Diagnostyka i postępowanie z

buhajami reproduktorami oraz

nasieniem przy występowaniu IBR/IPV,

brucelozy bydła, enzootycznej

białaczki bydła, gruźlicy bydła,

choroby mętwikowej, choroby

rzęsistkowej oraz BVD/MD

Prof. dr hab. Tomasz Janowski

Czynniki istotne dla jakości/zakażeń

nasienia

• Zdrowie buhajów

• Warunki utrzymania

• Warunki pobierania nasienia

• Postępowanie z nasieniem

Choroby zakaźne przekazywane u

bydła przez nasienie/sztuczną

inseminację

Choroba

Stopień zagrożenia

IBR/IPV

+++

Pryszczyca

+++

Księgosusz

+++

BVD/MD

+++

Choroba rzęsistkowa

+++

Choroba mętwikowa

+++

Bruceloza

++

Gruźlica

++

Leptospiroza

++

Mykoplazmoza

++

Białaczka

0

BSE i inne

0

Buhaje powinny być poddawane

badaniom na obecność następujących

chorób:

1.

Gruźlica (wieloukładowa)

2.

Bruceloza (głównie układ rozrodczy)

3.

Enzootyczna białaczka bydła (wieloukładowa)

4.

Zakaźne zapalenie nosa i tchawicy/otręt (IBR/IPV)

(układ oddechowy/rozrodczy)

5. Choroba mętwikowa (Campylobacter foetus) (układ rozrodczy)

6.

Zaraza rzęsistkowa (Trichomonas foetus) (układ rozrodczy)

7.

Choroba błon śluzowych/wirusowa biegunka bydła (BVD/MD) (układ

pokarmowy/rozrodczy)

Gruźlica (1)

• Prątki z rodzaju Mycobacterium (bovis/tuberculosis) wywołują

proces chorobowy przebiegający z tworzeniem się w tkankach
swoistych ziarniaków (gruzełki gruźlicze), które są głównym
odczynem w tej chorobie.

• Choroba najczęściej rozwija się w węzłach chłonnych, płucach,

jelitach, wątrobie i śledzionie oraz błonach surowiczych (opłucna,
otrzewna) , ale może dotyczyć wszystkich układów i organów.

• Zakażenie najczęściej drogą aerogenną (wykrztusina, powietrze

obory), niekiedy także pokarmową (pojenie)

Gruźlica (2)

• Obraz kliniczny jest wielopostaciowy i zależy od rozległości i

stopnia uszkodzenia objętych narządów wewnętrznych.

• Początkowo tzw. zespół pierwotny (płuca, jelita) bez

widocznych objawów klinicznych. Długa inkubacja trwająca

kilka miesięcy lub lat.

• Następnie tzw. okresy uogólnienia wczesnego (następnie

późnego) – we krwi prątki i objawy ogólnie (temperatura

↑ , apatia, chudnięcie).

• Kolejno choroba przechodzi w fazę przewlekłą (okresowo

temperatura , zmienny apetyt, apatia, niedokrwistość,

spadek kondycji).

Gruźlica (3) - niektóre objawy

- Skóra - twarde guzki, niebolesne występujące w okolicy przednich

kończyn.

- Stawy – miejscowe deformacje, kulawizny.

- Płuca – kaszel suchy, potem wilgotny, utrudnione oddychanie,

rzężenia.

- Wątroba i śledziona – początkowo brak objawów, później obraz

niewydolności tych narządów.

