1.1 Analiza ekonomiczna kosztów i korzy

ś

ci

Nasuwa si

ę

oczywiste pytanie: jaka jest ró

ż

nica pomi

ę

dzy finansow

ą

analiz

ą

kosztów i

korzy

ś

ci a ekonomiczn

ą

analiz

ą

kosztów i korzy

ś

ci?

Finansowa analiza kosztów i korzy

ś

ci ocenia rentowno

ść

projektu, podczas gdy

ekonomiczna analiza kosztów i korzy

ś

ci ocenia efektywno

ść

projektu. Ekonomiczna analiza

kosztów i korzy

ś

ci opiera si

ę

na finansowej analizie kosztów i korzy

ś

ci, jest przeprowadzana

w taki sam sposób i jest jej lustrzanym odbiciem, jednak

ż

e bierze pod uwag

ę

ceny

ekonomiczne. Ekonomiczna analiza kosztów i korzy

ś

ci wprowadza zmiany do finansowej

analizy kosztów i korzy

ś

ci, by spowodowa

ć

przej

ś

cie z cen rynkowych na ceny ekonomiczne.

Istnieje jednak jedna fundamentalna ró

ż

nica. Ekonomiczna analiza kosztów i korzy

ś

ci

wprowadza inny punkt odniesienia ni

ż

finansowa analiza kosztów i korzy

ś

ci i st

ą

d mamy

ró

ż

nic

ę

– ró

ż

ne ceny wykorzystywane przy ró

ż

nych analizach.

1.1.1

Punkt odniesienia

Najwa

ż

niejsza ró

ż

nica pomi

ę

dzy analiz

ą

finansow

ą

i ekonomiczn

ą

to ró

ż

nica polegaj

ą

ca na

ró

ż

nych punktach widzenia. Punktem odniesienia dla analizy ekonomicznej jest gospodarka

narodowa, na któr

ą

wpływ maj

ą

konsumenci, producenci oraz rz

ą

d reprezentuj

ą

cy pa

ń

stwo.

Aby lepiej zilustrowa

ć

opisan

ą

wy

ż

ej ró

ż

nic

ę

we

ź

my pod uwag

ę

przypadek producenta.

Załó

ż

my,

ż

e producent ma zapłaci

ć

akcyz

ę

. W analizie finansowej kosztów i korzy

ś

ci, jest to

rejestrowane jako wydatek, poniewa

ż

jak ju

ż

wcze

ś

niej powiedzieli

ś

my wydatek to co

ś

, co

wydatkowane jest przez jednostk

ę

odpowiedzialn

ą

za projekt. Natomiast w analizie

ekonomicznej kosztów i korzy

ś

ci bierzemy pod uwag

ę

fakt,

ż

e ten podatek, po tym jak

zapłacony zostanie przez producenta, trafi do zasobów finansowych pa

ń

stwa, a poniewa

ż

zajmujemy si

ę

gospodark

ą

narodow

ą

(tzn. konsumentami, producentami oraz rz

ą

dem), nie

musimy rejestrowa

ć

tego przepływu (nie ma on wpływu na nasz

ą

ocen

ę

).

Producent zarz

ą

dza fabryk

ą

, która emituje gazy i pyły. To stanowi koszt dla ludzi

mieszkaj

ą

cych w pobli

ż

u, którzy musz

ą

ponosi

ć

koszty i sp

ę

dza

ć

wi

ę

cej czasu na sprz

ą

taniu

swoich domów. Jest to oczywisty koszt dla tych ludzi, który nie znajduje odzwierciedlenia w
finansowej analizie kosztów i korzy

ś

ci, jako

ż

e jedynym zarejestrowanym wydatkiem tej

analizy s

ą

pieni

ą

dze wydatkowane przez producenta. Koszt ten b

ę

dzie jednak uwzgl

ę

dniony

przy analizie ekonomicznej.

Przyj

ę

cie innego punktu odniesienia spowodowało powstanie ekonomicznej analizy kosztów

i korzy

ś

ci, któr

ą

si

ę

teraz zajmiemy, z innym zestawem przepływów, które b

ę

dziemy

kwantyfikowa

ć

stosuj

ą

c ceny ekonomiczne, a nie rynkowe.

1.1.2

Horyzont czasowy

Horyzont czasowy jest dla ekonomicznej analizy kosztów i korzy

ś

ci taki sam jak dla

finansowej analizy kosztów i korzy

ś

ci.

