1

Ekonomia

w. 5

Tomasz Geodecki

semestr letni 2011

Wykład 5 Producent

na podstawie D. Begg i in. Mikroekonomia, wyd. z 2003 r. ss. 163-190.

Zało

ż

enie o maksymalizacji zysku

Obliczanie zysku
Rachunek zysków i strat
Bilans

Decyzje produkcyjne przedsi

ę

biorstwa

Koszty
Utargi
Decyzje produkcyjne przedsi

ę

biorstwa na podst. kosztu

kra

ń

cowego i utargu kra

ń

cowego

Wpływ zmian kosztów oraz popytu na wielko

ść

produkcji

2

Wprowadzenie

Ka

ż

de przedsi

ę

biorstwo, niezale

ż

nie od rozmiaru, próbuje

odpowiedzie

ć

na pytania i) jakie ponosi koszty przy danym

rozmiarze produkcji oraz ii) jaki jest utarg ze sprzeda

ż

y.

Koszty determinowane s

ą

przez zastosowan

ą

technologi

ę

,

okre

ś

laj

ą

c

ą

ilo

ść

czynników produkcji, które musz

ą

by

ć

zastosowane, aby wytworzy

ć

dan

ą

wielko

ść

produkcji oraz od

cen tych czynników.

Z kolei utarg zale

ż

y od kształtowania si

ę

krzywej popytu na

wyroby danego przedsi

ę

biorstwa, okre

ś

laj

ą

cej wielko

ść

produkcji, która mo

ż

e by

ć

sprzedana po danej cenie.

Ró

ż

nica mi

ę

dzy utargiem (przychodami) i kosztem to zysk

przedsi

ę

biorstwa.

Zakłada si

ę

,

ż

e celem przedsi

ę

biorstwa jest maksymalizacja

zysku, czyli ró

ż

nicy mi

ę

dzy przychodami i kosztami. Działa tak

zdecydowana wi

ę

kszo

ść

firm, a wysoko

ść

zysku jest

uzale

ż

niona od ustalenia odpowiedniej wielko

ś

ci produkcji.

Zysk

Czarny (s. 159): Zysk stanowi ró

ż

nic

ę

utargu całkowitego

i kosztu całkowitego.

Utarg całkowity (przychód ze sprzeda

ż

y, przychód całkowity –

ang. total revenue – TR) jest to warto

ść

dóbr sprzedanych

przez przedsi

ę

biorstwa w danym okresie. Koszt całkowity

(ang. – total cost – TC) jest to warto

ść

czynników produkcji

zu

ż

ytych w danym okresie.

Obliczanie zysku

Ustalenie wielko

ś

ci zysku, który jest osi

ą

gany przez

producenta w danym okresie jest stosunkowo skomplikowane
i wymaga biegło

ś

ci w analizowaniu dokumentów finansowych

przedsi

ę

biorstwa. Najwa

ż

niejszymi z nich jest rachunek

wyników oraz bilans. Istotnym jest tak

ż

e sprawozdanie z

przepływów

ś

rodków pieni

ęż

nych. Te trzy dokumenty

pozwalaj

ą

przeprowadzi

ć

analiz

ę

finansow

ą

przedsi

ę

biorstwa.

3

Obliczanie zysku

Rachunek wyników

Rachunek wyników (rachunek zysków i strat, ang. – net
income statement) zazwyczaj obejmuje okres jednego roku.
Informuje o wa

ż

nych zdarzeniach, które wpływaj

ą

na wielko

ść

utargu całkowitego i kosztu całkowitego.

Przykład z Begga

Firma Rent-a-Person to przedsi

ę

biorstwo, które wynajmuje

innym firmom pracowników, o ile tacy s

ą

potrzebni do

prowadzenia prac sezonowych. Opłata za godzin

ę

pracy to 10

funtów, z których pracownik dostaje 7 funtów. W roku 2010
firma wynaj

ę

ła 100 tys. godzin pracy. Jej wydatki wyniosły

ł

ą

cznie 200 tys. funtów (biuro, reklama, rachunki

telefoniczne).

Obliczanie zysku

Rachunek wyników

Przychody

(100.000 godzin po 10 funt

ó

w/h)

1.000.000

Wydatki (koszty)

Płace wynajmowanych pracownik

ó

w

700.000

Koszty reklamy

50.000

Czynsz za wynajem biura

50.000

Inne wydatki

100.000

900.000

Zysk przed opodatkowaniem

100.000

Podatki

25.000

Zysk po opodatkowaniu

75.000

Ź

ródło: Begg i in., Mikroekonomia, wyd. z 2003 r., s. 166.