- Mózg i opony mózgowe – naprzemienne podniecenie lub apatia,

zaburzenia ruchu, czasami ślepota, tężca karku (opony mózgowe)

Gruźlica

• Okres inkubacji

-

> 3 tygodnie

• Rezerwuar

-

chronicznie zainfekowane zwierzęta

• wydalanie zarazka -

wydzielina z nosa

• Okres transmisji /

-

całe życie, zwłaszcza w fazie otwartej

bakteriemia gruźlicy

• zakażenie przez
nasienie SU

-

wysoce prawdopodobne (++)

Bruceloza (1)

• Brucella abortus, rzadziej B melitensis – czynniki wywołujące

• Okres inkubacji zróżnicowany – 14 – 180 dni

• Zakażenie najczęściej drogą alimentarną poprzez zarazki

wydalane z lochiami, wodami płodowymi, mlekiem, łożyskiem,
płodem, możliwe także zakażenie przez błony śluzowe

• Objawy kliniczne:

ronienia w 5 - 7 miesiącu ciąży wraz z zatrzymaniem łożyska,
łożysko zmienione nekrotycznie, płody martwe zmienione,
niekiedy zmumifikowane później ropne endometritis, możliwa
także gorączka, zapalenie stawów.

Bruceloza - buhaje (2)

• bolesne zapalenie jąder i najądrzy, z czasem stwardnienie i

nekroza tych narządów.

• podwyższona temperatura ciała, zapalenie stawów

• zaburzenia ogólnego stanu zdrowia, postępujące wychudzenie

• niemożność krycia

• możliwość transmisji zarazka przez nasienie (++)

Zapalenie ogona prawego najądrza

Zapalenie jąder

Bruceloza

• Okres inkubacji

-

14 - 120 dni

• Rezerwuar zarazka -

chronicznie/latentnie zakażone

zwierzęta

• Wydalanie zarazka -

wydzielina z pochwy, wody i błony

płodowe

• Okres transmisji/
wiremii

-

niektóre przedłużone okresy trwania

choroby

• zakażenie przez
nasienie i SU

-

wysoce prawdopodobne (++)

Białaczka (1)

• Wirus należy do grupy retrowirusów

• Dwie formy enzootycznej białaczki bydła (EBL)

- u dorosłego bydła (bovine leukemia virus – BLV)
- u młodego bydła (sporadic bovine leucosis – SBL)

• Najczęściej występuje u zwierząt w wieku 3 - 8 lat.

• Zawarty jest w mleku, siarze, krwi (elementy komórkowe)

brak go w surowicy, kale, moczu i nasieniu.

Białaczka (2)

• u 60% zwierząt choroba przebiega bezobjawowo

• u pozostałych dominuje zjawisko powstawania guzów w

powierzchownych węzłach chłonnych, głównie w okolicy karku i oraz
zadu.

• często także są powiększone wewnętrzne węzły chłonne (okolice serca,

przedżołądków, itp.) – jeśli jest to jedyny objaw to utrudnia to diagnozę.

• dochodzi także do braku apetytu, apatii, kulawizn, przemieszczeń

trawieńca itp. (objawy zależą od lokalizacji guzów).

• w obrazie białokrwinkowym – leukocytoza, często poprzedzająca ww.

objawy kliniczne.

Białaczka - choroba u buhajów

- Inkubacja choroby – do 35 dni

- Objawy kliniczne niespecyficzne:

apatia, brak apetytu, kulawizny, guzy białaczkowe zewnętrzne
lub/i wewnętrzne

- Leukocytoza (poprzedza z reguły kliniczną fazę).

- Zakażenia przez krew (iniekcje, pobieranie krwi, owady (poziome)

oraz mleko i łożysko (pionowe)

- Choroba nieuleczalna

Enzootyczna białaczka

• Okres inkubacji

-

do 35 dni

• Rezerwuar zarazka

-

chronicznie zakażone

zwierzęta

• Wydalanie wirusa -

pełna krew, limfocyty

• Okres transmisji/
wiremii

-

całe życie po infekcji

• zakażenie przez
nasienie i SU

-

0

Otręt / grudkowe zapalenie sromu

i pochwy/ IBR/IPV (1)

• Ostra wirusowa choroba przebiegająca z objawami zapalenia błony

śluzowej sromu i pochwy (IPV), z towarzyszącą wydzieliną śluzowo-

ropną.

• Czynnikiem jest wirus herpes (BHV

1

), wykazujący także tropizm do

układu oddechowego (IBR).

• Wirus ten wywołuje w odrębne syndromy, nie występujące łącznie.

