Torfowiska nakredowe

(Cladietum marisci,
Caricetum buxbaumii,
Schoenetum nigricantis)

Siedlisko priorytetowe

Kod Physis: 53.31, 54.2

A. Opis siedliska g∏ównego
typu

Definicja

Brzegi zbiorników wodnych, gytiowiska i torfowiska typu ni-
skiego na pod∏o˝u bardzo zasobnym w w´glan wapnia
oraz zasilane przez wody bogate w wapƒ, poroÊni´te przez
fitocenozy szuwarowe, g∏ównie z k∏ocià wiechowatà

Cla-

dium mariscus, cz´sto w kontakcie przestrzennym ze zbioro-
wiskami mszysto–niskoturzycowymi, z wybitnym udzia∏em
roÊlin wapniolubnych, z których cz´Êç mo˝e równie˝ stano-
wiç sk∏adniki szuwaru k∏ociowego. W Polsce siedlisko ogra-
niczone do ni˝u, na wschodniej granicy zasi´gu geograficz-
nego, bardzo rzadkie i na rozproszonych stanowiskach.

Charakterystyka

Torfowiska nakredowe z roÊlinnoÊcià typu szuwarowego
wykszta∏ci∏y si´ i nadal powstajà w toku naturalnej sukcesji
zachodzàcej w strefie litoralu zbiorników wodnych (najcz´-
Êciej mezo– i eutroficznych, rzadko dystroficznych) oraz na
miejscu ca∏kowicie lub cz´Êciowo zlàdowionych jezior z po-
k∏adem kredy jeziornej (gytii wapiennej), pokrytej pok∏a-
dem torfu o ró˝nej mià˝szoÊci. W wielu przypadkach ich
rozwój zosta∏ przyspieszony wskutek sztucznego obni˝enia
poziomu wody w jeziorach. Tylko bardzo niewielka liczba

tego typu torfowisk ma odmiennà genez´ i powsta∏a na
pod∏o˝u zbudowanym ze ska∏ w´glanowych znacznie star-
szegych.
Pod wzgl´dem re˝imu wodnego sà to w zasadzie torfowi-
ska zale˝ne od wód miejscowego pochodzenia (topoge-
niczne), lecz w ich strefie podzboczowej zazwyczaj ma
miejsce boczne zasilanie wodami podziemnymi, które
umo˝liwia sukcesj´ do mechowiskowo–turzycowiskowych
torfowisk przep∏ywowych (soligenicznych). Lustro wody wy-
st´puje z regu∏y ponad powierzchnià terenu i podlega wa-
haniom sezonowym. Pod wzgl´dem ˝yznoÊci w przewadze
sà to torfowiska mezotroficzne.
W Polsce torfowiska nakredowe nale˝à do siedlisk bardzo
rzadkich i sà nierównomiernie rozmieszczone. Zwiàzane
jest to z wiekiem krajobrazu, jego zró˝nicowaniem geo-
morfologicznym oraz geologicznymi cechami utworów po-
wierzchniowych, stanem zaawansowania i ogólnym kie-
runkiem ewolucji jezior, a tak˝e termicznymi wymaganiami
Cladium mariscus, której zwarty zasi´g koƒczy si´ w za-
chodniej cz´Êci Pomorza, a dalej na wschód roÊnie ona ju˝
na oderwanych stanowiskach. Wi´ksze skupienia torfowisk
tego typu wyst´pujà na obszarze Pomorza, Mazur, Pojezie-
rza Suwalskiego, Ziemi Lubuskiej, w Wielkopolsce i na Lu-
belszczyênie. ¸àcznie zajmujà niewielki area∏, a ich wiel-
koÊç jest bardzo zró˝nicowana – od bardzo ma∏ych, poni-
˝ej 1 ha, do rozleg∏ych, obejmujàcych kilkaset ha, jednak
tych ostatnich jest stosunkowo niewiele. Tworzà one kom-
pleksy przestrzenne z szuwarami turzycowymi, neutralnymi
i s∏abo kwaÊnymi mechowiskami, êródliskami, wilgotnymi
i zmiennowilgotnymi ∏àkami, rzadziej z kwaÊnymi mszara-
mi, zaroÊlami lub bagiennymi lasami typu olsu.
W zale˝noÊci od g∏´bokoÊci wody i amplitudy jej wahaƒ,
dost´pnoÊci przyswajalnych zwiàzków azotu i fosforu, gru-
boÊci zakumulowanej warstwy organicznej, typu sàsiadujà-
cych fitocenoz, stopnia zaawansowania sukcesji oraz spo-
sobu u˝ytkowania terenu porastajàce je zbiorowiska ro-
Êlinne wykazujà znaczne zró˝nicowanie florystyczne i fizjo-
nomiczne. RoÊlinnoÊç torfowisk nakredowych w Polsce nie
jest wystarczajàco zbadana, zw∏aszcza pod wzgl´dem syn-
taksonomicznym i powiàzaƒ siedliskowo–dynamicznych,
a tak˝e relacji przestrzennych i ekologiczno–florystycznych
w stosunku do innych siedlisk torfowych z roÊlinnoÊcià kal-
cyfilnà i neutrofilnà.
Sposób ochrony siedliska zale˝y g∏ównie od stanu dyna-
micznego roÊlinnoÊci, wynikajàcego ze stabilnych lub zak∏ó-
conych przez cz∏owieka warunków abiotycznych, przede
wszystkim wodnych i troficznych, oraz sposobu bezpoÊred-
niego oddzia∏ywania na fitocenozy. Cz´Êç stanowisk, zw∏asz-
cza na obrze˝ach jezior na obszarach hydrodynamicznie
zrównowa˝onych, wymaga tylko ochrony biernej. W pozo-
sta∏ych przypadkach konieczna jest ochrona czynna, najcz´-
Êciej poprzez stabilizacj´ lub podniesienie poziomu wody lub
te˝ utrzymywanie ekstensywnego sposóbu u˝ytkowania fito-
cenoz (koszenie, wypas), który powstrzymuje ich sukcesj´
w kierunku zbiorowisk zaroÊlowych i leÊnych.

163

Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏

P

oradniki ochrony siedlisk i gatunk

ów

*Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci,

Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)

*7210

164

P

oradniki ochrony siedlisk i gatunk

ów

Wody s∏odkie i torfowiska

Podzia∏ na podtypy

Siedlisko reprezentowane przez jeden podtyp

*7210–1 Torfowiska nakredowe

(Cladietum

marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum
nigricantis)
Podtyp obejmuje wszystkie postaci fitocenoz typu szuwaro-
wego odnotowane w kraju, w których jest podstawowym
sk∏adnikiem

Cladium mariscus. Fitocenozy te sà florystycz-

nie i siedliskowo dobrze odró˝nialne od pozosta∏ych zbio-
rowisk szuwarowych. Do podtypu zaliczono równie˝ zespó∏
Caricetum buxbaumii, przestrzennie i siedliskowo nawiàzu-
jàcy do szuwaru k∏ociowego. Zespó∏ ten w kraju jest niedo-
statecznie zbadany, jego umiejscowienie w systemie fitoso-
cjologicznym nie jest rozstrzygni´te; byç mo˝e cz´Êç fitoce-
noz lub ca∏a jednostka powinna byç zaliczona do zbioro-
wisk niskotorfowiskowych z rz´du

Caricion davallianae.