4

Trudności przy obliczaniu zysku przedsiębiorstwa

Rachunki pozostające do spłaty

Rachunki nie zawsze płacone s

ą

w teminie – np. kilka firm

mogło pod koniec 2010 r. nie zapłaci

ć

jeszcze za wynaj

ę

tych

pracowników, a firma Rent-a-Person mogła jeszcze nie
zapłaci

ć

niektórych rachunków np. za grudzie

ń

2010 r.

W ekonomii stosuje si

ę

definicj

ę

odnosz

ą

c

ą

si

ę

do wszystkich

zdarze

ń

w przedsi

ę

biorstwie, niezale

ż

nie czy znajduj

ą

one

pokrycie w faktycznych płatno

ś

ciach pieni

ęż

nych. Ró

ż

nica

mi

ę

dzy ekonomicznym uj

ę

ciem przychodów i kosztów a

faktycznym uj

ę

ciem wpływów i wydatków ka

ż

e

przedsi

ę

biorstwom analizowa

ć

przepływy pieni

ęż

ne (st

ą

d

potrzebne sprawozdanie z przepływów

ś

rodków pieni

ęż

nych

– cash flow). Nawet dobrze prosperuj

ą

ce przedsi

ę

biorstwa

mog

ą

upa

ść

je

ż

eli utrac

ą

płynno

ść

tzn.

ś

rodki na pokrycie

swoich zobowi

ą

za

ń

, je

ż

eli ich wierzyciele zwlekaj

ą

z zapłat

ą

.

Begg: Przepływy pieni

ęż

ne netto (net cash flow – NCF) w

danym przedsi

ę

biorstwie to ilo

ść

pieni

ę

dzy netto

faktycznie uzyskana w danym okresie.

Trudności przy obliczaniu zysku przedsiębiorstwa

Kapitał i jego zużycie

W przypadku analizowanej firmy widzimy, i

ż

nie posiada ona

wiele kapitału rzeczowego i wynajmuje pomieszczenia oraz
sprz

ę

t biurowy (tak jak wiele innych firm usługowych). Jednak

wiele firm kupuje składniki kapitału rzeczowego tzn. takie
dobra, które nie zu

ż

ywaj

ą

si

ę

w cało

ś

ci w trakcie jednego

cyklu produkcyjnego tzn.

ś

rodki trwałe (budynki, pojazdy,

maszyny – w przeciwie

ń

stwie do energii elektrycznej czy

materiałów, z których produkuje si

ę

towary).

W rachunku wyników, zgodnie z zasad

ą

współmierno

ś

ci, tzn.

wpisywaniem tylko tych kosztów, które przyczyniły si

ę

do

uzyskania przychodów, nie wpisuje si

ę

ceny zakupu

ś

rodków

trwałych, a tylko koszty zwi

ą

zane ze zu

ż

yciem

ś

rodków

trwałych, które w trakcie produkcji przenosz

ą

przez wiele lat

swoj

ą

warto

ść

na wyprodukowane towary (st

ą

d potrzebne

uzupełnienie sprawozdaniem z cash flow – je

ż

eli zakup dobra

nie nast

ę

puje partiami, ale za jednym zamachem).

5

Trudności przy obliczaniu zysku przedsiębiorstwa

Kapitał i jego zużycie

Załó

ż

my,

ż

e firma wykorzystuje rocznie 10 komputerów,

ka

ż

dy po 3000 zł. Koszt komputerów w naszej kalkulacji

ekonomicznej to nie 30.000 zł wydane na ich zakup, lecz
warto

ść

ich rocznego zu

ż

ycia (przyjmijmy 30%, czyli 900 zł

rocznie). B

ę

dzie to zatem 10 komputerów x 900 zł = 9.000 zł

co roku (a nie 30.000 w 1. roku). Zu

ż

ycie (amortyzacja) to

roczny koszt wykorzystania komputerów. Przepisy dotycz

ą

ce

amortyzacji s

ą

ró

ż

ne w ró

ż

nych krajach. Czasem przyjmuje

si

ę

sztucznie zawy

ż

on

ą

stop

ę

zu

ż

ycia maj

ą

tku trwałego,

ż

eby

zach

ę

ci

ć

przedsi

ę

biorstwa do inwestowania we

ń

. Generalnie

odpisy amortyzacyjne zwi

ę

kszaj

ą

koszty zmniejszaj

ą

c zysk do

opodatkowania, co ma umo

ż

liwi

ć

zgromadzenie

ś

rodków na

odtworzenie zu

ż

ytego maj

ą

tku trwałego.

Begg (168): Amortyzacja jest to utrata warto

ś

ci dobra

kapitałowego w ci

ą

gu roku, b

ę

d

ą

ca efektem

wykorzystania tego dobra w procesie produkcji.

