Malarstwo rodzajowe

(fr. peinture de genre) – odrębny gatunek malarstwa, który wyróżnia tematyka związana z
życiem codziennym, obyczajami, obrzędami, pracą, wypoczynkiem i zabawą. W
przeciwieństwie do portretu indywidualnego czy zbiorowego, w scenach rodzajowych
bohaterami są zwykle anonimowe osoby, przedstawiane bez upiększeń i idealizacji,
podczas wykonywania zwykłych czynności.

Malarstwo rodzajowe znane było już w czasach starożytnych, sceny z życia codziennego
pojawiały się na malowidłach egipskich, greckich, rzymskich i etruskich. Obecne były na
wielu obrazach średniowiecznych i rzadziej renesansowych[1].

Na przełomie XVI i XVII wieku w Niderlandach i Flandrii malarstwo rodzajowe zaistniało
już jako samodzielny gatunek. Za sprawą twórczości Pietera Bruegela Starszego, Davida
Teniersa I, Aelberta Cuypa i Jana Vermeera tematyka wzięta z życia codziennego stała się
na stale obecna w sztukach plastycznych.

Kolejne epoki wnosiły nowe elementy do malarstwa rodzajowego, które zaczęło pojawiać
się niemal we wszystkich jego nurtach, szczególnie w realizmie, impresjonizmie,
ekspresjonizmie i sztuce współczesnej.

Gatunek obrazów, które przedstawiają bez idealizacji sceny z życia codziennego.
Postacie obrazów rodzajowych pozostają zazwyczaj anonimowe, co odróżnia je od
portretów zbiorowych przedstawiających znane osoby w trakcie różnych zajęć lub
portretu indywidualnego ukazującego modela w trakcie czynności domowych. W tym
przypadku mówi się o portrecie w stylu rodzajowym.

Nazwy „malarstwo rodzajowe” zaczęto używać dopiero od XVIII w., chociaż scena
rodzajowa była ulubionym tematem twórców od bardzo dawna, np. w malarstwie
starożytnego Egiptu znane są przedstawienia różnych prac domowych.
Obrazy takie odnaleźć można także w malarstwie greckim, etruskim i rzymskim, np. w
malarstwie pompejańskim oraz mozaikach.
Rysy scen rodzajowych znajdują się także w malarstwie średniowiecza, np. w scenach z
życia Chrystusa, gdy św. Józef pracuje w warsztacie stolarskim lub podczas narodzin
Chrystusa - pokazanie izby położnicy z przygotowanym do kąpieli noworodka
cebrzykiem i zaaferowanymi kobietami odwiedzającymi Marię. Różne prace
rzemieślników ukazują witraże w Chartres. Miniatury kalendarzy w „Godzinkach”
przedstawiają prace charakterystyczne dla danego miesiąca, np. twórczość Braci Limburg.
Podobnie tematyka rodzajowa była obecna w grafice, np. Mistrz „Księgi Domowej".

Zainteresowanie malarzy tematyką rodzajową rosło od czasów renesansu, szczególnie na
Północy, by w XVI i XVII w. rozwinąć się w Niderlandach w samodzielny gatunek.
Mistrzowie tacy, jak: Pieter Bruegel st., Pieter Aertsen, Adriaen Brouwer, Adriaen van
Ostade, Jan Steen, David Teniers mł., Pieter de Hooch, Jan Vermeer van Delft i wielu

innych przedstawiają w swych pracach przeróżne sytuacje ówczesnego życia - chłopskie
wesela, sceny rozgrywające się w gospodarstwie domowym, rodzinne święta, wesołe
towarzystwo w karczmach, zabawy zimowe na lodzie, pracownie malarzy, ale także
wyciszone sceny w lśniących czystością wnętrzach domów. Z każdego obrazu przebija
radość malarza w przedstawianiu przeważnie dostatniego, ustabilizowanego życia, urody
materii oraz przedmiotów otaczających ludzi.
W XVIII w. rokoko nadawało malarstwu rodzajowemu rysy często frywolne, erotyczne
(np. u Francoisa Bouchera), czasem także karykaturalne (np. u Wiliiama Hogartha).
Wybitne prace w tym zakresie pozostawił J.B.S. Chardin.
W XIX i XX w. malarstwo rodzajowe łączyło się często z realizmem o krytycznym
społecznie charakterze, np. twórczość Jeana F. Milleta, Gustava Courbeta, Honore
Daumier’a. Liczne obrazy tego rodzaju malowali impresjoniści, np. Edgar Degas, a także
ich następcy: Paul Cezanne, Vincent van Gogh, Henri Touluse-Lautrec oraz Pablo Picasso
w swym okresie błękitnym.
W XX w. tematyka rodzajowa obecna była u ekspresjonistów, szczególnie u Otto Dixa,
Georga Grosza, Kathe Kollwitz oraz w różnych prądach neorealistycznych.