Dodatkowo w podtypie umieszczono zespó∏

Schoenetum

nigricantis (Orchido–Schoenetum nigricantis) , którego p∏a-
ty bez wàtpienia zajmujà siedlisko nakredowe i nie sà za-
silane wodami podziemnymi.

Umiejscowienie siedliska w polskiej
klasyfikacji fitosocjologicznej

Klasa

Phragmitetea szuwary

Rzàd

Phragmitetalia szuwary

Zwiàzek

Magnocaricion szuwary wysokoturzycowe

Zespó∏

Cladietum marisci szuwar k∏ociowy

Zespó∏

Caricetum buxbaumii szuwar turzycy

Buxbauma

Klasa

Scheuchzerio–Caricetea nigrae zbiorowiska torfo-

wisk niskich, przejÊciowych i dolinek na torfowiskach
wysokich

Rzàd

Caricetalia davallianae eutroficzne m∏aki turzy-

cowe

Zwiàzek

Caricion davallianae eutroficzne m∏aki

turzycowe

Zespó∏

Schoenetum nigricantis (=Orchido-

–Schoenetum nigricantis) zespó∏ marzycy
czarniawej

Bibliografia

BACIECZKO W. 1996. Zmiany antropogeniczne zespo∏u

Carice-

tum buxbaumii Issler 1932 w projektowanym rezerwacie

„Miedwiaƒski Brzeg” na Pomorzu Zachodnim. Bad. Fizj. Pol.

Zach. 45: 181–188.

BARANIAK E., JURCZYSZYN M., JANYSZEK S., SZCZEPANIK–JA-

NYSZEK M. 2003. Stan zachowania roÊlinnoÊci wapieniolub-

nej w rezerwacie Miranowo. Chr. Przyr. Ojcz. 59 (4): 67–71

BOI¡SKI M., BOI¡SKA U., CEYNOWA–GIE¸DON M. 1974. Ro-

ÊlinnoÊç jezior Zdr´czno i Kozie na obszarze Borów Tuchol-

skich. Stud. Soc. Sc. Tor., sec. D 10,1: 1–33.

BRZEG A., WOJTERSKA M. 1996. Przeglàd systematyczny zbioro-

wiska roÊlinnych Wielkopolski wraz z ocenà stopnia ich za-

gro˝enia. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. ser. B, 45: 7–40.

BUCZEK A. 1995. Flora torfowiska w´glanowego Bagno Serebry-

skie. Mater. Konf. i symp. 50. Zjazdu PTB – Kraków 1995: 38.

BUCZEK T., BUCZEK A. 1993. Torfowiska w´glanowe w okoli-

cach Che∏ma – walory przyrodnicze, zagro˝enia, ochrona.

Chr. Przyr. Ojcz. 49 (3) : 76–89.

CEYNOWA–GIE¸DON M., BOI¡SKA U., BOI¡SKI M. 1972. Ro-

ÊlinnoÊç jeziora Sztuczne na obszarze Borów Tucholskich.

Zesz. Nauk. UMK, 30. Biologia 15: 19–32.

CZUBI¡SKI Z. 1950. Zagadnienia geobotaniczne Pomorza.

Geobotanical problems in Pomerania. Bad. Fizjogr. Pol.

Zach. 2: 439–658.

FIJA¸KOWSKI D. 1959. K∏oç wiechowata

Cladium mariscus (L.)

Pohl w województwie lubelskim. Ann. UMCS C, 26: 409–419.

FIJA¸KOWSKI D. 1959. Szata roÊlinna jezior ¸´czyƒsko–W∏odaw-

skich i przylegajàcych do nich torfowisk. Ann. UMCS. Sect. B,

14 (3) : 131–206.

FIJA¸KOWSKI D. 1960. Stosunki geobotaniczne torfowiska „Du-

beczno” ko∏o W∏odawy. Rocz. Nauk Roln., A, 80 (3): 449–496.

FIJA¸KOWSKI D., CHOJNACKA–FIJA¸KOWSKA E. 1982. Stosun-

ki fitosocjologiczne i florystyczne projektowanego rezerwatu

torfowiskowego Wieprzec pod ZamoÊciem. Ann. UMCS C,

37 (22): 255–269.

FIJA¸KOWSKI D., CHOJNACKA–FIJA¸KOWSKA E. 1990. Zbioro-

wiska z klas

Phragmitetea, Molinio–Arrhenatheretea

i

Scheuchzerio–Caricetea fuscae w makroregionie lubelskim.

Rocz. Nauk Roln., 217: 5–415.

HERBICH J. 1994. Przestrzenno–dynamiczne zró˝nicowanie ro-

ÊlinnoÊci dolin w krajobrazie m∏odoglacjalnym na przyk∏a-

dzie Pojezierza Kaszubskiego. Monogr. Bot. 76: 1–175.

HERBICH J., HERBICH M. 1999. Plan ochrony ekosystemów ∏àko-

wych Drawieƒskiego Parku Narodowego. S. P. A. Afix, mscr.

HOLUK J. 1996. Próba aktywnej ochrony torfowisk w´glanowych

w Che∏mskim Parku Krajobrazowym. W: RADWAN S.(red.)

Funkcjonowanie ekosystemów wodno–b∏otnych w obszarach

chronionych Polesia. Wyd. UMCS, Lublin: 127–131.

JARGIE¸¸O J. 1976. Stosunki geobotaniczne torfowisk „Krowie

Bagno” i „Haƒsk”. Cz. I i II. Ann. UMCS, E, 31 (7): 83–117.

JASNOWSKA J., JASNOWSKI M., 1991, Dynamika rozwojowa

roÊlinnoÊci torfotwórczej w rezerwacie „K∏ocie Ostrowickie”.

Cz. I–III, Zesz. Nauk. AR Szczec. Ser. Rol. 149 (51): 11–52.

JASNOWSKA J., JASNOWSKI M., FRIEDRICH S. 1993, Badania

geobotaniczne w dolinie Rurzycy na Równinie Wa∏eckiej.

Cz. I–IV, Zesz. Nauk. AR Szczec. Ser. Rol. 155 (54): 5–96.

JASNOWSKI M. 1962. Budowa i roÊlinnoÊç torfowisk Pomorza

Szczeciƒskiego. Soc. Scien. Stet. 10: 1–339.