Trudności przy obliczaniu zysku przedsiębiorstwa

Zapasy

Proces produkcji wymaga czasu, zatem przedsi

ę

biorstwa nie

produkuj

ą

dopiero w chwili pojawienia si

ę

zamówienia, ale

wcze

ś

niej. Aby zapewni

ć

ci

ą

gło

ść

sprzeda

ż

y potrzebne s

ą

zapasy. Je

ż

eli producent samochodów wyprodukował

1.000.000 aut w ci

ą

gu roku, a sprzedał 950.000 sztuk, to owe

niesprzedane 50.000 aut powi

ę

kszy stan zapasów firmy.

Podstaw

ą

do obliczenia przychodów jest zatem owe 950 tys.

szt., a nie 1 mln, dlatego tak

ż

e koszty odnosimy nie do

faktycznej wielko

ś

ci produkcji (1 mln), ale do owych 950 tys.

Dodatkowe 50 tys. samochodów traktuje si

ę

jako form

ę

powi

ę

kszenia kapitału przedsi

ę

biorstwa, który umo

ż

liwia

zwi

ę

kszenie sprzeda

ż

y w nast

ę

pnym roku. Przedsi

ę

biorstwo

poniosło wydatki na wytworzenie 1 mln samochodów, ale
cz

ęść

strumienia gotówki odpływaj

ą

cego z przedsi

ę

biorstwa

pochłon

ę

ły zapasy, które w nast

ę

pnym roku pozwol

ą

osi

ą

ga

ć

wpływy pieni

ęż

ne bez ponoszenia wydatków.

6

Trudności przy obliczaniu zysku przedsiębiorstwa

Kredyty

Aby sfinansowa

ć

wydatki zwi

ą

zane z produkcj

ą

(zało

ż

enie firmy, zakup dóbr kapitałowych itp.)

przedsi

ę

biorstwa zaci

ą

gaj

ą

kredyty, od których płac

ą

odsetki. Odsetki te s

ą

cz

ęś

ci

ą

kosztów przedsi

ę

biorstwa.

Obliczanie zysku przedsiębiorstwa

Bilans

Rachunek wyników informuje o zmianach sytuacji firmy w
ci

ą

gu roku, za

ś

bilans niesie podobn

ą

informacj

ę

, z tym

ż

e

odnosi si

ę

do okre

ś

lonego momentu. Informuje on o

posiadanych przez firm

ę

aktywach i pasywach.

Aktywa to posiadany przez przedsi

ę

biorstwo maj

ą

tek, za

ś

pasywa to to, co przedsi

ę

biorstwo jest winne innym.

Aktywa

Pasywa

Got

ó

wka w kasie i na rach. bankowym 340.000 Kredyt bankowy

800.000

Należności od odbiorc

ó

w 80.000

Zobowiązania wobec dostawc

ó

w

160.000

Zapasy

100.000

Wartość netto

240.000

Linia produkcyjna (maszyny) 680.000

Razem

1.200.000

Razem

1.200.000

7

Obliczanie zysku przedsiębiorstwa

Bilans

Warto

ść

netto to inaczej kapitał przedsi

ę

biorstwa. Mo

ż

na j

ą

zdefiniowa

ć

jako zobowi

ą

zanie przedsi

ę

biorstwa wobec wła

ś

cicieli, co uzasadnia

umieszczenie jej po stronie pasywów. W ten sposób aktywa s

ą

zawsze

równe pasywom.

Warto

ść

netto nie zawsze jest dobr

ą

miar

ą

warto

ś

ci firmy, nawet je

ż

eli jej

maj

ą

tek został wyceniony rzetelnie. Warto

ść

netto mo

ż

e nie uwzgl

ę

dnia

ć

trudnych do wycenienia warto

ś

ci niematerialnych – znak firmowy, renoma,

know-how, kontakty handlowe, które wszak

ż

e maj

ą

du

ż

y wpływ na

zdolno

ść

do osi

ą

gania przez przedsi

ę

biorstwo zysku, s

ą

wi

ę

c pewnego

rodzaju kapitałem firmy.

Aktywa

Pasywa

Got

ó

wka w kasie i na rach. bankowym 340.000

Kredyt bankowy 800.000

Należności od odbiorc

ó

w 80.000

Zobowiązania wobec dostawc

ó

w 160.000

Zapasy 100.000

Wartość netto 240.000

Linia produkcyjna (maszyny) 680.000

Razem 1.200.000

Razem 1.200.000

Trudności przy obliczaniu zysku przedsiębiorstwa

Koszt alternatywny a koszt księgowy

Podstawow

ą

ró

ż

nic

ą

w traktowaniu kosztów i zysków przez

ekonomistów i ksi

ę

gowych jest zainteresowanie tych

pierwszych nie tylko faktycznymi przychodami i wydatkami
firm, ale tak

ż

e wpływem kosztów i zysków na wielko

ść

produkcji oraz na sposób alokowania zasobów pomi

ę

dzy

ró

ż

ne zastosowania.

