Modele odpowiedzi do przyk∏adowego arkusza egzaminacyjnego

Biologia

Poziom rozszerzony

1

w w w. o p e r o n . p l

Nr

zadania

Oczekiwana odpowiedê ucznia

Maksymalna punktacja

za zadania

1.

Za prawid∏owe podanie nazwy podzia∏u komórki bakteryjnej – 1 pkt.
Za opis podzia∏u komórki z uwzgl´dnieniem replikacji DNA – 1 pkt.
Za opis podzia∏u cytoplazmy – 1 pkt.
Podzia∏ komórki bakteryjnej zosta∏ nazwany amitozà lub podzia∏em bezpoÊrednim.
Podzia∏ bakterii polega na replikacji czàsteczki DNA, rozdzieleniu obu nitek i prze-
dzieleniu cytoplazmy mniej wi´cej na po∏ow´.

3

2.

Za prawid∏owe wype∏nienie ka˝dego z wierszy tabeli – po 1 pkt.

3

3.

Za prawid∏owe podanie sposobu pobierania pokarmu przez protisty – 1 pkt.
Za prawid∏owe podanie ka˝dej z cech charakterystycznych dla takiego sposobu po-
bierania pokarmu przez protisty – po 1 pkt.
Omawianym sposobem pobierania pokarmu jest fagocytoza.
Cechy charakterystyczne: zostajà pobierane ca∏e mikroorganizmy, b∏ona komórko-
wa wodniczki pokarmowej nie zostaje strawiona, ale jej zawartoÊç, niestrawione
resztki sà usuwane przez w∏àczenie si´ wodniczki w zewn´trznà b∏on´ komórkowà.

3

4.

Za prawid∏owe uzupe∏nienie ka˝dego wiersza tabeli – po 1 pkt.

2

5.

Za prawid∏owe uzupe∏nienie ka˝dego wiersza tabeli – po 1 pkt.

3

6.

Za prawid∏owe sporzàdzenie tabeli – 1 pkt.
Za podanie dwóch ró˝nic mi´dzy budowà t´tnicy a ˝y∏y – 1 pkt.

2

7.

Za prawid∏owe podanie ka˝dej z ró˝nic – po 1 pkt.
W uz´bieniu mlecznym 6-letniego dziecka nie wyst´pujà z´by przedtrzonowe,
a trzonowe sà tylko dwa.

2

Nazwa witaminy

Objawy niedoboru witaminy

witamina A (retinol)

Êlepota zmierzchowa, zanikanie nab∏on-

ków i ∏uszczenie si´ skóry

witamina K

(filochinon)

wyd∏u˝anie czasu krzepni´cia krwi,

podatnoÊç na krwotoki

witamina C

(kwas askorbinowy)

szkorbut, obni˝enie odpornoÊci na prze-

zi´bienia

Funkcja

Sk∏adnik skóry

ochrona przed utratà wody

warstwa rogowa naskórka

ochrona przed promieniowaniem UV

melanina

Cecha

T´tnica

˚y∏a

gruboÊç Êcian

grube

cienkie

obecnoÊç zastawek

brak

obecne

Nazwa choroby

Sposób przenoszenia choroby

grypa

droga kropelkowa

AIDS

droga p∏ciowa, iniekcja niesterylnà ig∏à, transfuzja
zaka˝onej krwi

borelioza

przez kleszcze

Biologia. Poziom rozszerzony

2

w w w. o p e r o n . p l

Nr

zadania

Oczekiwana odpowiedê ucznia

Maksymalna punktacja

za zadania

8.

Za prawid∏owà odpowiedê – 2 pkt.
W dymie papierosowym znajduje si´ sporo substancji powodujàcych uszkodzenie
DNA (1 pkt). Wzrost liczby uszkodzeƒ DNA powoduje wzrost cz´stoÊci mutacji,
które zachodzà tak˝e w genach odpowiedzialnych za przekszta∏cenie normalnej
komórki w komórk´ nowotworowà (1 pkt).