• Źródło zakażenia to klinicznie i subklinicznie chore zwierzęta, a także

ozdrowieńcy (do 1 roku wydalają wirusa)

• Infekcja szerzy się podczas krycia i inseminacji, za pośrednictwem

sprzętu oraz przez bezpośredni kontakt.

• Wirus jest obecny w nasieniu (+++).

Otręt (2)

• Okres wylęgania choroby krótki (2-10 dni).

• Objawy: błona śluzowa sromu obrzmiała, zaczerwieniona, pokryta

grudkami, wzrasta temperatura ciała (40,5

0

C). Później grudki

pękają, pojawiają się owrzodzenia, czasami pozostawiające ślady
na błonie śluzowej. Towarzyszy temu skąpy wyciek z pochwy.

• Choroba u krów kończy się wyzdrowieniem po 2-3 tygodniach, przy

rozrodczości upośledzonej nieznacznie.

• U zwierząt ciężarnych notowano ronienia.

Otręt (3) Buhaje

• Niekorzystna prognoza u buhajów
• Podobne zmiany na błonie śluzowej dotyczą prącia i worka

napletkowego (grudki, wrzody).

• Może jednak dochodzić do powstawania zrostów prącia z

napletkiem
a także deformacji napletka

• Notowano także zapalenia jader oraz uszkodzenia nabłonka

plemnikotwórczego (histologicznie)

• Chorujący buhaj może być siewcą wirusa przez 600 dni.
• Wirus łatwo przeżywa w środowisku zewnętrznym (niskie

temperatury, duża wilgotność).

• Wirus występuje także w nasieniu.

Zrosty błony śluzowej napletka - mankiet

IBR/IPV

• Rezerwuar -

latentnie zakażone zwierzęta

• Wydalanie wirusa

-

głównie wydzielina z nosa i oczu oraz

pochwy i napletka

• Okres inkubacji

-

2-5 dni

• Okres transmisji/
wiremii

-

2 – 20 dni

• zakażenie przez
nasienie i SU

-

wysokie niebezpieczeństwo (+++)

Zaraza mętwikowa (1)

• Campylobacter foetus ssp. venerealis powoduje infekcje narządu

płciowego przebiegającą z tzw. powtarzaniem rui (obniżona
płodność), ronieniami oraz rodzeniem słabych cieląt.

• Zarazek wnika do macicy (objawy endometritis), w której

przebywa ok. 4 miesięcy,

• Objawy: obniżona płodność, cykle przedłużone, nieregularne, u

10% zwierząt ronienia w 4 – 6 miesiącu ciąży.

• Zapalenia macicy są niskiego stopnia, zwierzęta nabywają

odporności na
1-3 lata

• Zarazek bytując w macicy powoduje zamieranie zarodków (4-5

tydzień po kryciu)

Zaraza mętwikowa - buhaje (2)

• Zakażenie przenosi się przez krycie, zabiegi inseminacji, sprzęt itp.

• U buhajów zakażenie dotyczy worka napletkowego i prącia, objawy

zapalenia są słabo wyrażone.

• Zarazki znajdują się również w nasieniu, także mrożonym.

Zaraza mętwikowa

• Okres inkubacji

< 3 dni

• Rezerwuar

trwale zainfekowane zwierzęta
buhaje bez objawów klinicznych

• Zakażenie

krycie

• Siewstwo

całe życie po infekcji

• Zakażenie przez

nasienie

łatwe (+++)

Rzęsistkowica (1)

• Wiciowiec z rodzaju Trichomonas foetus jest przyczyną stanów

zapalnych błony śluzowej narządu płciowego krów.

• Po 2 -3 tygodniach pojawia się stan zapalny (zaczerwienienie,

obrzęk grudek chłonnych („tarka”)

• W jego wyniku krowy mogą nie zacielać się .
• W przypadku zacielenia, może dochodzić do zamierania

zarodków/płodów oraz przy trwającej infekcji – ropomacicza.