1.1.3

Jednostka miary

Jednostk

ą

miary s

ą

pieni

ą

dze, tak jak przy finansowej analizie kosztów i korzy

ś

ci. Jednak

ż

e,

w przypadku ekonomicznej analizy kosztów i korzy

ś

ci dokonanie analizy trudniejsze,

poniewa

ż

wi

ę

kszo

ść

korzy

ś

ci ekonomicznych jest niematerialna. Tytułem przykładu:

wi

ę

kszo

ść

drogowych projektów zawiera w korzy

ś

ciach ekonomicznych oszcz

ę

dno

ść

czasu

sp

ę

dzanego w podró

ż

y i zmniejszenie ilo

ś

ci wypadków drogowych (ochrona

ż

ycia I zdrowia

obywateli). Ale jak obliczy

ć

warto

ść

jednej godziny zaoszcz

ę

dzonego czasu lub warto

ść

zdrowia i

ż

ycia? Kwantyfikowanie korzy

ś

ci ekonomicznych to główna trudno

ść

przy tego

analizie tego rodzaju, ale te

ż

jej główna zaleta, wyja

ś

niaj

ą

ca by

ć

mo

ż

e, dlaczego tak wielu

specjalistów zechciało si

ę

ni

ą

zaj

ąć

.

Ekonomiczna analiza kosztów i korzy

ś

ci powinna zosta

ć

przygotowana przy stałych cenach

(tzn. nie bierzemy pod uwag

ę

wpływu inflacji na ceny). Utrzymujemy w mocy uwagi

poczynione podczas omawiania finansowej analizy kosztów i korzy

ś

ci, dotycz

ą

ce zmian cen

rzeczywistych (o wska

ź

niku wynagrodze

ń

i wzro

ś

cie cen wynikaj

ą

cym ze zwi

ę

kszenia

popytu). S

ą

one prawdziwe tak

ż

e dla ekonomicznej analizy kosztów i korzy

ś

ci.

Czas jest brany pod uwag

ę

w taki sam sposób jak przy finansowej analizie kosztów i

korzy

ś

ci. Jedyna ró

ż

nica polega na tym,

ż

e poniewa

ż

przyjmujemy gospodark

ę

narodow

ą

jako punkt odniesienia, stopa dyskontowa mo

ż

e by

ć

inna. Mo

ż

na z pewn

ą

doz

ą

bezpiecze

ń

stwa zało

ż

y

ć

,

ż

e gospodarka narodowa wykazuje wi

ę

ksz

ą

„odporno

ść

” ni

ż

pojedyncze instytucje i w zwi

ą

zku z tym mo

ż

na przyj

ąć

ni

ż

sz

ą

stop

ę

dyskontow

ą

.

“Wskazówki dla analizy kosztów i korzy

ś

ci projektów inwestycyjnych” (Fundusze Strukturalne

- EFRR, Fundusz Spójno

ś

ci oraz ZPORR) sugeruj

ą

,

ż

e dla potrzeb ekonomicznej analizy

kosztów i korzy

ś

ci stopa dyskontowa równa 5% mo

ż

e by

ć

przyj

ę

ta przez wszystkie pa

ń

stwa

członkowskie. Zaleca si

ę

równie

ż

obliczenie NPV oraz wska

ź

nika B/C przy stopach

dyskontowych 6% i 4%.

Tak jak przy finansowej analizie kosztów i korzy

ś

ci, cała operacja dyskontowania polega na

tym, by przedstawi

ć

wszystkie koszty i korzy

ś

ci za ka

ż

dy rok badanego okresu, a nast

ę

pnie

je zaktualizowa

ć

, tak by uzyska

ć

warto

ś

ci zaktualizowane (warto

ś

ci zdyskontowane).

1.1.4

Punkt odniesienia

W ekonomicznej analizie kosztów i korzy

ś

ci interesuje nas zmiana zachodz

ą

ca w

gospodarce narodowej, na skutek realizacji projektu, któr

ą

mo

ż

emy uchwyci

ć

porównuj

ą

c

sytuacj

ę

“z” i “bez” projektu, tak jak przy finansowej analizie kosztów i korzy

ś

ci.