2

9.

Za prawid∏owe podanie ka˝dej z trzech cech – po 1 pkt.
Komórki nowotworów z∏oÊliwych bardzo szybko si´ dzielà, bez ograniczeƒ prze-
rastajà zdrowe tkanki, uszkadzajàc naczynia krwionoÊne (poprzez stymulowanie
ich do wrastania w guz i wykorzystywania do rozprzestrzeniania si´ nowotworu
po organizmie), przenoszà si´ wraz z krwià do ró˝nych cz´Êci cia∏a, tworzàc na-
cieki i przerzuty.

3

10.

Za prawid∏owe sformu∏owanie ka˝dego z dwóch argumentów – po 1 pkt.
Lekomania to uzale˝nienie od lekarstw, które przyjmowane w nadmiarze, zamiast
leczyç, zatruwajà organizm i wywo∏ujà skutki uboczne (np. niszczà serce, ˝o∏àdek,
wàtrob´, nerki).
Narkomania to bardzo groêne w skutkach i niebezpieczne dla ˝ycia cz∏owieka
uzale˝nienie od narkotyków, m.in. od kokainy i heroiny. Narkotyk staje si´ dla nar-
komana sprawà najwa˝niejszà, a z biegiem czasu u˝ywanie narkotyku wymyka si´
spod kontroli. Przestajà si´ liczyç szko∏a, przyjaciele, praca, zdrowie i ˝ycie. Powo-
duje ogólne wyniszczenie organizmu, co bardzo cz´sto prowadzi do Êmierci.

2

11.

Za prawid∏owe wskazanie strefy korzeniowej – 1 pkt.
Za prawid∏owe podanie argumentu – 1 pkt.
Zasadniczà rol´ w pobieraniu wody i substancji mineralnych odgrywa strefa w∏oÊ-
nikowa.
Strefa ta posiada wyrostki komórek skórki korzenia, które zwi´kszajà znacznie
powierzchni´ ch∏onnà korzenia.

2

12.

Za prawid∏owe podanie jednej cechy wspólnej i jednej ró˝niàcej przedstawionych
cykli rozwojowych – po 1 pkt.
W cyklu rozwojowym mchu p∏onnika widoczna jest dominacja gametofitu
nad sporofitem, natomiast u narecznicy samczej – dominacja sporofitu nad ga-
metofitem.
Zarówno u mchu p∏onnika, jak i narecznicy samczej, gametofit jest pokoleniem
haploidalnym, a sporofit – diploidalnym.

2

13.

Za prawid∏owe podanie dwóch êróde∏ – 1 pkt.
Za prawid∏owe podanie ka˝dego z dwóch argumentów – po 1 pkt.
Odnawialne êród∏a energii – energia Êwietlna, energia wiatru.
Argumenty:
Zasoby paliw kopalnych sà ograniczone.
Spalanie paliw kopalnych przyczynia si´ do niekorzystnych zmian klimatu.

3

14.

Za prawid∏owe rozpoznanie form na rysunku – 1 pkt.
Za prawid∏owe podanie nazw form z nich powstajàcych i okreÊlenie sposobu ich
rozmna˝ania si´ – po 1 pkt.
A – planula (orz´siona larwa), B – efyra (m∏oda meduza)
Z efyry rozwija si´ meduza, rozmna˝ajàca si´ p∏ciowo, natomiast z planuli rozwi-
ja si´ polip, rozmna˝ajàcy si´ bezp∏ciowo.

3

15.

Za prawid∏owe podanie argumentu – 1 pkt.
Mszaki charakteryzujà si´ ma∏ymi wymaganiami siedliskowymi i du˝à odpornoÊcià
na niekorzystne warunki. Biorà udzia∏ w tworzeniu warstwy gleby, przygotowu-
jàc pod∏o˝e dla bardziej wymagajàcych roÊlin.

