiejętności podejmowania przyjemnej
aktywności, kontrolowania depresyjnego myślenia,
polepszania charakteru interakcji społecznych i
rozwiązywania konfliktów. Efekty terapii poddano ocenie.
W schemacie badawczym uwzględniono zbadanie wpływu
zaangażowania rodziców w leczenie.

W tym celu rodziców niektórych depresyjnych dzieci

poinformowano o programie, w którym uczestniczą dzieci,
oraz zachęcono ich do okazywania wsparcia i
wzmacniania, szczególnie, kiedy dzieci będą
wykorzystywały nabyte umiejętności radzenia sobie w
celu rozwiązywania problemów rodzinnych. Ogólnie rzecz
biorąc, wyniki badania pokazały, że terapia spowodowała
poprawę, o czym świadczyły własne relacje badanej
młodzieży na temat odczuwanej przez nie depresji oraz
mniejszy procent osób, które spełniały kryteria
diagnostyczne depresji. Istotne zmniejszenie się objawów
i diagnoz depresji utrzymało się podczas
przeprowadzonych po dwu latach badań kontrolnych.

Na podstawie metaanalizy

sześciu badań nad osobami

w wieku dojrzewania Reinecke, Ryan i DuBois (1998)
stwierdzili, że terapia poznawczo-behawioralna okazała
się generalnie skuteczna, jeśli chodzi o zmniejszanie
symptomów dysforii i depresji, oraz że jej efekty widoczne
były w badaniach podłużnych.

Wyniki te są zachęcające (zob. także Brent i in., 1997),

jednak nie wszystkie poddane terapii nastolatki odniosły z
niej równie duże korzyści. Na podstawie badań nad 50
depresyjnymi osobami w wieku dojrzewania Jayson i
współpracownicy (Jayson, Wood, KroH, Fraser i
Harrington

, 1998) stwierdzili, że u 60% nastolatków

nastąpiła remisja objawów, ale u osób, które doświadczyły
poważniejszego psychospołecznego stresu i z
ostrzejszymi symptomami, remisja objawów występowała
rzadziej. Biorąc pod uwagę, jakie jest
prawdopodobieństwo utrzymywania się depresji, jeśli nie
będzie ona leczona w dzieciństwie, oraz
prawdopodobieństwo poprawy, jaką może spowodować
terapia poznawczo-behawioralna (Ciarizio

, 1994), można z

przekonaniem zalecić, aby depresyjne dzieci poddawane
były interwencji psychologicznej (zob. także Rehm i Sharp,
1996; Rudolph, Hammen i Burge, 1997; Starkiin., 1996).

Podsumowanie

Dzieci mogą doświadczać depresji i faktycznie na nią
chorują. Z wiekiem stwierdza się, że na zaburzenie to
cierpi więcej dziewcząt i kobiet. Jeśli dzieci z
depresją nie będą leczone, istnieje poważne ryzyko,
że będą cierpiały na to zaburzenie w dorosłości. Do
występowania zaburzenia depresyjnego w
dzieciństwie przyczynia się wpływ rodziny, uczenie
się, błędne przetwarzanie informacji oraz
predyspozycje biologiczne. Chociaż liczba badań na
temat skutków stosowania leczenia
farmakologicznego jest niewielka, ich wyniki nie
potwierdzają jednoznacznie skuteczności
stosowania leków. Stwierdzono, że procedury
poznawczo-

behawioralne pomagają w zmniejszaniu

depresji.