Nasi prehistoryczni przodkowie byli znacznie rozumniejsi, niż do niedawna sądzono. Potrafili
budować tratwy, polowali na grubego zwierza i wytwarzali biżuterię.

Object 1

Czas obalić mit o znaczącej wyższości intelektualnej homo sapiens nad poprzedzającymi go
formami ludzkimi. Ostatnie odkrycia paleoantropologów dowodzą pomysłowości i wyjątkowej
inteligencji naszych odległych przodków, od homo erectus począwszy, na neandertalczyku kończąc.
Naukowcy ustalili, że wiele wynalazków przypisywanych homo sapiens istniało na długo przed
jego pojawieniem się na Ziemi.
Zacznijmy od najnowszego odkrycia. Pod koniec ubiegłego roku grupa pod kierunkiem prof.
Thomasa Strassera z amerykańskiego Providence College znalazła narzędzia kamienne w
wąwoziePreveli na Krecie. Wykonane z lokalnego kwarcu przedmioty wyglądają tak samo jak
narzędzia homo erectus znane z Afryki i mogą liczyć nawet 700 tysięcy lat. Skoro zaś Kreta od
około pięciu milionów lat jest wyspą, może to oznaczać tylko jedno: homo erectus potrafił
przepłynąć ponad 300 kilometrów, bo tyle dzieli Kretę od wybrzeży Afryki. Naukowcy
przypuszczają, że prawdopodobnie dotarł tam na tratwie. To sensacja, bo do tej pory zdolność
odbywania dalekomorskich podróży przypisywano jedynie przedstawicielom homo sapiens.
Umiejętność ta stanowiła jeden z koronnych dowodów na intelektualną wyższość naszego
gatunku nad starszymi formami człowieka.
Podróż z Afryki na Kretę nawet dziś bywa dużym wyzwaniem dla żeglarzy. Długotrwałe morskie
wyprawy wymagają umiejętności, których do niedawna odmawiano przedstawicielom gatunku
homo erectus: zdolności planowania przyszłości oraz wiedzy na temat nawigacji. Naukowcy
spekulują, że tratwy używane przez przedstawicieli homo erectus mogły być zrobione z pni drzew
powiązanych trzciną. Ale to tylko przypuszczenia.
Nie wiadomo też, kiedy nasi przodkowie wpadli na pomysł ich budowania. Luis Gilbert z
kalifornijskiego Berkeley Geochronology Center sądzi, że mogło to być nawet 1,3 miliona lat temu.
Z tego okresu pochodzą bowiem najstarsze kamienne narzędzia znalezione w Hiszpanii. Ich twórcy
jakoś musieli się tam dostać. Według Gilberta droga była tylko jedna – tratwami z Afryki przez
Cieśninę Gibraltarską.

Podobne przedmioty jak w Hiszpanii znaleziono na Krecie. Ich ogromna liczba – kilka setek –
wskazuje na to, że grupa hominidów, która się tam znalazła, była całkiem spora. Nie dostała się
więc na wyspę przez przypadek – migracja musiała być zorganizowana. To kolejny dowód na
pomysłowość naszego dalekiego przodka. Rozumny był też żyjący około 790 tys. lat temu homo
heidelbergensis (będący formą pośrednią między homo erectus a neandertalczykiem). Dowodzą
tego badania prowadzone w dolinie Hula na terenie dzisiejszego Izraela przez uczonych z
Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie.
Homo heidelbergensis nie tylko wytwarzał wiele rodzajów narzędzi, lecz także umiał organizować
sobie pracę. Dzielił obozowisko na obszary związane z różnymi typami aktywności. Narzędzia z
krzemienia wytwarzał w zupełnie innym miejscu niż narzędzia z bazaltu i wapienia. Według
uczonych oznacza to, że egzystencją tych istot rządziły pewne zasady, być może związane z jakąś
tradycją lub nawet magią, a to dowodzi, że myślenie symboliczne – uważane dotąd za domenę
homo sapiens – nie było im obce.

Przedstawiciele homo heidelbergensis byli także skutecznymi łowcami. W niemieckiej
miejscowości Schöningen archeolodzy znaleźli zrobione przez nich drewniane oszczepy sprzed
400 tys. lat. To najstarsza broń myśliwska na świecie. Siedem oszczepów różnej długości – od
około 180 do 250 centymetrów – było idealnie wyważonych. Tuż obok odkopano miotacz,
pozwalający co najmniej dwukrotnie zwiększyć odległość rzutu.