1

16.

Za prawid∏owe wyjaÊnienie, na czym polega podwójne zap∏odnienie – 2 pkt.
W procesie podwójnego zap∏odnienia uczestniczà dwie komórki plemnikowe,
z których jedna ∏àczy si´ z komórkà jajowà, tworzàc zygot´, natomiast druga ∏à-
czy si´ z diploidalnym jàdrem centralnym (wtórnym jàdrem woreczka zalà˝kowe-
go) i powstaje jàdro triploidalne.

2

Biologia. Poziom rozszerzony

3

w w w. o p e r o n . p l

Nr

zadania

Oczekiwana odpowiedê ucznia

Maksymalna punktacja

za zadania

17.

Za podanie prawid∏owej odpowiedzi – 2 pkt.
Dolna strona liÊcia jest mniej nagrzana ni˝ górna, w zwiàzku z tym komórki przy-
szparkowe wolniej tracà wod´ (1 pkt). Szparki przez wi´kszoÊç dnia sà otwarte,
co u∏atwia wymian´ gazowà (1 pkt).

2

18.

Za prawid∏owe podanie ka˝dego przyk∏adu – po 1 pkt.
Ziemniaki trzymane w ciep∏ych piwnicach kie∏kujà wiosnà bez dost´pu Êwiat∏a.
Ich wzrost jest ograniczony, ∏odygi sà wiotkie i nie ma w nich chlorofilu.
Zmniejszenie zawartoÊci tlenu w powietrzu do ok. 17% wywo∏a u wi´kszoÊci lu-
dzi problemy z oddychaniem i zmniejszy ich odpornoÊç fizycznà.

2

19.

Za prawid∏owe podanie ka˝dej z trzech nazw – po 1 pkt.
A – populacja rozwijajàca si´, B – populacja ustabilizowana, C – populacja wymierajàca.

3

20.

Za prawid∏owe podanie i opis ka˝dego z oddzia∏ywaƒ mi´dzy populacjami – po 1 pkt.
Przyk∏adowa odpowiedê:
Drapie˝nictwo jest przyk∏adem antagonistycznego oddzia∏ywania populacji
na siebie. Polega na tym, ˝e osobniki jednej populacji sà zabijane i stanowià po-
˝ywienie dla osobników drugiej populacji (np. lew polujàcy na antylopy). Drapie˝-
nik zabija swojà ofiar´ najpóêniej w trakcie konsumpcji.
Komensalizm jest przyk∏adem protekcjonistycznych oddzia∏ywaƒ populacji na sie-
bie. Polega na tym, ˝e jedna z populacji odnosi korzyÊci, druga pozostaje oboj´t-
na (szakale ˝ywiàce si´ resztkami po˝ywienia pozostawionymi przez lwy).

2

21.

Za prawid∏owe omówienie ka˝dego ze zjawisk – po 1 pkt.
W ekosystemie materia krà˝y pomi´dzy poszczególnymi poziomami troficznymi
biocenozy i Êrodowiskiem nieo˝ywionym. Zwiàzki organiczne wyprodukowane
przez producentów sà êród∏em substancji od˝ywczych dla roÊlino˝erców, którzy
sà zjadani przez konsumentów II rz´du, ci przez konsumentów III rz´du, a ∏àcz-
nie, po obumarciu, przez saprofagi. Materia ponownie wraca do obiegu.
W przypadku energii jest inaczej. Energia przep∏ywa przez ekosystem. Poch∏oni´-
te przez producentów promieniowanie s∏oneczne zmieniane jest na energi´ wià-
zaƒ chemicznych zwiàzków organicznych tworzàcych biomas´. RoÊliny zu˝ywajà
cz´Êç zwiàzanej energii na w∏asny metabolizm i produkcj´ nasion, cz´Êç rozprasza
si´ w postaci ciep∏a, a tylko niewielki procent przechodzi na wy˝szy poziom tro-
ficzny, do konsumentów. Na ka˝dym poziomie konsumenckim energia jest rozpra-
szana w procesach metabolicznych i rozrodczych zazwyczaj w postaci ciep∏a.
Ca∏a zaabsorbowana przez producentów energia rozchodzi si´, a bez ciàg∏ego
dop∏ywu nowej, ekosystem przesta∏by funkcjonowaç.

