1

Życie we Wszechświecie – poszukiwania rozpoczęte

!

Program edukacyjny sponsorowany przez Komisję Europejską, prowadzony przez:

Europejską Agencję Kosmiczną ( ESA – European Space Agency)

Europejskie Astronomiczne Obserwatorium Południowe (ESO – European

Southern Observatory)

Europejski Ośrodek Badań Jądrowych (CERN – Centre Européen pour la

Recherche Nucléaire)

Przy współpracy z:

Europejskim Stowarzyszeniem ds. Edukacji Astronomicznej (EAAE-

European Association for Astronomy Education)

Koordynacja europejska:

Międzynarodowy Komitet Koordynacyjny

http://www.lifeinuniverse.org/

Koordynacja w Polsce:

Krajowy Komitet Organizacyjny „F

IZYKA NA SCENIE

”

http://fizykanascenie.ifpan.edu.pl/

Instytucja prowadząca:

Centrum Badań Kosmicznych PAN

http://universe.cbk.waw.pl/

2

Krótki opis programu edukacyjnego „ Życie we Wszechświecie”

-

zorganizowany przez CERN, ESA, ESO, wraz

z innymi partnerami

-

sponsorowany przez Komisję Europejską w

ramach Tygodnia Nauki i Techniki Europejskiej

2001

-

korzystający z doświadczeń programu

edukacyjnego „Fizyka na Scenie ” 2000

-

mający na celu zwiększenie wiedzy

społeczeństwa o nauce europejskiej

-

realizowany jest w 3 fazach

-

z udziałem mediów, szerokiej publiczności,

młodzieży i naukowców z 23 krajów

-

pod kierownictwem Międzynarodowej Grupy

Koordynacyjnej

-

korzystający z pomocy Międzynarodowego

Zespołu Ekspertów

•

Dlaczego akurat ten temat?

-

najbardziej podstawowe „wielkie pytanie”

ludzkości

-

zagadnienie silnie przemawiające do wyobraźni

-

nowy, szybko rozwijający się obszar badawczy

-

ramy wykraczające poza klasyczne dziedziny

nauki

-

międzynarodowe zespoły badawcze

-

na styku nauk ścisłych i humanistycznych

-

oddziaływanie wzajemne nauki i technologii

-

ilustruje sens nauki w przeciwieństwie do

science-fiction

-

potencjalnie duże zainteresowanie mediów

komunikacji społecznej

•

Główne pola badawcze:

-

złożone molekuły w kosmosie

-

poszukiwanie i badanie planet poza układem

słonecznym

-

poszukiwanie śladów życia (skamielin) w

układzie słonecznym

-

poszukiwanie sygnałów od pozaziemskich istot

inteligentnych

-

ewolucja i przetrwanie życia na Ziemi

-

ekstremalne formy życia

-

znaczenie ewentualnego odkrycia życia poza

Ziemią

-

podróże kosmiczne i ekspansja w kosmos

•

Podstawowe założenia i działania

programu:

-

wykorzystanie wielorakich istniejących źródeł

informacji

-

tworzenie nowych źródeł informacji

-

stworzenie centralnej biblioteki elektronicznej

-

zaplanowanie i wykonanie na dużą skalę

zakrojonego wydarzenia medialnego (TV), o

zasięgu międzynarodowym

-

zwrócenie uwagi na udział Europy w tej

dziedzinie badań

-

stymulowanie międzynarodowego

współdziałania na różnych poziomach

•

Fazy

programu

Faza pierwsza: Preludium (wiosna/lato 2001)

-

ustanowienie międzynarodowego Zespołu

Ekspertów (10-15 wybitnych naukowców)

-

przedyskutowanie zawartości i kształtu

podstawowej sieci internetowej

-

napisanie tekstów i skomponowanie grafiki

-

stworzenie sieci internetowej programu

-

ustanowienie komitetów i programów

narodowych

-

ogłoszenie programów narodowych

2

Faza druga: Chór (jesień 2001)

-

uczniowie szkół ponad-podstawowych (14-19

lat) zbierają informacje o Życiu we

Wszechświecie z wielu dostępnych

istniejących źródeł

-

pracują nad własnym wkładem do tej dziedziny

w dwu kategoriach: nauka i sztuka

-

biorą udział w konkursie krajowym

-

ich prace podlegają selekcji przez krajowe jury

konkursu

-

zwycięzcy zostają zaproszeni na finał

międzynarodowy

Faza trzecia: Finał (listopad 2001)

-

międzynarodowy 2-godzinny wieczorny

program TV

-

łącza TV pomiędzy kilkoma ośrodkami

-

centrum widowiska w CERN-ie (Genewa), inne

sceny w planetariach, instytutach itp.

