HISTORIA WYBRANEGO ARCHIWUM PAŃSTWOWEGO

1.HISTORIA ARCHIWUM PAŃSTWOWEGO WE
WROCŁAWIU DO 1945 ROKU.

Archiwum państwowe we Wrocławiu powstało 30 X 1810 r. na mocy edyktu

sekularyzacyjnego. Do zadań tego archiwum należało zabezpieczenie bardzo dużej

ilości książek, dzieł sztuki oraz archiwaliów, które były w posiadaniu klasztorów na

Dolnym i Górnym Śląsku. Początkowo archiwum funkcjonowało z Uniwersytetem

Wrocławskim. Pierwszym kierownikiem archiwum był się profesor Johan Büsching.

W 1821 roku kierownictwo nad pracami w archiwum przejął profesor Gustav

Adolf Stenzel, który miał znaczący wpływ na działalność archiwum. Wówczas to

archiwum zostało usamodzielnione i oprócz przejmowania archiwaliów

poklasztornych otrzymało prawo do przejmowania wszelkich akt państwowych, jakie

powstawały na terenie całej prowincji. W latach 1822-1830 zasób archiwum

powiększył się 20 krotnie.

Kolejną ważną datą w historii archiwum był rok, 1835 ponieważ nadzór nad

archiwum objęło Nadprezydium Prowincji Śląskiej, co spowodowało zmianę

charakteru jego działalności. W związku z tym przejęciem archiwum zaczęło się

przekształcać z instytutu naukowego w instytucję administracyjno naukową. W 1867

roku nastąpiło włączenie Archiwum Prowincji Śląskiej do państwowej sieci

archiwalnej i zganiany nazwy na Archiwum Państwowe.

W związku z bardzo szybkim powiększaniem się zbiorów archiwalnych w 1906

roku został zbudowany nowy budynek dla potrzeb szybko rozwijającej się instytucji.

Jak na owe czasy budynek ten był bardzo nowoczesny i spełniał wszystkie wymogi jak

na tamte czasy. Został on całkowicie zniszczony podczas działań wojennych w latach

40 XX wieku.

W latach 1811-1945 byłe archiwum we Wrocławiu zgromadziło bardzo ważne

dokumenty historyczne Prowincji Śląskiej min. ponad 50 tys., dokumentów, 30 tysięcy

różnych ksiąg i 250 tysięcy woluminów. Przechowywane w Archiwum zbiory

charakteryzowały się zarówno merytoryczną, jak i formalną różnorodnością. Do

najcenniejszych i najstarszych dokumentów klasztornych należały dyplomy cesarskie,

papieskie, królewskie i książęce. Okazały był także dział ksiąg miejskich. Wiele z nich

zaopatrzone było w bogate i kolorowe iluminacje i rzadkie grafiki.

Duże znaczenie miały także księgi metrykalne, zarówno śląskich parafii

ewangelickich, jak i katolickich. Już w I połowie XIX w. przejmowano do zasobu

archiwalnego akta i dokumenty księstw śląskich. Wartościową część zasobu stanowiły

rozmaite zbiory i kolekcje, wśród nich m.in. spuścizny rodowe. Rzadki i cenny

materiał zawierał Zbiór Sfragistyczny, skompletowany z kolekcji tłoków i stempli

pieczętnych oraz pieczęci luźnych.

Archiwalia późniejszego okresu obejmowały min:

- akta administracji państwowej i samorządowej

-instytucji wymiaru sprawiedliwości i notariatów, w tym sądów i prokuratur, -

-akta instytucji finansowych i urzędów katastralnych.

Osobne bogactwo zawartości reprezentował zgromadzony od II połowy XIX w. Zbiór

Kartograficzny, w skład, którego wchodziły mapy z obszaru Śląska i innych regionów

Prus oraz atlasy. Odrębną grupę archiwaliów stanowił Zbiór Fotografii.

W wyniku działań wojennych a w szczególności oblężenia Wrocławia wiele z

nich zostało bezpowrotnie zniszczonych. Władzom okupacyjnym pomimo starań

ewakuacyjnych archiwum, które rozpoczęły się już w roku 1942 nie udało się jednak

zabezpieczyć w całości zasobu. Wiele dokumentów spłonęło podczas pożaru budynku

w 1945 roku a wiele wywiezionych dokumentów zaginęło. Niestety nie jest możliwe

określenie, jakie straty poniosło archiwum. Można jedynie w przybliżeniu oszacować,

że utracono ok. 80% dokumentów pergaminowych oraz znaczną część zasobów

kartograficznych. Około 100 zasobów archiwalnych nie zachowało się w całości a

wiele innych przetrwało w stanie szczątkowym.

2. HISTORIA ARCHIWUM PAŃSTWOWEGO WE

WROCŁAIU PO1945ROKU

Wraz z zakończeniem działań wojennych w 1945 roku rozpoczęła się akcja

ratowania zasobów archiwalnych. Ocalałe zbiory gromadzono w budynku przy ul.

Pomorskiej. Archiwum Państwowe we Wrocławiu zostało powołane do życia 17 XII

1946 roku.

2.1. DYREKTORZY ARCHIWUM PAŃSTWOWEGO WE WROCŁAWIU.

Początkowo pracami nad ocaleniem i zabezpieczeniem zbiorów archiwum

kierował pełnomocnik oświaty mgr Józef Stojanowski (1945-1946). Jego następcą był

dr Michał Wąsowicz (1946-1953), który był jego pierwszym dyrektorem. Przyczynił

się on w bardzo dużym stopniu do ratowania i zabezpieczenia ocalałych archiwaliów.