Znaleziskom z drewna towarzyszyły narzędzia kamienne, kości niedźwiedzia, łasic i około 20 koni,
które prawdopodobnie stanowiły ulubione pożywienie tamtejszych myśliwych. – Pozwala nam to
przypuszczać, że oszczepy były używane do polowania, a nie do odganiania drapieżników od
padliny – napisał w „Nature” Hartmut Thieme, szef ekipy archeologów z Schöningen. To teza
rewolucyjna, bo wcześniej uważano, że homo heidelbergensis był głównie padlinożercą, a nie
myśliwym wyspecjalizowanym w polowaniu na grubego zwierza.O tym, że istoty te nie bały się
mierzyć nawet z bardzo groźnym przeciwnikiem, świadczy licząca pół miliona lat łopatka
nosorożca włochatego znaleziona w angielskim Boxgrove. Kość nosi ślady poważnego urazu
zadanego wyjątkowo ostrą bronią.
Wiele wskazuje na to, że znakomite narzędzia myśliwskie wytwarzali również neandertalczycy. W
2002 roku w niemieckiej miejscowości Königsaue znaleziono skamieniały kawałek smoły drzewnej
sprzed 80 tysięcy lat, na której widniał odcisk palca oraz kamiennego ostrza. Dr Dietrich Mania z
Friedrich-Schiller-Universität w Jenie stwierdził, że smoła służyła neandertalczykom do sklejania
krzemiennych grotów z drewnianymi rękojeściami włóczni. Proces wytwarzania takiego lepiszcza
był skomplikowany, wymagał powolnego spalania brzozy nad ogniem. – Neandertalczycy nie byli
więc głupsi od homo sapiens – twierdzi dr Mania.
Przez lata uczeni uważali, że neandertalczycy przegrali rywalizację o dostęp do pożywienia z
naszymi bezpośrednimi przodkami, ponieważ wytwarzanie narzędzi zabierało im więcej czasu i
potrzebowali do tego więcej materiału niż homo sapiens. Polowali więc – jak sądzono – mniej i
rzadziej, oddając tym samym człowiekowi rozumnemu najlepsze tereny łowieckie. Dziś wiadomo,
że to nieprawda.
Uczeni pod kierunkiem Metina Erena z angielskiego University of Exeter stwierdzili niedawno, że
wyrabiane przez neandertalczyków narzędzia – odłupki służące głównie do produkcji kamiennych
noży i grotów oszczepów, były równie użyteczne, co mające podobne zastosowanie wióry
wytwarzane przez homo sapiens. Czas potrzebny do ich zrobienia był taki sam, a z jednego kawałka
krzemienia powstawała podobna liczba ostrzy. Neandertalskie odłupki dłużej pozostawały ostre.
Nowe badania pokazują też, że neandertalczycy nie tylko wytwarzali dobre narzędzia i
wykorzystywali je podczas polowań, lecz także doceniali wartość sztuki. Na terenie dwóch
związanych z neandertalczykami stanowisk archeologicznych we francuskim Pech de l’Azé
Francesco d’Errico z uniwersytetu w Bordeaux odkrył setki kredek zrobionych z minerałów
zawierających tlenki manganu. Uczony sądzi, że służyły one do malowania ciała, a rysunki te (poza
mową) stanowiły dodatkową formę komunikacji między poszczególnymi członkami neandertalskiej
społeczności.

I jeszcze jeden dowód na inteligencję naszych kuzynów. Niedawno w Hiszpanii znaleziono
neandertalską biżuterię – barwione na czerwono muszle noszone jako zawieszki. Według ustaleń
uczonych z brytyjskiego University of Bristol przedmioty te powstały około 50 tysięcy lat temu, co
najmniej kilka tysięcy lat wcześniej niż do Europy zawitały grupy homo sapiens. Do tej pory
sądzono, że neandertalczycy dopiero od niego nauczyli się wytwarzać biżuterię. Tak oto teza, że
my, przedstawiciele gatunku homo sapiens, jesteśmy wyjątkowi, coraz bardziej chwieje się w
posadach. A najzabawniejsze jest to, że pozycji najmądrzejszych zwierząt na świecie pozbawia nas
nauka, którą sami stworzyliśmy.