-

młodzi zwycięzcy konkursu spotykają się z

uczonymi

-

program według scenariusza, z elementami

niespodzianki

-

podsumowanie (raport, rekomendacje na

przyszłość)

3

Program edukacyjny Życie we Wszechświecie

Życie we Wszechświecie jest programem upowszechniania nauki, zaplanowanym na drugie

półrocze 2001. Jego celem jest stworzenie forum dla uczestnictwa społeczności Europy w

aktualnych próbach podjęcia dyskusji na temat zasadniczych pytań dotyczących naukowego

i społecznego znaczenia szerokiej problematyki życia poza Ziemią. Podstawowe zadanie

programu to stymulacja zainteresowania publicznego i zrozumienia dla tego fascynującego

multi-dyscyplinarnego obszaru nauki (i dla badań naukowych w ogólności).

Program „Życie we Wszechświecie” zorganizowany jest przez wielkie europejskie instytucje

naukowe: ESA, CERN i ESO, we współpracy z EAAE (wyjaśnienie akronimów na str.1).

Inne międzynarodowe ośrodki badawcze, takie jak Europejskie Laboratorium Biologii

Molekularnej (EMBL- European Molecular Biology Laboratory) i Europejskie Centrum

Promieniowania Synchrotronowego ( ESRF- European Synchrotron Radiation Facility) są

współpartnerami programu. Tak więc, program ma zaplecze wiodących międzyrządowych

organizacji naukowych w Europie.

W Polsce Program koordynuje Komitet „Fizyka na Scenie” przy Polskim Towarzystwie

Fizycznym. Instytucją prowadzącą jest Centrum Badań Kosmicznych PAN.

Program Życie we Wszechświecie stanowi element programu Tygodnia Nauki i Techniki

Europejskiej, inicjatywy edukacyjnej Komisji Europejskiej.

Realizacja programu Życie we Wszechświecie składa się z trzech głównych faz:

1) Na początku powstanie elementarny pakiet informacyjny przygotowany przez ekspertów

naukowych we współpracy z nauczycielami. Zostanie on umieszczony w ogólnie dostępnej

centralnej witrynie internetowej. Będzie zawierał wszystkie odpowiednie łącza informacyjne,

i w ten sposób stanie się rodzajem centralnej osi programu.

2) Uczniowie szkół średnich, w wieku 14-19 lat, z wszystkich uczestniczących krajów

przystąpią do konkursu wykonując dzieła, którymi wyrażą własne idee i przeżycia na temat

życia w Kosmosie. Do konkursu mogą być wystawione oryginalne prace w dwu kategoriach,

naukowej i artystycznej. Odzwierciedlą one opinie młodych Europejczyków na temat metod

badania życia w Kosmosie, perspektyw znalezienia życia pozaziemskiego przy użyciu

obecnych i przyszłościowych technologii, a także na temat skutków ewentualnego odkrycia

takiego życia, itd.

4

3) Wielki finał programu odbędzie się w jednym z centralnych ośrodków nauki europejskiej,

gdzie zostaną zaproszeni zwycięzcy krajowych konkursów, którzy będą mogli tam spotkać się

z ekspertami i wziąć udział w debacie na temat problematyki związanej z życiem

pozaziemskim. Poglądy i pomysły młodych uczestników konkursu zostaną skonfrontowane z

naukowo-technologiczną rzeczywistością. Zamierza się umożliwić połączenie centralnej

transmisji finału z lokalnymi „satelickimi” programami nadawanymi z innych ośrodków w

kilku krajach. Łącza takie zapewni telewizja, a całe to przedsięwzięcie, w oparciu o

interesujący scenariusz, ma szansę na szeroki i dobry odbiór publiczny. Wstępne kontakty z

różnymi kanałami TV wskazują na duże zainteresowanie ze strony mediów i otwarcie wielu

możliwości w dziedzinie edukacji i rozpowszechniania.