JASNOWSKI M. 1975, Torfowiska i tereny bagienne w Polsce. w:

KATZ N.J. (red) Bagna kuli ziemskiej. PWN, Warszawa,

356–390.

JASNOWSKA J., KOWALSKI W., MARKOWSKI S. 2000. Rezerwat

przyrody „Mszar nad jeziorem Piaski”. Cz. I. Ocena stanu po

25 latach istnienia rezerwatu. Folia Univ. Agric. Stetin 213

Agricultura (85): 105–128.

*7210

165

Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏

P

oradniki ochrony siedlisk i gatunk

ów

*Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci,

Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)

JASNOWSKI M., JANKOWSKI I. 1960. RoÊlinnoÊç kalcyfilna nad

jeziorem Tchórzyno na Pojezierzu MyÊliborskim. Fragm. Flor.

Geobot. 6 (4) : 561–572.

JASNOWSKI M., JASNOWSKA J., KOWALSKI W., MARKOWSKI S.,

RADOMSKI J. 1972. Warunki siedliskowe i szata roÊlinna tor-

fowiska nakredowego w rezerwacie Tchórzyno na Pojezierzu

MyÊliborskim. Ochr. Przyr. 37: 157–232.

JERMACZEK D. 1994. Przyroda okolic Âwiebodzina. Wyd. LKP,

Âwiebodzin.

JURZYK S. 2003. Znaczenie warunków siedliskowych w kszta∏to-

waniu struktury populacji woskownicy europejskiej

Myrica

gale L. i jej ochrona na Pomorzu Zachodnim. Praca doktor-

ska, AR w Szczecinie. Mscr.

JUTRZENKA–TRZEBIATOWSKI A., SZAREJKO T. 2001. Zespó∏

Ca-

ricetum buxbaumii w Wigierskim Parku Narodowym. Fragm.

Flor. Geobot. Polonica 8: 149–171.

KACZMAREK Cz. 1960. Wapieniolubna roÊlinnoÊç ∏àkowo–ba-

gienna na Wysoczyênie Leszczyƒskiej pomi´dzy Gostyniem

a Âremem. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. , B. 6: 207–231. (Stan.

Schoenus nigricans nad jez. Wielkim Dolskim).

KACZMAREK Cz. 1962. Wapniolubna roÊlinnoÊç ∏àkowo–bagien-

na na Wysoczyênie Leszczyƒskiej miedzy Lesznem a Ksià˝em

Wlkp. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., ser. Botanika. 10: 291–307.

KACZMAREK Cz. 1963. Rozmieszczenie wapniolubnej roÊlinnoÊci

∏àkowej na Pojezierzu Leszczyƒskim. Bad. Fizjogr. Pol. Zach.,

ser. Botanika 12: 213–225.

KUCHARCZYK M. 1995. Szata roÊlinna torfowisk „Brzeêno”

i „B∏ota Serebryskie” jako efekt ró˝norodnych wp∏ywów an-

tropogenicznych. Mater. Konfer. i symp. 50 Zjazdu PTB – Kra-

ków 1995: 214,

KUCHARCZYK M. 1996. Antropogeniczne przemiany flory i ro-

ÊlinnoÊci torfowisk w´glanowych w Che∏mskim Parku Krajo-

brazowym. W: RADWAN S. (red.) Funkcjonowanie ekosyste-

mów wodno–b∏otnych w obszarach chronionych Polesia.

Wyd. UMCS, Lublin: 117–121,

KOWALSKI W. A., BANAÂ U. 2003. Szata roÊlinna jezior wapien-

nych w kompleksie torfowisk nakredowych w Dolinie P∏oni.

Mat. konf. „Przysz∏oÊç torfowisk Polski”, Szczecin: 28.

KUCHARSKI L., KURZAC M. 1998. Nowe stanowiska rzadkich

i interesujàcych gatunków roÊlin na obszarze parku krajobra-

zowego Mi´dzyrzecza Warty i Widawki i terenach przyle-

g∏ych. Acta Univ. Lodz. Folia Bot. 12: 109–113.

PIOTROWSKA H. 1966. Stosunki geobotaniczne wysp Wolina i po-

∏udniowo–wschodniego Uznamu. Monogr. Bot. 22: 3–156.

PISAREK W. 1996. Mokrad∏a Wy˝yny Przedborskiej: 1. Zbiorowi-

ska roÊlinne i sigmasocjacje. Fragm. Flor. Geobot. Ser. Polo-

nica 3: 311–331.

PODBIELKOWSKI Z., TOMASZEWICZ H. 1977. RoÊlinnoÊç jezior

Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Monogr. Bot. 55: 5–52.

REJEWSKI M. 1981. RoÊlinnoÊç jezior rejonu Laski w Borach Tu-

cholskich. Rozprawy UMK Toruƒ, 178 ss.

SZELÑG Z. 2001.

Schoenus nigricans L. W: Polska Czerwona Ksi´-

ga RoÊlin, paprotniki i roÊliny kwiatowe. Kaêmierczakowa R.,

Zarzycki K. (red.). PAN, Inst. Botaniki im W. Szafera, Inst.

Ochr. Przyr., Kraków: 487–488.

SZMEJA J. 1980. Flora jezior i ich obrze˝y po∏udniowej cz´Êci Po-

jezierza Kaszubskiego. Zesz. Nauk. Wydz. BiNoZ UG. Biolo-

gia. 2: 101–116.

ÂWIEBODA M. 1968. Wyst´powanie i ochrona k∏oci wiechowatej

Cladium mariscus (L.) Pohl w Polsce. Ochr. Przyr. 33:

125–137.

TOMASZEWICZ H. 1979. RoÊlinnoÊç wodna i szuwarowa Polski.

Wyd. UW. Rozprawy UW nr 160, 325 ss.

WOJTERSKA M., STACHNOWICZ W., MELOSIK I. 2001. Flora

i roÊlinnoÊç torfowiska nad jeziorem Rzeciƒskim ko∏o Wronek.

W: Szata roÊlinna Wielkopolski i Pojezierza Po∏udniowopo-

morskiego. Przew. do sesji teren. 52. Zjazdu PTB: 211–219.

WO¸EJKO L. 2000a. RoÊlinnoÊç szuwarowa i turzycowiskowa

z klasy

Phragmitetea kompleksów êródliskowych Polski pó∏-

nocno–zachodniej. Fol. Univ. Agric. Stetin. 213 Agricultura

(85) : 221–246.

WO¸EJKO L. 2003b. Waloryzacja przyrodnicza mokrade∏ na

gruntach nieleÊnych powiatów S∏ubice i Krosno Odrzaƒskie.

Klub Przyrodników, Âwiebodzin. Mscr.