Ekonomi

ś

ci okre

ś

laj

ą

koszt wykorzystania danego zasobu nie

jako faktyczny wydatek na zakup pewnych dóbr, ale jako
koszt alternatywny. Przykładowo je

ż

eli student zatrudni si

ę

w

czasie wakacji w firmie wujka za 1500 zł / mies., to po
uwzgl

ę

dnieniu,

ż

e pracuj

ą

c jako kelner w restauracji na Rynku

w Krakowie mógłby ł

ą

cznie z napiwkami zarobi

ć

2500 zł /

mies., mo

ż

na stwierdzi

ć

,

ż

e poniósł on faktycznie strat

ę

1000 zł / mies., mimo

ż

e w uj

ę

ciu ksi

ę

gowym uzyskał

przychód w wysoko

ś

ci 1500 zł/mies.

8

Trudności przy obliczaniu zysku przedsiębiorstwa

Koszt alternatywny a koszt księgowy

Podobnie je

ż

eli przedsi

ę

biorca dysponuj

ą

c kapitałem

własnym anga

ż

uje go w dane przedsi

ę

wzi

ę

cie inwestycyjne i

uzyska 8% zwrotu rocznie, ale w banku dostałby 10%, to
koszt alternatywny w wysoko

ś

ci 10% sumy (np. 100.000 zł x

10% = 10.000) stanowi koszt alternatywny tego kapitału i zysk
w wysoko

ś

ci 8% (tj. 8.000 zł) nie pokrywa kosztu

alternatywnego. Tak

ą

inwestycj

ę

nale

ż

ałoby uzna

ć

za

chybion

ą

, mimo

ż

e w uj

ę

ciu ksi

ę

gowym inwestycja przyniosła

zysk. Koszt alternatywny jest wi

ę

c kosztem ekonomicznym,

ale nie jest kosztem w uj

ę

ciu ksi

ę

gowym.

Begg (171): Koszt alternatywny (inaczej koszt utraconych
mo

ż

liwo

ś

ci) jest to suma dochodów utraconych w wyniku

niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału)
w najlepszym z istniej

ą

cych, alternatywnych zastosowa

ń

.

Trudności przy obliczaniu zysku przedsiębiorstwa

Koszt alternatywny a koszt księgowy

Mo

ż

e si

ę

jednak zdarzy

ć

,

ż

e przedsi

ę

biorstwo osi

ą

gn

ę

ło zysk

nawet po uwzgl

ę

dnieniu kosztu alternatywnego (np. 15% z

zaanga

ż

owanych 100.000 zł minus 10% kosztu

alternatywnego) – taki zysk okre

ś

lany jest przez ekonomistów

mianem zysku nadzwyczajnego.

Begg (173): Zysk nadzwyczajny jest to zysk
przekraczaj

ą

cy dochód, który wła

ś

ciciel przedsi

ę

biorstwa

mógłby otrzyma

ć

w postaci odsetek po

ż

yczaj

ą

c swój

kapitał według rynkowej stopy procentowej.

To wła

ś

nie zysk nadzwyczajny jest wła

ś

ciwym wska

ź

nikiem

faktycznej efektywno

ś

ci przedsi

ę

wzi

ęć

gospodarczych,

poniewa

ż

to on (a nie zysk w uj

ę

ciu ksi

ę

gowym) jest bod

ź

cem

skłaniaj

ą

cym do anga

ż

owania kapitału (i energii

przedsi

ę

biorczej) w dany projekt.

9

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
Koszty

Koszt całkowity stanowi warto

ść

zu

ż

ytych

czynników produkcji.

Poziom kosztu całkowitego determinuje metoda
produkcji i ceny czynników produkcji. Metoda
produkcji danej ilo

ś

ci dobra zostanie nazwana

technicznie nieefektywn

ą

, je

ż

eli wymaga

zwi

ę

kszenia zu

ż

ycia jednego czynnika przy

niezmniejszeniu zu

ż

ycia innych czynników produkcji

w stosunku do innej metody.

Funkcja produkcji przyporz

ą

dkowuje technicznie

efektywne metody wytwarzania poszczególnym
wielko

ś

ciom produkcji.

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
Koszty

Przykład na podst.
Czarnego:

Je

ż

eli chcemy wytworzy

ć

wielko

ść

produkcji 15

jednostek, to mo

ż

na to

uczyni

ć

przy zastosowaniu

dwóch alternatywnych
technik produkcji – pierwsza
pochłania 4 jednostki
kapitału i 4 jednostki pracy,
natomiast druga – 2
jednostki kapitału i 6
jednostek pracy.

