1

Człowiek został stworzony, aby Boga, naszego Pana, wielbił, okazywał Mu cześć i

służył Mu - i dzięki temu zbawił duszę swoją (św. Ignacy z Loyoli, ĆD 23).

RELACJA DO BOGA I CEL STWORZENIA (W SZCZEGÓLNOŚCI: CZŁOWIEKA)

Relacja do Boga jako relacja stworzenia do Stwórcy

Warto rozpocząć od przywołania dwóch istotnych wizji stosunku człowieka do

Boga:
 Św. Augustyn: [podstawowy kierunek, Centrum orientujące życie ludzkie] Pragnie
Cię sławić człowiek, cząsteczka tego, co stworzyłeś. (…) Ty sprawiasz sam, że sławić
Cię jest błogo. Stworzyłeś nas bowiem jako skierowanych ku Tobie. I niespokojne jest
serce nasze, dopóki w Tobie nie spocznie

(Wyznania, 1).

 Św. Ignacy: [doświadczenie Manresy – wizja „przezroczystego” świata:] Pewnego
razu przedstawił się jego umysłowi sposób, w jaki Bóg stworzył świat; a towarzyszyła

temu wielka radość duchowa. Zdawało mu się, że widzi jakąś rzecz białą, z której

wytryskiwało kilka promieni i z których Bóg uczynił światłość. Ale tych rzeczy nie umiał

wytłumaczyć ani już sobie nie przypominał dobrze oświeceń duchowych, których Bóg

wtedy udzielił jego duszy (OP 29). [Zapis doświadczenia:] Zwrócić uwagę na to, jak

Bóg przebywa w stworzeniach: żywiołom daje istnienie, roślinom - życie i rozwój,

zwierzętom - czucie, a ludziom - rozum. W podobny sposób [przebywa] we mnie,

ożywiając mnie, dając mi czucie i sprawiając, że mam władzę rozumowania. Ponadto

czyni ze mnie świątynię, jestem bowiem stworzony na podobieństwo i na obraz Jego

Boskiego Majestatu (ĆD 235) …Bóg się dla mnie trudzi i działa we wszystkich rzeczach

stworzonych na powierzchni ziemi, czyli (…) się zachowuje tak, jakby pracował (ĆD

236) (…) wszystkie te dobra i dary zstępują z góry (…) tak, jak promienie ze słońca, a

wody ze źródła (ĆD 237).

Wizje owe mają poniekąd charakter mistyczny, a w każdym razie wybiegają poza

nasze zwyczajne postrzeganie świata. Perspektywę takiego spojrzenia na nasze życie

otwiera przed nami wiara. Z kolei przyjęcie takiego sposobu widzenia naszego

istnienia może nam pomóc inaczej rozumieć wiele z naszych codziennych

doświadczeń i przeżyć. Cóż więc oznacza to, że jesteśmy stworzeni? Nade wszystko,

cztery sprawy:

 bycie chcianym, tzn. bycie otrzymanym i otrzymywanym w darze – swoisty rys

darmowości naszego istnienia – Ef 1,4b-5: Z miłości przeznaczył nas dla siebie jako

przybranych synów przez Jezusa Chrystusa, według postanowienia swej woli…

Truizmem jest stwierdzenie, że nasze istnienie stanowi najpierw dar: nikt z nas nie

wybierał miejsca ani czasu swojego przyjścia na świat itd. Ale nie był to jedynie

jednorazowy fakt: nieustannie otrzymujemy coraz to nowe możliwości i szanse,

uczestniczymy w zdarzeniach i okolicznościach, które są nam jakoś dane, których sami

nie wybieramy. Widać to znakomicie w relacjach, których rozwój i dojrzewanie

2

niekiedy nas zaskakuje, jest dla nas niespodzianką. Jesteśmy stale stwarzani przez to,

co nas spotyka, czy też przez osoby, które spotykamy. Darmowość daru zawsze

wyprzedza naszą nań odpowiedź. Cokolwiek by się rzekło, to, że istniejemy, znaczy, że

jesteśmy chciani. Dar naszego istnienia nie ma nic wspólnego z przypadkiem:

przypadek przytrafia się komukolwiek; dar naszego istnienia jest niepowtarzalnym

skarbem dla świata, skarbem, który nosi imię. Nasze imię. Nasza indywidualna

historia stanowi unikatowe bogactwo w skali świata. Istnienie każdej i każdego z nas

jest pomnożeniem jego wspaniałej różnorodności, a zatem jest dziełem Miłości. Tylko

Miłość bowiem zdolna jest pomnażać dobro w świecie – to dobro, które my sobą

(swoją osobą) wnosimy – zarazem zachowując indywidualność każdego, strzegąc jego

odrębności. Jesteśmy stworzeni z Miłości.

 zależność, która tym niemniej czyni wolność możliwą (cząstkowe poznanie

wobec absolutnego chcenia):

Od chwili poczynań pierwszych rodziców w Edenie nie traci na wadze pytanie o to,

co nam wolno jako stworzeniu. Innymi słowy, jakie są granice naszej wolności?