Maria Herbichowa, Les∏aw Wo∏ejko

*7210

166

P

oradniki ochrony siedlisk i gatunk

ów

Wody s∏odkie i torfowiska

B. Opis podtypów

Torfowiska nakredowe
(Cladietum marisci,
Caricetum buxbaumii,
Schoenetum nigricantis)

Siedlisko priorytetowe

Kod Physis: 53.31, 54.2

Cechy diagnostyczne

Cechy obszaru
Torfowiska nakredowe poroÊni´te przez zbiorowiska roÊlin-
ne typu szuwaru wyst´pujà w wi´kszoÊci w granicach obj´-
tych ostatnim zlodowaceniem ba∏tyckim, a wi´c w krajobra-
zie m∏odoglacjalnym, którego wiek nie przekracza 20 000
lat, odznaczajàcym si´ urozmaiconà rzeêbà terenu, obfito-
Êcià jezior i intensywnymi procesami geomorfologicznymi.
W tej cz´Êci kraju torfowiska nakredowe wykszta∏ci∏y si´ na
pok∏adach gytii wapiennej i od∏o˝onych na niej torfach w´-
glanowych. Torfowiska na Pojezierzu ¸´czyƒsko–W∏odaw-
skim i w okolicach Che∏ma wyst´pujà w krajobrazie znacz-
nie starszym, modelowanym od oko∏o 230 000 lat. Pierw-
sze z nich rozwin´∏y si´ na pok∏adach kredy jeziornej i póê-
niej zakumulowanych torfach, natomiast drugie – bezpo-
Êrednio na pod∏o˝u skalnym, w obni˝eniach terenu wype∏-
nionych s∏abo przepuszczalnà dla wody zwietrzelinà kredy

piszàcej, powsta∏ej w erze mezozoicznej w epoce górnej
kredy, na której wyst´puje doÊç p∏ytki, o 1–2 metro-
wej mià˝szoÊci pok∏ad torfu.
Usytuowanie przestrzenne omawianych torfowisk jest bar-
dzo ró˝ne. Na obrze˝ach jezior mogà si´ one kontaktowaç
bezpoÊrednio z lustrem wody, tworzàc p∏ywajàce grube
p∏o, które dostosowuje si´ do aktualnego poziomu wody
w zbiorniku (torfowiska emersyjne). Ponadto wyst´pujà
w strefie szuwarów imersyjno–emersyjnych, zakorzenio-
nych w silnie przewodnionym pod∏o˝u organicznym, gdzie
poziom wody rzadko przekracza g∏´bokoÊç 0,5 m i jest
zmienny (w skrajnych przypadkach opada poni˝ej 1 m pod
powierzchni´ torfowiska). Dalej w g∏àb làdu torfowiska te
dochodzà do strefy wyst´powania roÊlinnoÊci mszysto–tu-
rzycowej. W ca∏kowicie zlàdowionych zbiornikach oraz
skalistych nieckach terenu wype∏niajà ich dna w zale˝noÊci
od przeci´tnego po∏o˝enia lustra wody.
Gleby torfowisk w´glanowych nale˝à do typu gleb bagienno-
–torfowych, bogatych w materi´ organicznà, o odczynie od
s∏abo kwaÊnego do silnie alkalicznego (pH 5–8) , umiarkowa-
nej i wysokiej trofii, sporadycznie mogà byç lekko zasolone.

Fizjonomia i struktura zbiorowisk
Silnie zwarty szuwar, budowany przez jeden dominujàcy
gatunek, przede wszystkim k∏oç wiechowatà

Cladium mari-

scus, dorastajàcà do 2 m wysokoÊci i bardzo rzadko przez
turzyc´ Buxbauma

Carex buxbaumii, o wysokoÊci do

80 cm. Poza tym nieliczne inne zielne gatunki bagienne
lub torfowiskowe, z regu∏y z ma∏à iloÊciowoÊcià, np. pa-
proç zachylnik b∏otny

Thelypteris palustris, trzcina Phragmi-

tes australis, skrzyp bagienny Equisetum fluviatile, karbie-

*7210

1

Torfowisko nakredowe z Schoenus nigricans nad Jez. Miedwie

niec pospolity

Lycopus europaeus czy krwawnica pospolita

Lythrum salicaria. W bogatszych florystycznie p∏atach, na-
le˝àcych do wariantu mszystego, wyst´pujà m.in. mchy
Scorpidium scorpioides, Campylium stellatum, Tomenthyp-
num nitens, z roÊlin zielnych bobrek trójlistkowy Menyan-
thes trifoliata, sit cz∏onowany Juncus articulatus.
Fitocenozy

z Carex buxbaumii sà nieco bogatsze florystycz-

nie, zw∏aszcza w gatunki z mszystych torfowisk i wilgotnych
∏àk. Warstwa mszysta mo˝e w nich ogóle nie wyst´powaç
lub te˝ pokrywaç od 5 do 95% powierzchni. Wyjàtkowo
sk∏adnikiem mogà byç gatunki krzewiaste (wierzby, na Wo-
linie woskownica europejsk

a Myrica gale) lub m∏ode osob-

niki olszy czarnej

Alnus glutinosa.

Fitocenozy

Schoenetum nigricantis fizjonomicznie wyró˝-

niajà zbite k´py marzycy, rosnàce w ró˝nym zag´szczeniu.
Poza nià wystepujà nieliczne roÊliny kwiatowe, np. turzyca
∏uszczkowata

Carex lepidocarpa, trz´Êlica modra Molinia

caerulea, warstwa mchów jest najcz´Êciej s∏abo rozwini´ta.

Reprezentatywne gatunki
K∏oç wiechowata

Cladium mariscus, turzyca Buxbauma

Carex buxbaumii, marzyca czarniawa Schoenus nigri-
cans, wszystkie charakterystyczne z fitosocjologicznego punktu
widzenia.

Odmiany
Szuwary nakredowe reprezentowane sà przez dwa zespo∏y:
Cladietum marisci i Caricetum buxbaumii. Pierwszy z nich jest
typowym zbiorowiskiem szuwarowym w sensie fizjonomii,
struktury warstwowej i abiotycznych warunków wyst´powa-
nia. W uj´ciu fitosocjologicznym jego przynale˝noÊç do kla-
sy

Phragmitetea jest niepodwa˝alna, z tym ˝e cz´Êç autorów

zalicza go do grupy szuwarów w∏aÊciwych (

Phragmition),

a cz´Êç do szuwarów wysokoturzycowych (

Magnocaricion).