• Może także mieć miejsce ronienie (6 -16 tydzień ciąży) lub

rodzenie osłabionych cieląt.

• Krowy nabywają odporności miejscowej (6-8 tygodni), co

utrudnia badania diagnostyczne.

• Nie zawsze i nie u wszystkich zwierząt można wykryć rzęsistki.

Rzęsistkowica - buhaje (2)

• Buhaje zarażają się podczas krycia
• Brak u nich ewidentnych zmian chorobowych
• Rzęsistki wykrywa się metodą hodowlaną z wypłuczyn z worka

napletkowego.

• Jest to możliwe przy silnych infekcjach i wielokrotnych badaniach.
• Buhaje nie nabywają odporności, przez co samowyleczenia nie

mają u nich miejsca.

• Zarazki znajdują się także w nasieniu
• Konieczna jest eliminacja zainfekowanych zwierząt.

Rzęsistkowica

• Okres inkubacji

< 3 dni

• Rezerwuar

trwale zainfekowane zwierzęta
buhaje bez objawów klinicznych

• Zakażenie

krycie

• Siewstwo

całe życie po infekcji

• Zakażenie przez

nasienie

łatwe (+++)

Choroba błon śluzowych / wirusowa

biegunka bydła (1)

 Dwie postacie kliniczne wywołane przez ten sam wirus.

 Cecha charakterystyczna – ostre, zapalno-martwicowe zmiany w
błonach śluzowych różnego stopnia i rozprzestrzenienia.

 Choroba występuje sporadycznie (MD) lub enzootyczne (VD).

 Bardzo rozpowszechniona na całym świecie.

 Straty: obniżona mleczność, ronienia, zamieranie zarodków,
uboje z konieczności.

Choroba błon śluzowych /wirusowa

biegunka bydła (2)

• wirus występuje w wysięku z błon śluzowych, a także kale i

moczu.

• wrażliwe zwierzęta w każdym wieku, ale szczególnie młode (3 - 18

mies.)

• wiele zwierząt po przechorowaniu staje się siewcami.

• wirus jest oporny na czynniki środowiskowe.

• ww. czynniki sprzyjają łatwemu szerzeniu się choroby.

Choroba błon śluzowych/ wirusowa

biegunka bydła (3)

• po 2 -14 dniowej inkubacji pojawiają się gorączka, która szybko

znika,
a następnie w 7 -9 dniu pojawia się ponownie.

• posmutnienie, liczba oddechów ↑, zmniejszony apetyt, wypływ z

nosa.

• wrzodziejące zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, języka,

śluzawicy itp., czasami duszność i kaszel (MD).

• niekiedy choroba obejmuje także skórę, racice i układ rodny.
• zachorowalność 2 – 50% stada, śmiertelność 90% w okresie 2 – 3

tygodni.

• w postaci VD dominuje biegunka – kał płynny, brunatny,

zielonkawy, może być z domieszką śluzu, krwi lub włóknika.

• objawy łagodniejsze, trwają dłużej, śmiertelność mniejsza (5%)

BVD/MD

• Okres inkubacji

-

2 -15 dni

• Rezerwuar

-

trwale zakażone zwierzęta,

szczególnie do 56 dnia po infekcji

• Wydalanie wirusa

-

ślina, wszystkie wydaliny i wydzieliny
zainfekowanych zwierząt

• Okres transmisji/

-

zróżnicowany, zwykle 2-15-56 dni

wiremii
• Zakażenie przez
nasienie i SU

-

bardzo łatwe (+++)

Badania diagnostyczne (1)

1.

Gruźlica:

- test śródskórnej tuberkulinizacji przy użyciu tuberkuliny bydlęcej i

ptaków.

2.

Bruceloza:
- test seroaglutynacji (miano < 30 jednostek /1 ml)
- próba wiazania dopełniacza (miano < 20 EEC/1 ml)

3.

Enzootyczna białaczka bydła:
- skrinigowy test serologiczny
- test ELISA

4.