Zarówno znana opowieść o rajskim drzewie poznania jak i Pawłowy hymn o miłości

mówią zgodnie: granicą naszej wolności jest nasze poznanie. Poznajemy jakby w

zwierciadle, niejasno. Nasze ludzkie poznanie jest bardzo szczątkowe. Nie tylko nie

obejmujemy naszym umysłem całokształtu wydarzeń rozgrywających się na naszym

globie, ale często zakryte są przed nami motywy działania najbliższych nam osób. W

tym między innymi wyraża się nasza zależność od Stwórcy: nie wiemy i wszystkiego

wiedzieć nie możemy, dlatego zaufanie staje się dla nas nieodzowne. Tym niemniej

wolność jest możliwa, gdyż nasze chcenie bez przerwy „wybiega przed szereg”,

inspirując nas do penetrowania tego, co nieznane. Gdyby nie ten dynamizm naszej

woli, która stale chce więcej, nie moglibyśmy się rozwijać. Tkwi w tym jednak pewne

niebezpieczeństwo: nasze chcenie nie daje się nigdy (na ziemi) zaspokoić w swych

dążeniach (jest absolutne), dlatego też w swym biegu naprzód (ciągłym „chcę tego,

tamtego, owego itd.”) ryzykuje oderwanie od miarodajnej pomocy rozumu. Skutki

takiego pędu woli bywają opłakane: życie w oderwaniu od rzeczywistości, w

urojonym świecie wyobraźni itp. To rozum przypomina nam, „skąd spadliśmy” (Ap

2,5), tj. o naszej zależności, i utrzymuje w nas zdolność do trzeźwego osądu

(humilitas).

Takie jest również sens modlitwy medytacyjnej: nadać i wzmocnić właściwy

kierunek naszego chcenia, ożywić dobre pragnienia w nas. Temu ukierunkowaniu woli

przewodzi rozum, on stanowi dlań miarę: potrzeba przemiany myślenia (i odczuwania

– słowem: nawrócenia), a więc medytowania i raz jeszcze: medytowania, aby nasza

wola nie dała się zwieść ułudom.

3

 własne granice, które wszelako pozwalają na kreatywność („kowalstwo”

swojego losu – bycie „na obraz” Stwórcy)

Rozum trzyma w ryzach wybujałą fantazyjność naszej woli. On także pozwala nam

rozsądnie oszacować nasze możliwości i ograniczenia. Znajomość własnych granic

(somatycznych, intelektualnych, zdrowotnych, charakterologicznych itp.) jest

stworzeniu, którym jesteśmy, niezbędna. Nie jesteśmy wszechmogący jak nasz

Stwórca, ale jesteśmy ukształtowani na Jego obraz, a zatem możemy to i owo. Co

więcej, będąc Jego obrazem, jesteśmy zaproszeni do naśladowania Jego twórczości,

tzn. do kreatywnego przeżywania naszej ludzkiej kondycji. Dając nam zadanie

„panowania nad ziemią”, „czynienia jej sobie poddaną” (Rdz 1,26.28), Bóg powołuje

nas do bycia poniekąd „kowalem swojego losu”. Tak, tyle że w pewnych granicach.

Gdzie przebiegają granice naszej ludzkiej kreatywności?

 zamiar Stwórcy a własne pragnienia (niesprzeczność)
Jeśli nasze istnienie jest chciane przez Boga, to jest ono chciane w jakimś

konkretnym kształcie, nie tylko tak ogólnie, abstrakcyjnie. Gdy jesteśmy przez Niego

stwarzani, to dzieje się to nie w jakimś „bezczasie”, na jakimś „odludziu”, lecz bardzo

konkretnie: w realnych sytuacjach, spotkaniach, wśród realnych osób, zdarzeń, które

nas spotykają. Nasuwa się w związku z tym pytanie: czy Bóg tego wszystkiego chciał

(albo chce) w tej właśnie postaci, którą te zajścia przybrały czy mogą przybrać w

naszym życiu? Inaczej mówiąc, czy On ma jakiś konkretny zamiar wobec mnie, wobec

mojego życia? I jak ewentualnie mają się do tego Bożego zamiaru moje pragnienia,

wizje, plany dotyczące mojego życia, mojej przyszłości? Można by zapytać: na ile ja

sam(a) decyduję o kształcie mojego życia: na ile je odkrywam jako już w pewien

sposób przewidziane, a na ile je sam(a) projektuję, tworzę?