Zespó∏ ten jest niemal wy∏àcznym przedstawicielem oma-
wianego typu siedliska w Polsce, lecz z powodu doÊç szero-
kiej amplitudy ekologicznej k∏oci wiechowatej wykazuje we-
wn´trzne zró˝nicowanie. Typowy wariant, a zarazem inicjal-
na postaç zespo∏u, wyst´puje w strefie brzegowej jezior,
w miejscach z poziomem wody stale ponad powierzchnià te-
renu. Ma on postaç skàpogatunkowego (czasem wr´cz jed-
nogatunkowego) szuwaru bez warstwy mszystej, w wodzie
pomi´dzy p´dami k∏oci mogà jednak wyst´powaç makro-
skopowe glony ramienice (

Chara spp.) i p∏ywacze (Utricula-

ria spp.). Od strony làdu nierzadko wyst´pujà stadia przej-
Êciowe do zbiorowiska z sitem t´pokwiatowym (

Juncus sub-

nodulosus) i niezbyt ˝ywotnych szuwarów trzcinowych.
Wariant kalcyfilny (okreÊlany równie˝ jako mszysty) rozwija
si´ na pok∏adzie torfu przykrywajàcego kred´ jeziornà
w zlàdowionych zbiornikach i jest to najpospolitsza postaç
zespo∏u. Odznacza si´ licznym wyst´powaniem mchów
w∏aÊciwych, np.

Scorpidium scorpioides, Drepanocladus in-

termedius czy Campylium stellatum, a tak˝e wapniolubnych
roÊlin kwiatowych, np. dziewi´ciornika b∏otnego

Parnassia

palustris, turzycy ∏uszczkowatej Carex lepidocarpa.

P∏aty tego wariantu wyst´pujàce na ods∏oni´tej kredzie
w Polsce pó∏nocno–zachodniej tworzà kompleksy prze-
strzenne g∏ównie ze zbiorowiskiem marzycy czarniawej
(

Schoenetum nigricantis) i ponik∏a skàpokwiatowego (Ele-

ocharitetum quinqueflorae), natomiast w Polsce po∏udnio-
wo–wschodniej gama wspó∏wyst´pujàcych z szuwarami
k∏oci zbiorowisk torfowisk w´glanowych (

Caricion davallia-

nae) jest znacznie szersza.
W dalszych stadiach sukcesji, prowadzàcej do zbiorowisk
mszarnych, pozosta∏oÊci roÊlinnoÊci kalcyfilnej zachowujà si´
w postaci niewielkich enklaw w naturalnych zag∏´bieniach po
wyp∏yconych zbiornikach wodnych, w potorfiach lub do∏ach
po eksploatacji kredy bàdê w babrzyskach (babrowiskach) –
miejscach, gdzie zwarta ruƒ zosta∏a zniszczona przez zwierzy-
n´ leÊnà.
Rzadszà postaç zbiorowiska reprezentuje wariant acidofil-
ny, który wykszta∏ca si´ na obszarach zbudowanych z ubo-
gich piasków, w bezodp∏ywowych obni˝eniach terenu ze
zbiornikami dystroficznymi i przyleg∏ymi do nich kwaÊnymi
torfowiskami. Wyró˝nia go obecnoÊç torfowców (

Spha-

gnum teres, S. fallax) oraz innych acydofitów torfowisko-
wych, jak np. siedmiopalecznik b∏otny

Comarum palustre,

bobrek trójlistkowy

Menyanthes trifoliata, a nawet gatun-

ków wysokotorfowiskowych, jak ˝urawina b∏otna

Oxycoc-

cus palustris i rosiczka okràg∏olistna Drosera rotundifolia.
Wyjàtkowà postaç – wariant halofilny – odnotowano na
Wolinie, w strefie wp∏ywu zasolonych wód, gdzie jednak
k∏oç nie ma optymalnych warunków. Obecnie fitocenozy te
zosta∏y opanowane przez woskownic´ europejskà

Myrica

gale, a halofity wygin´∏y.
Szuwar z turzycà

Buxbauma Caricetum buxbaumii zosta∏

podany tylko z okolic jeziora Miedwie na Nizinie Szczeciƒ-
skiej oraz z Pojezierza ¸´czyƒsko–W∏odawskiego. W obu
przypadkach jego p∏aty cechuje bardzo wysoki udzia∏ ga-
tunków typowych dla kalcyfilnych torfowisk mszystych oraz
gatunków ∏àkowych, co powoduje, ˝e wed∏ug kryteriów fi-
tosocjologicznych fitocenozy te nie w pe∏ni odpowiadajà
klasycznym zbiorowiskom szuwarowym i prawdopodobnie
powinny byç umiejscowione w klasie

Scheuchzerio–Carice-

tea nigrae, rz´dzie Caricetalia davallianae.
Na takie uj´cie wskazujà te˝ zdj´cia fitosocjologiczne p∏a-
tów z

Carex buxbaumii wykonane na innych stanowiskach

w Polsce oraz materia∏y z ró˝nych cz´Êci Europy.
Zespó∏

Schoenetum nigricantis wykazuje wewn´trzne

zró˝nicowanie na 4 postaci, które nie majà ustalonej ran-
gi. Sà to: postaç typowa z dominacjà marzycy, postaç
z panujàcà turzycà ∏uszczkowatà

Carex lepidocarpa; oba

typy fitocenoz cechuje obecnoÊç mokrych obni˝eƒ dolin-
kowych z ponik∏em skàpokwiatowym

Eleocharis quinqu-

eflora, postaç z trzcinà Phragmites australis na nieco
suchszych miejscach oraz postaç z trz´Êlicà modrà

Moli-

nia caerulea na pod∏o˝u wilgotnym. W tej ostatniej licz-
nie wyst´puja storczyki, jak: kuku∏ka szerokolistna

Dacty-

lorhiza majalis, k. krwista D. incarnata i kruszczyk b∏otny
Epipactis palustris.

167

Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏

P

oradniki ochrony siedlisk i gatunk

ów

*Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci,

Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)

*7210

1

168

P

oradniki ochrony siedlisk i gatunk

ów

Wody s∏odkie i torfowiska

Mo˝liwe pomy∏ki
Szuwar z k∏ocià wiechowatà

Cladium mariscus z powodu

du˝ego zwarcia i charakterystycznego wyglàdu k∏oci (sza-
re, sztywne i ostro pi∏kowane na brzegach oraz grzbiecie
liÊcie) jest ∏atwy do odró˝nienia od wszystkich pozosta∏ych
siedlisk. Fitocenozy, w których k∏oç wyst´puje nielicznie, jest
niska i nie owocuje, a równoczeÊnie obficie rosnàce gatun-
ki torfowiskowe i ∏àkowe nale˝y traktowaç jako stadia ter-
minalne bàdê degeneracyjne szuwaru.
Fitocenozy z

Carex buxbaumii jako dominantem, a zw∏asz-

cza wspó∏dominantem, je˝eli wyst´pujà w miejscach sto-
sunkowo s∏abo i krótko podtopionych, zawierajà du˝à licz-
bowo lub iloÊciowo domieszk´ gatunków ∏àkowych, np.
Molinia caerulea, Lysimachia vulgaris lub niskotorfowisko-
wych, np.