Q

K

L

C

K

C

L

TC

15

4

4

4

8

12

15

2

6

2

12

14

16

5

4

5

8

13

30

4

12

4

24

28

Funkcja produkcji firmy

10

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
Koszty

Poza tym,

ż

e obie metody ró

ż

ni

ą

si

ę

kosztami wida

ć

,

ż

e pierwsza z

metod jest bardziej kapitałochłonna, a druga pracochłonna.
Stosunek liczby zu

ż

ytych jednostek kapitału do zu

ż

ytych jednostek

pracy wynosi w pierwszym przypadku 4:4=1, a w drugim 2:6=1/3,
metoda pierwsza jest wi

ę

c 3x bardziej kapitałochłonna od drugiej.

Innowacje w sferze metod produkcyjnych i organizacyjnych
pozwalaj

ą

zmniejszy

ć

ilo

ść

czynników produkcji potrzebnych do

wytworzenia danej wielko

ś

ci produkcji. Przykłady:

- post

ę

p w technologii wytwarzania energii elektrycznej, który jest

efektem wielu udoskonale

ń

mniejszej wagi - zastosowanie

wy

ż

szych temperatur i ci

ś

nie

ń

, dzi

ę

ki u

ż

yciu nowych stopów metali,

wprowadzenie nowych bojlerów, udoskonalenie turbin itp.
Usprawnienia te skumulowane pozwoliły w okresie 1910-1960
zmniejszy

ć

zu

ż

ycie w

ę

gla z 7 funtów na kilowatogodzin

ę

do

niespełna 1 funta (Kline i Rosenberg, 1986);

- dawniej do zaorania pola potrzeba było znacznie wi

ę

kszych

nakładów pracy;

- wniesienie kilku ton kamienia na wysoko

ść

30 m versus

wwiezienie ich za pomoc

ą

wielokr

ąż

ka.

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
Koszty

To, któr

ą

z technik produkcji opłaca si

ę

zastosowa

ć

, tzn., która z

nich jest efektywna ekonomicznie, zale

ż

y od cen czynników

produkcji. Je

ż

eli, jak w tabeli, jednostka kapitału kosztuje 1, a

jednostka pracy 2, to pierwsza metoda jest ta

ń

sza od drugiej.

Wyobra

ź

my sobie firm

ę

produkuj

ą

c

ą

pierogi – aby wytworzy

ć

np.

15 ton pierogów w miesi

ą

c nale

ż

y dysponowa

ć

4 maszynami i 4

pracownikami, albo 2 maszynami i 6 pracownikami (np. maszyna
po 1 tys. zł/miesi

ą

c ka

ż

da) (np. 4 pracowników po 2 tys. zł/mies.).

Gdyby jednostka kapitału kosztowała np. 2000 zł, a jednostka
pracy 1000 zł (np. kraje słabo
rozwini

ę

te – Indie, Bangladesz,

Nigeria), to ta

ń

sza byłaby metoda

pracochłonna.

Q

K

L

C

K

C

L

TC

15

4

4

4

8

12

15

2

6

2

12

14

16

5

4

5

8

13

30

4

12

4

24

28

Funkcja produkcji firmy
produkuj

ą

cej pierogi „Słodki

piero

ż

ek” (miesi

ę

cznie)

11

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
Koszty

Producenci i zatrudnieni u nich in

ż

ynierowie mog

ą

pomóc w

ustaleniu kształtu funkcji produkcji, a je

ż

eli mamy informacj

ę

na temat cen czynników produkcji, to mo

ż

emy wyznaczy

ć

kształtowanie si

ę

kosztu całkowitego w zale

ż

no

ś

ci od

wielko

ś

ci produkcji.

Kolejne punkty na rysunku
pokazuj

ą

kształtowanie si

ę

kosztów wynikaj

ą

cych z

zastosowania metod produkcji
przy wielko

ś

ci produkcji

odpowiednio: 15, 16 i 30
jednostek dobra (w firmie
„Słodki piero

ż

ek”).

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
Koszty

Kształtowanie si

ę

krzywej kosztu całkowitego umo

ż

liwia

ustalenie kosztu przeci

ę

tnego i kosztu kra

ń

cowego.

Czarny (168): Koszt przeci

ę

tny (AC – average cost) jest to

cz

ęść

kosztu całkowitego przypadaj

ą

ca na jednostk

ę

produktu.

Np. koszt przeci

ę

tny wyprodukowania 15 ton pierogów wynosi

12.000/15.000 = 0,8 zł/kg, za

ś

przej

ś

cie do wielko

ś

ci produkcji

16 ton oznacza zwi

ę

kszenie kosztu przeci

ę

tnego do

13.000/16.000 = 0,8125 zł kg.

Koszt kra

ń

cowy (MC – marginal cost) jest to zmiana

kosztu całkowitego spowodowana zwi

ę

kszeniem

produkcji o jednostk

ę

.