IBR/IPV:

- test seroneutralizacji
- test ELISA

Badania diagnostyczne (2)

5. Choroba mętwikowa:

- badania hodowlane próbek pochodzących z napletka

6. Zaraza rzęsistkowa:

- badania próbek pochodzących z napletka

7. BVD/MD

- test seroneutralizacji

11. Buhaje przebywające w centrum pozyskiwania nasienia

powinny raz w roku zostać poddane z wynikiem ujemnym
następującym badaniom na:

1) gruźlicę- testem śródskórnej tuberkulinizacji przy użyciu

tuberkuliny bydlęcej i ptaków

2) Brucelozę- testem seroaglutynacji wykazującym miano niższe

niż 30 jednostek aglutynacyjnych na mililitr lub próbie wiązania
dopełniacza, wykazującej miano na brucelozę niższe niź 20
EEC/ mililitr (20 ICFT jednostek;)

3) Enzootyczną białaczkę bydła- skriningowym testem

serologicznym lub testem ELISA;

4) Zakaźne zapalenia nosa i tchawicy/ otręt bydła (IBR/IBV)-

testem seroneutralizacji lub testem ELISA (badanie surowicy
krwi w stosunku do całego wirusa)

5) Chorobe mętwikową (Campylobacter foetus ssp. venerealis)-

testem hodowli przeprowadzonym na próbce materiału z
napletka- w przypadku buhajów

używanych do pozyskiwania

nasienia lub mających kontakt z takimi buhajami;

Jeżeli wynik przynajmniej jednego z okresowych
badań był dodatni, zwierzęta izoluje się, a
pozyskane od nich nasienie, licząc od dnia
ostatniego ujemnego wyniku badania, nie może
być przedmiotem handlu;

nasienie pozyskane od wszystkich innych zwierząt
w centrum pozyskiwania nasienia, od momentu
kiedy uzyskano wynik dodatni, przechowuje się
oddzielnie i nie może być przedmiotem handlu do
momentu przywrócenia statusu zdrowotnego
centrum pozyskiwania nasienia.

Decyzja/postępowanie BVD/MD

• Od zwierząt, które wykazały dodatni wynik badaniem

serologicznym, próbkę (nasienia) poddaje się testowi izolacji
wirusa lub testowi ELISA z antygenem wirusa.

• Wynik dodatni powoduje zniszczenie całości nasienia oraz

usunięcie zwierzęcia z centrum

Słabe strony procesu

diagnostycznego

1.

Częstotliwość badań/testów
(IBR/IPV i BVD/MD co 3 tygodnie, z przechowywaniem

nasienia w okresie 5 tygodni).

2. Jakość testów
(w regulacjach nie wymieniono poszczególnych

testów oraz nie sprecyzowano ich czułości i specyfiki).

3.

Pobieranie prób

∙ wirus IBR/IPV, nie jest rozmieszczony w nasieniu

homogennie (należy badać 10% próbek)

∙ BVD/MD wystarczy badanie tylko 3 próbek

∙

pełne nasienie może neutralizować zarazki,

niektórzy

preferują badanie nasienia rozcieńczonego.

4. Seronegatywne wyniki (IBR/IPV) miały miejsce u

zainfekowanych zwierząt.

UWAGI

1.

Niektóre choroby nie obejmują układu rozrodczego lub dają tylko
bardzo niewielkie objawy kliniczne u buhajów, dlatego diagnoza
bazuje na objawach u samic, głównie zaś na testach
laboratoryjnych.

2.

Istnieją ogromne różnice dotyczące okresu inkubacji oraz
sposobu, miejsca i długości wydalania (siewstwa) zarazków.

3.

Stopień niebezpieczeństwa zakażenia związany z nasieniem
(SU) jest także różny:
1 – Białaczka (b. niewielki)
2 – Bruceloza, gruźlica (możliwy)
3 – IBR/IPV, BVD/MD (b. wysoki)

4. Badania laboratoryjne są podstawą decyzji administracyjnych, ale

w obwiązujących przepisach dotyczących ich wykonywania jest
wiele niejasności.

Dziękuję Państwu za uwagę