Główne problemy naukowe objęte programem są następujące:

•

doprowadzenie do zrozumienia jak Wszechświat został stworzony i jakie są podstawowe

cząstki, z których jest zbudowana wszelka materia; konfrontacja aktualnych teorii, które

sugerują odmienne poglądy na temat natury Wszechświata.

•

doprowadzenie do zrozumienia/konsensusu co do istoty „życia”

•

przegląd współcześnie odbywających się poszukiwań życie w kosmosie, takich jak

poszukiwanie coraz bardziej złożonych molekuł w kosmosie, poszukiwanie planet poza

układem słonecznym, poszukiwanie szczątków życia (skamielin) w układzie słonecznym,

poszukiwanie sygnałów od pozaziemskiej inteligencji, itp.

•

konfrontacja faktu naukowego z fikcją naukową (science fiction).

Proponowane problemy społeczno/filozoficzne do przedyskutowania:

•

historyczne perspektywy szeroko rozumianej tematyki życia w kosmosie. Np., mogłyby

one dotyczyć ogólnej w dawnych czasach akceptacji, przez uczonych i zwykłych ludzi,

istnienia Marsjan, a to w związku ze „sztucznymi” kanałami widocznymi na powierzchni

Marsa. Inny temat to niedawna decyzja Kongresu USA o zaprzestaniu dotowania z

budżetu federalnego projektu poszukiwania pozaziemskiej inteligencji (SETI – Search for

Extraterrestrial Inteligence), itp.

•

współczesna fascynacja ludzkości ideą istnienia życia poza Ziemią

•

społeczne i filozoficzne znaczenie ewentualnego (naukowo zweryfikowanego) odkrycia

życia poza Ziemią

5

Sektory społeczne, do których adresowany jest program:

•

wszyscy ludzie, którzy zechcą wziąć udział poprzez sięganie to internetowych źródeł

informacji, i, szczególnie, poprzez media komunikacji społecznej (programy TV,

dyskusje w prasie, itd.)

•

młoda generacja, która będzie miała szansę nauczyć się, w krótkim czasie, o

interesującym i innowacyjnym obszarze badań, z towarzyszącym pożytkiem dla rozwoju

osobistego i poszerzenia wiedzy, z możliwościami kontaktów międzynarodowych

•

nauczyciele, którzy uzyskają bardzo przydatny materiał do edukacji, do wykorzystania w

wielu kontekstach, sięgających od nauk przyrodniczych do humanistycznych.

•

media, które otrzymają naukowo zweryfikowane informacje w dziedzinie, co do której

istnieje często skłonność mniej ścisłego traktowania; w tym sensie program będzie miał

szczególnego typu efekt „edukacyjny”.

Oczywiście, każda z tych grup społecznych osiągnie korzyści z programu na wiele różnych

sposobów. Jednakże, najważniejszy będzie, po raz pierwszy, solidnie oparty na osiągnięciach

nauki, szeroko zakrojony, o jasnej strukturze, aktualny materiał o wyjątkowej wartości dla

edukatorów, propagatorów nauki i mediów komunikacji społecznej, zebrany w jedno i

dostępny dla wszystkich.

Bardziej szczegółowe cele programu są następujące:

•

zachęcenie uczestników, w szczególności młodzieży, do wykorzystywania istniejących

źródeł informacji na zadany temat, z włączeniem nowego materiału przygotowywanego

specjalnie dla tego programu;

•

zachęcenie uczestników, w szczególności młodzieży, do stworzenia własnych

elektronicznych źródeł informacji o życiu w Kosmosie (strony internetowe, CD-ROM-y),

w ten sposób wykorzystując zdolności twórcze i talenty innowacyjne uczestników

programu;

•

stworzenie unikalnej elektronicznej biblioteki aktualnych zasobów informacyjnych do

celów edukacji;

•

zaplanowanie i wykonanie na dużą skalę zakrojonego, skoordynowanego

międzynarodowego wydarzenia medialnego w wykorzystaniem kanałów TV publicznej,

w ramach i w czasie Tygodnia Nauki i Techniki Europejskiej 2001.