Np. aby przej

ść

z 15 do 16 tony nale

ż

y liczy

ć

si

ę

ze

zwi

ę

kszeniem kosztu całkowitego o 1 (tys.) zł (13 (tys.) zł

minus 12 (tys.) zł).

12

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
Koszty

Z reguły koszty kra

ń

cowe kształtuj

ą

si

ę

w firmach

nast

ę

puj

ą

co: – pocz

ą

tkowo s

ą

wysokie i malej

ą

a nast

ę

pnie

rosn

ą

– co jest efektem ró

ż

nic w stosowanych technologiach

przy ró

ż

nej skali produkcji.

Przy małych rozmiarach produkcji łatwiej jest zastosowa

ć

najprostsze metody, jednak kiedy skala produkcji ro

ś

nie,

bardziej opłacalne staje si

ę

wykorzystanie nowoczesnych

maszyn umo

ż

liwiaj

ą

cych produkcj

ę

masow

ą

obni

ż

aj

ą

cych

koszty wytwarzania dodatkowych jednostek (przy małej skali
produkcji ich wykorzystanie byłoby nieefektywne).

Jednak przy coraz wi

ę

kszych wolumenach produkcji

zaczynaj

ą

si

ę

trudno

ś

ci z zarz

ą

dzaniem du

ż

ym

przedsi

ę

biorstwem (a tak

ż

e konieczno

ść

rozbudowywania

zakładu, anga

ż

owania ludzi do pracy w nadgodzinach), przez

co kolejne przyrosty produkcji kosztuj

ą

coraz wi

ę

cej, zatem

koszt kra

ń

cowy ro

ś

nie.

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
Koszty

Przykład: Zakładamy,

ż

e jako producent

smoków wawelskich z gliny mo

ż

emy

produkowa

ć

do 10 smoków dziennie.

Kształtowanie si

ę

kosztów całkowitych i

kra

ń

cowych obrazuje poni

ż

sza tabela i

wykresy.

Wzrost produkcji z 0 do 1 smoka podnosi
koszt całkowity z 10 zł dziennie do 25 zł
(10 zł to koszt wynikaj

ą

cy z utrzymania

przedsi

ę

biorstwa). Aby przej

ść

do

produkcji 2 smoków potrzebujemy
zwi

ę

kszy

ć

koszt o 11 zł – do 36 zł

(zauwa

ż

,

ż

e przyrost kosztu całkowitego –

czyli koszt kra

ń

cowy jest tu mniejszy).

Koszt kra

ń

cowy jest wi

ę

c wysoki, kiedy

produkcja jest mała lub bardzo du

ż

a.

Najni

ż

szy koszt kra

ń

cowy mamy przy

produkcji 4 jednostek.

Q

TC

MC

0

10

1

25

15

2

36

11

3

44

8

4

51

7

5

59

8

6

69

10

7

81

12

8

95

14

9

111

16

10

129

18

13

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
Koszty

0

20

40

60

80

100

120

140

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Q

TC

MC

0

10

0

1

25

15

2

36

11

3

44

8

4

51

7

5

59

8

6

69

10

7

81

12

8

95

14

9

111

16

10

129

18

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Wzrost produkcji z 0 do 1 smoka podnosi koszt

całkowity z 10 zł dziennie do 25 zł (10 zł to koszt
wynikaj

ą

cy z utrzymania przedsi

ę

biorstwa).

Aby przej

ść

do produkcji 2 smoków potrzebujemy

zwi

ę

kszy

ć

koszt o 11 zł – do 36 zł (zauwa

ż

,

ż

e

przyrost kosztu całkowitego – czyli koszt kra

ń

cowy

jest tu mniejszy). Koszt kra

ń

cowy jest wi

ę

c wysoki,

kiedy produkcja jest mała lub bardzo du

ż

a. Najni

ż

szy

koszt kra

ń

cowy mamy przy produkcji 4 jednostek.

Nieefektywność X

Czy przedsi

ę

biorstwa zawsze produkuj

ą

po najni

ż

szych

mo

ż

liwych kosztach? Oczywi

ś

cie niekoniecznie. Mened

ż

erom

mo

ż

e zale

ż

e

ć

nie na maksymalizacji zysku, ale np. na

zwi

ę

kszeniu udziału produktu w rynku. Ale cz

ę

sto mo

ż

e to

wynika

ć

tak

ż

e z problemu pełnomocnik – mocodawca (ang.

principal-agent).

Kiedy wła

ś

ciciel nie jest w stanie bezpo

ś

rednio skutecznie

kontrolowa

ć

mened

ż

era (a tak dzieje si

ę

np. w przypadku

spółek akcyjnych) mened

ż

erowi mo

ż

e bardziej zale

ż

e

ć

na

wspieraniu znajomych, zamiast wyborze najlepszych
pracowników, na unikaniu ryzyka (np. przeds. pa

ń

stwowe).