Przywołajmy raz jeszcze słowa św. Augustyna: Ty sprawiasz sam, że sławić Cię jest

błogo. Stworzyłeś nas bowiem jako skierowanych ku Tobie. I niespokojne jest serce

nasze, dopóki w Tobie nie spocznie. W podobnym kierunku idą wypowiedzi niektórych

proroków (np. Jeremiasza; por. 31,33) o Nowym Przymierzu, którego prawo miało być

wypisane na ludzkich sercach. Św. Paweł podkreśla, że nasz „wewnętrzny człowiek”

(to, co jest w głębi nas samych) cieszy się Bożym prawem (Rz 7,22). Innymi słowy, nie

ma rozdźwięku między tym, czego rzeczywiście, w głębi naszego serca pragniemy, a

zamiarami Boga względem nas. Bóg stwarza nas konkretnie, wraz z tymi najbardziej

autentycznymi pragnieniami, które w nas są. Nie ma dylematu w postaci: iść za

Bożym powołaniem czy ułożyć sobie życie po swojemu? Dylemat przedstawia się

następująco: czy pragnienia, za którymi w życiu podążam, są naprawdę moimi

najbardziej własnymi czy też są przejmowaniem rozmaitych mód, uleganiem presjom,

przyzwyczajeniu, przeciętności? Ignacy miał kiedyś powiedzieć w związku z tym: Jest

bardzo mało ludzi, którzy przeczuwają, co Bóg uczyniłby z nich, gdyby zaparli się siebie

4

i całkowicie oddali się Chrystusowi Panu, aby On ukształtował ich dusze w swych

dłoniach.

W jaki sposób tak widziana nasza relacja do Boga jako Stwórcy rozjaśnia sens

naszego istnienia?

Cel życia stworzonego człowieka (Boga wielbić, okazywać Mu cześć i służyć Mu –
i zbawić duszę swoją)

 perspektywa miłości (wzajemnego obdarowywania się) i wdzięczności – chwała

Boga jako Jego obecność:

Odwołajmy się ponownie do ignacjańskiej wizji „przezroczystego” stworzenia. To,

co powiedzieliśmy o byciu chcianym i nieustannie otrzymywanym w darze,

wprowadza nas w perspektywę miłości, tzn. wzajemnego obdarowywania się

kochających się osób. Odkrywanie konkretnych – mniejszych i większych – Bożych

darów może się stać naszą codziennością, jeśli tylko uwierzymy, że Jemu na nas zależy

i że On się z nami komunikuje, prowadzi ciągły dialog. Nie ma relacji miłości bez

porozumiewania się – to samo dotyczy naszej więzi z Bogiem. Gdy nauczymy się

odczytywać te znaki Jego dobroci, będziemy się stawać coraz bardziej wdzięczni za

nie. Nasze życie może się przemienić w chwalenie Pana. Św. Ireneusz mówił, że

chwałą Boga (…) jest żyjący człowiek, zaś życiem człowieka jest oglądanie Boga. Co

właściwie znaczy to powiedzenie? Chwała Boga już w ST oznaczała Jego obecność

(por. Neuner). Skoro tą chwałą jest człowiek, to dlatego, iż stanowi on Jego świątynię,

miejsce przebywania Boga. Nie co innego, lecz właśnie nasze człowieczeństwo, nasza

cielesność, nasza historia stają się odtąd Namiotem Spotkania – tą przestrzenią, w

której możemy spotkać Boga.

 wiara (zaufanie i powierzenie się, uznanie Jego obecności) Bogu jako cześć; lęk

– bojaźń Boża:

Znaki Bożej dobroci w naszym życiu są wprawdzie uchwytne, lecz Pan działa

dyskretnie, z niezwykłą delikatnością (m. in. z uwagi na naszą wolność). Dlatego

postawa wiary nie kończy się na dostrzeżeniu Jego obecności w codziennych

sytuacjach, ale nadto na jej uznaniu i zaufaniu, powierzeniu się Jemu. W ten sposób

akceptujemy naszą zależność od Niego, a jednocześnie okazujemy Mu cześć lub to, co

