W kręgu miłości i nienawiści – bohaterach literackich, których
rozumiem, podziwiam, oskarżam.



Obiektem zainteresowania literatury od początku jej istnienia był człowiek-
bohater literacki wraz ze swymi problemami, dylematami i problemami. Czytelnik zaś,
ś

ledzący losy i przygody bohaterów literackich kształtował sobie o nich opinie, klasyfikował

ich na dobrych i złych, próbował analizować ich postępowanie często stawiając siebie w
analogicznych sytuacjach. Mało jest bohaterów literackich, którzy byli by nam całkowicie
obojętni. Bohaterowie pozytywni służą ludziom jako wzory do naśladowania, zaś bohaterów
negatywnych będziemy oskarżać, oceniani surowo choć często wśród nich będziemy
odnajdować takie postacie, których postępowanie będziemy rozumieć. Postaram się opisać
niektóre postacie opisać, zaczynając od literatury antycznej.

Mitologia grecka dostarcza wiele ciekawych, szlachetnych postaci. Najpiękniejszą z

nich jest niewątpliwie Prometeusz, który stworzył człowieka, a później był jego dobroczyńcą-
nauczył go rzemiosła, i wiele innych umiejętności dzięki czemu mógł panować nad światem.
Postawa Prometeusza nie spodobała się bogom przez co musiał cierpieć okrutne męki. Został
zapamiętany jako symbol bezinteresownej pomocy człowiekowi. Do idei prometeizmu
powracano w wielu utworach późniejszych epok.
Bohaterowie „Iliady” Homera także stali się bohaterami ludzkości. Najdzielniejszym
Trojańskim wojownikiem był odważny syn króla Priama-Hektor. Trudno nie podziwiać go gdy
staje do walki przeciw Achillesowi, choć a z góry skazany jest na śmierć przez bogów, dlatego
trzykrotnie okrąża mury Troi zanim stanie do walki. Mimo boskiego pochodzenia wspaniałej
urody nie budzi naszej sympatii Achilles. Nie chce oddać martwego ciała Hektora jego ojcu. Jego
ciało wypełnione jest gniewem, co potwierdza włócząc ciało martwego Hektora za swoim
rydwanem, wokół grobu martwego przyjaciela.
Wiele kontrowersyjnych sądów budzą w czytelniku postacie literatury
ś

redniowiecznej. Weźmy na przykład tytułowego bohatera legendy o św. .Aleksym. Syn

bogatego człowieka, porzuca dotychczasowe życie w luksusie i wybiera życie żebraka,
dobrowolnie znosząc głód, chłód i poniżenie. Wymaga to niezwykle silnej siły woli i cierpliwości
są to cechy charakteru godne naśladowania, których niejednokrotnie nam brakuje. Sam motyw
postępowania nie jest przez nas znany. Jedyną złą cechą św. Aleksandra jest egoizm, dąży on do
zbawienia jedynie siebie nie myśląc o swojej rodzinie opuszcza matkę i ojca, oraz skazuje swoją
młodszą siostrę na życiu w samotności.
Równie niezrozumiałą postacią był Roland średniowieczny rycerz francuski, który
był dowódcą tylnej straży wojsk króla. Zaatakowany znienacka przez Saracenów, nie wzywa
pomocy, mimo tego że bitwa jest przegrana, ponieważ było by to niezgodne z kodeksem
walczącego rycerza. Gdy chce naprawić swój błąd trąbi w róg lecz jest już za późno.
Roland posiada wiele cech charakteru, które budzą podziw współczesnego czytelnika
przyświecają mu do dziś znane ideały Bóg, honor, ojczyzna. Bohater nie cofa się nawet przed
ś

miercią gotów zawsze oddać życie za wiarę, władcę i ojczyznę. Wiele wątpliwości budzi

ś

redniowieczne poczucie honoru, które nie pozwoliło wezwać Rolandowi pomocy. Inna była

mętalność średniowiecznych rycerzy, przez co Roland zostanie niedoścignionym wzorem
wszystkich cnót rycerskich.