Jednak, je

ż

eli warunkiem przetrwania na rynku jest

efektywno

ść

, to mo

ż

na zakłada

ć

,

ż

e firmy minimalizuj

ą

koszty,

ż

eby nie przegra

ć

w konkurencji z tysi

ą

cami innych.

14

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa

Utargi

Czarny: Utarg całkowity (TR –
ang. total revenue) jest to
iloczyn liczby sprzedanych
jednostek dobra, Q i ceny, P
(TR = P * Q).

Maksymalizacja zysku nie
nast

ę

puje wcale wtedy kiedy utarg

jest maksymalny. Najwi

ę

kszy

utarg mamy przy wielko

ś

ci

produkcji 10 smoków, ale
najwi

ę

kszy zysk (utarg po

uwzgl

ę

dnieniu kosztów – czyli

przychód netto) nast

ę

puje przy

produkcji 6 smoków. Dzieje si

ę

tak, gdy

ż

produkcja ostatnich

smoków jest bardzo kosztowna, a
przynosi niewielki przyrost utargu.

Q

P

TR
(P x Q)

TC

Zysk
(TR -TC)

0

x

0

10

-10

1

21

21

25

-4

2

20

40

36

4

3

19

57

44

13

4

18

72

51

21

5

17

85

59

26

6

16

96

69

27

7

15

105

81

24

8

14

112

95

17

9

13

117

111

6

10

12

120

129

-9

Aby przedsi

ę

biorstwo mogło okre

ś

li

ć

, jaka wielko

ść

produkcji jest

opłacalna, mened

ż

erowie analizuj

ą

kształtowanie si

ę

utargu

całkowitego oraz jego przyrostu czyli utargu kra

ń

cowego.

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
Utargi

Warto zatem przyjrze

ć

si

ę

utargowi

kra

ń

cowemu, czyli przyrostowi utargu

całkowitego zdeterminowanego
popytem na produkty
przedsi

ę

biorstwa.

Wzrost produkcji z 0 do 1 jednostki
daje utarg kra

ń

cowy w wysoko

ś

ci 21

zł, za

ś

przy przej

ś

ciu z 6 do 7

jednostki utarg kra

ń

cowy wynosi 9 zł.

Przy du

ż

ych rozmiarach produkcji

(np. 12 smoków) mo

ż

e on przybra

ć

warto

ś

ci ujemne.

Q

P

TR

MR

0

x

0

1

21

21

21

2

20

40

19

3

19

57

17

4

18

72

15

5

17

85

13

6

16

96

11

7

15

105

9

8

14

112

7

9

13

117

5

10

12

120

3

15

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
Utargi

Krzywa utargu kra

ń

cowego jest lini

ą

o

ujemnym nachyleniu (wszak zale

ż

y od

popytu), poniewa

ż

przychód utracony

wskutek sprzeda

ż

y dotychczasowej produkcji

po ni

ż

szym koszcie jest coraz wi

ę

kszy w

stosunku do dodatkowego przychodu z
ostatniej sprzedanej jednostki.

Np. przedsi

ę

biorstwo mo

ż

e sprzeda

ć

5

smoków po cenie 17 zł za smoka, albo 6
smoków po cenie 16 zł za smoka – w ten
sposób zarabia dodatkowo 16 zł, ale
jednocze

ś

nie traci po 1 złotówce na

poprzednich pi

ę

ciu smokach sprzedanych

teraz nie po 17 zł tylko po 16 zł (utarg
kra

ń

cowy = 16-5). Przy kolejnym przej

ś

ciu

(do 7 jednostek) uzyska dodatkowo 15 zł ale
straci po złotówce na 6 smokach (15-6=9) itd.

Q

P

TR

MR

0

x

0

1

21

21

21

2

20

40

19

3

19

57

17

4

18

72

15

5

17

85

13

6

16

96

11

7

15

105

9

8

14

112

7

9

13

117

5

10

12

120

3

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa

Wracaj

ą

c do naszych smoków:

je

ż

eli utarg kra

ń

cowy przewy

ż

sza

koszt kra

ń

cowy, to b

ę

dzie to

oznaczało zwi

ę

kszenie zysków (bo

przyrost utargu całkowitego b

ę

dzie

wi

ę

kszy ni

ż

przyrost kosztu

całkowitego). Je

ż

eli

przedsi

ę

biorstwo rozwa

ż

a

zwi

ę

kszenie produkcji z 6 do 7

sztuk, to oka

ż

e si

ę

,

ż

e zysk

zmniejszy si

ę

o 3 zł. Dlatego te

ż

racjonalnym jest podj

ę

cie decyzji o

niezwi

ę

kszaniu produkcji z 6 do 7

jednostek. Zatem opłaca si

ę

produkowa

ć

do momentu, kiedy

utarg kra

ń

cowy zrówna si

ę

z

kosztem kra

ń

cowym. Przy takiej

wielko

ś

ci produkcji przedsi

ę

biorstwo

maksymalizuje zysk.