Ważnym, w istocie zasadniczym celem programu jest uwrażliwienie Europejczyków na jeden

z najważniejszych problemów społeczeństw – ekologii, poprzez ustawienie dyskusji

6

ekologicznych w szerszej perspektywie, jaką jest globalne przeżycie we wrogim (hostile)

wszechświecie.

Adresy kontaktów w Centrum Badań Kosmicznych:

Koordynator Programu

Doc dr hab. Barbara Popielawska

[e-mail]

Organizator Konkursu

Krystyna Szewczyk

[e-mail]

Adres internetowy:

http://universe.cbk.waw.pl

7

Regulamin konkursu "Życie we Wszechświecie"

1. W Polsce konkurs przeprowadza Centrum Badań Kosmicznych PAN.

2. Tematyka konkursu:

Obszary badań dotyczących Życia we Wszechświecie są bardzo rozległe:

Kosmologia:

- Big Bang

- formowanie się galaktyk i gwiazd

Procesy atomowe i cząsteczkowe:

- formowanie się elementów materii

- ewolucja cząsteczek (proste - złożone - podtrzymujące życie)

- detekcja cząsteczek (fale radiowe, odbiorniki, analiza sygnału, spektroskopia)

Powstawanie układów planetarnych:

- dyski pyłowe

Początki życia:

- warunki niezbędne dla życia

- umiejscowienie środowisk życia

- panspermia

Granice biologiczne:

- warunki graniczne dla życia

- ekstremofile - organizmy żywe w niezwykle niesprzyjających życiu warunkach

Badanie układu słonecznego:

- misje kosmiczne do planet, księżyców i komet

- techniki eksperymentów do badania atmosfery i powierzchni tych obiektów

- badanie materii: meteoryty, badania laboratoryjne

Życie na Ziemi:

- początki życia, archeo- i paleobiologia

- uderzenia (meteoryty, asteroidy) - jak moglibyśmy je przetrwać?

- wpływ Słońca, charakterystyka orbity Ziemi

- Jakie będzie życie w przyszłości? - ekologia, polityka, filozofia

Poszukiwanie życia poza układem słonecznym:

- poszukiwanie sygnałów od pozaziemskich istot inteligentnych,

radioteleskopy

- równanie Drake'a

Poszukiwanie planet poza układem słonecznym:

- obserwacje astronomiczne, analiza spektralna

- sygnały pochodzące od planet podobnych do Ziemi

8

Historia, filozofia i społeczne implikacje:

- ekspansja ludzkości w kosmos

- historia i filozofia nauki

- kultura: filmy, literatura piękna, literatura fantastyczno-naukowa

- Dlaczego jesteśmy tutaj? Jakie jest nasze miejsce we Wszechświecie?

3. Konkurs przeprowadzany jest w dwu kategoriach:

- prace naukowe (Kategoria 1)

- prace artystyczne (Kategoria 2).

Prace konkursowe w Kategorii 1 mogą być następującego rodzaju:

- gazeta

- artykuł naukowy (prezentacja wyniku pracy badawczej)

- internetowa witryna na temat konkursowy (strona wiodąca tematycznie z

odsyłaczami do innych internetowych źródeł informacji)

- program interaktywny na CD-ROM-ie

- esej naukowy

- dokumentalny video-film.

Prace konkursowe w Kategorii 2 mogą być następującego rodzaju:

- przedstawienie teatralne

- przedstawienie muzyczne

- dzieło plastyczne (obraz, rzeźba, fotografia, itp.)

- literacki esej lub scenariusz

- utwór poetycki.

Polski organizator konkursu zaleca, aby w przypadku prac artystycznych nie

wykorzystujących słowa, dołączyć rodzaj krótkiego ( najwyżej pół kartki A4) wyjaśnienia na

temat związku danego dzieła z tematyką Życia we Wszechświecie.