2

22.

Za prawid∏owe podanie nazwy choroby – 1 pkt.
Za prawid∏owe okreÊlenie rodzaju mutacji – 1 pkt.
Omawianà chorobà jest zespó∏ Turnera. Jest ona spowodowana mutacjà chromo-
somowà (brak jednego z chromosomu X); jest to monosomia chromosomu X.

2

23.

Za prawid∏owe podanie nazwy ogólnej tych mutacji – 1 pkt.
Za podanie nazw ka˝dej z mutacji chromosomowych oraz ich opis – po 1 pkt.
Sà to mutacje chromosomowe strukturalne.
Na schemacie nr 2 przedstawiono deficjencj´ (delecj´), polegajàcà na utracie
fragmentu chromosomu.
Na schemacie nr 3 przedstawiono duplikacj´, polegajàcà na podwojeniu pewne-
go fragmentu chromosomu.

3

24.

Za prawid∏owe podanie uzasadnienia trójkowoÊci kodu oraz znaczenia degenera-
lizacji w zapisie informacji genetycznej – po 1 pkt.
Trzy kolejne nukleotydy tworzà kodon odpowiadajàcy za jeden aminokwas, któ-
rych w sumie jest 20 rodzajów. Rozró˝niamy 4 rodzaje nukleotydów.
Gdyby kodowanie by∏o dwójkowe, wtedy istnia∏oby tylko 16 mo˝liwoÊci kodowa-
nia dla 20 ró˝nych aminokwasów (42 = 16), czyli za ma∏o. Przy trójkowym kodo-
waniu tych mo˝liwoÊci jest 64 (43 = 64), czyli za du˝o.
Przychodzi tu z pomocà cecha kodu zwana degeneracjà, gdzie poszczególne ami-
nokwasy sà kodowane przez wi´cej ni˝ jeden kodon. Aminokwasy cz´Êciej wyst´-
pujàce w bia∏kach majà wi´cej trójek kodujàcych ni˝ te rzadko spotykane.

2

Biologia. Poziom rozszerzony

4

w w w. o p e r o n . p l

Nr

zadania

Oczekiwana odpowiedê ucznia

Maksymalna punktacja

za zadania

25.

Za prawid∏owe podanie ka˝dego z argumentów – po 1 pkt.
Eutrofizacja wià˝e si´ z wprowadzeniem do wody zbyt du˝ej iloÊci pierwiastków
biogennych, które stanowià doskona∏à po˝ywk´ dla samo˝ywnych bakterii
i planktonicznych protistów, masowo si´ rozmna˝ajàcych i tworzàcych zakwity
glonów.
Na dnie zbiorników wodnych odk∏adajà si´ znaczne iloÊci martwej materii orga-
nicznej w postaci osadów, co przyspiesza jego wyp∏ycanie i zarastanie.
Do rozk∏adu obumar∏ych szczàtków organizmów zu˝ywane sà ogromne iloÊci tle-
nu, w ni˝szych warstwach zbiornika tworzà si´ warunki beztlenowe, a to powo-
duje wymieranie ryb i innych zwierzàt.

2

26.

Za prawid∏owe podanie ka˝dego z ustaleƒ Szczytu w Rio de Janeiro – po 1 pkt.
Zachowanie mo˝liwoÊci odtwarzania si´ zasobów naturalnych.
Zachowanie ró˝norodnoÊci biologicznej.
Ograniczanie ucià˝liwoÊci dla Êrodowiska i nieprzekraczanie granic wyznaczonych
jego odpornoÊcià.

2