1.1.5

Przepływy finansowe

Tak jak ju

ż

wcze

ś

niej powiedzieli

ś

my ekonomiczna analiza kosztów i korzy

ś

ci jest

lustrzanym odbiciem finansowej analizy kosztów i korzy

ś

ci, co oznacza,

ż

e przepływy s

ą

z

grubsza rzecz bior

ą

c takie same, tylko ceny s

ą

inne (ceny rynkowe w przypadku finansowej

analizy kosztów i korzy

ś

ci, a ceny ekonomiczne w przypadku ekonomicznej analizy kosztów i

korzy

ś

ci).

Wypływy ekonomiczne obejmuj

ą

:

•

Koszt budowy

•

Koszt operacyjno

ś

ci i utrzymania (płace, materiały, energia etc.)

•

Koszty

ś

rodowiskowe (koszty, które wynikaj

ą

c z projektu przechodz

ą

na innych bez

rekompensaty powinny znale

źć

swoje odzwierciedlenie, je

ś

li jest to mo

ż

liwe, w

ekonomicznej analizie kosztów i korzy

ś

ci jako element dodatkowy kosztów

finansowych)

Wpływy ekonomiczne obejmuj

ą

:

•

korzy

ś

ci (wszelkie zmiany dla dobra konsumentów) ze sprzeda

ż

y towarów i usług

•

warto

ść

rezydualn

ą

(zwykle dodawan

ą

w ostatnim roku analizowanego okresu)

Aby przystosowa

ć

ceny rynkowe do cen ekonomicznych nale

ż

y dokona

ć

nast

ę

puj

ą

cych

korekt:

•

korekt fiskalnych

•

korekt czynników zewn

ę

trznych

•

Korekt zniekształce

ń

rynkowych

Korekty
fiskalne

Ceny rynkowe uwzgl

ę

dniaj

ą

podatki i subwencje. Korekty fiskalne to

głównie eliminacja podatków po

ś

rednich, takich jak VAT, etc. oraz

subwencji i płatno

ś

ci transferowych (takich jak dotacje do

zatrudnienia). Nie jest trudno wprowadzi

ć

korekty fiskalne.

Je

ś

li chodzi o podatki po

ś

rednie, w wi

ę

kszo

ś

ci krajów Unii

Europejskiej VAT jest praktycznie jedynym takim podatkiem. VAT jest
naliczany w sposób prosty i jego wyeliminowanie jest łatwe.

•

W kwestii subwencji, kraje Unii Europejskiej powinny były do
chwili obecnej wyeliminowa

ć

wszystkie subwencje z wyj

ą

tkiem

subwencji do rolnictwa

Prosz

ę

zwróci

ć

uwag

ę

:

•

mog

ą

istnie

ć

po

ś

rednie podatki koryguj

ą

ce, które s

ą

naliczane

po to by „uwewn

ę

trzni

ć

czynniki zewn

ę

trzne” –s

ą

to na przykład

podatki ochrony

ś

rodowiska, których nie powinni

ś

my wyklucza

ć

,

poniewa

ż

daj

ą

one nam poj

ę

cie o koszcie zewn

ę

trznym w

analizie kosztów i korzy

ś

ci. Oczywi

ś

cie, je

ż

eli uwzgl

ę

dnimy

takie koryguj

ą

ce podatki po

ś

rednie, czynnik zewn

ę

trzny,

którego działanie podatek ten ma korygowa

ć

nie powinien by

ć

brany pod uwag

ę

(raz jeszcze) gdy

ż

prowadziłoby to do

podwójnego naliczania.

Korekty fiskalne nie powinny by

ć

bardzo szczegółowe, je

ż

eli podatki i

dotacje maj

ą

niewielki wpływ na przepływy projektu, nale

ż

y jednak

działa

ć

konsekwentnie.

Zasada

konsekwencji

oznacza,

ż

e

powinni

ś

my jednakowo traktowa

ć

podatki i subwencje stanowi

ą

ce

koszty i korzy

ś

ci w naszym projekcie jak i w innych ró

ż

nych

projektach.

Korekta
czynników
zewn

ę

trznych

Korekta czynników zewn

ę

trznych jest trudniejsza. Nale

ż

y jasno

przedstawi

ć

takie elementy jak koszty

ś

rodowiskowe, które naprawd

ę

trudno wyceni

ć

. Aby to zrobi

ć

nale

ż

y zidentyfikowa

ć

wszystkie

zewn

ę

trzne koszty, i skwantyfikowa

ć

je nadaj

ą

c im realn

ą

warto

ść

monetarn

ą

, je

ż

eli oczywi

ś

cie jest to mo

ż

liwe. Niekiedy nadawanie

warto

ś

ci czynnikom zewn

ę

trznym b

ę

dzie niebywale trudne, pomimo

stosunkowo prostej identyfikacji. Oznaczałoby to przeprowadzenie
szeroko zakrojonych szczegółowych bada