Prace konkursowe muszą być dostarczone w postaci trwałej, takiej jak:

witryna internetowa nagrana na CD.-ROM-ie, film na kasecie video, zbiór komputerowy na

dyskietce, tekst wydrukowany na papierze, itp. Pracom konkursowym dostarczonym drogą

elektroniczną (e-mail, fax, internet) musi towarzyszyć również trwała kopia pracy (patrz

wyżej) wysłana na adres organizatora konkursu. Jeśli to tylko możliwe, do pracy

konkursowej powinna być dołączona dokumentacja ilustrująca przebieg prac nad projektem

konkursowym (np. fotografie lub video-dokumentacja etapów pracy, znak graficzny projektu

zdobiący gazetkę szkolną, itp.).

9

Wraz z pracą konkursową powinno być nadesłane podpisane oświadczenie

nauczyciela/kierownika zespołu stwierdzające co następuje:

•

selekcja elementów spośród wcześniej istniejącego materiału naukowo-informacyjnego

została dokonana samodzielnie przez uczestnika /zespół uczestniczący (dotyczy to

szczególnie prac w Kategorii 1)

•

oryginalny materiał, znak lub projekt graficzny zawarty w pracy konkursowej został

stworzony i wykonany samodzielnie przez uczestnika / zespół uczestniczący.

Nieprzekraczalny termin nadsylania prac konkursowych: 1 października 2001.

4. Uczestnikami konkursu mogą być wyłącznie uczniowie (w wieku 14-19 lat) oraz

nauczyciele gimnazjów, liceów i innych szkół ponadpodstawowych. Mogą w nim brać

udział tylko zespoły. Zespół nie może być większy niż 5 osób. W żadnym zespole nie

może być więcej niż 1 nauczyciel. Jeden nauczyciel może się opiekować kilkoma

zespołami.

5. Warunkiem uczestnictwa ucznia jest wpisanie się na kartę zgłoszenia, podanie swoich

danych osobowych wraz z podpisem rodzica lub opiekuna prawnego.

6. Warunkiem uczestnictwa nauczyciela jest wpisanie się na kartę zgłoszenia, podanie

swoich danych osobowych wraz z podpisem.

7. Odesłanie karty zgłoszenia stanowi niezbędny warunek uczestnictwa w konkursie

uczniów i nauczycieli. Kartę zgłoszenia szkoła powinna odesłać do organizatora do dnia

10 września 2001 r.

8. W karcie zgłoszenia nauczyciel pisemnie zobowiąże się do przeprowadzenia lekcji

zgodnej z materiałami umieszczonymi na stronie internetowej lub zebranymi we własnym

zakresie - do 20 września 2001 r.

9. W karcie zgłoszenia nauczyciel zobowiąże się do umożliwienia uczniom udziału w czacie

internetowym zorganizowanym przez Centrum Badań Kosmicznych PAN - dn.19

września 2001 r.

10. Wzór karty zgłoszenia stanowi integralną część niniejszego regulaminu.

11. Organizator nie zwraca nadesłanych prac.

12. W konkursie nie mogą brać udziału: członkowie Międzynarodowego Komitetu

Koordynacyjnego i ich rodziny, członkowie krajowych jury i ich rodziny, personel

CERN-u i ich rodziny, personel ESA i ich rodziny, personel ESO i ich rodziny, urzędnicy

EAAE i ich rodziny, pracownicy Dyrektoriatu Generalnego ds. Badań Naukowych

Komisji Europejskiej i ich rodziny, pracownicy CBK PAN i ich rodziny.

13. Teksty prac muszą być napisane po polsku, i powinny, o ile to tylko możliwe, posiadać

również kopię w języku angielskim.

14. Wszelkie problemy zdrowotne mogące przeszkadzać w podróży lub w pobycie za

granicą powinny być opisane i dołączone do karty zgłoszenia.

15. Ocena prac konkursowych:

10

Prace konkursowe nadesłane przez obywateli i stałych rezydentów Polski będą oceniane

przez krajowe jury powołane przez Krajowy Komitet Organizacyjny „Fizyka na Scenie”.