Carex nigra, C. hostiana, Schoenus ferrugineus,

nale˝y traktowaç jako zbiorowiska z grupy zmiennowilgot-
nych lub zatorfionych ∏àk oraz neutro– i kalcyfilnych me-
chowisk (7240), z którymi tworzà przestrzenne kompleksy.
Fitocenozy reprezentujàce zespó∏

Schoenetum nigricantis

wyst´pujà tylko na obszarze Pojezierza MyÊliborskiego. Na
pozosta∏ych stanowiskach (na Kujawach, w Wielkopolsce
i na Kielecczyênie) marzyca czarniawa wyst´puj´ w obr´bie
innych typów fitocenoz.

Identyfikatory fitosocjologiczne

Zwiàzek

Magnocaricion

Zespó∏

Cladietum marisci szuwar k∏ociowy

Zespó∏

Caricetum buxbaumii szuwar turzycy Bubauma

Zwiàzek

Caricion davallianae

Zespó∏

Schoenetum nigricantis (= Orchido–Scho-

enetum nigricantis) zespó∏ marzycy czarniawej

Dynamika roÊlinnoÊci

Spontaniczna

Szuwar z

Cladium mariscus jest zbiorowiskiem stabilnym, ewo-

luuje zgodnie z tempem wyp∏ycania si´ zbiorników wskutek
akumulacji materii organicznej, co z natury jest procesem bar-
dzo powolnym. Naturalna dynamika szuwaru z

Carex buxbau-

mii nie jest znana i w warunkach Polski wydaje si´ niemo˝liwa
do ustalenia.

Powiàzana z dzia∏alnoÊcià cz∏owieka

W przypadku sztucznego obni˝enia poziomu wody w zbiorni-
kach lub wytworzenia si´ lejów depresyjnych na obszarach
z pod∏o˝em skalistym, szuwar k∏ociowy podlega doÊç szybkiej
degeneracji – zwarcie

Cladium maleje, zwi´kszajà swój udzia∏

turzyce, znaczne pokrywanie uzyskujà mchy, najpierw kalcy-
–i neutrofilne, potem acydofilne, z pionierskimi gatunkami tor-
fowców w∏àcznie. W miejscach silnie przesuszonych i równo-
czeÊnie o zmiennym poziomie wody mo˝e rozrastaç si´ obficie
trz´Êlica modra

Molinia caerulea i trzcinnik piaskowy Calama-

grostis epigeios. Podobne skutki wywo∏uje okresowe wypalanie
p∏atów. W fitocenozach dawniej sporadycznie koszonych lub
wypasanych, po zaprzestaniu u˝ytkowania mogà pojawiaç si´

krzewy (w pasie nadmorskim woskownica europejska

Myrica

gale) lub drzewa, jak olsza czarna Alnus glutinosa.
Udokumentowana jest równie˝ regeneracja szuwaru k∏ociowe-
go w efekcie planowo prowadzonych zabiegów renaturyzacji,
polegajàcych na podniesieniu poziomu wód gruntowych.

Siedliska przyrodnicze zale˝ne lub
przylegajàce

Siedlisko od strony otwartego lustra wody mo˝e graniczyç ze
zbiorowiskami nymfeidów, zbiornikami z zespo∏ami ramienic,
ró˝nymi postaciami szuwaru trzcinowego

Phragmitetum au-

stralis, szuwarem turzycy sztywnej Caricetum elatae i turzycy
prosowatej

Caricetum paniculatae, a od strony làdu ze zbio-

rowiskami mechowiskowymi z rz´du

Caricetalia davallianae,

∏àkowymi z rz´du

Molinietalia, stadiami rozwojowymi olsu lub

kwaÊnymi mszarami w postaci p∏a. Na przesuszonych ods∏o-
ni´tych fragmentach dawnego dna („gràdzikach”) mogà wy-
st´powaç kalcyfilne murawy ciep∏olubne (

Anthyllido–Trifolie-

tum montani) i ciep∏e lasy (Potentillo albae–Quercetum 91I0).

Rozmieszczenie geograficzne
i mapa rozmieszczenia

W granicach ca∏ego obszaru wyst´powania omawiane torfo-
wiska tworzà kilka wi´kszych skupieƒ (na Nizinie Szczeciƒskiej,
Pojezierzach: Starogardzkim, MyÊliborskim i Drawskim, po∏u-
dniowej cz´Êci Pojezierza Kaszubskiego i w Borach Tucholskich,
Pojezierzu Lubuskim, Pojezierzu Leszczyƒskim, Pojezierzu Su-
walskim i Pojezierzu ¸´czyƒsko–W∏odawskim, Wy˝ynie Lubel-
skiej) ; poza nimi wyst´pujà pojedynczo.

Znaczenie ekologiczne i biologiczne

Naturalne zbiorowiska szuwarowe o charakterze torfo-
twórczym, produkujàce bardzo du˝à iloÊç biomasy akumu-
lowanej w pod∏o˝u, przez co efektywnie przyczyniajà si´ do
szybkiego wyp∏ycania zbiorników.

*7210

1

169

Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏

P

oradniki ochrony siedlisk i gatunk

ów

*Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci,

Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)

W dobrze zachowanym stanie bardzo istotne dla utrzymania
krajowej i ponadkrajowej ró˝norodnoÊci biologicznej na
wszystkich jej poziomach. Wysoki walor wynika tak˝e z rzad-
koÊci wyst´powania w kraju, co w przypadku szuwaru k∏o-
ciowego spowodowane jest stosunkowo wysokimi wymaga-
niami termicznymi

Cladium i wygasaniem jej zasi´gu geo-

graficznego w kierunku wschodnim. Na regionalnej liÊcie
gatunków ginàcych i zagro˝onych na Pomorzu i w Wielko-
polsce

Cladium mariscus ma status taksonu rzadkiego.

Szuwar z

Carex buxbaumii jest znacznie rzadszy od szuwa-

ru k∏ociowego, a sam gatunek umieszczony na ogólnopol-
skiej czerwonej liÊcie jako takson nara˝ony (V), w Wielko-
polsce wymar∏y (Ex), a na Pomorzu wymierajàcy (E).
Zespó∏

Schoenetum nigricantis jest jednym z najrzadszych zbio-

rowisk w Polsce i wyst´puje na oderwanych stanowiskach w sto-
sunku do zwartego zasi´gu obejmujàcego Europ´ Zachodnià,
a sam gatunek umieszczony jest w Polskiej Czerwonej Ksi´dze.
Rang´ biotopu podnoszà skompleksowane z szuwarami
k∏ociowymi zbiorowiska roÊlinne torfowisk w´glanowych
(7230), kalcyfilnych odmian ∏àk trz´Êlicowych (7240)
i oczek wodnych ze zbiorowiskami ramienic (3140) , obfi-
tujàce w rzadkie i chronione gatunki roÊlin.
Bogata awifauna: czajka

Vanellus vanellus (l´gowa na ∏à-

kach, niekiedy zajmuje podmok∏e wypaleniska), bekas
kszyk

Galinago galinago (l´gowy), brodziec krwawodzioby

Tringa totanus (na podmok∏ych ∏àkach i wypalonych k∏o-
ciowiskach), brodziec leÊny

Tringa glareola, rycyk Limosa

limosa (l´gowy na ∏àkach, niekiedy zajmuje podmok∏e wy-
paleniska), kulik wielki

Numenius arquata (l´gowy), rybitwa

bia∏oskrzyd∏a

Chlildonias leucopterus (l´gowa).

