TEATR

TEATR

ANTYCZNY

ANTYCZNY

Prezentacja dla uczniów

Prezentacja dla uczniów

trzeciej klasy gimnazjum

trzeciej klasy gimnazjum

Narodziny teatru

Narodziny teatru

Geneza teatru

Geneza teatru

antycznego wiąże

antycznego wiąże

się z kultem

się z kultem

boga Dionizosa –

boga Dionizosa –

patrona narodzin

patrona narodzin

i śmierci, winnej

i śmierci, winnej

latorośli,

latorośli,

urodzaju i wina.

urodzaju i wina.

Ateński tragik Eurypides

Ateński tragik Eurypides

tak sławił Dionizosa

tak sławił Dionizosa

:

:

„

„

Dionizos jest bogiem

Dionizos jest bogiem

rozkoszy.

Panuje

rozkoszy.

Panuje

pośród uczt i wieńców

pośród uczt i wieńców

kwietnych. Dźwiękiem

kwietnych. Dźwiękiem

swojej fujarki roznieca

swojej fujarki roznieca

tańce

wesołe.

tańce

wesołe.

Z niego rodzą się

Z niego rodzą się

śmiechy szalone i on

śmiechy szalone i on

rozprasza

czarne

rozprasza

czarne

troski. Jego nektar

troski. Jego nektar

płynąc

na

stołach

płynąc

na

stołach

bogów zwiększa ich

bogów zwiększa ich

szczęście,

szczęście,

a ludzie czerpią z jego

a ludzie czerpią z jego

radosnej czary sen

radosnej czary sen

i zapomnienie”.

i zapomnienie”.

WIZERUNKI DIONIZOSA

WIZERUNKI DIONIZOSA



Najstarszymi wizerunkami były proste słupy, na

Najstarszymi wizerunkami były proste słupy, na

które nakładano brodatą maskę i ubierano je w

które nakładano brodatą maskę i ubierano je w

powłóczyste szaty.

powłóczyste szaty.



Później powszechny stał się wizerunek nagiego

Później powszechny stał się wizerunek nagiego

młodzieńca z przerzuconą skórą jelonka.

młodzieńca z przerzuconą skórą jelonka.



Często przedstawiano go w wieńcu z bluszczu

Często przedstawiano go w wieńcu z bluszczu

lub

lub

z liści winorośli, z tyrysem (zielony pręt

z liści winorośli, z tyrysem (zielony pręt

zakończony szyszką), z kiścią winogron lub

zakończony szyszką), z kiścią winogron lub

dwuusznym pucharem (kantaros). Wypoczywa

dwuusznym pucharem (kantaros). Wypoczywa

w cieniu albo jedzie na wozie zaprzężonym w

w cieniu albo jedzie na wozie zaprzężonym w

lwy lub tygrysy. Zwykle ma przy sobie panterę,

lwy lub tygrysy. Zwykle ma przy sobie panterę,

lamparta, tygrysa

lamparta, tygrysa

i często poi je winem z dzbana.

i często poi je winem z dzbana.

KULT DIONIZOSA

KULT DIONIZOSA

W Atenach

W Atenach

odbywały się cztery

odbywały się cztery

ważne święta ku

ważne święta ku

czci boga Dionizosa,

czci boga Dionizosa,

ale dla historii

ale dla historii

teatru ważne są dwa

teatru ważne są dwa

z nich –

z nich –

Wielkie

Wielkie

i

i

Małe Dionizje

Małe Dionizje

.

.

Wielkie DIONIZJE

Wielkie DIONIZJE



Obchodzono

Obchodzono

w miastach w

w miastach w

końcu marca i z

końcu marca i z

początkiem

początkiem

kwietnia.

kwietnia.



Trwały pięć, a

Trwały pięć, a

potem sześć dni.

potem sześć dni.



Miały charakter

Miały charakter

podniosłego

podniosłego

misterium.

misterium.

Jak świętowano Dionizje?

Jak świętowano Dionizje?

W pierwszy dzień świąt, po złożeniu ofiary

W pierwszy dzień świąt, po złożeniu ofiary

z kozła, śpiewano uroczystą pieśń zwaną

z kozła, śpiewano uroczystą pieśń zwaną

dytyrambem

dytyrambem

. Ulicami spacerowali ludzie

. Ulicami spacerowali ludzie

uwieńczeni bluszczem. Każdy niósł kubek

uwieńczeni bluszczem. Każdy niósł kubek

albo dzban wina, przepijano do siebie, witano

albo dzban wina, przepijano do siebie, witano

się świętym okrzykiem Euoe, nucono wesołe

się świętym okrzykiem Euoe, nucono wesołe

i rubaszne piosenki.

i rubaszne piosenki.