ń

(na poziomie narodowym

lub nawet paneuropejskim) pozwalaj

ą

cych na obliczenie pewnych

interesuj

ą

cych nas parametrów

ś

rodowiskowych, w taki sam sposób,

w jaki przeprowadza si

ę

analiz

ę

kosztów operacyjnych samochodu w

funkcji pr

ę

dko

ś

ci, któr

ą

nast

ę

pnie mo

ż

na wykorzysta

ć

we wszystkich

analizach studiów drogowych.

Korekta
zniekształce

ń

rynkowych

Ceny rynkowe s

ą

okre

ś

lane przez rynki, które nie odzwierciedlaj

ą

kosztów zasobów. W ekonomicznej analizie kosztów i korzy

ś

ci

omówimy zniekształcenia cen towarów, wynagrodze

ń

i gruntów.

Je

ś

li chodzi o ceny rynkowe towarów b

ę

dziemy rozwa

ż

a

ć

towary

b

ę

d

ą

ce w obrocie handlowym i towary znajduj

ą

ce si

ę

poza obrotem

handlowym

•

towary b

ę

d

ą

ce w obrocie handlowym to te, którymi obracamy

na rynkach mi

ę

dzynarodowych (np. produkty rolnicze i wyroby

przemysłowe). Je

ż

eli uwa

ż

amy,

ż

e rynek nie odzwierciedla

kosztu zasobów, wówczas nie bierzemy ceny z rynku
krajowego

i

natychmiast

przechodzimy

na

ceny

mi

ę

dzynarodowe (ceny graniczne). Je

ż

eli nie wiemy, jaka jest

cena mi

ę

dzynarodowa towaru b

ę

d

ą

cego w obrocie handlowym,

informacj

ę

na ten temat mo

ż

emy otrzyma

ć

od urz

ę

du celnego,

gdzie rejestrowana jest cena importowa.

•

towary nie b

ę

d

ą

ce przedmiotem obrotów handlowych to te,

którymi nie handlujemy w skali mi

ę

dzynarodowej- s

ą

to media

(takie jak elektryczno

ść

, woda, etc.) i kilka rodzajów usług,

głównie usług transportowych.

o

aby przeliczy

ć

ceny rynkowe pomniejszych towarów nie

b

ę

d

ą

cych przedmiotem obrotu handlowego na ceny

ekonomiczne,

mno

ż

ymy

cen

ę

przez

standardowy

przelicznik

tak

by

mniej

wi

ę

cej

otrzyma

ć

ich

mi

ę

dzynarodow

ą

cen

ę

(cen

ę

graniczn

ą

). Standardowy

współczynnik konwersji dla Polski został obliczony i
okazało si

ę

,

ż

e jest on równy jedno

ś

ci (zobacz Zał

ą

cznik).

Oznacza to,

ż

e dla pomniejszych towarów nie b

ę

d

ą

cych

przedmiotem obrotu handlowego nie odnotowano w
Polsce zniekształce

ń

cenowych. Nale

ż

ało si

ę

tego

spodziewa

ć

,

poniewa

ż

wszystkie

pa

ń

stwa

Unii

Europejskiej zniosły praktycznie wszystkie opłaty celne.
Mo

ż

emy wi

ę

c z du

żą

doz

ą

bezpiecze

ń

stwa ignorowa

ć

zniekształcenia cenowe pomniejszych towarów nie
b

ę

d

ą

cych przedmiotem obrotu handlowego.

o

dla głównych towarów nie b

ę

d

ą

cych przedmiotem obrotu

handlowego powinni

ś

my sprawdzi

ć

czy cena rynkowa nie

odbiega znacz

ą

co od kosztów kra

ń

cowych (koszt

wyprodukowania dodatkowej jednostki produktu). Je

ż

eli

odchylenie jest znaczne, ignorujemy cen

ę

rynkow

ą

i

bierzemy pod uwag

ę

koszty kra

ń

cowe. Nie jest to jednak

takie proste. Nie jest łatwo okre

ś

li

ć

, jaki jest koszt

kra

ń

cowy przetransportowania dodatkowego urz

ą

dzenia z

portu na teren projektu. W takich przypadkach nale

ż

y

oprze

ć

si

ę

na informacjach pochodz

ą

cych z bada

ń

nad

struktur

ą

kosztów, i praktyk stosowanych przy ustalaniu

cen w wybranej dziedzinie lub, je

ś

li takie badania s

ą

niedost

ę

pne, nale

ż

y przedyskutowa

ć

struktur

ę

kosztów i

praktyki w zakresie ustalania cen z uczestnikami gry
rynkowej, tak by nawet nie bezpo

ś

rednio oceni

ć

koszty

kra

ń

cowe.