Gatunki z za∏àcznika II Dyrektywy Siedliskowej
Lipiennik Loesela

Liparis loeselii, j´zyczka syberyjska Ligularia

sibirica, sierpowiec b∏yszczàcy Drepanocladus vernicosus, pa-
rz´chlin d∏ugoszczecinowy

Meesia longiseta, kumak nizinny

Bombina bombina, ˚ó∏w b∏otny Emys orbicularis, traszka
grzebieniasta

Triturus cristatus, potencjalnie poczwarówka ja-

jowata

Vertigo moulinisiana.

Gatunki z za∏àcznika I Dyrektywy Ptasiej
bàk

Botaurus stellaris (legowy), bàczek Ixybrychus minutus (l´go-

wy), b∏otniak ∏àkowy

Cirrus pygargus (l´gi w podsuszonych szu-

warach k∏ociowych), b∏otniak stawowy

Cirrus aerugineus (l´gi

w podmok∏ych i podsuszonych szuwarach k∏ociowych, unikajà
wypalenisk), derkacz

Crex crex, batalion Philomachus pugnax

(niel´gowy), dubelt

Galinago media (prawdopodobnie l´gowy),

sowa b∏otna

Asio flammeus, wodniczka Arctocephalus paludico-

la (l´gowa), podró˝niczek Luscinia svecica (l´gowy)

Stany, w jakich znajduje si´ siedlisko

Stany uprzywilejowane

Wsz´dzie tam, gdzie warunki wodne i troficzne nie zosta∏y
sztucznie zmienione oraz nie prowadzono intensywnego
u˝ytkowania, wed∏ug istniejàcych danych szuwary zacho-

wujà sk∏ad florystyczny i fizjonomi´ typowà dla odmiany
siedliska w∏aÊciwej dla lokalnych warunków abiotycznych.

inne obserwowane stany

a) w przypadku szuwaru k∏ociowego:
• regres szuwaru k∏ociowego w skali lokalnej lub wielkoprze-

strzennej wskutek obni˝enia poziomu wody i wypalania,

• zmiany fluktuacyjne w przypadku nieregularnego koszenia,
• zmiany degeneracyjne (rozluênianie si´ k∏oci, wkracza-

nie turzyc, trz´Êlicy modrej

Molinia caerulea i trzcinni-

ka piaskowego

Calamagrostis epigeios),

• przekszta∏canie si´ fitocenoz w kierunku mszysto–∏àko-

wych, a na miejscach silnie przesuszonych równie˝ kal-
cyfilnych muraw ciep∏olubnych,

• przekszta∏canie si´ szuwaru w zbiorowisko typu olsu

(wkraczanie olszy czarnej),

• wnikanie gatunków synantropijnych z dróg i Êcie˝ek

przechodzàcych przez torfowisko,

• regeneracja fitocenoz na terenach poddanych restytucji

warunków wodnych;

b) w przypadku szuwaru z

Carex buxbaumii:

• regres, lokalnie (okolice jeziora Miedwie) redukcja daw-

nego area∏u o ponad 90%,

• przekszta∏cenia w kierunku zbiorowisk mszysto–∏àko-

wych. Dynamika i kierunki zmian w fitocenozach bardzo
s∏abo zbadane;

c) w przypadku mokrad∏a marzycowego wkraczanie
Phragmites australis i Molinia caerulea, dynamika i przy-
czyny zmian wymagajà badaƒ.

Tendencje do przemian w skali
kraju i potencjalne zagro˝enia

Regres szuwaru k∏ociowego w skali d∏ugookresowej ma
charakter powszechny i nast´puje wskutek naturalnych pro-
cesów zachodzàcych w toku ewolucji zbiorników wodnych
i terenów podmok∏ych. Wspó∏czeÊnie na obszarze Polski
Cladium mariscus wyst´puje tylko w po∏o˝eniach przyjezior-
nych lub w podmok∏ych obni˝eniach terenu. W przesz∏oÊci,
jak wskazujà na to badania paleobotaniczne, k∏oç by∏a po-
spolitym sk∏adnikiem roÊlinnoÊci szuwarowej w dolinach
rzek i pradolinach, które dzisiaj sà wype∏nione g∏´bokimi
torfami.
Obecne zmiany zachodzàce w areale i roÊlinnoÊci torfowisk
nakredowych wynikajà przede wszystkim z oddzia∏ywania
antropogenicznego. Zarejestrowane dotàd tendencje to
przede wszystkim zmniejszenie si´ area∏u i zanik stanowisk
fitocenoz szuwaru k∏ociowego, co jest wynikiem osuszania
terenów bagiennych i zmian poziomu wody w skali lokalnej
lub wielkoprzestrzennej (powstawanie lejów depresyjnych).
Niszczàco dzia∏a równie˝ zalesianie, wypalanie, intensywne
wydeptywanie i wypasanie, prowadzone w miejscach
uprzednio osuszonych. Ogólny bilans zmian powierzchnio-
wych jest trudny do okreÊlenia, redukcja lokalnych stano-

*7210

1

wisk mo˝e przekraczaç po∏ow´ dawnego area∏u.
W odniesieniu do szuwaru z

Carex buxbaumii rozpoznane

dotàd tendencje sà bardzo podobne – na stanowisku na
Nizinie Szczeciƒskiej (okolice jez. Miedwie) w ciàgu oko∏o
35 lat powierzchnia tego szuwaru uleg∏a zmniejszeniu
z oko∏o 1000 m

2

do oko∏o 50 m

2

.

Generalnie siedlisko jest zagro˝one z powodu bardzo nie-
wielkiej powierzchni, jakà ∏àcznie zajmuje w skali kraju,
znikomego area∏u cz´Êci stanowisk (nawet poni˝ej 1 ha)
i ich rozproszenia. W otoczeniu intensywnie u˝ytkowanym
rolniczo lub ∏àkarsko mo˝e ulec prze˝yênieniu i zanieczysz-
czeniu chemicznymi Êrodkami ochrony roÊlin.