Nazajutrz o świcie ruszała procesja z Leajonu,

Nazajutrz o świcie ruszała procesja z Leajonu,

małej świątyni Dionizosa. Prastary drewniany

małej świątyni Dionizosa. Prastary drewniany

posąg boga niesiono do kaplicy za miastem,

posąg boga niesiono do kaplicy za miastem,

skąd wieczorem przy świetle pochodni

skąd wieczorem przy świetle pochodni

odprowadzano go z powrotem do Lenajonu.

odprowadzano go z powrotem do Lenajonu.

MAŁE DIONIZJE

MAŁE DIONIZJE



Odbywały się jesienią

Odbywały się jesienią



Obchodzone były na wsiach

Obchodzone były na wsiach



Miały charakter wesołej, ludowej

Miały charakter wesołej, ludowej

zabawy

zabawy

Jak przebiegały Małe

Jak przebiegały Małe

Dionizje?

Dionizje?

Połączone były z jarmarkiem garncarskim.

Połączone były z jarmarkiem garncarskim.

Zabijano kozła lub zająca i jego krwią

Zabijano kozła lub zająca i jego krwią

podlewano korzenie winorośli. Wsie

podlewano korzenie winorośli. Wsie

ożywały. Radość była powszechna, bo

ożywały. Radość była powszechna, bo

nawet niewolnicy w tym dniu mieli

nawet niewolnicy w tym dniu mieli

zupełną swobodę.

zupełną swobodę.

Wędrowni grajkowie i komedianci mieszali

Wędrowni grajkowie i komedianci mieszali

się

się

z gospodarzami, którzy przysłaniali twarze

z gospodarzami, którzy przysłaniali twarze

zabawnymi maskami z kory drzewnej, inni

zabawnymi maskami z kory drzewnej, inni

chodzili posmarowani osadem winnym lub

chodzili posmarowani osadem winnym lub

farbą garncarską, podobni do starych,

farbą garncarską, podobni do starych,

nieokrzesanych bożków.

nieokrzesanych bożków.

Wino przelewało się strumieniami.

Wino przelewało się strumieniami.

Rola koryfeusza

Rola koryfeusza



Z dytyrambu, czyli chóralnej pieśni

Z dytyrambu, czyli chóralnej pieśni

z towarzyszeniem tańca ku czci

z towarzyszeniem tańca ku czci

Dionizosa,

Dionizosa,

z czasem wyodrębniono tzw.

z czasem wyodrębniono tzw.

DIALOG

DIALOG

KORYFEUSZA

KORYFEUSZA

(przewodnika chóru)

(przewodnika chóru)

z chórem.

z chórem.



Koryfeusz dał początek pierwszemu

Koryfeusz dał początek pierwszemu

aktorowi.

aktorowi.

GENEZA GATUNKÓW

GENEZA GATUNKÓW

DRAMATYCZNYCH

DRAMATYCZNYCH



Poważne w swym

Poważne w swym

charakterze Wielkie

charakterze Wielkie

Dionizje dały

Dionizje dały

początek tragedii.

początek tragedii.



Wesołe, swawolne

Wesołe, swawolne

Małe Dionizje dały

Małe Dionizje dały

początek komedii.

początek komedii.

Nazwa pochodzi od

Nazwa pochodzi od

słowa

słowa

kosmos

kosmos

, co

, co

oznacza świąteczną

oznacza świąteczną

procesję Dionizosa.

procesję Dionizosa.

Figurki przedstawiające

Figurki przedstawiające

aktorów komediowych

aktorów komediowych

AKTORZY

AKTORZY

Aktorzy,

Aktorzy,

tylko mężczyźni,

tylko mężczyźni,

występowali

występowali

przeważnie

przeważnie

w bardzo

w bardzo

jaskrawych

jaskrawych

strojach,

strojach,

w maskach i na

w maskach i na

koturnach.

koturnach.

Aktorzy z maskami

Aktorzy z maskami

Skąd się wzięli aktorzy?

Skąd się wzięli aktorzy?



Początkowo na scenie

Początkowo na scenie

w ogóle nie występowali

w ogóle nie występowali

aktorzy, tylko chór i jego

aktorzy, tylko chór i jego

przewodnik.

przewodnik.