Ogólne kryteria oceny będą dotyczyły:

- oryginalności i twórczego charakteru pracy

- związku pracy z tematem konkursu

- ścisłości naukowej

- jasności prezentacji idei

- zorganizowania materiału i komunikatywności

- zdolności omawiania wybranego tematu pracy z wielu punktów

widzenia.

Polskie jury konkursu dodatkowo oceniać będzie umiejętność komunikowania się w języku

angielskim i znajomość słownictwa angielskiego związanego z szeroko pojętą tematyką

Życia we Wszechświecie.

Nagrody

Wszyscy nagrodzeni zostaną powiadomieni osobiście.

Polski Komitet Organizacyjny zaprosi najlepsze zespoły na finał krajowy. O szczegółach

poinformujemy w witrynie internetowej konkursu.

Główną nagrodą w konkursie krajowym jest 3-dniowy udział 2 zespołów (po jednym z każdej

kategorii) w konferencji "Życie we Wszechświecie", która odbędzie się na terenie CERN-u w

Genewie. (CERN jest jednym z wiodących w świecie laboratoriów naukowych). Nagrody

takie zostaną przyznane w każdej kategorii konkursu, lub jeśli w danej kategorii według

oceny jury nie będzie prac godnych nagrody głównej, w drugiej z nich zostaną przyznane

dwie równorzędne nagrody główne. Przewiduje się również przyznanie kilku nagród

pocieszenia.

W czasie Konferencji w CERN-ie odbędzie się publiczne widowisko "Super Finał", na

którym wszyscy zwycięzcy krajowi będą mogli zaprezentować swoje prace.

Dwie takie najlepsze w skali europejskiej prezentacje otrzymają Nagrody Super Finału:
ü Zaproszenie do uczestnictwa w starcie rakiety Ariane na kosmodromie Europejskiej

Agencji Kosmicznej (ESA) w Kourou (Gujana Francuska, Płd.Ameryka), co będzie

połączone z dodatkowymi atrakcjami, np., spotkania z uczonymi i inżynierami.

11

ü Wizyta w Obserwatorium Cerro Paranal Europejskiego Obserwatorium Południowego

(ESO) w Chile, gdzie znajduje się wielka sieć teleskopów Astronomicznych VLT (Very

Large Telescope ), połączona z dodatkowymi atrakcjami, np., spotkania z uczonymi i

inżynierami.

Uprawnienia organizatorów konkursu

Organizatorzy konkursu przyznają sobie prawo do nieograniczonego publikowania prac

konkursowych bez wypłaty honorarium dla autorów prac.

Złamanie reguł i kontrowersje

1. Złamanie przez uczestnika powyższych reguł konkursu powoduje natychmiastową

dyskwalifikację nadesłanej pracy.

2. Obrady jury są niejawne

3. Decyzje jury są ostateczne i nie mogą być poddane zaskarżeniu do sądu.

12

Harmonogram konkursu "Życie we Wszechświecie"

Data Organizator Uczestnicy (szkoła)

10 czerwca Przesłanie informacji e-mailem -

15 czerwca - Poinformowanie uczestników

18 czerwca Umieszczenie informacji na

stronie internetowej CBK

10 września *

-

Odesłanie kart zgłoszenia

20 września * - Przeprowadzenie lekcji

19 września * Zorganizowanie czatu Udział w czacie

1 października** - Przesłanie prac konkursowych

15 października Wyłonienie finalistów -

19 października Finał krajowy Uczestnictwo w finale

Uwaga: Prosimy o wysyłanie wypełnionych (pod Word-em) kart zgłoszenia pocztą

elektroniczną jako załącznik do e-mail na adres:

[e-mail]

, a ich oryginału z

podpisami na adres pocztowy:

Krystyna Szewczyk

“Życie we Wszechświecie”

Centrum Badań Kosmicznych PAN

ul. Bartycka 18a

00-716 Warszawa

* Terminy przedłużone ! (poprzednio był to, odpowiednio, 5 IX, 10 IX i 14 IX)
** Decyduje data stempla pocztowego.