U˝ytkowanie gospodarcze
i potencja∏ produkcyjny

Zbiorowiska bez lub o nik∏ej wartoÊci gospodarczej, lokal-
nie ekstensywnie koszone lub wypasane, sporadycznie k∏oç
jest pozyskiwana jako materia∏ na pokrycia dachowe
(strzechy). Te formy u˝ytkowania mogà byç wykorzystane
do czynnej ochrony.

Ochrona

Przypomnienie o wra˝liwych cechach
Siedlisko wra˝liwe na zmiany warunków wodnych i zwi´k-
szenie trofii, ∏atwoÊç zimowych po˝arów.

Zalecane metody ochrony
Metody ochrony muszà byç dobrane do indywidualnych
cech konkretnych obiektów. Powinny opieraç si´ na roze-
znaniu genezy i stanu dynamicznego fitocenoz w powiàza-
niu z: 1) tendencjà i tempem zmian warunków abiotycz-
nych niezale˝nych od cz∏owieka, 2) przyczynami, rodzajem
i nat´˝eniem zmian w roÊlinnoÊci, które zosta∏y wywo∏ane
przez bezpoÊrednià lub poÊrednià ingerencj´ cz∏owieka.
Ze wzgl´du na po∏o˝enie siedliska w uk∏adach krajobrazo-
wych powiàzanych z jeziorami konieczne jest ustabilizowa-
nie warunków hydrologicznych w skali wielkoprzestrzen-
nej. W przypadku jezior przep∏ywowych wskazana jest bu-
dowa sta∏ych zastawek na ich odp∏ywach. Dla zbiorników
bezodp∏ywowych podstawowym wymogiem jest generalne
utrzymanie naturalnego poziomu wód podziemnych na
obszarach, w których te zbiorniki wyst´pujà. Ta sama zasa-
da odnosi si´ do torfowisk powsta∏ych bezpoÊrednio na
skalistym pod∏o˝u w´glanowym.
W odniesieniu do fitocenoz, które wyst´pujà na obszarach
i przy zbiornikach o niezaburzonej hydrologii, a równocze-
Ênie zachowujà stabilny sk∏ad florystyczny (równie˝ przy eks-
tensywnym sposobie u˝ytkowania, jak ograniczony wypas
czy koszenie), wystarcza ochrona bierna, pod warunkiem ˝e
nie ulegajà zmianie warunki zewn´trzne. Fitocenozy, które
wykazujà wysokà dynamik´ zmian sk∏adu florystycznego lub
regres w zajmowanej powierzchni, w zale˝noÊci od przyczy-

ny tego zjawiska, wymagajà ochrony czynnej, stosowanej
wobec samej roÊlinnoÊci (np. usuwania nalotu drzew) lub te˝
konkretnego czynnika siedliskowego (np. podniesienia po-
ziomu wody, zmniejszenia amplitudy jej wahaƒ).
Tereny otaczajàce siedlisko, które kiedyÊ by∏y jego cz´Êcià,
a nast´pnie zosta∏y zmienione w wyniku gospodarczej dzia-
∏alnoÊci cz∏owieka, powinny byç traktowane jako strefa bu-
forowa i w dalszym ciàgu u˝ytkowane ekstensywnie poprzez
wypas lub koszenie, natomiast nale˝y wykluczyç wypalanie.
Generalnie obowiàzujàcà zasadà jest ograniczenie stoso-
wania nawozów i Êrodków ochrony roÊlin w zlewni torfowisk.

Inne czynniki mogàce wp∏ynàç na
sposób ochrony

Stanowiska zagro˝onych i rzadkich przedstawicieli ornitofauny,
p∏azów i gadów oraz entomofauny, ochrona zasobów wód
podziemnych i g∏´binowych oraz racjonalna gospodarka nimi.

Przyk∏ady obszarów obj´tych dzia∏aniami
ochronnymi
Rezerwat „Tchórzyno” na Pojezierzu MyÊliborskim, po-
wierzchnie ochronne „K∏ocie Ostrowieckie” i „˚ó∏wia K∏oç”
w Drawieƒskim Parku Narodowym, Wigierski Park Naro-
dowy, rezerwaty Bagno Serebryskie, Brzeêno i Roskosz
w Che∏mskim Parku Krajobrazowym, rezerwaty Durne Ba-
gno, Krowie Bagno, rezerwat Miranowo.
Odpowiedzialni za ich ochron´ sà dyrektorzy parków na-
rodowych i Wojewódzcy Konserwatorzy Przyrody.

Inwentaryzacje, doÊwiadczenia,
kierunki badaƒ

Siedlisko wymaga dalszych badaƒ pod kàtem rozmiesz-
czenia, dynamiki i kierunków zmian. Szczególnie potrzeb-
ne sà badania nad ekohydrologicznà charakterystykà bio-
topu i odpowiadajàcà mu pokrywà roÊlinnà w pe∏nym jej
zró˝nicowaniu jakoÊciowym i przestrzennym. Pilne sà eks-
perymentalne badania pod kàtem optymalizacji metod
ochrony czynnej.

Monitoring naukowy

W parkach narodowych i rezerwatach siedlisko powinno
byç monitorowane metodà fitosocjologicznà na sta∏ych
powierzchniach oraz kartowania transektów obejmujà-
cych pe∏nà lokalnà zmiennoÊç fitocenoz. Cz´stotliwoÊç
kartowania i wykonywania zdj´ç wymaga ustalenia
w praktyce. Mo˝na przypuszczaç, ˝e w miejscach, gdzie
dotychczas obserwowana dynamika roÊlinnoÊci jest ma-
∏a, wystarczajàcy b´dzie 3–5 - letni odst´p czasu, nato-
miast wsz´dzie tam, gdzie stosowane sà zabiegi ochro-
ny czynnej, monitoring powinien byç prowadzony co-
rocznie i ewentualnie skorygowany po analizie wyników.

170

P

oradniki ochrony siedlisk i gatunk

ów

Wody s∏odkie i torfowiska

*7210

1

171

Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏

P

oradniki ochrony siedlisk i gatunk

ów

Zaleca si´ prowadzenie monitoringu ogólnej powierzch-
ni zajmowanej przez siedlisko w parkach narodowych
i krajobrazowych oraz w rezerwatach, u˝ywajàc do tego
celu zdj´ç lotniczych. Monitoring taki powinien byç bez-
wzgl´dnie prowadzony na obszarach, które podlegajà
wielkoprzestrzennym zmianom, wynikajàcym z narusze-
nia równowagi hydrologicznej (nadmierny pobór wód,
powstanie lejów depresyjnych), jak te˝ na obszarach,

gdzie czynione sà próby jej przywrócenia lub polepsze-
nia (prowadzenie zabiegów renaturyzacji).

Bibliografia

Por. opis siedliska g∏ównego typu

Maria Herbichowa, Les∏aw Wo∏ejko

*Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci,

Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)

*7210

1