Aktorzy byli wprowadzani

Aktorzy byli wprowadzani

na scenę stopniowo:

na scenę stopniowo:

•

pierwszego wprowadził

pierwszego wprowadził

Tespis

Tespis

•

drugiego –

drugiego –

Ajschylos

Ajschylos

•

trzeciego –

trzeciego –

Sofokles.

Sofokles.



W tragedii na scenie

W tragedii na scenie

mogło występować

mogło występować

jednocześnie tylko trzech

jednocześnie tylko trzech

aktorów.

aktorów.

MASKI

MASKI

Aktor mógł

Aktor mógł

wystąpić w

wystąpić w

jednej z czterech

jednej z czterech

masek:

masek:

•

masce śmiechu

masce śmiechu

•

masce płaczu

masce płaczu

•

masce gniewu

masce gniewu

•

masce strachu.

masce strachu.

Gdzie odbywały się

Gdzie odbywały się

przedstawienia?

przedstawienia?

Ciepły klimat

Ciepły klimat

Grecji pozwalał

Grecji pozwalał

na to, by

na to, by

przedstawienia

przedstawienia

odbywały się na

odbywały się na

powietrzu.

powietrzu.

Teatr w Delfach

Teatr w Delfach

SCHEMAT BUDOWY TEATRU

SCHEMAT BUDOWY TEATRU

Jak wyglądał teatr

Jak wyglądał teatr

antyczny?

antyczny?

Środek teatru

Środek teatru

stanowiła

stanowiła

ORCHESTRA

ORCHESTRA

(tanecznia),

(tanecznia),

na której chór,

na której chór,

liczący do

liczący do

piętnastu osób,

piętnastu osób,

wykonywał

wykonywał

rytmiczne ruchy

rytmiczne ruchy

i śpiewy.

i śpiewy.

Teatr w Priene

Teatr w Priene

Czy tylko orchestra?

Czy tylko orchestra?



Za orchestrą znajdowała się scena

Za orchestrą znajdowała się scena

zwana

zwana

PROSCENIUM

PROSCENIUM

, na której

, na której

występowali aktorzy.

występowali aktorzy.



Za proscenium znajdowała się

Za proscenium znajdowała się

SCENE

SCENE

–

–

ściana, dzięki której głosy odbijały się

ściana, dzięki której głosy odbijały się

i rozchodziły na całą widownię.

i rozchodziły na całą widownię.

Służyła ona też za garderobę i miejsce

Służyła ona też za garderobę i miejsce

do wieszania dekoracji.

do wieszania dekoracji.

Pierwsza widownia

Pierwsza widownia

Widzowie, którzy

Widzowie, którzy

początkowo oglądali

początkowo oglądali

przedstawienia

przedstawienia

siedząc na trawie,

siedząc na trawie,

z czasem zajęli

z czasem zajęli

miejsca na

miejsca na

kamiennych lub

kamiennych lub

drewnianych ławach

drewnianych ławach

wznoszących się

wznoszących się

stopniowo w górę.

stopniowo w górę.

Zwane one były

Zwane one były

THEATRONEM

THEATRONEM

.

.

Teatr w Milecie

Teatr w Milecie

O tragedii greckiej

O tragedii greckiej



Budowa

Budowa



Cechy

Cechy



Funkcja

Funkcja



Sytuacja bohaterów

Sytuacja bohaterów



Tragizm

Tragizm

BUDOWA

BUDOWA

TRAGEDII ANTYCZNEJ

TRAGEDII ANTYCZNEJ



PROLOGOS

PROLOGOS

(wstęp) – zawierał zapowiedź

(wstęp) – zawierał zapowiedź

treści tragedii

treści tragedii



PARODOS

PARODOS

– wejście na scenę chóru, który

– wejście na scenę chóru, który

informował, jak doszło do konfliktu

informował, jak doszło do konfliktu



EPEISODIA

EPEISODIA

(epizody) – wydarzenia;

(epizody) – wydarzenia;

było zazwyczaj 5 epeisodionów,

było zazwyczaj 5 epeisodionów,

w 4.występował punkt kulminacyjny

w 4.występował punkt kulminacyjny



STASIMONY

STASIMONY

– komentarze chóru

– komentarze chóru



EXODOS

EXODOS

– ostatnia pieśń chóru; na wyjście

– ostatnia pieśń chóru; na wyjście

Podstawowe zasady budowy

Podstawowe zasady budowy

dramatu antycznego

dramatu antycznego

1.

1.

Zasada trzech jedności – miejsca,

Zasada trzech jedności – miejsca,

czasu i akcji.

czasu i akcji.

2.

2.