Q

MR

MC

MR-
MC

Decyzja o
wielko

ś

ci

produkcji

1

21

15

6

zwi

ę

kszy

ć

2

19

11

8

zwi

ę

kszy

ć

3

17

8

9

zwi

ę

kszy

ć

4

15

7

8

zwi

ę

kszy

ć

5

13

8

5

zwi

ę

kszy

ć

6

11

10

1

zwi

ę

kszy

ć

7

9

12

-3

zmniejszy

ć

8

7

14

-7

zmniejszy

ć

9

5

16

-11

zmniejszy

ć

10

3

18

-15

zmniejszy

ć

16

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa

Analiza marginalna (tj. dotycz

ą

ca wielko

ś

ci kra

ń

cowych) jest

cz

ęś

ciej wykorzystywana przez ekonomistów do okre

ś

lenia

optymalnej wielko

ś

ci produkcji (lub konsumpcji) ni

ż

analiza

kształtowania si

ę

wielko

ś

ci całkowitych poniewa

ż

, ułatwia ona

odpowied

ź

na pytanie, czy istnieje mo

ż

liwo

ść

poprawy

sytuacji przez niewielk

ą

zmian

ę

wielko

ś

ci produkcji (lub

konsumpcji), i je

ż

eli tak, oznacza to, ze dotychczas nie

osi

ą

gni

ę

to optimum.

Wpływ zmian kosztów oraz popytu na
wielkość produkcji

Je

ż

eli zało

ż

ymy,

ż

e ceny

czynników produkcji zwi

ę

kszyły

si

ę

i koszty kra

ń

cowe wzrastaj

ą

przy ka

ż

dej wielko

ś

ci produkcji to

chc

ą

c zrówna

ć

MR z MC

przedsi

ę

biorstwo zdecyduje o

zmniejszeniu wielko

ś

ci produkcji.

Analogicznie, reaguj

ą

c na

zwi

ę

kszenie popytu (zwi

ę

kszenie

sprzeda

ż

y przy danej cenie, a

wi

ę

c zwi

ę

kszenie utargu

kra

ń

cowego) przedsi

ę

biorstwo

d

ążą

c do wytwarzania takiej

wielko

ś

ci produkcji, przy której

MR=MC, podejmie decyzj

ę

o

zwi

ę

kszeniu produkcji.

17

Czym jest przedsiębiorstwo?

Begg i in., s. 182

R. Coase (1937) Je

ż

eli rynek jest optymalnym mechanizmem

alokacji zasobów, to dlaczego w ogóle istniej

ą

firmy, w

których alokacja opiera si

ę

na autorytarnym stosunku

słu

ż

bowym, a nie na wymianie towarów i usług? Dlaczego

robotnik nie handluje z kierownikiem firmy, lecz sprzedaje
swoj

ą

gotowo

ść

do pracy i podporz

ą

dkowuje si

ę

mu? Mo

ż

na

sobie wyobrazi

ć

dyrektora, który przeprowadza przetarg na

skserowanie kopii faktury, zamiast poprosi

ć

o to swoj

ą

sekretark

ę

.

Dzi

ę

ki „statycznej synergii” w firmach powstaj

ą

korzy

ś

ci z

podejmowania

ś

ci

ś

le powi

ą

zanych ze sob

ą

powtarzalnych

działa

ń

. Poniewa

ż

nie miałoby sensu handlowanie osobno

prawymi i lewymi butami, bardziej opłacalne jest wcze

ś

niejsze

ich poł

ą

czenie i handlowanie ostatecznym wynikiem pracy.

Czym jest przedsiębiorstwo?

Begg i in., s. 182

Wg O. Williamsona na istot

ę

firmy składaj

ą

si

ę

zaufanie i

praca zespołowa, które ze swej natury maj

ą

charakter

długookresowy. Je

ś

li wszystkich pracowników mo

ż

na by bez

trudu zast

ą

pi

ć

, mo

ż

liwe byłoby codzienne zatrudnianie

pracowników w drodze przetargu.

Je

ś

li jednak charakter pracy wymaga, aby pracownicy

zdobywali pewne specyficzne kwalifikacje dotycz

ą

ce ich

stosunków z firm

ą

i innymi pracownikami, dotychczasowej

załogi nie da si

ę

zast

ą

pi

ć

now

ą

.

Przedsi

ę

biorstwa uznaje si

ę

tu zatem za instytucje słu

żą

ce

umacnianiu długookresowych zwi

ą

zków mi

ę

dzyludzkich,

których wymaga efektywno

ść

.