Zniekształcenia cenowe płac z reguły powstaj

ą

, gdy mamy do

czynienia z rygorystyczn

ą

polityk

ą

w zakresie zatrudnienia (np.

regulacje w zakresie minimalnego wynagrodzenia). Rozró

ż

niamy te

ż

płace osób wykwalifikowanych I niewykwalifikowanych

•

płaca osób wykwalifikowanych prawie zawsze odzwierciedla
wydajno

ść

, i w zwi

ą

zku z tym mo

ż

emy uzna

ć

nominaln

ą

płac

ę

za ekonomiczn

ą

cen

ę

pracy wykwalifikowanej

•

płaca osób niewykwalifikowanych nie zawsze odpowiada

ć

b

ę

dzie ekonomicznej cenie pracy niewykwalifikowanej, i dlatego

nale

ż

y dokona

ć

korekty korzystaj

ą

c z cen ekonomicznych płacy

dla osób niewykwalifikowanych o ułamek płacy dla osób
niewykwalifikowanych.

Mo

ż

emy równie

ż

spotka

ć

si

ę

ze zjawiskiem zniekształcenia cen

gruntów. Generalnie nie nale

ż

y spodziewa

ć

si

ę

nieprawidłowego

funkcjonowania rynku gruntów. Na podstawie szeregu bada

ń

Banku

Ś

wiatowego stwierdzono jednoznacznie,

ż

e rynek gruntów działa

całkiem dobrze w wi

ę

kszo

ś

ci krajów

ś

wiata niezale

ż

nie od ich

stadium rozwoju. Zdarzaj

ą

si

ę

oczywi

ś

cie przypadki bardzo złej

wyceny, szczególnie w przypadku gruntów i budynków b

ę

d

ą

cych

własno

ś

ci

ą

pa

ń

stwa. Istnieje du

ż

a liczba projektów, w których rz

ą

d

jako swój wkład oddaje budynek lub grunty za darmo, lub po cenach
symbolicznych. W takim przypadku nale

ż

y wzi

ąć

pod uwag

ę

rzeczywist

ą

cen

ę

rynkow

ą

, lub jej przybli

ż

enie (cena podobnego

aktywu w pobli

ż

u).

1.1.6

Wskaźniki oceny projektu

Wska

ź

niki oceny projektu dla ekonomicznej analizy kosztów i korzy

ś

ci s

ą

interpretowane w

taki sam sposób jak te same wska

ź

niki dla finansowej analizy kosztów i korzy

ś

ci. Je

ż

eli NPV

jest dodatnie (i wi

ę

ksze od zera), oznacza to,

ż

e korzy

ś

ci s

ą

wi

ę

ksze od kosztów i projekt

jest ekonomicznie uzasadniony. Podobne wnioski wysnuwamy, je

ż

eli projekt ma IRR

wi

ę

ksz

ą

od ekonomicznej stopy dyskontowej, a wska

ź

nik B/C jest wi

ę

kszy od jednego.

Efektywno

ść

ekonomiczna jest kluczowym parametrem w procesie wyboru projektu. Zwykle

odrzucamy projekty z ujemn

ą

warto

ś

ci

ą

NPV, poniewa

ż

s

ą

one ekonomicznie nieefektywne.

Projekty o dodatniej warto

ś

ci NPV s

ą

akceptowane i staj

ą

si

ę

najbardziej oczywistymi

propozycjami do wdro

ż

enia, je

ż

eli s

ą

ś

rodowiskowo

dopasowane.

1.1.7

Schemat finansowania

Ekonomiczna analiza kosztów i korzy

ś

ci zajmuje si

ę

jedynie wykorzystaniem zasobów, a

sposób finansowania tego

ż

wykorzystania nie ma znaczenia. Tak wi

ę

c ekonomiczna analiza

kosztów i korzy

ś

ci jest niezale

ż

na od schematu finansowania projektu i w zwi

ą

zku z tym dla

potrzeb tej analizy plan ten ignorujemy.