Niedoścignionym i podziwianym wzorem patriotyzmu pozostanie też
w świadomości Polaków Jacek Soplica, bohater ,,Pana Tadeusza’’ chociaż ocena jego
postępowania wcale nie musi być całkowicie jednoznaczna. Autor przecież mówi o jego
awanturniczym trybie życia w młodości, o jego skłonności do pojedynków.
Jacek był ulubieńcem okolicznej szlachty, a więc taki właśnie styl życia był wówczas
często spotykany. Przeciwko Jackowi przemawia też jego zachowanie po przeżytym

zawodzie miłosnym. Człowiek, który miłość uważał za najważniejszą wartość w życiu,
zdecydował się na małżeństwo z pierwszą napotkaną na drodze dziewczyną
ubogą, po to, aby zmarnować jej życie. Dziwi nas i oburza taka decyzja bohatera.
Najwięcej kontrowersji budzi jednak zabójstwo Stolnika. Każde morderstwo jest czynem
godnym potępienia. Zabójstwo, którego dokonał było popełnione w afekcie.
Jacek w swej spowiedzi wyznał, jak zachował się wobec niego Stolnik. Długo udawał
przyjaciela, gdyż za pośrednictwem Jacka mógł dowolnie dysponować głosami
okolicznej szlachty na sejmikach. Obserwował rodzącą się między jego córką Ewą
i Jackiem miłość, ale nadal zapraszał Jacka, a gdy biedny szlachcic próbował się
oświadczyć, zmieniał temat rozmowy. Stolnik wiedział o uczuciach Jacka, pytał go,
jako serdecznego przyjaciela o radę w sprawie zamążpójścia Ewy.
Takie postępowanie Stolnika było niegodziwe, obrażało też poczucie dumy, cieszącego się
popularnością Jacka. Zabójstwo nie zostało dokonane z premedytacją,
a Jacek nie miał nawet przy sobie broni, kiedy znalazł się w pobliżu zamku Horeszki.
Widząc radość Horeszki z powodu zwycięstwa Moskali, kierowany nagłym impulsem
chwycił broń stojącego obok Moskala i wystrzelił. Natychmiast swego czynu pożałował- stał
przecież bez ruchu i czekał, aby Gerwazy go zastrzelił. Po dokonaniu
zabójstwa Jacek stał się zupełnie innym człowiekiem. Uznany za zdrajcę, opuścił
ojczyznę i syna Tadeusza, wstąpił do zakonu i przyjął nazwisko Robaka.
Jacek postanowił służbą dla ojczyzny odkupić winy i błędy młodości. Wstąpił do
Legionów, wszędzie walcząc ofiarnie i bohatersko, był wielokrotnie ranny i więziony.
Zdaniem autora służba ojczyźnie, gotowość poświęcenia dla niej życia jest spełnieniem
obowiązku. Dlatego przebaczamy Jackowi błędy jego młodości, uznajemy go za bohatera,
wzór patrioty, który swym postępowaniem uczy nas, jak kochać ojczyznę, co w życiu
człowieka powinno być wartością najważniejszą.
W świecie bohaterów literackich epoki romantyzmu spotykamy wiele bardzo
różnorodnych postaci, nie tylko wspaniałych wzorów godnych naśladowania, ale także takich
których oskarżamy. Pozytywiści patrzyli na świat w sposób bardzo realistyczny, wiedzieli, że
nie może on się składać z samych jednostek pozytywnych, że są w nim ludzie źli, egoiści,
zdrajcy.
Najsympatyczniejszą postacią literatury pozytywistycznej jest Ignacy Rzecki, jeden z
bohaterów „Lalki”. Znamy jego życie dzięki pamiętnikom. Związał je ze sklepem Mincla, nie
wyobrażał sobie życia bez swej ukochanej Warszawy i pracy, która była jedynym sensem
jego życia. Rzecki był staroświecki i staromodny, jednak bardzo życzliwy i ufny, a nawet
trochę naiwny w stosunku do ludzi. Miał ciągle nadzieję, że kiedyś Polska odzyska
niepodległość. Jeśli uświadomimy sobie, że praca w sklepie była sensem jego życia, nie
trudno nam będzie zrozumieć załamanie psychiczne starego subiekta, związane ze sprzedażą
sklepu. Po prostu życie utraciło nagle dla niego sens.
Trudno jest wymienić na przestrzeni epok wszystkich bohaterów literackich
podziwianych, rozumianych lub oskarżanych przez czytelnika. Ponieważ w ludziach więcej
rzeczy zasługuje na podziw niż na pogardę w literaturze też częściej spotykamy bohaterów
szlachetnych, odważnych stanowiących wspaniałe wzorce osobowe.