Zasada decorum, czyli

Zasada decorum, czyli

odpowiedniości stylu do gatunku.

odpowiedniości stylu do gatunku.

3.

3.

Zasada nieprzedstawiania

Zasada nieprzedstawiania

bezpośrednio scen krwawych.

bezpośrednio scen krwawych.

4.

4.

Zasada niezmienności charakteru

Zasada niezmienności charakteru

postaci.

postaci.

KATHARSIS

KATHARSIS

Dosłownie: „oczyszczenie” –

Dosłownie: „oczyszczenie” –

podstawowa funkcja tragedii greckiej.

podstawowa funkcja tragedii greckiej.

Dzieło teatralne miało celowo oddziaływać

Dzieło teatralne miało celowo oddziaływać

na odbiorców, wywoływać w widzach

na odbiorców, wywoływać w widzach

„litość” (gdy patrzą na cierpienie

„litość” (gdy patrzą na cierpienie

niewinnego) i „trwogę” (gdy widzą

niewinnego) i „trwogę” (gdy widzą

podobieństwo między cierpiącym a

podobieństwo między cierpiącym a

sobą) a następnie oczyszczenie z tych

sobą) a następnie oczyszczenie z tych

doznań.

doznań.

Bohaterowie

Bohaterowie



O ich sytuacji decyduje przeznaczenie, los,

O ich sytuacji decyduje przeznaczenie, los,

fatum.

fatum.



Uwikłani są w

Uwikłani są w

konflikt tragiczny

konflikt tragiczny

(istnienie

(istnienie

przeciwstawnych, równorzędnych racji,

przeciwstawnych, równorzędnych racji,

pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru).

pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru).



Często popełniają „nieszczęśliwe zbłądzenie”,

Często popełniają „nieszczęśliwe zbłądzenie”,

czyli zbrodnię lub czyn niegodny, nie wiedzą

czyli zbrodnię lub czyn niegodny, nie wiedzą

jednak o tym; taka rozbieżność między

jednak o tym; taka rozbieżność między

samoświadomością bohatera a jego sytuacją

samoświadomością bohatera a jego sytuacją

rzeczywistą to

rzeczywistą to

ironia tragiczna

ironia tragiczna

.

.

Tragizm

Tragizm

To podstawowe pojęcie

To podstawowe pojęcie

związane z tragedią grecką.

związane z tragedią grecką.

Tragizm wywołuje szczególny sposób

Tragizm wywołuje szczególny sposób

konstrukcji losów bohaterów,

konstrukcji losów bohaterów,

usytuowanych w nierozerwalnym

usytuowanych w nierozerwalnym

konflikcie tragicznym. Bohater,

konflikcie tragicznym. Bohater,

niezależnie od siły charakteru i

niezależnie od siły charakteru i

szlachetnych intencji, sprowadza na

szlachetnych intencji, sprowadza na

siebie zgubę – śmierć i klęskę.

siebie zgubę – śmierć i klęskę.

Trójka największych

Trójka największych

tragików greckich

tragików greckich



Ajschylos

Ajschylos



Sofokles

Sofokles



Eurypides

Eurypides

Ciekawostka: Sofokles napisał ok. 130

Ciekawostka: Sofokles napisał ok. 130

tragedii, do naszych czasów dotrwało

tragedii, do naszych czasów dotrwało

ich tylko siedem.

ich tylko siedem.

Bibliografia

Bibliografia

Ilustracje i zdjęcia

Ilustracje i zdjęcia

wykorzystane

wykorzystane

w prezentacji pochodzą

w prezentacji pochodzą

następujących źródeł:

następujących źródeł:



„

„

Książka o mitologii Greków i

Książka o mitologii Greków i

Rzymian”, wydawnictwo RTW,

Rzymian”, wydawnictwo RTW,

Warszawa 1995

Warszawa 1995



J. M. Roberts „Ilustrowana historia

J. M. Roberts „Ilustrowana historia

świata”, t.2, Świat Książki, Warszawa

świata”, t.2, Świat Książki, Warszawa

1999

1999



„

„

Odkrycia młodych”, zeszyt 17,

Odkrycia młodych”, zeszyt 17,

Polska Oficyna Wydawnicza BGW,

Polska Oficyna Wydawnicza BGW,

Warszawa 1991

Warszawa 1991



„

„

Język polski. Matura 2000”, zeszyt

Język polski. Matura 2000”, zeszyt

1, Agencja Wydawnicza Aga-Press,

1, Agencja Wydawnicza Aga-Press,

Warszawa 1999

Warszawa 1999