Pismo Św. nazywa bojaźnią Bożą. Bojaźń owa – która jest początkiem mądrości i która

jest ze wszech miar pożądana – niewiele ma wspólnego z naszym potocznym

doświadczeniem lęku. Różni się od lęku zasadniczo odwrotnymi proporcjami

czynników afektywnych i rozumowych: w lęku góruje afekt, w bojaźni – rozum. To

rozsądek przecież, a nie uczucie (a czasem nawet wbrew uczuciu), nam podpowiada,

by zaufać i powierzyć się Komuś takiemu jak Bóg.

5

 życie w świecie według logiki dobra i miłości jako służba (otwartość i

darowanie siebie)

Poczucie naszych ograniczonych możliwości nie niweczy tego, iż możemy wziąć

nasze życie w swoje ręce. Powierzenie się Bogu oznacza przekonanie o prawdzie i

postępowanie według Janowych słów: Myśmy poznali i uwierzyli miłości, jaką Bóg ma

ku nam. Bóg jest miłością (…) W miłości nie ma lęku, lecz doskonała miłość usuwa lęk,

ponieważ lęk kojarzy się z karą. Ten zaś, kto się lęka, nie wydoskonalił się w miłości.

My miłujemy, ponieważ Bóg sam pierwszy nas umiłował (1J 4,16a.18-19). Uznanie

tego odsłania drogę inną niż trwanie w zamknięciu i skupieniu na sobie: drogę

otwartości i darowania siebie. Trochę tak, jak to wyraził św. Paweł w Rz 14,7-8a: Nikt

(…) z nas nie żyje dla siebie i nikt nie umiera dla siebie: jeżeli bowiem żyjemy, żyjemy

dla Pana; jeżeli zaś umieramy, umieramy dla Pana. Wejście w życie logiką miłości

zakłada wolność. Trzeba bowiem być wolnym, by móc najpierw wyjść z koncentracji

na sobie i by następnie o sobie decydować, by móc siebie drugiemu (Drugiemu)

podarować. A miłość uwolni nasze twórcze zdolności, naszą kreatywność, dając jej

ogromne pole do działania – to, co zawarte jest w określeniu: „wyobraźnia

miłosierdzia” (Jan Paweł II).

 zbawienie jako droga ku pełni człowieczeństwa:
Te dotychczasowe rozważania można oddać krótko: naszym celem jest żyć

naprawdę. Takie jest również pragnienie Boga względem nas. Jan Paweł II tak to

wyraził w jednej ze swoich książek: Bóg chce zbawienia człowieka, chce spełnienia

człowieczeństwa według tej miary, jaką on sam w nim zamierzył, i Chrystus miał

prawo powiedzieć, że ciężar, który On nakłada, jest słodki, a brzemię w gruncie rzeczy

jest lekkie (por. Mt 11,30). Jest rzeczą bardzo ważną, ażeby przekroczyć próg nadziei,

nie zatrzymywać się przed nim, ale pozwolić się prowadzić. Inaczej mówiąc chodzi o

to, by „wejść w obszar nadziei”, by zacząć żyć tym, czego ta nadzieja dotyczy, dzięki

wierze już oglądać jej spełnienie, czyli zbawienie. Dobrze, powiecie, ale co to

praktycznie oznacza? Znamy podstawowy kierunek naszego życia – Ef 1,4: wybrał nas

przed założeniem świata, abyśmy byli święci i niewinni wobec Niego w miłości… przed

nami droga, której w szczegółach nie znamy. Istotne jest jedno: nie idziemy nią sami.

Paweł nas zapewnia: (…) zostaliście naznaczeni pieczęcią Ducha Świętego (…) On jest

zadatkiem naszego dziedzictwa w oczekiwaniu na odkupienie (Ef 1,13b-14a). Pozwolić

się prowadzić oznacza, że odtąd nasza droga jest życiem w Duchu Świętym, pod Jego

kierownictwem. W naszym życiu nie chodzi najpierw o to, że mamy przestrzegać

jakiegoś kodeksu moralności, choćby był on najwspanialszym z możliwych. Chodzi o

to, by słuchać, co mówi Duch do Kościołów (Ap 2,7.11.17.29), co mówi do nas. Byśmy

weszli w dialog z Duchem Pana na co dzień.

Robert Grzywacz SJ