W 1946 roku dołączyli do niego dr Andrzej Dereń jego późniejszy dyrektor (1953-

1972) i mgr Aniela Stojanowska. Dr Andrzej Dereń był min.

współtwórcą pomocy

ewidencyjnych w postaci inwentarzy archiwalnych akt Rejencji Wrocławskiej,

Rejencji Opolskiej, Wydziału Samorządowego Prowincji Śląskiej

,

Akt majątku

Hochbergów w Książu i wielu innyc

h

.

. Kolejnymi dyrektorami w archiwum byli mgr

Agnieszka Kowalik (1972-1975).

Dr Jerzy Pobisz (1975-1988) przyczynił się do wzrostu rangi archiwum za jego

kadencji organizowano wiele konferencji naukowych i sesji poświęconych

problematyce kulturalnej społecznej i gospodarczej. Kolejnym dyrektorem archiwum

była mgr Helena Kudlo (1988-1990).

Obecnie na stanowisku dyrektora archiwum jest dr Józef Drozd (1990-2012).

Musiał się on zmierzyć z problemem zabezpieczania archiwaliów w związku z

powodzią, jaka nawiedziła Wrocław w 1997 roku. W akcję ratowania archiwów

zaangażowani byli archiwiści z innych archiwów państwowych. Dzięki ich

zaangażowaniu i ciężkiej pracy udało się zabezpieczyć zbiory archiwalne przed

zniszczeniem.

2.2. ŚIEĆ ARCHIWÓW NA DOLNYM ŚLĄSKU.

W kolejnych latach nastąpił wzrost rozwoju sieci archiwów na Dolnym Śląsku.

W 1948 roku powołano Archiwum Akt Dawnych miasta Wrocławia. A w 1951 roku

archiwum to wraz z innymi archiwami miejskimi województwa wrocławskiego

zostało włączone do Wojewódzkiego Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Taka

struktura organizacyjna państwowej sieci archiwalnej utrzymywała się do 1975 roku.

Archiwum we Wrocławiu podlegały następujące oddziały terenowe:

-Oddział Terenowy w Jeleniej Górze

- Oddział Terenowy w Legnicy

-Archiwum Powiatowe w Kłodzku

- Archiwum Powiatowe w Lubaniu

- Archiwum Powiatowe w Wałbrzychu

- Archiwum Powiatowe we Wrocławiu

W 1975 roku nastąpiła reorganizacja administracji państwowej w wyniku, czego

Oddział Terenowy w Jeleniej Górze został przekształcony z dniem 1 II 1976 w

samodzielną Jednostkę, która jest podporządkowana Naczelnej Dyrekcji Archiwów

Państwowych w Warszawie. Podlegała mu Ekspozytura w Lubaniu z zasobem po

byłym archiwum powiatowym.

Obecna struktura organizacyjna państwowej sieci archiwalnej na Dolnym Śląsku

ukształtowała się w latach 90 XX w. Archiwum w Jeleniej Górze straciło swoją

samodzielność i stało się Oddziałem Zamiejscowym Archiwum Państwowego we

Wrocławiu. Z dniem 30 IV 1992 roku została zlikwidowana Ekspozytura w Kłodzku.

Jej zasób archiwalny przejęła nowo utworzona Ekspozytura w Kamieniu

Ząbkowickim a także częściowo archiwum wrocławskie. 1V 1995 roku Ekspozytury

w Kamieńcu i Lubaniu zostały przekształcone w oddziały zamiejscowe. A 2003 roku

zlikwidowano Oddział Zamiejscowy w Wałbrzychu z siedzibą w Boguszowie

Gorcach. Na dzień dzisiejszy Archiwum Państwowe obejmuje zasięgiem swojego

działania obszar województwa dolnośląskiego. W skład struktury organizacyjnej

archiwum wrocławskiego wchodzą następujące oddziały zamiejscowe:

-Oddział w Jeleniej Górze

-Oddział w Kamieńcu Ząbkowickim

-Oddział w Legnicy

-Oddział w Lubaniu.

Archiwum we Wrocławiu wraz z oddziałami zamiejscowymi należy pod

względem zasobów do największych w Polsce. W jego zbiorach znajdują się

dokumenty o wielkiej wartości historycznej datowanej od 1175 roku. Cały zasób

archiwalny liczy ponad 4000 zespołów, które obejmują 1, 7mln. jednostek

archiwalnych w tym 64500 dokumentów, 8750 zbiorów kartograficznych. Do

najcenniejszych zbiorów, jakie są przechowywane w archiwum można zaliczyć

archiwalia powojenne takie jak akta instytucji administracji państwowej (np. Urzędu

Wojewódzkiego Wrocławskiego, Państwowego Urzędu Repatriacyjnego we

Wrocławiu), dokumenty partii i organizacji politycznych czy też akta niezliczonych

instytucji gospodarczych, zakładów przemysłowych, banków, instytucji nauki, oświaty

i kultury z terenu całego Dolnego Śląska.

LITERATURA:

http://www.ap.wroc.pl/

Historia Archiwum Wrocławskiego

http://www.ap.wroc.pl/200-lat-ap-wrocaw.html

Wystawa

200

lat

Archiwum

Państwowego we Wrocławiu